Međunarodna trgovinska

arbitraža
Studenti:
Vesna Radovic, 50/ 15
Nađa Ojdanić, 76/ 15

Prof. Dr Maja Kostić- Mandić

 Pojam arbitraže
• Arbitraža je način rješavanja sporova koji predstavlja alternativu suđenju.
• Dolazi iz starofrancuskog prava ali je korijen starijeg, latinskog porijekla: glagol
arbitror- svjedočiti,presuditi i misliti; imenica- arbitrium- odluka ali i slobodna volja,
vlast i moć; imenica arbiter/ arbitra- posrednik i gospodar
• Pisani izvori u kojima se pominje arbitraža stari su 2.500 godina; u odredbama
rimskog Zakona XII tablica se pominju funkcije arbitra a kasnije i u Justinijanovoj
kodifikaciji; u Kuranu se slična funkcija koristi terminom hakam ili muhakkam; o
njoj su govorili Aristotel i Ciceron; u Šekspirovoj drami Hektor je obraćajući se
Odiseju vrijeme nazvao ,, običnim starim arbitrom”
• Arbitaža u Crnoj Gori još uvijek nije popularan način rješavanja sporova, a u
uporednom pravu se više pribjegava rješavanju sporova u sudskom postupku iako je
ista napredovala u poslednje dvije decenije i proširio se krug učesnika u njoj.
• Podoban je način za rješavanje raznih vrsta sporova ( radni sporovi, sporovi
između potrošača i poslovnih ljudi i slično) ali se najviše ugovara za sporove
iz poslovnih odnosa.
Razlozi za popularnost arbitraže posebno između velikih korporacija su
mnogostruki:

– omogućava poslovnim partnerima da ostanu u dobrim poslovnim odnosima i

nastave saradnju
– stranke u velikoj mjeri kreiraju postupak, mogu da biraju ne samo mjerodavno
materijalno pravo ( što inače mogu i u slučaju sudskog rješavanja spora
prorogacionim sporazumom ili prorogacionom klauzulom) već i procesno
pravo koje će se primjenjivati u arbitražnom postupku i tako će izbjeći
rješavanje spora na osnovu izvora prava koje je sudija dužan da primjenjuje.
– vodi se računa o njihovim interesima i arbitražni sud je strogo vezan
arbitražnim sporazumom stranaka
– postupak je lišen formalnosti
– specijalizovanost arbitara omogućava brzo rješavanje sporova
– tajnost
– odluka se može prinudno izvršiti u skoro cijelom svijetu ( priznanje i izvršenje
stranih arbirtražnih odluka regulisano je Njujorškom konvencijom Un iz 1958.
godine sa 157 država članica što faktički znači univerzalnu izvršnost)
– nema prava na žalbu protiv arbitražne odluke, ona je konačna ( što je za neke i
nedostatak)
 Karakteristike
• Arbitraža se zasniva na sporazumu stranaka i djeluje u
okviru istog ( konsenzualna priroda).
• Privatna priroda ( ,, privatno suđenje”)
• Obaveznost arbitražne odluke; izvršnost primjenom
sredstava države prinude ( specifični institut ,, neobavezna
arbitraža” u SAD- u i Kanadi)
• Konačnost i pravosnažnost arbitražne odluke,može se
pobijati jedino tužbom za poništaj
• Jednostepenost; bitna razlika u odnosu na sud
• Prestanak sa radom arbitražnog tribunala donošenjem
odluke kojom se riješava spor i njegovo raspuštanje
• Arbitražnim sporazumom se isključuje nadležnost državnih
sudova
 Vrste arbitraže
• Domaća i strana; kriterijum – mjesto sporvođenja arbitraža
– ukoliko je arbitraža sprovedena na teritoriji domaće države, odluka donijeta u
istoj se smatra domaćom bez obzira na prirodu spora i zemlju porijekla
stranaka
– u domaćoj arbitraži se u najvećem broju slučajeva primjenjuje domaće
arbitražno pravo
– strana arbitražna odluka podliježe postupku priznanja da bi bila izvršna
• Online arbitraže
• Unutrašnja i međunarodna; kriterijum – da li je spor povezan sa više
država i da li su stanke iz različitih država ili iz države gdje je mjesto
arbitraže
– unutrašnja arbitraža je ona u kojoj su sve stranke iz države u kojoj se arbitraža
i sprovodi i nema drugog inostranog elementa u sporu
– međunarodna arbitraža je ona u kojoj učestvuju stranke iz različitih država ili
je spor na drugi način povezan sa više država
– Zakon o arbitaži Crne Gore : međunarodna arbitraža je ona u kojoj je makar
jedna od stranaka fizičko lice sa prebivalištem ili uobičajnim boravištem u
stranoj zemlji ili pravno lice osnovano po pravu druge države i sa sjedištem u
njoj.
•Međunarodna arbitaža:

o između država – poznata od XVIII vijeka ( Povelja UN

predviđa arbitražu kao jedan od mirnih načina
rješavanja sporova, Haška konvencija o mirnom
rješavanju sporova takođe ima u vidu arbitražu među
državama)
o između pojedinaca i države- prvi put uvodi Vašingtonska
konvencija o rješavanju investicionih sporova između
država i državljanina drugih država 1965. godine uvodi
pravo pojedinaca da pokrenu spor protiv države
o između pojedinaca- trgovinski sporovi, potrošački i radni
sporovi sa inostranim elementom su rijetki.
•Stalne i ad hoc; kriterijum – da li spor rješava arbitražna
institucija ili se formira arbitražni tribunal za rješavanje
konketnog spora
– stalne arbitražne institucije se, najčešće, formiraju pri
trgovačkim udruženjima, imaju svoje pravilnike o radu i pravila
postupanja, sekretarijat, prostorije.
– stalne arbitražne institucije mogu biti opšte (nadležne za
raspravljanje najširag kruga sporova iz međunarodne trgovine) i
specijalizovane
– mogu još biti otvorene ili zatvorene u zavisnosti od toga da li se
dozvoljava ugovaranje njihove nadležnosti samo za članice
organizacije ili to nije uslovljeno
– primjer: u Crnoj Gori to je Arbitražni sud pri Privrednoj komori,
u uporednom pravu to je Tribunal za irsko- američke sporove sa
sjedištem u Hagu.
• Opšte i specijalizovane arbitraže: kriterijum – vrsta spora
• Obavezne i na sporazumu zasnovane
 Izvori za međunarodnu trgovinsku arbitražu
• Pravni okvir njenog djelovanja i obezbjeđenje priznanja arbitražnog sporazuma pred sudom svake države i arbitražne
odluke na globalnom nivou, propisivanje dispozitivnih pravila radi popunjavanja praznina u sporazumu stranaka,
prinudne mjere za sprovođenje dokaza i obezbjeđenje potraživanja i slično.
• Zakon o arbitraži Crne Gore, prethodno primjenjivani Zakon o međunarodnom privatnom pravu i Zakon o parničnom
postupku
• Model zakona o međunarodnoj trgovinskoj arbitraži Uncitral- a, 1985. sa izmjenama iz 2006. godine
• Njujorška konvencija o priznanju i izvršenju inostranih arbitražnih odluka, 1958. godine ( 157 država članica)
• Evropska konvencija o međunarodnoj trgovinskoj arbitraži, 1961. godine ( 31 državu članicu i 15 država potpisnica),
predmet regulisanja: arbitražni sporazum, arbitražni postupak, arbitražna odluka i razlozi za poništenje te odluke.
• Vašingtonska konvencija o rješavanju investicionih sporova između država i državljanina drugih država, 1965. godine.
Predmet regulisanja: ustanovljenje i organizacija Centra za rješavanje investicionih sporova, nadležnost istog, postupak
mirenja i arbitraže između stranog investitora i države prijema i drugo.
• Pravila o arbitraži Međunarodne trgovinske komore u Parizu, sa važećom verzijom iz 2012. godine
• Bilateralni ugovori ( u pogledu priznanja i izvršenja stranih sudskih i arbitražnih odluka Crna Gora je ugovore zaključila
sa Austrijom, Belgijom, Francuskom i Grčkom. Mnogi ugovori o međunarodnoj pravnoj pomoći obuhvataju odrebe koje
se tiču arbitraže: sa Mađarskom, Makedonijom, Srbijom, Bosnom i Hercegovinom, Poljskom itd. )
 Pravila arbitražnog postupka- lex arbitri
• Dispozitivne i imperativne norme
• Sadržina mjerodavnog prava za arbitražu nije unaprijed fiksna već
to može biti
– međunarodno javno pravo
– pravo države sjedišta arbitraže
• Procesni lex arbitri određuju:
– stranke; ograničene u izboru imperativnim normama prava
sjedišta arbitraže i osnovnim principima parničnog postupka
zemlje sjedišta arbitraže i zemlje u kojoj se može očekivati
priznanje i izvršenje arbitražne odluke
– arbitri; ograničeni arbitražnim sporazumom stranaka i osnovnim
principima kojima su ograničene i stranke
– pravilnici stalne arbitražne institucije
• U Crnoj Gori ova oblast je regulisana Zakonom o arbitraži čije su
norme, po uzoru na UNCITRAL- ov model zakona, pretežno
dispozitivne prirode
 Mjerodavno pravo
Odlučivanje po pravu
– uvijek se podrazumijeva ukoliko
stranke nisu ugovorile
odlučivanje po pravičnosti
– arbitri rješavaju spor po pravu
čiju sadržinu smatraju
najprikladnijom
– u uporednoj pravnoj doktrini
iskristalizovale su se dvije
terorije:
1. teorija usvojena u Rezoluciji
Instituta za međunarodno pravo,
1957. koja obezbjeđuje
predvidljivost i poštovanje volje
stranaka
2. teorija usvojena Evropskom
konvencijom o međunarodnoj
trgovinskoj arbitraži, 1961. koja
je prihvaćena u našem pravu
Odlučivanje po pravičnosti
– primjenjuje se samo kada su
na ovakvo odlučivanje arbitre
stranke eksplicitno ovlastile
– ovaj način odlučivanja, uz
eksplicitno ovlašćenje
stranaka, predviđa Evropska
konvencija o međunarodnoj
trgovinskoj atbitraži, veliki
broj pravilnika stalnih
arbitražnih institucija,
arbitražna pravila UNCITRAL-
a pa i naš Zakon o arbitraži.
– ovaj način odlučivanja se
ugovara najčešće radi
očuvanja dobrih poslovnih
odnosa ali je sklon mnogim
zloupotrebama ovlašćenja od
strane arbitara
 Pravni lijek protiv arbitražne odluke
• Po Vašingtonskoj konvenciji o priznanju i izvršenju
stranih arbitražnih odluka predviđeni pravni ljekovi
su :
– zahtjev za tumačenje
– zahtjev za reviziju ( ponavljanje postupka)
– zahtjev za poništaj arbitražne odluke
• O ovim zahtjevima riješava arbitražno vijeće koje je
donijelo odluku, novoformirano vijeće ili ad hoc
odbor formirani u okviru ICSID- a
• Konkretno u našem pravu to je tužba za poništaj
 Sudska kontrola arbitražne odluke
• Vrši se u:
1. postupku priznanja i izvršenja strane arbitražne odluke
 po Njujorškoj konvenciji to je odluka donijeta na teritoriji druge države
ugovornice, kao i odluka donijeta na osnovu stranog ( procesnog
prava)
2. u postuku za poništaj domaće arbitražne odluke
• Pravni lijek: tužba
• Nadležnost: Privredni sud Crne Gore za odluke donijete od strane:
 institucionalne
 ad hoc
 arbitraže koju je administrirao Arbitražni sud Međunarodne trgovinske
komore u Parizu, pod uslovom da je mjesto arbitraže u Crnoj Gori.
• Presuda suda zemlje porijekla kojom se poništava arbitražna odluka ima za
posljedicu da ista, po pravilu, neće biti priznata i izvršena u drugim
zemljama
Slučajevi izvršenja arbitražne odluke koja je poništena u
zemlji porijekla
• Hilmarton- odluka poništena u Švedskoj je ipak priznata u Francuskoj
 Касациони суд је пресудио да је швајцарска арбитражна одлука
међународне природе, што значи да није везана за швајцарски
правни систем и да наставља да постоји иако је поништена у седишту
арбитраже.
• Kromaloj- odluka poništena u Egiptu ipak je izvršena u SAD i Francuskoj
 Тако, у случају Хромалој (Chromalloy) из 1996. године, амерички
дистриктски суд дозволио је извршење одлуке која је донета у
Египту(који је потписница Њујоршке конвенције) и поништена од
стране египатског суда. Суд је образложио одлуку тиме да реч „може”
у члану V(1)(е) Њујоршке конвенције, дозвољава, али не обавезује суд
да одбије извршење одлуке. Амерички суд је одбио да призна одлуку
египатског суда о поништају одлуке, јер је та одлука била противна
истовремено и америчком јавном поретку(који је против детаљне,
материјалне контроле арбитражне одлуке) и арбитражном споразуму
странака(које су искључиле могућност материјалне контроле
арбитражне одлуке). Прећутни фактор у овом случају може бити и тај
да је поништај одлуке био у корист египатске владе, а против страних
инвеститора.