Απόκλιση –

Παρέκκλιση

12 Δεκεμβρίου 2022
 Απόκλιση – Παρέκκλιση Ι

• Ηθικός Κώδικας της κοινωνίας – του πολιτισμού μας, το συμβολικό σύστημα βάσει του
οποίου μια συμπεριφορά χαρακτηρίζεται ως καλή ή κακή, σωστή ή λανθασμένη
• Σε όλες τις κοινωνίες υπάρχει ένα σύνολο κανόνων που είναι γενικά αποδεκτοί από το
μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας τους οποίους μαθαίνουμε μέσα από την
κοινωνικοποίηση.
• Κάποιες φορές παρεκκλίνουμε από τον κανόνα, όμως το τι θεωρείται φυσιολογικό και τι
παρέκκλιση ορίζεται από την κοινωνία – δεν υπάρχουν καθολική και διαχρονική
συμφωνία για το ποιες συμπεριφορές θεωρούνται παρεκκλίνουσες
• Η παρέκκλιση βασίζεται σε 2 σημαντικές ιδέες: α) είναι υποκειμενική και εξαρτάται από
αυτός που αξιολογεί την συμπεριφορά, β) όταν παραβιάζονται σημαντικά πρότυπα
ενεργοποιείται ο κοινωνικός έλεγχος για να εξασφαλίσει την κοινωνική συνοχή.
 Παρεκκλίνουσα συμπεριφορά

• Η παρεκκλίνουσα συμπεριφορά δεν είναι ανωμαλία της κοινωνικής ζωής είναι

αναπόσπαστο τμήμα όλων των κοινωνικών διεργασιών
• Παρεκκλίνουσα συμπεριφορά: οποιαδήποτε συμπεριφορά ή πεποίθηση την οποία
μεγάλο μέρος της κοινωνίας θεωρεί ότι παραβιάζει τους κοινωνικούς κανόνες και για
την οποία ο παραβάτης είναι πιθανόν να επικριθεί ή να τιμωρηθεί - είναι η
συμπεριφορά που δεν συμμορφώνεται – παραβιάζει τους νόμους ή τις νόρμες μιας
κοινωνικής ομάδας
• Υπάρχει διαβάθμιση στον τρόπο αντίδρασης της παρέκκλισης – κάποιες συμπεριφορές
θεωρούνται μη ανεκτές και άλλες προκαλούν ελάχιστες αντιδράσεις
• Δεν είναι ανεξάρτητες από τα κοινωνικά πρότυπα – δεν υπάρχουν εγγενώς
παρεκκλίνουσες συμπεριφορές ορίζονται ως τέτοιες μέσω διαφορετικών κοινωνικών
ορισμών – έχει το περιεχόμενο που τις δίνουν οι άνθρωποι.
 Σχετικότητα – Μεταβλητότητα

• Όπως διαφέρουν τα κοινωνικά πρότυπα έτσι διαφέρουν και οι ορισμοί

της παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς – μέσω της εφαρμογής προτύπου τα
μέλη της κοινωνίας καθορίζουν ποια συμπεριφορά είναι αποκλίνουσα
και ποια όχι.
• Στο πέρας του χρόνου αποκλίνουσες συμπεριφορές κανονικοποιούνται
και το αντίστροφο – δεν σημαίνει όμως ότι γίνονται ταυτόχρονα
αποδεκτές από όλα τα μέλη της κοινωνίας ως τέτοιες
• δεν σημαίνει ότι χάνεται η έννοια της ηθικής αλλά ότι υπάρχουν πολλοί
ηθικοί κανόνες που διαφέρουν από κοινωνία σε κοινωνία και από εποχή
σε εποχή
 Κοινωνικός Έλεγχος

• Για να διατηρηθεί η κοινωνική τάξη οι περισσότεροι άνθρωποι πρέπει να

σέβονται κάποια επιτρεπτά κοινωνικά όρια
• Κοινωνικός έλεγχος: ο τρόπος με τον οποίο οι κοινωνίες προσπαθούν να
εξασφαλίσουν την συμμόρφωση των μελών τους με τους κοινωνικούς
κανόνες - Περιλαμβάνει τις μεθόδους και τις στρατηγικές που διέπουν την
συμπεριφορά στο πλαίσιο της κοινωνίας
• Λειτουργιστές: αναγκαία συνθήκη για την επιβίωση, αν όλοι περιφρονούσαν
τους κανόνες θα κατέρρεαν οι θεσμοί και θα ερχόταν το χάος
• Σύγκρουση: λειτουργεί υπέρ των ισχυρών κοινωνικά ομάδως και σε βάρος
των υπολοίπων
 Εσωτερίκευση Προτύπου

• Τα άτομα μέσω της κοινωνικοποίησης μαθαίνουν τα πρότυπα

συμπεριφοράς που χαρακτηρίζουν τον πολιτισμό τους
• Τα παιδιά μαθαίνουν τις συμπεριφορές μέσω του εξωτερικού ελέγχου,
μεγαλώνοντας όμως μεγαλύτερο μέρος της συμπεριφοράς τους διέπεται
από εσωτερικούς ελέγχους
• Βασικά στάδια: α) εκμάθηση κοινωνικών κανόνων, β)πίστη ότι οι κανόνες
είναι νομιμοποιημένοι
• Μέσω της εσωτερίκευσης οι κανόνες γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι της
προσωπικότητας του ατόμου – ο εξωτερικός έλεγχος μετατρέπεται σε
αυτοέλεγχο
 Η κατασκευή της κοινωνικής εμπειρίας

• Οι κοινωνικοί θεσμοί διαμορφώνουν τις εμπειρίες μας – η αίσθηση

που έχουμε για την πραγματικότητα διαμορφώνεται ασυνείδητα με
βάση το πώς η κοινωνία ιεραρχεί τις προτεραιότητες και προσδιορίζει
εναλλακτικές διεξόδους και λύσεις
• Ζούμε περιορισμένοι σε ένα κόσμο που μας επιβάλλει ο πολιτισμός
μας χωρίς να περνάει από το μυαλό μας οτι υπάρχουν εναλλακτικά
πρότυπα ζωής
• Όταν δεν υπάρχουν εμπειρίες που να μας απομακρύνουν από τις
ρουτίνες που μας επιβάλει η κοινωνία μας είμαστε δέσμιοι του
πολιτισμού μας
 Τυπικές και Άτυπες Κυρώσεις

• Συμμορφωνόμαστε με τους κοινωνικούς κανόνες γιατί ξέρουμε ότι η παρέκκλιση

επιφέρει κυρώσεις – τιμωρία
• Οι παραβάτες υφίστανται σοβαρές συνέπειες –έχουν μειονεκτήματα αντίθετα
αυτοί που συμμορφώνονται δέχονται τον έπαινο και τα πλεονεκτήματα της
κοινωνικής ζωής
• Τυπικές κυρώσεις: μορφές αντίδρασης των επίσημων φορέων κοινωνικού ελέγχου
– υπάρχει ένα τυπικό τελετουργικό και ένα θεσμικό πλαίσιο
• Άτυπες κυρώσεις: αντιδράσεις απέναντι στην παρέκκλιση που λαμβάνουν χώρα
εντός μικρών ομάδων – είναι συνήθως αυθόρμητες μη θεσμοθετημένες
• Γενικά οι άτυπες κυρώσεις είναι πιο αποτελεσματικές από τις τυπικές – αίσθημα
τις ντροπής και απόδοση τιμής
 Durkheim – Ανομία

• Η Παρεκκλίνουσα συμπεριφορά και το έγκλημα είναι υπαρκτά σε όλες τις

κοινωνίες διαχρονικά – είναι απαραίτητα και εξυπηρετούν σημαντικές
λειτουργίες της κοινωνίας
• α) προσαρμοστική λειτουργία: εισάγουν νέες ιδέες και προκλήσεις για την
κοινωνία – μπορεί να αποτελέσουν δύναμη καινοτομίας και να επιφέρουν
αλλαγές
• β) διατήρηση των ορίων: διαχωρίζει τις καλές από τις κακές συμπεριφορές
και αποσαφηνίζει τους κοινωνικούς κανόνες
• Ανομία: δεν υπάρχουν σαφή πρότυπα που να καθοδηγούν την συμπεριφορά
σε ένα συγκεκριμένο τομέα της κοινωνικής ζωής
 Merton – Ένταση Ι

• Ασυμφωνία μεταξύ της μεγαλύτερης δομής και της ευρύτερης κουλτούρας

της κοινωνίας – τι είναι επιθυμητό και ποια είναι τα διαθέσιμα μέσα για να
το επιτύχουν – ένταση της σχέσης μεταξύ μέσων και σκοπών
• 5 δυνατότητες απόκτησης:
1) Συμμόρφωση: τα μέλη των κοινωνιών δέχονται τον πολιτισμικά
καθορισμένο στόχο της υλικής επιτυχίας και παράλληλα διαθέτουν τα
θεσμοποιημένα μέσα για την επίτευξη του
2) Καινοτομία: τα άτομα ενστερνίζονται τον ορισμό της ευημερίας που
προβάλει ο πολιτισμός τους όμως λόγω έλλειψης θεσμικών τρόπων
επίτευξης επιδιώκουν να τους επιτύχουν με άλλους καινοτόμους τρόπους
 Merton – Ένταση ΙΙ

3) Τυπολατρία: εγκατάλειψη των στόχων που έχουν να κάνουν με κοινωνική

επιτυχία και προσήλωση στα θεσμοθετημένα μέσα – προσήλωση στους
κανόνες ως αυτοσκοπός
4) Περιθωριοποίηση: τα άτομα απορρίπτουν τόσο τους πολιτισμικά
καθιερωμένους στόχους όσο και τα θεσμοποιημένα μέσα επίτευξης τους –
εγκαταλείπουν την ιδέα της επιτυχίας μέσα στην κοινωνία
5) Εξέγερση: τα άτομα εγκαταλείπουν τους πολιτισμικά καθιερωμένους
στόχους και τα θεσμοθετημένα μέσα επίτευξης τους και τα αντικαθιστούν με
νέους κανόνες – απορρίπτουν τις υφιστάμενες διευθετήσεις και
δημιουργούν νέες και νέες ιδεολογίες
Αλληλεπίδραση – Πολιτισμική
Μεταβίβαση
• Η Παρεκκλίνουσα συμπεριφορά είναι μια κοινωνική κατασκευή
καθώς δεν υπάρχουν εγγενώς ή αντικειμενικά αποκλίνουσες
συμπεριφορές
• Διαφορικός Συγχρωτισμός: τα άτομα μαθαίνουν τις αποκλίνουσες
συμπεριφορές στα πλαίσια κλειστών ομάδων από άτομα με
αποκλίνουσες συμπεριφορές – μαθαίνουν επίσης και τις στάσεις που
τις ευνοούν
• Η πιθανότητα εμφάνισης αυξάνεται όταν οι ορισμοί που την ευνοούν
υπερνικούν τους ορισμούς που την απορρίπτουν και τους οποίους
έχουν διδαχθεί τα άτομα σε άλλα περιβάλλοντα
Θεωρία της ετικέτας Ι
• Αποκλίνουσα συμπεριφορά ως προϊόν αλληλεπίδρασης μεταξύ
αποκλινόντων και μη – βασικές αρχές:
Α) καμία συμπεριφορά δεν είναι εγγενώς αποκλίνουσα – η
ανηθικότητα της δεν έχει να κάνει με το περιεχόμενο αλλά με τον
τρόπο που την ορίζουν και αντιδρούν σε αυτήν οι άλλοι άνθρωποι –
η παρέκκλιση είναι ζήτημα ορισμού και το άτομο ορίζεται ως
παρεκκλίνων μόνο όταν του έχουν αποδώσει αυτή την ταμπέλα
Β) πρωτογενής παρεκκλίνουσα συμπεριφορά: πρώιμες μη-
τυποποιημένες ενέργειες παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς
Θεωρία της ετικέτας ΙΙ
Γ) Η κοινωνία και οι άνθρωποι ορίζουν ποιες συμπεριφορές ορίζονται
ως αποκλίνουσες – όσοι είναι σε θέση να αποδίδουν ετικέτες
ονομάζονται φορείς κοινωνικού ελέγχου (επίσημοι ή ανεπίσημοι)
Δ) Δευτερογενής Παρεκκλίνουσα συμπεριφορά: ενέργειες που
επαναλαμβάνονται, γίνονται κοινές και τελικά αναγκάζουν τους
ανθρώπους να οργανώνουν την ζωή τους γύρω από την παρεκκλίνουσα
φύση τους – η ετικέτα συμβάλει στην απομόνωση του ατόμου
Ε) οι άνθρωποι που χαρακτηρίζονται ως παραβατικοί απομονώνονται
από τους νομοταγείς πολίτες – τους οδηγεί στο να συναναστρέφονται
όμοιους τους αναζητώντας συναισθηματική στήριξη και αποδοχή
 Θεωρία της ετικέτας ΙΙΙ
• Κοινωνικός έλεγχος: Δημιουργία νόμων και ετικετών – διάκριση
μεταξύ αυτών που νομοθετούν και αυτών που επιβάλλουν τους
νόμους
• Δημιουργοί του Νόμου: Ελίτ που εκπονούν τους νόμους και
δημιουργούν τους κανόνες που ορίζουν την παρεκκλίνουσα
συμπεριφορά
• Όργανα επιβολής του Νόμου: απειλούν ότι θα επιβάλουν ή επιβάλουν
κυρώσεις για την παραβίαση των νόμων
• Επιχειρηματίες Ηθικής: ομάδες ατόμων που ορίζουν μια ενέργεια ως
ηθικά απαράδεκτη και ηγούνται εκστρατείας για να οριστεί η πράξη
αυτή ως ποινικά κολάσιμη – παρεκκλινουσα
Goffman – Stigma
• Το στίγμα συγκροτείται έχοντας ως σημείο αναφοράς ένα
χαρακτηριστικό γνώρισμα του ατόμου, το οποίο οι άλλοι το
θεωρούν, το ορίζουν και τελικά το χαρακτηρίζουν ως ασυνήθιστο
δυσάρεστο ή παρεκκλίνον
• Στίγμα του απαξιωμένου: η διαφορετικότητα είναι ήδη γνωστή ή
μπορεί να γίνει άμεσα αντιληπτή
• Στίγμα απαξιώσιμου: το στίγμα δεν είναι άμεσα γνωστό ή αντιληπτό,
για τον λόγο αυτό τα άτομα προσπαθούν να το κρύψουν και να το
κρατήσουν μυστικό αποφεύγοντας πληροφορίες που μπορεί να τους
στιγματίσουν
Θετική Παρεκκλίνουσα συμπεριφορά
• Ενέργειες που ναι μεν παραβιάζουν κοινωνικούς κανόνες
όμως έχουν ευεργετικές επιδράσεις στο σύνολο της
κοινωνίας – συγκεντρώνουν ευρεία αποδοχή
• Ανιδιοτελείς πράξεις ή ηρωικές ενέργειες που έχουν σκοπό
να ευαισθητοποιήσουν το κοινό σε σημαντικά ζητήματα
• Οι θετικοί παρεκκλίνοντες μπορεί να επιφέρουν σημαντικές
κοινωνικές αλλαγές
Σύγκρουση
• Εστιάζει στις ανισότητες – ποια ομάδα θα κατορθώσει να επιβάλει τις αξίες
της ως κανόνες για το σύνολο της κοινωνίας;
• Η καπιταλιστική τάξη τιμωρεί την εργατική για εγκλήματα επιβίωσης – άλλες
μορφές παρέκκλισης ως αποτέλεσμα εκφυλισμού και καταπίεσης
• Η παρέκκλιση είναι πολιτική – συνειδητά το επιλέγουν ως μορφή αντίδρασης
• Το κράτος χρησιμοποιεί την παρέκκλιση για να στοχοποιήσει ομάδες ατόμων
και να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη από τα πραγματικά προβλήματα
• Οι νόμοι είναι εργαλεία που χρησιμοποιούν οι ισχυροί για να διατηρήσουν
τα προνόμια της θέσης τους
 Κοινωνικός Έλεγχος

• Οι άνθρωποι συμμορφώνονται γιατί είναι ενταγμένοι σε θεσμούς και

αναπτύσσουν κοινωνικούς δεσμούς, όταν οι δεσμοί ατόμων – κοινωνίας είναι
χαλαροί είναι πιο πιθανόν να αναπτυχθεί η παρέκκλινουσα συμπεριφορά. 4
συστατικά του δεσμού:
• 1) προσήλωση – σύνδεση: η διαδικασία συμμετοχής σε κοινωνικές σχέσεις με
άλλους ανθρώπους- όλες οι σχέσεις εμπεριέχουν ένα βαθμό ελέγχου
• 2) Συμμετοχή σε συμβατικές δραστηριότητες που μας κρατούν μακριά από την
παρέκκλιση
• 3) Δέσμευση: πόσο ισχυρή είναι η δέσμευση των ανθρώπων σε συμβατικούς
δεσμούς και σχέσεις
• 4) Πίστη – Πεποίθηση: στις συμβατικές αξίες και στις ηθικές ιδέες της κοινωνίας