რა არის

რადიაცია?
 რადიაცია არის ენერგია, რომელიც წარმოდგენილია
ენერგეტიკული ტალღების ან მაღალი სიჩქარის
 ნაწილაკების სახით. არსებობს რადიაციის როგორც
ბუნებრივი, ასევე  ხელოვნური წყარო, არჩევენ  ასევე
გამოსხივების ორ ტიპს - არაიონიზირებად 
(რადიოტალღები, ინფრაწითელი  გამოსხივება, სინათლის
სხივი და სხვ.)  და  მაიონიზებელ გამოსხივებას. ეს
უკანასკნელი მოიცავს ულტრაიისფერ გამოსხივებას,
რადონის, რენტგენის და გამა გამოსხივებებს.
ბუნებრივი ანუ ფონური გამოსხივება მუდმივად ჩვენ
გარშემოა. მისი უმეტესობა ბუნებრივად იქმნება 
რადიოაქტიური მინერალებიდან მიწაში, ნიადაგში,
წყალში და ჩვენს სხეულებშიც კი. ფონური გამოსხივება
ასევე კოსმოსიდან და მზისაგან წარმოიქმნება. რაც შეეხება
რადიაციის სხვა წყაროებს, ის ხელოვნურია და ადამიანის
მიერ არის შექმნილი (რენტგენის სხივები და სხვა).
 რადიაციის ძირითადი წყაროები

• 1 კოსმოსური გამოსხივება, მისი ნაწილაკები, რომლებიც აღწევს

დედამიწას.მაგრამ ჩვენ გვაქვს ძალიან საიმედო და ბუნებრივი დაცვა ამ
გამოსხივებისგან - ატმოსფერო. რამდენიმე ათეული კილომეტრი მკვრივი ჰაერი
ძალიან ძლიერი ბარიერია რადიოაქტიური გამოსხივებისთვის. მათი აბსოლუტური
უმრავლესობა - 99,99% ატმოსფეროში იჭედება.
• 2 ნიადაგში ნაპოვნი რადიოაქტიური იზოტოპი.ბუნებაში, არსებობს რადიოაქტიური
იზოტოპური ბირთვების მნიშვნელოვანი რაოდენობა, რომლებსაც აქვთ უნარი
არაპროგნოზირებად დაშლისა და ენერგიის გამოდევნის მიზნით. ამ საკმაოდ ძლიერ
ენერგიას, რომელიც მოქმედებს ნივთიერებაზე შიგნიდან, შეიძლება გამოიწვიოს
განადგურება ან სხვა შედეგები.
• 3 ნარჩენები ზოგიერთი საწარმოდან.უფრო მეტიც, ეს არ არის აუცილებელი
ატომური ელექტროსადგურები (NPPs), არამედ სხვადასხვა საწარმოები, უფრო
ხშირად ქიმიური ციკლი, სადაც წარმოების პროცესში შეიძლება წარმოიქმნას მცირე
რაოდენობით რადიოაქტიური იზოტოპები. როდესაც ისინი ატმოსფეროში
გამოიყოფა, იზრდება რადიაციის დონე.
• მაგრამ არის რადიაციის სხვა წყაროები, გაცილებით ნაკლებად მნიშვნელოვანი.
მაგალითად, რაც ჩვეულებრივ აოცებს ადამიანებს, არის თავად ადამიანის
გამოსხივება! ფაქტია, რომ ჩვენი ორგანიზმი შეიცავს ორ რადიოაქტიურ იზოტოპს
(ისინი არანაირ საფრთხეს არ წარმოადგენს ჩვენთვის, ისინი ზოგადად ყველა
ორგანულ ნივთიერებაშია) - ეს არის მე-14 ნახშირბადი, ე.წ. რადიო-ნახშირბადი და მე-
40 კალიუმი - ის. შეიცავს კუნთოვან ქსოვილში.
 რადიოაქტივობის აღმოჩენა

1895 წ. გერმანელმა მეცნიერმა ვილჰელმ კონრად რენტგენმა აღმოაჩინა X სხივები, რომელიც

გამოიყენება მედიცინაში რენტგენოდიაგნოსტიკასა და სხივურ თერაპიაში. 1896 წ. ფრანგმა
მეცნიერმა ანრი ბეკერელმა აღმოაჩინა ბუნებრივი რადიოაქტივობა. 1934 წ. ცოლ-ქმარმა ირენ და
ფრედერიკ ჟოლიო-კიურიმ აღმოაჩინეს ხელოვნური რადიოაქტივობა. რადიაციული ჰიგიენა
როგორც მეცნიერება ჩამოყალიბდა XX საუკუნეში. მის ერთ-ერთ ფუძემდბლად აღიარებულია
რადიობიოლოგიის ფუძემდებელი ივანე თარხნიშვილი. 1904 წ. მის მიერ პირველად რუსეთში ,
ცარსკოე სელოში, შესწავლილ იქნა ჰაერის რადიოაქტივობა.

ირენ და
ფრედერიკ
ჟოლიო-კიური

ანრი ბეკერელი
 რახდება დედამიწაზე ბირთვული აფეთქებისას

დედამიწაზე მომხდარი ბირთვული აფეთქებისას დაახლოებით ენერგიის 50 პროცენტი იხარჯება ;

დარტყმითი ტალღის დამრტყმელ მოქმედებაზე .
დარტყმითი ტალგა ანადგურებს ყველაფერს: ირგვლივ მყოფ საგნებს და ადამიანებს .
შექმნილი ვაკუუმის გამო ტალღა გარკვეულ მომენტში იწყებს უკუსვლას და ამეორებს თავის
გამანადგურებელ მოქმედებას .
30 პროცენტი ;იხარჯება სინატლის გამოსხივებაზე
5 პროცენტი არის მხოლოდ გამჟოლი რადიაცია
15 პროცენტამდე რადიოაკტიული დასნებოვება.
რადიაცია ვრცელდება რადიაციის აფეთკებიდან 3-4 კილომეტრზე თუმცა შეიძლება ეს მანძილი
გაიზარდოს. მაიონიზირებელი გამოსხივების სამი ტიპი, ბერძნული ასოებით აღინიშნება – ალფა, ბეტა ,
და გამა (α, β, γ). ალფა-გამოსხივება, ჰელიუმის ბირთვების ნაკადია (ორი პროტონი და ორი ნეიტრონი ),
ბეტა – სწრაფი ელექტრონების ნაკადია (იშვიათად პოზიტრონების), ხოლო გამა – მაღალი ენერგიების
ფოტონების ნაკადი. რადიაციის კიდევ ერთი ტიპია – ნეიტრონული გამოსხივება. მაიონიზირებელი
გამოსხივება (რენტგენის გამოკლებით) ატომური რეაქციების შედეგია, ამიტომ არც მობილური
ტელეფონები და არც მიკროტალღური ღუმელი არ არის ასეთი გამოსხივების წყარო.
 α, β, γ
გამა-გამოსხივებას ნივთიერებაში შეღწევის ძალიან მაღალი უნარი აქვს, თეორიულად, მისგან სრულად
დამცავი საშუალება არ არსებობს. ჩვენ მუდმივად განვიცდით გამა-დასხივებას, ის ჩვენთან კოსმოსიდან
მოდის, ატმოსფეროს მერე სახლების კედლებსა და გრუნტში იკვლევს გზას. ასეთი ყველგან
შეღწევადობის მეორე მხარეა – სუსტი დამშლელი მოქმედება: ფოტონების დიდი რაოდენობიდან,
მხოლოდ მცირე ნაწილი გადასცემს თავის ენერგიას ორგანიზმს. რბილი (დაბალენერგიული ) გამა -
გამოსხივება (და რენტგენის) ძირითადათ, ფოტოეფექტის ხარჯზე ელექტრონის ამოგდებით მოქმედებს
ნივთიერებსათან, ხისტი – ელექტრონებზე გაიბნევა, ამ დროს ფოტონი არ შთაინთქმება და თავისი
ენერგიის ძირითად ნაწილს ინარჩუნებს, ასე რომ, ამ ზემოქმედებით მოლეკულის დაშლა ნაკლებად
სავარაუდოა.
 ბეტა-გამოსხივება თავისი ზემოქმედებით ახლოა გამა-გამოსხივებასთან – ისიც აგდებს ატომიდან
ელექტრონებს. თუმცა,  გარე დასხივების დროს ის მთლიანად შთაინთქმება კანისა და კანთან ახლოს
მდებარე ქსოვილების მიერ, შინაგან ორგანოებამდე მიუღწევლად. მიუხედავად ამისა, სწრაფი
ელექტრონები (მაღალი ენერგიის) ქსოვილებს ენერგიის მნიშვნელოვან ნაწილს გადასცემს, რაც სხივურ
დამწვრობას იწვევს, შეუძლია, მაგალითად, კატარაქტას პროვოცირება.
 ალფა-გამოსხივებას საკმაო ენერგია და იმპულსი გააჩნია, რაც მას საშუალებას აძლევს ამოაგდოს
ელექტრონები ატომიდან და თვითონ ატომებიც კი მოლეკულებიდან. ამიტომ მისგან მიყენებული ზიანი
გაცილებით დიდია. საბედნიეროდ, ალფა-ნაწილაკებს შეღწევის დაბალი უნარი აქვს: ისინი კანის
ყველაზე გარე ფენების მიერაც კი შთაინთქმება. ორგანიზმის შიგნით ალფა-აქტიური იზოტოპების
მოხვედრა უკიდირესად საშიშია – გაიხსენეთ ალფა-აქტიური პოლონიუმ-210-ით მოწამლული ჩაი,
რომელიც ლიტვინენკომ დალია.
 დაცვა
 გამა-გამოსხივებისგან დასაცავად ყველაზე ეფექტური მძიმე ელმენტებია, ისეთები,
როგორიცაა ტყვია. მენდელეევის პერიოდულობის სისტემში რაც უფრო მაღალი ნომრითაა
ელემენტი მით უფრო ძლიერადაა გამოხატული მასში ფოტოეფექტი. დაცვის ხარისხი
გამოსხივების ნაწილაკთა ენერგიაზეც არის დამოკიდებული. ტყვია ორჯერ ასუსტებს ცეზიუმ-
137 (662 კევ)-ის გამოსხივებას ყოველ 5 მილიმეტრის სისქეზე. ასე რომ რადიაციის
საწინააღმდეგო სამოსი, რომელიც ფილმებში და კომპიუტერულ თამშებში გვინახავს
რეალურად მხოლოდ რბილი გამა-გამოხივებისგან გვიცავს.
 ბეტა-სხივები, მაქსიმალური 514 კევ. ენერგიით, მთლიანად შთაინთქმება 2 მილიმეტრი წყლისა
და 0,6 მილიმეტრი სისქის ალუმინის ფენით. თუ ამ მიზნით ტყვიას გამოვიყენებთ, მაშინ
ელექტრონები მასში სწრაფად დამუხრუჭდება და რენტგენის სხივებს წარმოქმნის, ამიტომ
მათგან დასაცავად კიდევ ზედმეტი სანტიმეტრი სისქე იქნება საჭირო. სტრონციუმ-90-ის
გამოსხივებისგან 1,5 მილიმეტრი სისქის ტყვიის ფენაა საჭირო და კიდევ ერთი სანტიმეტრი ,
წარმოქმნილი რენტგენის სხივებისგან დასაცავად.
 გარე ალფა-დასხივებისგან დაცვა ყველაზე ადვილია: ამისათვის ქაღალდის ერთი ფურცელიც
საკმარისია. ალფა-ნაწილაკი ჰარში 5 სანტიმეტრზე მეტს ვერ გადის, ამიტომ დაცვა მაშინაა
საჭირო თუ რადიოაქტიურ ელემენტთან უშუალო კონტაქტი გვაქვს. გაცილებით
მნიშვნელოვანია ალფა-აქტიური იზოტოპების ორგანიზმში მოხვედრისგან დაცვა, რისთვისაც
ნიღაბ-რესპირატორს იყენებენ, იდეალურ შემთხვევაში კი ჰერმეტულ ჩასაცმელს
იზოლირებული სასუნთქი სისტემით