HÜCRE SOLUNUMU

KİMYASAL ENERJİ ELDESİ

 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

METABOLİZMA; CANLILIK VE ENERJİ

 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

Güneş: Temel enerji kaynağı !!!

¤ Güneş ışığı bitkiler ve diğer

organizmalar için temel enerji
kaynağıdır.

6CO2 + 6H2O 
 C6H12O6 + 6O2

C6H12O6 + 6O2 
 6CO2 + 6H2O + Enerji (ATP
+ ısı)

3
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

ATP: Biyo-enerjinin başrol oyuncusu

 Organik molekülleri yıkarak, depolanmış enerjiyi ATP şeklinde

açığa çıkaran metabolik yollara Hücresel solunum
(fosforilasyon) adı verilir.

 ATP molekülü, negatif yük taşıyan üç adet fosfat grubundan

dolayı kararsızdır.

 Enzimler aracılığı ile fosfat gruplarını başka bileşiklere aktararak

onları fosforile eder. Fosfatlanan molekül, iş yapabilme kapasitesi
kazanır.

 ATP depolanmaz-transfer edilmez; her hücre ADP ve inorganik

fosfattan ATP sentezlemek zorundadır.

4
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

ATP: Biyo-enerjinin başrol oyuncusu

5
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

Fosforilasyon

Bir fosfat grubu enzimatik olarak bir

substrat molekülünden ADPʼye aktarılır
ve ATP sentezlenir.

Elektron taşıma zinciri ile ATP sentezlenmesidir.

Mitokondri kristasında bulunan ETS’de ilerleyen
elektronlar enerjilerini ATP’ye dönüştürcek
şekilde kaybeder

Bitkilerin güneşten aldığı ışık enerjisinin kimyasal

enerjiye dönüştürmesi
6
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

Hücresel Solunum

¤ Katabolik süreçlerden birisidir.

¤ Oksijen yardımı olmaksızın gerçekleşen kısmi

şeker yıkımıdır.

7
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Reece)

Hücresel solunum; Mitokondri

8
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Reece)

Oksijenli Solunum Basamakları

9
 Doç.Dr.Kubilay Yıldırım (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Reece)

1. evre: Glikoliz
¤ Glikoliz, şekerin parçalanması anlamına gelir.
¤ 6 Cʼ’lu bir şeker olan glukoz, 3 C’lu iki şekere yıkılır.
¤ 3 Cʼlu şekerler daha sonra okside edilir ve iki
molekül piruvat oluşturulur.

Glikoliz, her biri özgül enzimler tarafından

katalizlenen çeşitli basamaklar içerir.
 Bu basamakları iki evreye ayırabiliriz:
 Enerjinin yatırımı evresi
 Enerjinin geri ödendiği evre

10
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

1. Evre; Glikolizin evreleri

11
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

NAD----NADH indirgenmesi

12
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

Asetil CoA oluşumu

¤ Glikoliz ile, glukozda depolanmış enerjinin az bir kısmı açığa çıkarılabilir. Geri
kalan kısmı piruvat moleküllerinde kalır.
¤ Piruvat, mitokondriye girerek Krebs enzimleri tarafından okside edilir.
¤ Mitokondriye giren piruvat matriks kısmında ilk önce asetil CoA adlı bileşiğe
dönüştürülür.

Glikoliz= 2 ATP+ 2 NADH

ACoA dönüşümü= 2NAD + 2 CO2
13
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım

(Kaynak: Biyoloji, Campbell &

Reece)

2. Evre; Krebs döngüsü

Krebs döngüsü

Glikoliz = 2 ATP+ 2 NADH

ACoA = 2NAD + 2 CO2
14
Krebs = 2ATP + 6NADH + 2 FADH + 4 CO2
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

3. Evre ; Elektron taşıma zinciri

¤ Elektron taşıma zinciri doğrudan ATP üretmez.

¤ İşlevi, elektronların besinden oksijene düşmesini kolaylaştırmak ve serbest enerjideki büyük düşüşü bir seri
küçük basamağa bölerek, kullanılabilir miktarda enerji (ATP) açığa çıkmasını sağlamaktır. 15

¤ Peki ATP nasıl sentezlenir?

 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

3.Evre; Elektron taşıma zinciri

16
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

Kemiosmozis: ATP sentez mekanizması

¤Mitokondri iç zarında ADP + Pi

= ATP işlemini gerçekleştiren ATP sentaz
enzimi mevcuttur.

¤ Elektron taşıma zinciri sonucunda açığa

çıkan H+ iyonları, mitokondri iç zarı ile dış
zarı arasındaki bölmeye pompalanır.

17
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

Kemiosmozis: ATP sentez mekanizması

¤ Mitokondri zarları arasında derişimi artan H+

iyonları, ATP sentaz bulunan kısımlardan tekrar
mitokondri matriksine sızar.

¤ Bu sırada ATP sentaz, kanaldan geçen iyon

akışını, ADPʼ’nin oksidatif fosforilasyonu için
kullanır.

¤ Böylelikle ATP sentezi gerçekleştirilir.

¤ Bu tip ATP sentez mekanizmasına

kemiosmoz adı verilir.

18
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

Solunumda elde edilen ATP verimi

10 NADH + 2 FADH-

ATP sentezi sayısı (26- 28) besin türüne göre değişir;

Yağlarda hidrojen oranı daha fazla olduğundan daha
19
çok enerji üretir.
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Reece)

Oksijensiz solunum

ETS

az

Oksijensiz solunum sadece Prokaryotlarda gerçekleşir. Okaryotik organizmalar

kesinlikle oksijensiz solunum yapmaz.

Denitrifikasyon yapan bakteriler, azotun atmosferden toprağa bağlayan ve bitkilerin

kullanmasını sağlayan toprak bakterileri, oksijensiz solunuma örnektir. Bu bakteriler
sayesinde azot canlılığın yapısına (protein) girer. 20
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Fermentasyon

21
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

Etil Alkol fermentasyonu

Asetaldehit sadece etil alkol fermantasyonunda açığa çıkar;

22
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

Laktik asit fermentasyonu

23
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

Laktik asit fermentasyonu

24
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Fakültatif anaeroblar

¤ Maya ve birçok bakteri, solunum ya

da fermantasyondan herhangi birini
kullanarak, hayatta kalmaya yetecek
kadar ATP üretir.

¤ Bu türlere fakültatif anaeroblar adı verilir.

¤ İnsan kas hücreleri de ortamda O2
bulunup bulunmamasına göre iki farklı
rota izleyebilir.

25
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Glikolizin evrimsel önemi

¤ Bilinen en eski bakteri fosilleri 3.5 milyar yıl öncesine aittir.

¤ Ancak dünyada yeterli oksijenin birikmeye başlaması 2.7 milyar

yıl öncesine dayanmaktadır.

¤ Dolayısıyla, ilk prokaryotlar ATP üretimini oksijen

gerektirmeyen glikoliz ile yapmış olabilirler.

¤ Ayrıca glikoliz, tüm canlıları kapsayan evrensel bir

yoldur.

¤ Dolayısı ile bu durum, glikolizin canlılık tarihinin çok erken

döneminde evrimleştiğini gösterir.
26
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Diğer organik
moleküllerin oksidatif
yıkımı

27
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

Fotosentez ve Solunum

28
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Reece)

Canlılarda Beslenme

29
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım Fotosentez (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Reece)

30
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım IŞIK (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Reece)

31
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım

Klorofil-Kloroplast-Kromoplast
¤Kloroplasttaki pigmentlerin absorbsiyon spektrumları, farklı dalga boylarında
fotosentezin sürdürülebilmesini olanaklı kılar.

¤Absorbsiyon spektrumları açısından fotosentetik pigmentleri şöyle

sınıflandırmak mümkündür:
¤ Klorofil a
¤ Klorofil b
¤ Karotenoidler
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Klorofil a

¤ Güneş enerjisini kimyasal enerjiye dönüştüren ışık

reaksiyonlarında yalnızca bu pigment doğrudan görev
alabilir.

¤ Tilakoyit zarlardaki diğer pigmentler ışığı absorblar ve

klorofil aʼ taşır. Bundan sonra klorofil a, ışık
reaksiyonlarını başlatır.

¤ Klorofil a, mavi ve kırmızı ışıkta maksimum işlev

gösterir.

33
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Klorofil b

¤ Klorofil aʼ’nın hemen hemen eşidir.

¤ Ancak aralarındaki küçük farklılık, bu iki

pigmentin absorbsiyon spektrumlarının az da
olsa farklılaşmasına ve dolayısıyla farklı renkleri
absorblamasına neden olur.
¤ Klorofil a mavi-yeşil, klorofil b ise sarı-yeşildir.

¤ Eğer güneş ışığının bir fotonu klorofil b tarafından

absorblanırsa, enerji klorofil aʼ’ya geçirilir.

¤ Klorofil a, fotonu kendi absorblamış gibi

davranır.
34
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım

Karatenoidler

pigment

Yeşil rengi verir Demir

sarı kırmızı turuncu

fotosentez

35
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım

Klorofil-Kloroplast
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım

Fotosentez aşamaları
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım

Işığa Bağımlı Reaksiyonlar

Fotoliz

indirgemedir
Doç.Dr.Kubilay Yıldırım

Işıktan Bağımsız Reaksiyonlar

 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Fotosistem nedir?

¤ Tilakoyit zarlar üzerinde bulunan; klorofil,

proteinler ve daha küçük diğer inorganik
moleküllerden oluşan sistemlerdir.

¤ Üzerinde, birkaç yüz klorofil a, klorofil b

ve karotenoid bulunduran bir anten
kompleksine sahiptir.

¤ Pigment moleküllerinin sayı ve çeşidi,

ışığın fotosistem tarafından daha geniş bir
yüzeyde ve geniş bir spektrumda
alınmasını sağlar.

41
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Reaksiyon merkezi

¤ Absorblanan bir fotonun enerjisi, klorofil a

molekülüne ulaşıncaya dek bir pigmentten
diğerine geçirilir.

¤ Klorofil a molekülünü özel yapan

onun konumudur.

¤ Yalnızca bu molekül, fotosentezde ışık

tarafından gerçekleştirilen ilk kimyasal
reaksiyonun oluştuğu yer olan reaksiyon
merkezinde konumlanmıştır.

42
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Primer elektron alıcısı

¤ Reaksiyon merkezinde klorofil a molekülü ile

birlikte, primer elektron alıcısı adı verilen
özelleşmiş bir molekül bulunur.

¤Klorofil a molekülünün elektronlarından biri

uyarılarak bir üst enerji seviyesine geçer.

¤ Elektron alıcısı, ışık tarafından uyarılan

klorofil a elektronunu yakalayarak onun temel
duruma dönmesini engeller.

43
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Fotosistemler

¤ Tilakoyit zarlarda iki tip fotosistem yerleşmiştir. Bunlar

keşfedilme sıralarına göre fotosistem I ve fotosistem IIʼ’dir.

¤ Her birinin özgül reaksiyon merkezi vardır.

¤Fotosistem Iʼ’in reaksiyon merkezindeki klorofil, P700 olarak

adlandırılır. Çünkü bu pigment 700 nm dalga boyundaki ışığı en iyi
absorblar.

¤ Fotosistem IIʼ’nin reaksiyon merkezindeki klorofilin absorbsiyon

spektrumu ise 680 nmʼ’de en yükseğe çıkar (P680).

44
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Devirsel olmayan elektron akışı

¤ Fotosistem IIʼ’nin reaksiyon merkezinde bulunan

P680, ışığı absorblayınca uyarılmış elektron
primer alıcı tarafından yakalanır.

¤ P680ʼ’in kaybettiği elektronun yerine konması için

ortamdaki H2O molekülleri fotoliz edilir.

¤ Böylece klorofil molekülünün kaybettiği

elektronların yeri, sudan gelen elektronlarla
doldurulur.

¤ Oksijen atomu ise, O2 oluşturmak üzere süratle

başka bir oksijen atomu ile birleşir.

45
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Devirsel olmayan elektron akışı

¤ Primer alıcı tarafından P680ʼ’den alınan

elektron, plastokinon (Pq) sitokrom
kompleksi ve plastosiyanin (Pc) üzerinden
fotosistem Iʼ’e aktarılır.

¤ Elektronların zincir üzerinde akışı, ATPʼ’nin

kemiozmotik sentezi için güç oluşturur.

¤ Işık reaksiyonlarında üretilen ATP,

Calvin döngüsünde şeker sentezi için
kimyasal enerji sağlar.

46
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Devirsel olmayan elektron akışı

¤ Elektron taşıma zinciri boyunca

ilerleyen elektron, fotosistem Iʼ’in
reaksiyon merkezindeki P700ʼ’e ulaşır.

¤ Işık tarafından uyarılan P700

elektronu ise yine bir primer alıcı
tarafından yakalanır ve oradan
ferrodoksine (Fd) geçirilir.

47
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Devirsel olmayan elektron akışı

¤ Daha sonra NADP+ redüktaz enzimi

tarafından elektronlar ferrodoksinden
NADP+ʼ’ye taşınır ve NADPH
sentezlenmiş olur.

¤ NADPH, Calvin döngüsünde şeker

sentezi için indirgeyici güç sağlar.

48
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Devirsel olmayan elektron akışı

(genel tekrar)

49
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Devirsel elektron akışı

¤ Belirli koşullar altında uyarılan elektronlar,

devirsel elektron akışı adı verilen alternatif bir
yol izler.

¤ Bu yolda sadece fotosistem I kullanılır.

¤ Elektronlar ferrodoksinden, sitokrom

kompleksine ve oradan da P700ʼ’e geri döner.

¤ Bu yolda NADPH üretilmez ve O2 açığa

çıkmaz.

50
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Devirsel elektron akışının işlevi nedir?

¤ Eğer kloroplastlarda Calvin döngüsü için düşük miktarda ATP

sağlanırsa, bu döngü yavaşlar ve NADPH birikmeye başlar.

¤ NADPH miktarındaki artış, geçici olarak devirsel elektron akışına

geçişi teşvik eder.

¤ Bu geçici değişiklik, ATP gereksinimi karşılanıncaya kadar devam

eder.

51
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Kloroplast ve mitokondrideki
kemiozmozisin karşılaştırılması

¤ Her iki tip organelde de, elektron taşıma

zincirleri, protonları düşük H+
konsantrasyonlu bölgeden yüksek
konsantrasyonlu bölgeye pompalar.

¤ Daha sonra protonlar ATP sentaz içeren

zar bölgelerinden geçerek geri döner ve
böylece ATP sentezi gerçekleştirilir.

¤ Yandaki şekil, iki organelde yüksek ve

düşük H+ konsantrasyonlu bölgeleri
göstermektedir.

52
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Calvin döngüsü

¤ Krebs döngüsüne benzeyen bir metabolik yoldur.

¤ Karbon, Calvin döngüsüne CO2 olarak girer ve şeker olarak

ayrılır.

¤ Döngüde enerji kaynağı olarak ATP, indirgeyici güç olarak da

NADPH harcanır.

53
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Calvin döngüsü

¤ Calvin döngüsünde doğrudan üretilen karbohidrat aslında

glukoz olmayıp, gliseraldehit-3-fosfatʼ’tır (G3P).

¤ Glukozun net sentezi için döngünün 3 molekül CO2 fikse etmesi

ve 3 kez tekrarlanması gerekir.

54
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Calvin döngüsünün basamakları

¤ Calvin döngüsünü üç evreye ayırmak mümkündür:

¤ 1. Evre: Karbon fiksasyonu
¤ 2. Evre: İndirgenme
¤ 3. Evre: CO2 alıcısının yenilenmesi

55
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

1. Evre: Karbon fiksasyonu

¤ Bu evrede, CO2 molekülü, ribuloz

bifosfat (RuBP) olarak bilinen beş
karbonlu bir şekere katılır.

¤Bu basamağı katalizleyen enzim RuBP

karboksilaz ya da rubisco olarak
bilinir.

¤ Reaksiyon ürünü altı karbonlu bir ara

bileşiktir.

¤Çok kararsız olan bu bileşik süratle iki

molekül 3-fosfogliseratʼ’a ayrılır.

56
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

2. Evre: İndirgenme

¤ Her bir 3-fosfogliserat molekülü

ATPʼ’den ilave bir fosfat grubu alarak
1,3-bifosfogliseratʼ’a dönüşür.

¤ Daha sonra NADPHʼ’dan gelen bir

elektron çifti 1,3-bifosfogliseratʼ’ı,
gliseraldehit-3-fosfatʼ’a (G3P) indirger.

57
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

3. Evre: CO2 alıcısının yenilenmesi

¤ Beş molekül G3Pʼ’nin karbon

iskeleti bu evrede üç molekül
RuBP halinde yeniden düzenlenir.

¤ Bunun için döngüde fazladan üç

molekül ATP harcanır.

¤ Bu noktada RuBP yeniden CO2

almaya hazırlanır ve döngü
sürer.

58
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

3. Evre: CO2 alıcısının yenilenmesi

¤ Net bir G3P molekülünün sentezlenmesi için, Calvin döngüsünde

toplam 9 ATP ve 6 NADPH molekülü tüketilir.

¤ ATP ve NADPH, ışık reaksiyonlarında yeniden üretilir.

¤ Calvin döngüsünden çıkan G3P, glukoz ve diğer organik

moleküller için başlangıç maddesi oluşturur.

59
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

Calvin döngüsü (genel tekrar)

60
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

KEMOSENTEZ

61
 (Kaynak: Biyoloji, Campbell &
Doç.Dr.Kubilay
Reece)
Yıldırım

KEMOSENTEZ

62