ENERJİ METABOLİZMASI

Dr. Öğr. Üyesi Ali Emrah BIYIKLI

• Vücut organlarının çalışabilmesi, normal ısının
sürdürülebilmesi, büyüme ve gelişme vücuda
alınan besin öğelerinden elde edilen enerji ile
sağlanmaktadır.

• Vücuda alınan besinler sindirildikten sonra besin

öğeleri olarak kan dolaşımı ile hücrelere
taşınırlar ve orada yine kan dolaşımı ile taşınan
oksijen varlığında okside olarak enerjiye
dönüşürler.
• Hücrelerde besinlerden enerji oluşum ve
harcanması metabolizma deyimi ile anlatılır.
• Sindirim sisteminde emilip kana emilebilen
bütün besinler vücuda enerji sağlarlar.
• Besinlerin enerji değerleri bileşimlerinde
bulunan besin öğelerinin tür ve miktarına
bağlıdır.
 Güneş enerjisi esas kaynaktır.

Serbest Enerji (Kullanılan enerji)

Potansiyel Enerji (Depolanan enerji)

 ENERJİ BİRİMLERİ
• Beslenme biliminde enerjinin anlatımı ısı enerjisi birimi
ile yapılmakta ve bu amaçla kilokalori birim olarak
kullanılmaktadır.

• Kilokalori (kkal): 1 litre saf suyun sıcaklığını 15°C’den

16°C’ye yükseltebilen ısı enerjisi miktarıdır.

• Kilojoul (kj): 1 kg ağırlığın, 1 newton güçle, 1 metre

taşınmasını sağlayan enerji miktardır. Mekanik enerjiyi
ifade eder.
1 kkal=4.184 kj
1 kj=0.239 kkal
 Besinlerin Enerji Değerleri

1 Kalorimetre ile ölçüm

2 Proksimet analizler

3 Besin enerjisinin
hesaplanması

4 Besin bileşim cetveli

 1. Kalorimetre ile ölçüm

BOMBA KALORİMETRE

Dr. ATWATER 1900’lü yıllarda ABD’de

geliştirilmiş ve 1947’de Birleşmiş Milletler
Besin ve Tarım Örgütü Uzmanlar Kurulunda
kabul görmüştür.
• Besinlerden 1 gram örnek alınır.
• Bomba kalorimetre, yüksek basınçlı oksijen ile
doldurulur.
• Örnek, kıvılcım oluşturan elektrik akımı ile
yakılır.
• Yanan besin ısı oluşturur, ısı etrafı su ile çevrili
olan termometrenin derecesini arttırır.
• Bomba kalorimetre ile besinlerin brüt enerjisi
ölçülür.
• Bomba içinde yanma ile oluşan ısı enerjisi
besindeki besin öğelerinin türüne bağlıdır.

• Isı enerjisi veren besin öğeleri karbonhidratlar,

proteinler ve yağlardır.
 Brüt Enerji (ısı oluşumu)
CHO Yağ Protein Alkol
4.1 9.45 5.65 7.1
Dışkı ile atılan kısım
CHO=%2
Yağ=%5
Protein=%8
Sindirilebilir Enerji Alkol=0
CHO Yağ Protein Alkol
4.0 9.0 5.20 7.1
İdrar ile atılan kısım
N’lu öğeler
(Protein yıkım
ürünleri) 1.25 kkal

Metabolize Edilebilir Enerji

CHO Yağ Protein Alkol
4.0 9.0 4.0 7.0
 2. Peroksimet Analizler

• Protein: Kjeldahl Yöntemi

• Yağ:Soxhelet Yöntemi
• Kül(mineral maddeler ve organik öğeler): Besin
600°C’ye yakıldıktan sonra kalan kısım
• Nem:Kurutma ile oluştuğu sabit ağırlıktan ilk ağırlık
çıkarılır.
• Karbonhidrat:
100-(%Nem+%Kül+%Protein+%Yağ)=%CHO
 3. Besin enerjisinin hesaplanması

• Örnek: Orta büyüklükte yumurta (50 gram)

Protein %13 x 50g= 6.5g x 4 kkal/g=26 kkal
Yağ %12 x 50g= 6g x 9 kkal/g=54 kkal
CHO %1 x 50g= 0.5gx 4 kkal/g=2 kkal
Toplam 82 kkal
 4. Besin bileşim cetveli

• Besin bileşim cetvelindeki besinlerin enerji

değerlerini kullanmak.
• Bir besinin enerji değeri bileşiminde bulunan
yağ, karbonhidrat ve protein miktarına
bağlıdır.

• Enerji değeri yüksek olan besinler bileşiminde

en çok yağ bulunduranlardır.
 Aşağdaki besinleri enerji değerlerine göre yüksekten
aza doğru sıralayınız.
(Değerler yaklaşık olarak verilmiştir.)

• 1. Elma (100 gr)

%12 CHO - -
• 2. Salatalık (100 gr)
%6 CHO - -
• 3. Pat. Cips (100 gr)
%50 CHO %6 Prot. %35 Yağ
• 4.Hazır Kek (100 gr)
%53 CHO %7 Prot. %22 Yağ
• 5. Yoğurt (100 gr)
%4 CHO %3 Prot. %3 Yağ
• 6. Haşlama et (100gr)
- %21 Prot. %17 Yağ
 CEVAPLAR
• Salatalık 24 kkal
• Elma 48 kkal
• Yoğurt 55 kkal
• Haşlama et 237 kkal
• Hazır kek 438 kkal
• Patates cipsi 539 kkal
 İNSANLARDA ENERJİ HARCAMASI
ÖLÇÜMÜ

1. Direkt(Dolaysız) Kalorimetre
2. İndirekt(Dolaylı) Kalorimetre
3. Çift İşaretli Su Tekniği
4. Biyoelektrik İmpedans Analiz (BİA)
5. Hareket ve ısı sensörleri
6. Tahmini denklemler
 1. Direkt Kalorimetre (Dolaysız)
• Vücudun oluşturduğu ısı ölçülür.
• Büyük, kompleks ve pahalıdır.
• Kişinin orta derecedeki aktivitelerine izin verir.
• Bilimsel çalışmalarda kullanılır.
 2. İndirekt Kalorimetre (Dolaylı)
• Dinlenme anında solunum sırasındaki gaz değişimi
ölçülür. Solunum ile alınan O2 ve atılan CO2 miktarı
ölçülür.
• Pratikte daha çok O2 miktarı saptanarak hesaplama
yapılmaktadır.
• Ölçümü daha kolaydır.
• Yüze maske oturtulup tüm solunan hava toplanır.

1 Litre oksijen kullanılması ile 4.825 kkal enerji oluşur.

HARCANAN ENERJİ(kkal)= Harcanan O2 miktarı(L) x 4.825 x Süre
 3. Çifte İşaretli Su Tekniği
• Radyoaktif olmayan çifte işaretli (H ve O) suyun
oral alımını takiben, üç haftalık periyotla izlenir.
Enerji oluşumu sonucunda CO2 ve H2O oluşur. CO2
solunum yoluyla atılır. O(oksijen), CO2 ve H2O
yapısında bulunur. Bu nedenle suyun yapısında
bulunan H’den daha çok vücuttan kaybedilir. Bu
iki izotopun kaybolma hızının farklı olması
bireylerde CO2 üretiminin ölçülmesinde kullanılır.
Bu enerji harcamasında indirekt kalorimetredeki
geleneksel fomüller kullanılır.
 4. Biyoelektrik İmpedans Analiz (BİA)

• Bu yöntemde, vücudun 2, 4 veya 8 farklı

bölgesinden elektrik akımı gönderen cihazlarda
ölçümler yapılır. Vücut kompozisyonundaki hücre
içi ve dışı sıvıların boşluklarından yararlanarak
DEH hesabını yazılımındaki denklemlerle
birleştirerek sonuç verir.
• Çok kolay ve hızlı bir ölçüm yöntemi olmasına
rağmen vücudun hidrasyon durumu, fiziksel
aktivite durumu, menstruasyon durumu, yaş,
etnik grup, vücut şekli gibi pek çok faktörden
etkilenebilmektedir.
 5. Hareket ve ısı sensörleri

• Hareket ve ısı sensörleri el bileği, üst kol, bel ve

bacak gibi vücudun farklı bölgelerine takılarak
kullanılmaktadır. Vücudun hareket ve ısı
durumunu belirleyerek içindeki yazılımla toplam
enerji harcamasını hesaplamaktadır.
• Bu sensörler vücut sıcaklığı, vücut bölgesi, sağ-
sol durumu, galvanik cilt yanıtı, yaş, cinsiyet ve
sigara kullanma gibi birçok faktörden
etkilenmektedir.
 6. Tahmini denklemler
• Literatürde enerji harcamasının belirlenmesinde
birçok tahmini denklem bulunmaktadır. Bu
denklemler sağlıklı bireylerden oluşturulan farklı
büyüklükteki gruplar üzerinde yapılan çalışmalar
sonucunda elde edilmiştir.
• Denklem sonuçları yaş, cinsiyet, boy uzunluğu ve
vücut ağırlığı değişkenlerinin formüllerde
kullanılmasıyla bulunur. Denklemler sayesinde
hızlı ve kolay değerlendirmeler yapılabilir ama bu
sonuçların subjektif olduğu açıktır.
• İlerleyen slaytlarda detaylı olarak belirtilecektir.
 VÜCUTTA ENERJİ HARCANMASI

Bazal Metabolizma hızı (%40-75)

(Dinlenme metabolik hızı)

Besinlere Metabolik Yanıt (%10)

(Besinlerin termik etkisi)

Fiziksel Aktivite (%30-50)

 Bazal Metabolizma hızı (BMH)
• Vücut dinlenme durumunda iken yaşamı
sürdürebilmek için gerekli olan enerji miktarıdır.

Yetişkin bireylerde organların yaklaşık enerji harcaması

Organ Dinlenme eneji harcaması(%)
Karaciğer 29
Beyin 19(Bebeklerde beyin toplam DMH’ın %44’ünü harcar)
Kalp 10
Böbrek 7
İskelet kasları 18
Diğerleri 17
 BMH’I ETKİLEYEN ETMENLER

Yaş

• Yeni doğanda BMH hızlıdır.Büyüme döneminde

yeni hücre yapımı ve doku sentezi nedeniyle
ekstra enerji harcanır.(19 yaşa kadar)
• Büyüme döneminde “Büyüme hormonu”
metabolizmayı uyarır (%15-20 artış)
• BMH yetişkinlik döneminden sonra azalma her
10 yılda %2-3’dür.
• Yaşlanma ile birlikte yağ dokusu arttığı ve
yağsız doku kitlesi azaldığından BMH azalır.
Örneğin; 25 yaşa göre 85 yaşında yağsız doku
kitlesinin %25’i kaybedilmiştir.
 Cinsiyet

• Kadınlar erkeklere göre daha yüksek oranda

yağ dokusuna sahip olmaları nedeniyle
metabolik hızları aynı boy ve kilodaki bir
erkekten %5-10 daha düşüktür.
 Vücut
bileşimi

• BMH’ı etkileyen en önemli faktörler;

Yağ dokusu
Yağsız vücut kitlesi
• Vücut ağırlığı birimi başına enerji gereksinmesi
kas kitlesi yüksek olanlarda fazladır.
• Vücudun yağsız kütlesinin yağ kütlesine oranı
arttıkça BMH artmaktadır.
 Gebelik

• Metabolik hız uterus ve plesanta oluşumu,

fetal büyüme ve annenin kardiyak
fonksiyonunun artması nedeniyle artar.

• BMH, gebelik dönemine %22-33 veya 300 kkal

artış gösterir.
 Emziklik

• Emziklikte süt üretiminden dolayı metabolik

hız artar.
• Günlük salgılanan 700-800 ml kadar sütün
enerjisi karşılanmalıdır.
• Emziklik için günde ek 500 kal önerilir.
 Hormonlar

• Troksin (troid bezinden salgılanır) ve epinefrin

(böbrek üstü bezlerden salgılanır) metabolik hızı
düzenler.
• Hipertroidizm durumunda BMH normalin 2 katı
artabilir, aksi durumda yavaşlar.
• Stres durumunda sempatik sinir sisteminin
uyarılması ile epinefrin salınımı arttığından
metabolik hız artar.
 Ateş ve
Hastalık

• Vücut ısısının 37°C’nin üzerine çıktığı her 1°C’

için BMH %13 artar.

• Kanserde metabolizma hızlıdır.

• Deri yanıklarında metabolizma hızlıdır.
• Malnütrisyonda BMH azalır.
 Uyku

• Uyku BMH’ı yaklaşık %10 azaltır.

• Bu düşme kasların reaksiyonu ve sempatik
sinir sistemi aktivitesinin azalmasından
dolayıdır.
 Açlık

• Uzun süreli açlık ve yarı açlık durumlarında

vücut daha az enerji harcamaya alışmaktadır.

• Uzun süre düşük düzeyde enerji alımı olan

birey, enerjiyi daha tasarruflu harcamaktadır.
Bu bireyler fazla yemeye başlayınca kilo alırlar.

• Uzun dönem açlıkta BMH %15 azalır.

 Menstrüal
siklus
• Menstüral siklus da metabolik hızı etkiler.

• Metabolik hız yumurtlama anından 1 hafta

önce en düşük, menstrasyondan hemen önce
en yüksek düzeydedir.
 Diyetin
bileşimi

• Diyette protein oranı yüksek olduğu zaman

bazal metabolizmanın yükseldiği gözlenmiştir.

• Yağ ve karbonhidratın alımından sonra enerji

harcamasındaki artış %6 civarında iken,
proteinin oluşturduğu enerji artışı %30
civarındadır.
 Duygular

• Öfke, coşku, düşünme gibi durumlarda kas

tonu fazladır. Bu yüzden tedirgin tipteki bireyin
BMH’ı rahat tipten daha yüksektir.
 Kahve ve
nikotin

• Kahvedeki kafein ve
• Sigaradaki nikotin BMH’ı az miktarda artırır.
 BMH Hesaplama Yöntemleri

• Bireyin enerji harcaması çift işaretlenmiş su

tekniğiyle veya bomba kalorimetre ile
ölçülebilir.
• Bulunan iki değerdeki sonuç birbirine
benzerdir.
• Fakat bu teknikler pahalı ve her yerde
uygulanamadığından enerji harcaması
denklemleri geliştirilmiştir.
• Bu denklemlerde beden ağırlığı ve yaş esas
alınmaktadır.
1. Harris-Benedict Eşitliği (1919)

Erkek= 66.5 + 13.75 Ağırlık(kg) + 5.0 boy(cm) – 6.77 yaş(yıl)

Kadın= 655.1+ 9.56 Ağırlık(kg) + 1.85 boy(cm) – 4.67 yaş(yıl)
Bebek= 22.1 + 31.05 Ağırlık(kg) + 1.16 boy(cm)

Çocuk ve tüm yaş grubu yetişkinler için kullanılır.

2. Mufflin ve ark. (1990)

Erkek= 10 Ağırlık(kg) + 6.25 Boy(cm) – 5 yaş(yıl) + 5

Kadın= 10 Ağırlık(kg) + 6.25 Boy(cm) – 5 yaş(yıl) – 161

19-78 yaş arası yetişkinlerde kullanılır.

3. Vücut ağırlığından dinlenme enerji harcaması
hesaplama formülleri (FAO/WHO, 2001)
Yaş Erkek (kkal)/gün Kadın (kkal/gün)
<3 59.512 x Ağırlık – 30.4 58.317 x Ağırlık – 31.1
3-10 22.706 x Ağırlık + 504.3 20.315 x Ağırlık + 485.9
10-18 17.686 x Ağırlık + 658.2 13.384 x Ağırlık + 692.6
18-30 15.057 x Ağırlık + 692.2 14.818 x Ağırlık + 486.6
30-60 11.472 x Ağırlık + 873.1 8.126 x Ağırlık + 845.6
>60 11.711 x Ağırlık + 587.7 9.082 x Ağırlık + 658.5
4. Pratik Hesaplama (kkal/kg/saat)

Yaş Erkek Kadın

19-60 1.0 0.95
>60 0.8 0.8

BMH= Sabit değer x Ağırlık x 24

• Örnek:
• 36 yaşında 170 cm boyunda 68 kg ağırlığında
erkeğin BMH?
• 1 x 68 x 24 = 1632
 BEDEN KiTLE iNDEKSİ
• BKİ (kg/m²) = Vücut Ağırlığı (kg)/ Boy (m²)

• 32 yaşında 160 cm boyunda, 65 kg

ağırlığındaki kadının BKİ’sini bulunuz?

65/(1.6)² = 25.4
Yaş BKİ (kg/m²) Ortalama
19-24 19-24 21
25-34 20-25 22
35-44 21-26 23
45-54 22-27 24
55-64 23-28 25
>65 24-29 26
Yetişkinlerde BKİ Göre Vücut Ağırlığının
Değerlendirilmesi
Sınıflandırma Kesişim Noktaları
Zayıf (Düşük ağırlıklı) <18.5
Ağır düzeyde zayıflık <16.0
Orta düzeyde zayıflık 16.0-16.99
Hafif düzeyde zayıflık 17.0-18.49
Normal 18.5-24.99
Hafif şişman (Şişmanlık öncesi) 25.0-29.99
Şişman ≥30.0
1. derece şişmanlık 30.0-34.99
2.derece şişmanlık 35.0-39.99
3. derece şişmanlık ≥40

Kaynak: Global Database on BMI, WHO.

 Besinlerin Termik Etkisi
(Besinlere Metabolik Yanıt)
• Besinlerin tüketimi metabolizmayı uyarır.

• Besin öğelerinin sindirimi, emilimi, taşınması ve

metabolizması için gerekli enerjiyi ifade eder.

• Yemekten sonra BMH artar. Yemekten 1 saat

sonra maksimum düzeye ulaşır, 4 saat sonra
azalır, ancak etki 12-18 saate kadar sürer.
 Beinlerin Termik etkisi toplam vücut enerjisinin %10’udur.

• CHO ve yağlar BMH %6

• Proteinler %25-30
• Karışık diyet %10
 Fiziksel Aktivite

• Toplam enerji harcamasında BMH’dan sonra

en yüksek paya sahiptir.

• Harcanan enerji;
Hareketin türü ve
Hareketin yapılış süresine bağlıdır.
Çeşitli hareketlerin yapılmasında harcanan enerji
miktarları belirlenmiştir.
Değişik aktivitelerin enerji maliyetleri (BMH x aktivite türü)

Aktivite türü Kal

Dinlenme, uyuma 1.0
Yatar gibi oturma 1.2
Oturarak kitap okuma 1.4
Oturarak yazı yazma 1.5
Ayakta yemek pişirme 1.8
Araba kullanma 2.0
Yavaş yürüme 2.8
Normal hızda yürüme 3.2
Koşu 6.6
 Örnek: 70 kg ağırlığındaki bir erkeğin enerji harcaması
Günlük aktiviteler Süre Enerji maliyeti Süre x Enerji
(saat) maliyeti
Uyuma 8 1.0 8.0
Bireysel bakım 1 2.3 2.3
Yemek yeme 1 1.5 1.5
Taşıt kullanarak işe gidip gelme 4 2.0 8.0

Masa başı çalışma 6 1.6 9.6

Oturma (okuma, TV izleme vb) 2 1.4 2.8

Yavaş yürüme 2 2.8 5.6

Toplam 24 37.8

Fiziksel aktivite faktörü = 37.8/24 = 1.57

BMH= 1 x 24 x 70 = 1680 kkal
1680 x 1.57 = 2637 kkal günlük harcanan enerji (Besinlerin Termik Etkisi dahil edilmemiştir.)
 Fiziksel aktivite düzeyinin
sınıflandırılması
• İnsanlar yaşam biçimine göre 3 basamakta
toplanırlar. Bunlar;

1
• Hafif aktiviteli

2
• Orta aktiviteli

3
• Ağır aktiviteli
 Hafif aktiviteli
• Hafif aktiviteli yaşam biçimi olanların fiziksel
aktivite faktörleri (FAF) 1.4 ile 1.69 arasında
değişir.

• Bu aktivite düzeyindekiler genelde masa başı

çalışanlar ve çalışma dışı zamanlarda hafif
işlerle uğraşanlardır.
 Orta aktiviteli

• Orta aktiviteli yaşam biçimi olanların fiziksel

aktivite faktörleri (FAF) 1.7 ile 1.99 arasında
değişir.

• Bu aktivite düzeyindekiler genelde ayakta el ve

kol hareketleriyle çalışanlar ya da günlük
yaşamlarında biraz daha beden hareketi
gerektiren işlerle uğraşanlardır.
 Ağır aktiviteli

• Ağır aktiviteli yaşam biçimi olanların fiziksel

aktivite faktörleri (FAF) 2.0 ile 2.40 arasında
değişir.

• Bu aktivite düzeyindekiler günlük yoğun

fiziksel aktivite yapan kişilerdir.
 Fiziksel Aktivitenin Adım Sayısı ile
Değerlendirilmesi

• Fiziksel Aktivite durumunun daha güncel olan

bir başka değerlendirmesi ise günlük adım
sayısı ile değerlendirilmektedir. Günlük adım
sayısını belirlemek için kullanılan Adımsayarlar
tartışmasız en popüler ve yaygın olarak
kullanılan hareket algılayıcılar.
• Adımsayarlar atılan adımları kaydederek aktif
olamayan kişilerin aktif hale gelmesinde bir
motivasyon aracı olarak da kullanılmaktadır.
Günlük adım sayısında aktif yaşam tarzının
ifadesi olan “10.000 adım” karmaşık olan
FAF’ne göre toplum tarafından daha iyi
anlaşılmaktadır.
Fiziksel aktivite seviyesi Günlük adım sayısı

Sedanter veya inaktif yaşam tarzı <5000

Düşük aktiviteli yaşam tarzı 5000-7499

Biraz aktiviteli yaşam tarzı 8000-9999

Aktif yaşam tarzı 10000-12500

Yüksek aktiviteli yaşam tarzı >12500

 Vücut ısının denetimi
• Vücut çalışmasının yan ürünü olarak ısı oluşur.

• Oluşan ısı normal durumda ışınlanma, iletim ve

buharlaşma ile vücuttan kaybolur.

• Isı kaybının %80 kadarı deri yolu ile kalanı ise

solunumla olur.

• Normal durumlarda vücutta oluşan ısı ile kayıp

dengededir.
• Vücuttaki ısı kabının arttığı durumlar vardır.
• Vücut yüzeyinin genişliği ısı kaybını artırır. İnce ve uzun tiplerin
vücut yüzeyi geniştir. Bu kaybı karşılamak için daha çok besin
1 metabolize olur.

• Deri altı yağ miktarının fazlalığı ısı kaybını önler, aksi artırır. Bu
nedenle zayıf kimselerin ısı denetimi için fazla enerji kaynağına
2 ihtiyaçları vardır

• Giyim ve konut yetersiz olduğu zaman kaybolan ısı için daha çok
besin metabolize olmak zorundadır.
3

• İklim koşullarıda ısı kaybında etkilidir. Soğuk ve kuru havalar,

rüzgar, buharlaşma ısı kaybını artırır.
4
 Enerji Dengesi

• Alınan Enerji = Harcanan enerji

• Enerji dengesinin en iyi göstergesi vücut
ağırlığının boya göre orantılı olması ve
değişmemesidir.
Alınan Harcanan
enerji = enerji
• İnsanın ağırlık kazanma ve kaybetme durumu
çeşitli yöntemlerle incelenmiştir.
• Araştırmalara göre kazanılan ağırlığın;
• %64’ü yağ,
• %6’sı protein,
• %30’u sudur.
• Bu durumda kazanılan 1 gr ağırlığın enerji
karşılığı 7 kaloridir.
Örnek: 3000 kalori enerji alan ve 3500 kalori
enerji harcayan bir kişi

• 500 kalorilik enerji vücut dokularından

sağlanıyor demektir.
• 500 kalori elde etmek için (1 gr vücut
dokusundan 7 kal elde edildiğine göre)
500/7=71 gr zayıflama olacaktır.
• Sağlıklı kişiler uzun süre az enerji ile fazla
fiziksel aktiviteye zorlanırsa, vücudun direnci
azalır ve hastalıklara yakalanma riski artar.

• Bu nedenle endüstride, işçinin harcadığı enerji

diyetle karşılanmazsa iş verimi düşer.
• Endüstrileşmiş ülkelerde her iş dalının
gerektirdiği enerji miktarı bulunarak işçiler bu
esasa göre beslenmektedir. Böylece üretimde
en yüksek verim sağlanmaktadır.
• Alınan enerji harcanandan fazla olduğu
durumlarda, fazlalık bedende yağ olarak birikir.

• Bunun nedeni yüksek enerji içeren besinlerin

fazla tüketimi ve fiziksel aktivitenin az
olmasıdır.

• Günlük FAF’ünün 1.70 ve üzerinde olmaması

obezite, kardiyovasküler hastalıklar, diyabet ve
bazı kanser türlerinin riskini artırmaktadır.
• Gerektiğinden çok enerji sağlayan besin alarak
şişmanlamak ve yetersiz beslenerek aşırı
zayıflamak sağlık için zararlıdır.