ENERJİ SİSTEMLERİ

1
 ENERJİ
• iş yapabilme veya ortaya koyabilme
kapasitesi
• 6 enerji şekli:
1. Kimyasal Enerji
2. Mekanik Enerji
3. Isı Enerjisi
4. Işık Enerjisi
5. Elektrik Enerjisi
6. Nükleer Enerji
• Bu enerjilerin her biri diğerine
dönüştürülebilir
• Dünyada temel enerji kaynağı güneştir 2
 Enerji

• Hareketlerin yapılabilmesi için

– Vücuda sürekli olarak kimyasal enerji
sağlanmalıdır.

• Enerji
– Yiyeceklerin vücutta oksijen ile yakılması
sonucu oluşur (oksidasyon)
– CHO, yağ ve proteinlerin kimyasal bağları
arasında depolanan kimyasal enerji
• Bu besin maddelerinin kimyasal reaksiyonlarla
parçalanması sırasında serbest bırakılır
– Adenozintrifosfat (ATP)

3
 ATP
• Besin maddelerinin içerisinde bulunan ve
parçalanmaları sonucu açığa çıkan kimyasal
enerji doğrudan iş için kullanılamaz
– ATP’yi oluşturmak için kullanılır

– ATP vücutta bulunan tüm kas dokusu

hücrelerinde depolanır

– ATP kimyasal olarak parçalanarak

depolanmış enerjinin açığa çıkmasını sağlar
• Bu serbest enerji fizyolojik işler için kullanılır
– Kas kasılması, sinir uyarısı, hücre büyümesi
gibi.....

4
Figure 1.

ATPaz
Adenozin Pi Pi Pi Adenozin Pi Pi + Pi+Enerji

ATP ADP
5
 ATP Molekülü

• ATP molekülü 3 kısımdan oluşur:

– Bir adenozin molekülü
– Bir riboz molekülü
– 3 fosfat molekülü

6
 ATP Molekülü

Bir ATP molekülünün parçalanması

sonucu yaklaşık 7 ile 12 kcal arasında
enerji açığa çıkar

• Kalori: enerji ölçü birimi

– Bir gram suyun sıcaklığını 1º C
yükseltmek için gerekli olan ısı
miktarı
– Kcal: Kilokalori 1000 kaloridir

7
 ATP Üretme Mekanizmaları

• Kas hücrelerinde çok az miktarda

depolanmış ATP bulunmaktadır ve
devamlı olarak değişik hızlarda
kullanılmaktadır
– Kullanıldığı hızda derhal üretilerek
yerine konulması gerekir

8
Evrensel Enerji Kaynağı Olarak
ATP

9
 METABOLİZMA

– insan vücudunda tüketilen yiyeceklerden

enerji üretme, büyüme ve doku kaybı, enerji
kullanımı ve bunun gibi birçok kimyasal
olay içeren kimyasal reaksiyonları ifade eder

10
 METABOLİK REAKSİYONLARIN
KONTROLÜ
• Enzimler
– Metabolik reaksiyonların hızını kontrol eder
– Genellikle proteindirler
– Metabolik reaksiyon sonrası değişime uğramaz
– Substrata özeldir
– Aktif bölgesi vardır ve aktif bölge hangi substratı
etkileyeceğini belirler
Substrat molekülleri Son molekül

Aktif bölge

Enzim-substrat Değişmeyen enzim

Enzim kompleksi molekülü 11
 METABOLİK REAKSİYONLARIN
KONTROLÜ
• Metabolik yollar
• Enzimlerin kotrol ettiği reaksiyonlar bir ürün ortaya
çıkarır
• Her yeni substrat bir önceki reaksiyonun ürünüdür

Substrate Enzyme A Substrate Enzyme B Substrate Enzyme C Substrate Enzyme D Substrate

1 2 3 4 5

• Enzim isimleri genellikle

• substratı yansıtır
• «az» eki alır
• Örn: ATPaz, fosfofrruktokinaz, sukraz,
lipaz
12
 METABOLİK REAKSİYONLARIN
KONTROLÜ
• Enzimleri etkileyen faktörler:
• ısı
• radyasyon
• elektrik
• kimyasallar
• pH daki değişimler

13
AEROBİK METABOLİZMA:
• CHO, yağ ve gerekirse proteinlerin
– oksijen varlığında tamamen parçalanarak ,CO2 ve
H2O’ya dönüşümleri ve ATP üretimi ile
sonuçlanır
– Mitakondria da gerçekleşir
– Bu kimyasal olaylara oksidasyon denir.

14
15
ANAEROBİK METABOLİZMA:
– Sadece CHO oksijen kullanılmadan kısmen
parçalanması ile bir ara maddeye
dönüşümünü içerir.
• Daha az miktarda enerji üretimi
gerçekleşir

16
3 ENERJİ SİSTEMİ:
1. ATP-PC veya fosfajen sistem
2. Laktik asit veya anaerobik glikoliz sistem
3. Oksijen veya aerobik sistem

17
 ATP-PC VEYA FOSFAJEN SİSTEMİ

• ATP ve kreatin fosfat (fosfokreatin, CP veya PC)

kaslarda depolanır (Fosfajen )
• Kısa süreli maksimal egzersizlerde kullanılır (en
fazla 15 sn süren)
– Yüksek şiddetteki aktiviteler sırasında ATP
oldukça hızlı bir şekilde kullanılır ve çok hızlı bir
şekilde de üretilmesi gerekmektedir.

18
 ATP-PC VEYA FOSFAJEN SİSTEMİ

• PC parçalandığında büyük miktarda enerji

açığa çıkarır.
– Serbest kalan bu enerji ATP’nin ADP (adenozin
difosfat) ve Pi moleküllerinden yeniden
sentezlenmesi için kullanılır.

CP Kreatin + Pi + Enerji

Enerji + ADP + Pi ATP

ATP ADP + Pi + Enerji

19
 ATP-PC VEYA FOSFAJEN SİSTEMİ

• Her bir mol CP bir mol ATP

• ATP’nin kullanıldığı hızda ATP üretilir.

• Her hücre içerisinde ATP üretimi ve tekrar

sentezlenmesi söz konusudur

20
 ATP-PC VEYA FOSFAJEN SİSTEMİ

• Vücuttaki ATP depoları yaklaşık 85 gr

• Maksimum bir egzersizi ancak birkaç saniye
devam ettirebilmeyi sağlar

• ATP’nin tekrar sentezlenmesini sağlayan CP

depoları ATP depolarından 3-5 kat daha fazladır
• Kadınlarda 0.3 mol
• Erkeklerde 0.6 mol

21
 ATP-PC VEYA FOSFAJEN SİSTEMİ

• Bu depolardan elde edilen enerji 3-15 sn süren

şiddetli aktiviteler için yeterlidir

• Bu sistemden elde edilebilecek enerji

başlangıçtaki ATP-PC depolarının miktarı ile
sınırlıdır.

22
 ATP-PC VEYA FOSFAJEN SİSTEMİ

• ATP-PC sistemi ne kadar enerji üretilebildiğinden

daha çok,
• ne kadar hızlı enerji üretilebildiği
• egzersizin sonlandırılmasından sonraki 2-3
dakikalık dinlenme sırasında CP depolarının ne
kadar çabuk yenilenebildiği konuları açısından
oldukça önemlidir.

23
 Laktik Asit Sistemi (Anaerobik
Glikoliz)
• Glukoz kısmen parçalanarak pirüvik asit denilen
bir ara maddeye dönüşür.
– Bu parçalanma sırasında ATP üretilir
– Kaslarda yeterli oksijen yoksa oluşan pirüvik
asit laktik aside dönüşür ve kaslarda
birikmeye başlar.
– Anerobik glikoliz sitoplazmada gerçekleşir

24
 Laktik Asit Sistemi (Anaerobik
Glikoliz)

– Bütün CHO vücutta glukoz adı verilen basit

şekere dönüşür

– Glukoz ya hemen kullanılır ya da daha sonra

kullanılmak üzere kaslarda ve karaciğerde
glikojen olarak depolanır.

25
Laktik Asit Sistemi
(Anaerobik Glikoliz)

26
Laktik Asit Sistemi (Anaerobik Glikoliz)

Kas glikojeni

Kan glikozu

glukoz

Glikolitik reaksiyonlar ADP+Pi

zinciri
3 mol
ATP ATP

Pirüvik asit Laktik asit 27

 Laktik Asit Sistemi (Anaerobik
Glikoliz)

• Laktik asidin kaslarda birikmesi sonucu

yorgunluk oluşmaktadır
– İnsan vücudu belli miktardaki laktik asidi tolere
edebilmektedir.
• Dinlenik koşulda kan laktik asit miktarı 1 mol/L
• Yoğun bir egzersiz sonrası kanda 16-20
mmol/l’ye kadar çıkabilmektedir.
• Vücudun asit-baz dengesi bozulur ve vücutta
asidik bir ortam oluşur.

28
 Laktik Asit Sistemi (Anaerobik
Glikoliz)

• Bu sistemde kaslarda depolu bulunan

glikojenden elde edilen bir mol glukoz
molekülünün anaerobik olarak parçalanması
sonucu en fazla 3 mol ATP üretilir
– Eğer kan glukozu kullanılıyorsa 2 mol ATP üretilir

29
 Laktik Asit Sistemi (Anaerobik
Glikoliz)

• Glikoltik reaksiyonlar
– 12 kimyasal reaksiyon
– Her kimyasal reaksiyon için bir spesifik enzim olmalıdır
• Enzim (katalizör, reaksiyonları hızlandıran
kolaylaştıran maddeler)
– Fosfofruktokinaz (PFK)
– Heksokinaz (HK)
– Pirüvat kinaz (PK)
– Laktat dehidrogenaz( LDH)
• Belli bir seviyenin üzerindeki laktik asit bu enzimlerin
aktivitesini etkiler
– Örn. Artan laktik asit PFK enzimini inhibe eder

30
 Laktik Asit Sistemi (Anaerobik
Glikoliz)
• LA oksijen yeterli olduğunda vücutta metabolize edilir:
– Karbonhidrata dönüştürülür
• Karaciğer ve kaslarda tekrar glukoz veya glikojene
dönüştürülür (glukoneogenez) (%18)

– Kaslarda oksijen ile okside olur ve enerji olarak kullanılır

• Pirüvik aside geri dönüşür ve oksijen sistemi içerisinde
kullanılarak enerji elde edilir (%72).

• LA sistemi özellikle 1-3 dakika süren yüksek şiddetteki

egzersizler sırasında gerekli olan enerjiyi sağlar (400-
800m koşu, 100-200m yüzme gibi)

31
 Laktik Asit Sistemi (Anaerobik
Glikoliz)

ÖZETLE
– LA sistemi ile
• Yorgunlukla sonuçlanan LA oluşumu meydana gelir
• Oksijen kullanımı gerekmez
• Sadece CHO enerji kaynağı olarak kullanılır
• Çok az miktarda enerji (3 mol ATP) üretilebilir.

32
AEROBİK SİSTEM veya OKSİJEN SİSTEMİ

• CHO, yağ ve proteinler oksijen ile tamamen yanarak

CO2 ve H2O’ya dönüşür.
– Daha karmaşıktır ve çok daha fazla kimyasal reaksiyon
gerektirir.
– Çok daha fazla enerji elde edilir.
• 1 mol glukoz 39 mol ATP
– Yağların enerji olarak kullanılabildiği tek sistem
• 1 mol palmitik asit 129 mol ATP

33
AEROBİK SİSTEM
veya OKSİJEN Glikojen (Kas)
SİSTEMİ
Glukoz

Glukoz-1-fosfat

Glukoz Glukoz-6-fosfat
Hekzokinaz
(kan)
Fruktoz-1-6-difosfat

2 Pirüvik Asit

2 Asetil Coenzim-A

Krebs
H2O +CO2 Çemberi
38-39 ATP ETS
34
AEROBİK SİSTEM veya OKSİJEN SİSTEMİ

• Tipik bir kas hücresinde

– Anaerobik metabolizma sitoplazma
– Aerobik metabolizma mitakondri
– Kas dokusunda mitakondri ve miyoglobin

• Aerobik sistem kimyasal reaksiyonları:

– Aerobik glikoliz (glukozun parçalanması)
– Beta oksidasyon (yağ asitlerinin parçalanması)
– Krebs çemberi
– Elektron Transport Sistemi (ETS)

35
 Aerobik Glikoliz ve Beta Oksidasyon
YAĞ Trigliserit Gliserol + 3 Yağ Asidi
Serbest Yağ
Asitleri

Beta
Oksidasyonu
Asetil CoA Krebs ETS
Çemberi

Glikoliz

CHO
Glukoz,
Glikojen

36
Krebs Çemberi
– Bütün besin maddelerinin enerji üretimi için parçalandıkları
sırada buluştukları ortak reaksiyonlar zinciri
• Bütün besin maddeleri krebs çemberi reaksiyonlarından
geçerek H2O ve CO2’ye dönüşürler
• İki önemli kimyasal değişiklik
1. CO2 oluşumu
2. Elektronların uzaklaştırılması
(oksidasyon)
Oksidasyon: bir kimyasal maddeden elektronların
uzaklaştırılması

H H+ + e-

37
Krebs Çemberi
ve ETS

38
• H bir kimyasal molekülden uzaklaştırıldığı zaman o
molekül okside olmuştur
– Krebs çemberi sırasında elektronlar nikotinadedin
dinükleotid (NAD) ve flavineadenin dinükleotid (FAD)
tarafından ETS’ye taşınırlar.

– NAD ve FAD hidrojenle birleşerek NADH ve FADH2 oluşur

• ETS’de H+ O2 ile birleşerek H2O oluşur ve bu sırada ATP
üretilir
• Her ETS’de her bir NADH molekülünden 3 mol ATP ve
her bir FADH2 molekülünden ise 2 mol ATP üretilir.

– Pirüvik asidin okside olmasıyla da CO2 oluşur.

39
ETS
– Besin maddelerinin enerji üretimi
için parçalanmaları sırasındaki son
aşama
– Mitakondride gerçekleşir
– Oksijen kullanılır
• Krebs çemberinden ve daha
önceki reaksiyonlardan taşınan
H+ iyonu ve elektronlar bir seri
enzimatik kimyasal reaksiyon
sonucu moleküler oksijene
transfer edilir,
• H2O meydana gelir ve ATP üretilir.

40
ÖZETLE
– 1 mol (180 gr) glukozdan 39 mol ATP

– 1 mol palmitik asitten 130 ATP

– Yağlar daha avantajlı ancak:

• 1 mol ATP üretmek için glukoz kullanıldığında 3.5 litre
O2 kullanılır
• 1 mol ATP üretmek için yağ asidi kullanıldığında 4 litre
O2 kullanılır

41
 Enerji Sistemlerinin Genel Özellikleri

ATP-CP LA O2

O2 anaerobik anaerobik aerobik

gereksinimi

ATP üretim Çok hızlı Hızlı Yavaş

hızı

Enerji Depolanmış CHO CHO,

üretimi ATP ve CP yağ,protein
kaynağı
ATP üretme Çok sınırlı Sınırlı Sınırsız
kapasitesi

Egzersiz Çok şiddetli, 1-3 dakika Dayanıklılık

türleri kısa süreli ve süren şiddetli gerektiren
patlayıcı kuvvet aktiviteler hareketler
gerektiren
hareketler

Diğer Çok kısa süre LA birikir ve O2 kullanımı

enerji sağlar yorgunluk gelişmiş olmalı 42
43
44
 Maksimal Oksijen Tüketimi Kapasitesi (VO2 max veya
max VO2)

• Max VO2 kişinin bir dakikada kullandığı

maksimum O2 miktarıdır.
• Kişinin aerobik kapasitesinin belirleyicisidir

45
Maksimal Oksijen Tüketimi Kapasitesi (VO2 max veya
max VO2)

– Kişi ne kadar çok O2 kullanıyorsa o kadar çok

ATP üretebilir
• Daha geç yorulma ve daha uzun süre egzersize
devam edebilme
• İstirahatta 0.2-0.3 l/dk
• Maksimal egzersizde 3-6 l/dk
(genetik, cinsiyet ve antrenman düzeyi
ile ilişkili)

46
Maksimal Oksijen Tüketimi Kapasitesi (VO2 max veya
max VO2)

– Max: maksimum
– V: volüm, hacim
– O2: oksijen
– Aerobik enerji sisteminin en
geçerli ölçüm yöntemi
• Litre/dakika (L/dak)
• Mililitre/dakika (ml/dak)
• Mililitre/kilogram/dakika
(ml/kg/dak)

47
Maksimal Oksijen Tüketimi Kapasitesi (VO2 max veya
max VO2)

48
Maksimal Oksijen Tüketimi Kapasitesi (VO2 max veya
max VO2)

– Bu kapasite kalp-dolaşım sistemi ve kasların

kapasitesi ile sınırlıdır
• % 80 genetiktir
• Kızlarda en yüksek değere 14-16, erkeklerde
19 yaş civarında erişilir
• 30 yaşa kadar fazla değişmez
• 30 dan sonra azalma görülür
• Antrenmanla arttırılabilir ve korunabilir

49
Maksimal Oksijen Tüketimi Kapasitesi (VO2 max veya
max VO2)

• Normal bir erkek için ortalama:

– 3000-3500 ml/dak
– Dünya şampiyonu bir dayanıklılık sporcusu: 6000-7000
ml/dak

• Normal bir kadın için:

– 2000-2200 ml/dak
– Dünya şampiyonu bir dayanıklılık sporcusu: 4000 ml/dak

50
 İstirahatte O2 gereksinimi

• Genellikle 0.2-0.3 L/dak veya 1

MET
(3.5 ml/kg/dak)
• MET: istirahat sırasındaki
metabolik
enerji gereksinimi
• 1 MET: vücut ağırlığının kilogramı
başına dakikada 3.5 ml O2 harcanması

51
 Submaksimal Egzersizler Sırasındaki O2 Tüketimi

•O2 tüketimi ilk 1.5-3 dakika

içerisinde bir artış gösterir

•sonra egzersiz süresince bu

O2
düzeyinde fazla değişiklik
olmaz (steady state,
denge durumu veya dengeli
düzey)

52
 Anaerobik Eşik (AE)

• Max VO2’nin kullanılabildiği en yüksek oran ve laktik asit

üretiminin oldukça hızlı bir şekilde arttığı bölge
– Aerobik-anaerobik geçiş kuşağı olarak
adlandırılır

– laktik asidin kana geçişinin hızlanması ve

kandan aynı oranda uzaklaştırılamaması ve
birikmeye başlamasıdır

– 4 mmol/l laktat düzeyi anaerobik eşik

noktası

– Laktat eşiği (LE), laktik asidin birikmeye

başladığı nokta (OBLA) ventilasyon kırılma
noktası kavramlarına da karşılık gelmektedir

53
Anaerobik Eşik (AE)

54
 Anaerobik Eşik (AE)

• Kişinin max VO2 değerinin en yüksek yüzdesini laktik asit

birikimi olmaksızın kullanabilmesi dayanıklılık performansını
belirler

• % max VO2 = (VO2 /max VO2 ) x 100

• Antrenmansız kişiler AE max VO2’nin % 65

• Antrenmanlı kişiler AE max VO2’nin % 80-85

• AE değeri antrenman ile geliştirilebilir.

55