GRAMATIKAN

PANGASINAN

Joselito D. Daguison
Master Teacher I
Pangasinan National High School
PANGNGARAN -saya ët untutukoy ëd
ngaran na tuo, ayëp, pasën, ngaran na
bëngatla, tan agaw-gawa.
Panuntunan
• Sansakëy :Say salita ët ag nauman.
• Sandërwa :Ikapët ëd lamukas so
ukapët (prefix) a “san” o “sang”.
• Sandarakël : Ulitën so unaan a
pamitla (syllable) na lamukas tan
ukapëtan na “san” o “sang”
Usar na say, si, tan kiyënën
• Say (Ang)
• Alimbawa: say kaimito say aso
• Si (Si)
• Alimbawa: si Rujealyn si Charina
• Kiyënën (Kay)
• Alimbawa: kiyënën nanay kiyënën
tatay
Say usar na saray, sikara, tan
kiyënda di
• Saray (Ang mga)
• Alimbawa: saray kaimito saray aso
• Sikara di (Sina)
• Alimbawa: sikara di Ana tan Lito sikara di ama
tan ina
• Kiyënda di (Kina)
• Alimbawa: kiyënda di tatay tan nanay kiyënda
di bai tan laki kiyënda di mama tan nana
• Ag pambabansagën ya ikana’y
bilang tan say “saray” ëd pamarakël
na salitan Pangngaran (noun).
Alimbawa:
• say pituran lalaki aliwan saray pituran
lalaki
• say taluran bibii aliwan saray pituran bibii
Kasarian na Pangngaran
(Pambii, Panlaki, Pambilaki, Anggapo’y kasarian)
PASANDI-NGARAN - saraya so
uusarën a kasalat na saray
pangngaran o pantutungtungan
ëd balikas
PASANDI-NGARAN
• Say usar na siyak, ko, sika, sikato, tan to
• Siyak (Ako)
• Usarën so siyak no say tutukuyën mo ët say
sikan dili.

• Ko (Ko)
• Usarën so ko no say makangkaryan na bëngatla
ët say mansasalita
PASANDI-NGARAN
• Say usar na siyak, ko, sika, sikato, tan to
• Sikato (Siya)
• Usarën so sikato no say tutukuyën ët say
pantutungtungan a sakëy ya tuo.
• To (Niya)
• Usarën so to no say tutukuyën ët sakëy ya tuon
akangkayaryan na bëngatla o say nanggawa na
kiwas.
PASANDI-NGARAN
• Say usar na sikata, sikayo, sikami, mi,
sikatayo, sikara, tan da
• Sikata (Kata)
• Usarën so sikata no say tutungtungën ët say
mansasalita tan say katungtong to.
• Sikayo (Kayo)
• Usarën so sikayo no say tutukuyën ët duwara o mas
dakël a tuon katungtong.
PASANDI-NGARAN
• Say usar na sikata, sikayo, sikami, mi,
sikatayo, sikara, tan da
• Sikami (Kami)
• Usarën so sikami no say tutukuyën ët duwara o dakël
ni tan kaiba’y mansasalita o kaiba so katungtong.
• Mi (Namin)
• Usarën so mi no say bëngatla ët kayaryan na
mansasalita kaiba so arum a tuo
PASANDI-NGARAN
• Say usar na sikata, sikayo, sikami, mi, sikatayo, sikara, tan
da

• Sikatayo (Tayo)
• Usarën so sikatayo no say tutukuyën ët dakël nën say duwara
(kaiba so mansasalita tan saray katungtong).
• Sikara (Sila)
• Usarën so sikara no say tutukuyën ët duwara o dakël nën say
duwara (aga kaiba so mansasalita tan say katungtong to).
• Da (Nila)
• Usarën so da no say tutukuyën ët duwara o dakël nin tuon
akangkayaryan a bëngatla odino say nanggawa ya kiwas.
PASANDI-NGARAN
• Say usar na saya, satan, tan saman
• Saya (Ito)
• Usarën so saya no say tutukuyën ët sakëy ya bëngatla
ya asinggër tan abay na say mansasalita.
• Satan (Iyan)
• Uusarën so satan no say tutukuyën ët sakëy ya
bëngatla ya arawi ëd say mansasalita balët asinggër ëd
say katungtong.
• Saman (Iyon)
• Usarën so saman no say tutukuyën ët sakëy tan arawin
pareho ëd say mansasalita tan say katungtong to.
PASANDI-NGARAN
• Say usar na saraya, saratan, tan saraman
• Saraya (Ang mga ito)
Usarën so saraya no say tutukuyën ët duwara o dakël a
bëngatla ya wala ëd abay, asinggër odino ëgna na mansasalita.
• Saratan (Ang mga iyan)
Usarën so saratan no say tutukuyën ët duwara o dakël a
bëngatla ya wala ëd abay, asinggër odino ëgna na katungtong
tan arawi ëd mansasalita.
• Saraman (Ang mga iyon)
Usarën so saraman no say tutukuyën ët duwara o dakël a
bëngatla tan arawin pareho ëd mansasalita tan say katungtong
to.
PASANDI-NGARAN
• Say usar na diya, ditan, tan diman
• Diya (Dito)
Uusarën so diya no say lokasyon o kawalaan na
tutungtungën ët asinggër ëd say mansasalita.
• Ditan (Diyan)
Uusarën so ditan no say lokasyon o kawalaan na
tutungtungën ët asinggër ëd say katungtong.
• Diman (Doon)
Uusarën so diman no say lokasyon o kawalaan na
pantutungtungan ët arawi ëd saramay mantutungtong.
PAKIWAS -salitan mangibabaga’y
kiwas o galaw.
• Pamanahunan na Pakiwas
• Agawa (Asumpal lan agawa so kiwas o galaw)
• Nagagawa (Gagawaën ni labat so kiwas o
galaw)
• Gawaën (Gawaën/Nagawa ni labat so kiwas o
galaw)
Panuntunan:
Agawa
• Aruman na ukapët a nan- so lamukas no saya ët unggagapo ëd
d, l, r,s,tan t, nam- no unggagapo ëd p, b tan inm- no unggagapo
so so lamukas ëd patanol no asumpal lan agawa so kiwas o
galaw.
Nagagawa
• Aruman na ukapët a man-, mam-, um-, tan un- so lamukas tan
ulitën so unaan a pamitla na lamukas no nagagawa ni labat so
kiwas o galaw.
Gawaën
• Aruman na ukapët a man-/mam-, um-, tan un- so lamukas no
gawaën ni labat so kiwas o galaw.
PAMANTO - untutukoy ëd saray
salitan iyuusar no mangipakabat na
pangngaran tan pasandi-ngaran.
Mangipipigura mët iraya na saray
kolor, korte, tan klase na bëngatla.
PAMANTO
• Digri na Pamanto

• Positibon Digri - pamanto ya mangipa-pakabat na

sakëy ya tuo, lugar, bëngatla odino agaw-gawa.
• Komparatibon Digri - pamanto ya
mangkukumpara na duwaran tuo, lugar, bëngatla
odino agaw-gawa. Say iyusar ët mas + pamanto
tan nën say.
• Superlatibon Digri - pamanto ya mangkukumpara
na unsulok ëd duwaran tuo, lugar, bëngatla odino
agaw-gawa. Say iyusar ët sangka+ pamanto+ an.
PAMANON - untutukoy ëd saray
salitan mangipipigura na pakiwas,
pamanto, tan arum ni iran
pamanon.
PAMANON
• Pamanon a panon - mangibabaga no panon
a ginawa iray kiwas.
• Pamanon ya oras - mangibabaga no kapigan
ginawa iray kiwas
• Pamanon a lugar – mangibabaga’y lugar no
inër ginawa iray kiwas.
• Pamanon a kanaynayan - mangibabaga no
mamimpigan ginawa iray kiwas
INTIRON BALIKAS
TAN KAPЁGPЁG NA BALIKAS

• Kapëgpëg
Grupo na saray salita ya aliwan kompleto so
gabay ton ibaga. Aga iya unggagapo ëd balëg
a letra tan ag mët iya mansasamput ëd tëldëk
(.), tandan patëpët(?), tandan palikna (!),
odino antukaman a tanda.
INTIRON BALIKAS
TAN KAPЁGPЁG NA BALIKAS
• Balikas
Grupo na saray salita ya mangibabaga’y
kompleton mensahe. Unggagapo iya ëd
balëg a letra tan mansasamput ëd tëldëk (.),
tandan patëpët(?), odino tandan palikna (!)
INTIRON BALIKAS
TAN KAPЁGPЁG NA BALIKAS
Saray Parte na Balikas
• Say paksa
Saya so pantutungtungan o ungkikiwas ëd balikas.
Nayarin sakëy ya tuo, agagamil, ayëp o pasën.
• Say panaguri
Sakëy ya kiwas o idea ya mangipipigura odino
mangibabaga’y gagawaën o agawa’y paksa na balikas.
Saya so mangukumpleto’y balikas.
INTIRON BALIKAS
TAN KAPЁGPЁG NA BALIKAS
• Saray Klase na Balikas
• Pasalaysay - uusara’y tëldëk (.) ëd samput na
balikas
• Patëpët- iyuusara’y tandan patëpët (?) ëd samput
• Palikna - iyuusara’y tandan palikna (!).
• Paganggan – Nayarin mansamput ëd tëldëk (.),
patëpët(?), tan palikna (!)
• Pitungtong- iyuusara’y tëldëk
ARUM NIRAN PANUNTUNAN

Usar na pëgkapët ya -inm- tan –imm

• Usarën so pëgkapët ya -imm- no say lamukas ët
unggagapo ëd p, b, k, tan g.
• Alimbawa:
paway + -imm- = pimmaway
puktal + -imm- = pimmuktal
panëk + -imm- = pimmanëk
ARUM NIRAN PANUNTUNAN

Usar na pëgkapët ya -inm- tan –imm

• Usarën so pëgkapët ya -inm- no say lamukas ët
unggagapo ëd d, l, r, s, tan t.
• Alimbawa:
dalan + -inm- = dinmalan
dago + -inm- = dinmago
dala + -inm- = dinmala
Usar na ukapët ya i- tan iy-, in- tan iny
• Usarën so ukapët ya i- no say lamukas ët unggagapo ëd mitanol.
• Alimbawa: i- + kalot = ikalot
i- + bulsa = ibulsa
• Usarën so ukapët ya iy- no say lamukas ët unggagapo ëd patanol.
• Alimbawa: iy- + ulop = iyulop
iy- + amot = iyamot
• Usarën so ukapët ya in- no say lamukas ët unggagapo ëd mitanol
• Alimbawa: in- + surob = insurob
in- + sulong = insulong
• Usarën so ukapët ya iny- no say lamukas ët unggagapo ëd
patanol.
• Alimbawa: iny- + amot = inyamot
iny- + alagëy = inyalagëy
Say usar na ‘na’ tan ‘n’
• Say ‘na’ tan ‘n’ ët tatawagën a Pangaryan
tan Pamasuldong (Pang-angkop).
• Usarën so “na” no say tinumbukan ton salita ët
nansamput ëd mitanol.
• Isuldong so ‘n’ no say tinumbukan ton salita ët
nansamput ëd patanol.
Say usar na ‘ya’ tan ‘a’
• Ikana so ‘a’ no say tinumbukan ton salita
ët nansamput ëd mitanol tan say
tutumbukën ton salita ët gimmapo mët ëd
mitanol.
• Ikana so ‘ya’ no say tinumbukan ton salita ët
nansamput ëd patanol tan malapatanol a
singa ‘w’ tan ‘y’ tan say tutumbukën ton
salita ët gimmapo ëd patanol.
Usar na ‘m’, ‘n’, tan ‘ng’
• Usarën so ukapët a mansamput ëd ‘m’ a singa
say mam-, sam-, um-, pam-, tan am- no say
lamukas ët unggagapu’d ‘p’ tan ‘b’.
• Alimbawa: mam- + pasnok = mampasnok
mam- + palës = mampalës
• Usarën so ukapët a mansamput ëd ‘n’ a singa
sa an-, in-, un-, ma-n, pan-, tan san- no say
lamukas ët unggagapu’d ‘d’, ‘l’, ‘r’, ‘s’, tan ‘t’.
• Alimbawa: an- + takot = antakot
an- + dukëy = andukëy
• Usarën so ukapët a mansamput ëd ‘ng’ a singa
say ang-, ing-, sang-, pang-, mang-, tan ung- no
say lamukas ët unggagapu’d ‘k’, ‘g’, ‘ng’ tan
patanol.
• Alimbawa:
ang- + kabalëg = angkabalëg
ang- + këlag = angkëlag
 Daakan a Salamat
tan
Maabig a Kabuwasan