OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA

ISLAHAT HAREKETLERİ
1. Kısmı müessese (kurum) ıslahları (1718 - 1807)

2. Aydın despotluk devresi (1826 - 1839)

3. Modern devlet fikrini gerçekleştirme aşamaları

(1839–1914)
1. Kısmi Müessese Islahları (1718-1807)
Devrenin en önemli durakları:

Lale Devri (1718-1730)

ve

Nizam-ı Cedid (1789-1807)

hareketleridir.
“Dünya mümin için cehennem, kafirler içinse cennetmiş.”
İbrahim Müteferrika------------------MATBAA
 1775 yılında Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (Deniz
Mühendishanesi) kuruldu.

Burada öğrencilere matematik, geometri, Fransızca, denizcilik

bilgisi gibi dersler okutuluyordu. Öğrenciler yerde değil sıralarda
oturuyor ve modern ders araç ve gereçlerini kullanıyorlardı. Dersler
teorik ve uygulamalı idi. Okulun yabancı kitaplardan oluşan zengin
bir kütüphanesi de vardı. Burası Batı tarzında açılan ilk okuldu.
 Kısmı müessese ıslahı devresinin en önemli aşaması
şüphesiz 3. Selim (Nizam-ı Cedid) devresidir. 1. Mahmut’tan
sonra tahta çıkan 3. Selim 18 yıl kadar tahtta kalacaktır. (1789-
1807). Bu dönem içinde kendi ismiyle özdeşleşecek olan Nizam-ı
Cedid (Yeni düzen) hareketini başlatacaktır.
1. Yeniçeriliği kaldırmak,

2. Ulema sınıfının nüfuzunu kırmak,

3. Avrupalılaşmak.
“Bu Devlet Nasıl Böyle Oldu?”
 1795 tarihinde MÜHENDİSHANE-İ BERR-İ HÜMAYUN
(Kara Mühendishanesi) kuruldu. Okulda aritmetik, geometri,
Fransızca okutuluyordu. Yine bu okulun da zengin bir
kütüphanesi vardı. 3. Selim bizzat kendisi Avrupa’dan 500
kitap getirmişti.
Eskinin yanında yeniyi kurmak
 Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’nın muvazene (denge) siyasetine
girmiştir.

Osmanlılar, bundan böyle, Batılılaşırken, Batı’ya karşı ananevi

(geleneksel) davranışlarını bırakmışlardır. Kendilerini Avrupa
devletlerinden üstün görmek gibi otarşik bir prensibi terk etmişlerdir. Artık
herhangi bir Avrupa devletiyle eşit şartlar içinde antlaşma yapabileceklerdir.
Viyana, Berlin, Paris ve Londra’da daimi elçilikler kurulmuştur. Avrupa ile
temas ve denge politikası içine giriş; İmparatorluğun dağılmasını engellemiş,
ona bir ömür fazlası sağlamıştır.
2. Aydın Despotluk Devresi
II. Mahmut (1808-1839)
“Yeniçeri taifesi bozulmuş bir kuvvet olarak gayesini
gerçekleştiremez hale geldiği gibi, her çeşit askeri ıslahat
tertiplerini kıyamları ile önlemiştir. O kadar ki, Yeniçeri
Ocağı’nın durumu memleketi din düşmanlarının sarmış
olması kadar önemlidir. Şu halde bu Ocak’la çarpışmak din
düşmanlarının hakkından gelmek kadar farz olmuştur.”
 “Bugün (15 Haziran 1826) Sultanahmed Cami-i Şerifi’nde
Sancağı şerif altında müçtemi olan Şüyun-ı İslam hazeratı ve bilcümle
sıdkı kiram ve Ulemayı İslam ve mecmu hayırhahı din ve devlet
beyninde benmuktezayı şer’i şerif vaki olan ittifakı ara mucibince
salahı alem için ocağın ismi ve resmi tebdil ve kaffei kanunu
kadimin…”
 Osmanlı kurumları içinde birbirini inkar eden,
klasik Osmanlı düalizmi (ikiliği) ilk olarak askeri alanda
ortadan kaldırılmıştır. Batılılaşmanın en önemli adımı da
böylece atılmıştır.
 Askeri alanda Yeniçeriliğin yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adlı
yeni bir askeri teşkilat kuruldu. Bunlara modern talimler yaptırılmaya
başlandı.

Takvim-i Vekayi adlı ilk gazete bu dönemde çıkarılmaya başlandı.

Sadrazamlık makamının yetkileri daraltıldı ve başvekalet adını aldı.

Umur-u maliye nezareti kuruldu.
Üç adet sürekli meclis kuruldu.

1. Darül Şurayı Babıali

2. Meclis-i Ahkam-ı Adliye

3. Darül Şura-yı Askeri

Bu meclislerin çalışmalarının amacı yeni “Nizamat-ı Esasiye”yi

hazırlamaktı. Nitekim bu çalışmalar ileride Tanzimat Fermanına ve Kanun-i
Esasiye varacaktır.
 2. Mahmut devrinde Eğitim alanında da çok önemli yenilikler
olmuştur. Öncelikle Meclis-i Umur-u Nafia kurulmuş ve Eğitim de yararlı
işlerden sayıldığından buraya bağlanmıştır. Böylece eğitim şeriatın
alanından çıkarılmaya çalışılmıştır.

İlköğretim zorunlu hale getirildi.

Asakir-i Mansure ordusunun sağlık hizmetlerinin ve hekim

ihtiyacının karşılanması için 1827’de Tıphane-i Amire kurulmuş, 1831’de
de buraya bağlı bir Cerrahhane açılmıştır.
Yeniçeriliğin kaldırılmasıyla birlikte Mehter takımı da kaldırılmıştı. 1831 yılında bando
takımı ihtiyacını karşılamak amacıyla Musuka-i Hümayun kuruldu. Guiseppe Donizetti
okulun başına getirildi.

1834 tarihinde yeni ordunun subay ihtiyacını karşılamak amacıyla Mekteb-i Harbiye
kuruldu. Moltke başta olmak üzere pek çok yabancı subay ders vermek için getirtildi.
Okulun müfredatı pozitif bilimlerden oluşuyordu.

Mekteb-i Harbiyeye nitelikli öğrenciler yetiştirmek için Askeri rüştiyeler ve Askeri

idadiler kuruldu.

İlk Defa Avrupa’ya öğrenci gönderildi. 1827’de 4 öğrenci gönderildi. 1835’ten sonra
ise daha kapsamlı şekilde öğrenci gönderildi.
 2. Mahmud imparatorluğa pek çok yenilik
getirmiştir. Sakalını kesmiş, doğum gününü kutlamış, tebdil-i
kıyafetsiz gezilere çıkmış, Avrupa tarzı kıyafetler giymiştir.

Ayrıca askere FES giydirilmesi ilkesini getirmiştir.

“Her yüzyıla Müslümanların halini düzeltecek bir büyük adamın
yetişeceğini bildiren hadis hatırlanırsa , İkinci Mahmud’un doğum
tarihi itibariyle de bu “büyük adam” olduğu görülecektir.”
 II. Mahmud Dönemi ıslahatları neleri gerçekleştirebilmiştir?

Her şeyden önce, ferdi hürriyet rejiminin kurulması yönünde geniş

adımlar atılmıştır: Angarya, müsadere kaldırılmıştır. Mülkiyetin
korunması, kanun önünde eşitlik, haberleşme hürriyeti kabul edilmiştir.
Bilhassa din ve vicdan hürriyeti, Mahmud II’nin meşhur vecizesiyle ilân
edilmiştir:

“Tebaamdan Müslümanları ancak camide, Hıristiyanları kilisede,

Musevileri de havrada görmek isterim.”
 Islahat sisteminin radikal ve sosyal olmasına gerçek
engel olan telifçi, tavizci ve ikici metot, bu hareketleri
şeklî bırakmıştır.