ORTA ÇAĞ FELSEFESİ

Teolojik Düşünce Dönemi

Hristiyan Felsefesi
• Patristik dönem
• Skolastik dönem

İslam Felsefesi
ORTA ÇAĞ FELSEFESİNİ HAZIRLAYAN DÜŞÜNCE ORTAMI
Felsefenin

1. Roma İmparatorluğu
altın yılları
Platon

2. Sistem Filozofları
Kişisel ve
ahlaki Aristo Roma’nın

3. Yeni Arayışlar
konular çöküşüyle
gelen Dinin

4. İncil’in Mesajı
Epikür siyasal,
Paganizm öğretinin
toplumsal etkileri
sorunlar
Plotinos

Dini yanıt
Stoacılar
arayışları
İLK ÇAĞ VE ORTA ÇAĞ FELSEFELERİNİN FARKLARI
İLK ÇAĞ ANTİK FELSEFE ORTA ÇAĞ TEOLOJİK FELSEFE

▪ Temelinde Doğa ve İnsan var. ▪ Temelinde Tanrı vardır.

▪ Dinamik bir düşünce iklimi vardır. ARIYOR ▪ Durgun bir düşünce iklimi vardır. BULMUŞ

▪ Düşünce > Dışa dönük ▪ Düşünce > İçe dönük

▪ Yeni bir düşünce anlayışı oluşturmuştur. ▪ Antik felsefeden etkilenmiştir.

▪ Eleştirel düşünce ve araştırıcılık ağır basar. ▪ Kutsal metinlerin anlaşılması ağır basar.

Özgür düşünce Dogmatik düşünce

▪ Bilgi inancı mümkün kılar. ▪ İnanç bilgiyi mümkün kılar.

 PLATON

YENİ
PLATONCULUK ARİSTO

ORTA ÇAĞ
FELSEFESİ

STOA
FELSEFESİ ETKİNLİK
EPİKÜR
1

ETKİNLİK
2
HRİSTİYAN FELSEFESİ
 ORTA ÇAĞ HRİSTİYAN FELSEFESİ

PATRİSTİK DÖNEM SKOLASTİK DÖNEM

MS 2 – 8 MS 8 – 15
Kilise babaları Okullaşma
Hristiyan dinine yönelik Birçok öğrencinin dini eğitim
saldırılara karşı savunma alıp Hristiyanlığı yayma
tarzı düşünceler çabaları
Akılla dini açıklamak inancın Bologna ve Oxford
temel öğretisi haline Üniversiteleri bu geleneğin
gelmiştir. öncüleridir.
 ORTA ÇAĞ HRİSTİYAN FELSEFESİ

• St. Augustinus • St. Anselmus

SKOLASTİK DÖNEM
PATRİSTİK DÖNEM

• Tertullianus • Aquinalı
• Clementius Thomas
• Origenes • Duns Scotus
• Boethius • Ockhamlı
William
HRİSTİYAN DÜŞÜNCESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
▪ İnanç merkezli görüşler ortaya çıkmıştır
▪ İnancın akılla temellendirmesi yapılmaya çalışılmıştır.

▪ Akıl ve inanç tartışmaları ortaya çıkmıştır.

▪ İnancın bilgiyi mümkün kıldığı düşüncesi egemendir.
▪ Antik yunan felsefesinden etkilenmiştir.
▪ Bilim dışlanmış, felsefe ve bilim merkezleri kapatılmıştır.
▪ Tanrı’nın varlığı kanıtlanmaya çalışılmıştır.
▪ Kutsal metinlerin doğruluğu merkeze alınmıştır.  Özgür ve eleştirel düşünce yoktur.

▪ Dini otoriteye karşı gelinmemesi gerektiği vurgulanmıştır.  Statiktir, durağandır.

Aşağıdakilerden
hangisi skolastik
felsefenin özelliği Etkinlik 1
değildir?
A. Konusunu dini dogmaların oluşturması

B. Kıyas yöntemini kullanması Etkinlik 2

C. Dogmaları akılla temellendirme çabası

D. Eleştirmeye önem vermesi

E. Hristiyanlık inançlarını savunma amacı Etkinlik 3

gütmesi

CEVAP D
HRİSTİYAN FELSEFESİNİN TEMEL PROBLEMLERİ

Tanrı’nın varlığı
Kötülük problemi
problemi

Ruhun ölümsüzlüğü
Tümeller problemi
problemi
Platonun temel Aristo’nun ilk
kavramları gerçek neden görüşüne
olarak ifade ettiği dayanır.
felsefesine
dayanır.

ONTOLOJİK KOZMOLOJİK
KANITLAMA KANITLAMA
O N T O LO J İ K K A N I T KO Z M O LO J İ K K A N I T

▪ Tanrı kavramından yola çıkarak Tanrı’yı ▪ Tanrı’nın varlığını evrenden hareketle

kanıtlama yoludur. kanıtlamaya çalışır.

1. Önerme : «Tanrı» ile «en yüksek yetkinliğe 1. Önerme: Evren sonradan olmadır.
sahip bir varlık» kastediyoruz.
2. Önerme: Her sonradan olanın bir var edene
2. Önerme : Varlık bir yetkinliktir. ihtiyacı vardır.

Sonuç: O Halde Tanrı vardır. Sonuç: O halde bu evrenin de bir var edeni
Sen Anselmus vardır ki, o da varlığı zorunlu olan Tanrı’dır.

▪ Düşüncede var olabilen gerçekte de vardır. ▪ Nedenselliği temel alır.

 KÖTÜLÜK PROBLEMİ

▪ Evrende Tanrı’nın yarattığı bir düzenin varlığının kabulü, sorunsuz işleyen bir yapının
olmasını gerektirir.

▪ Bazı filozoflara göre Tanrı varsa evrendeki işleyişi bozacak «kötülük» kaynaklı hiçbir
durum yaşanmamalıdır.

▪ «Evrende kötülük varsa düzen yoktur, düzen yoksa Tanrı yoktur.»

 KÖTÜLÜK PROBLEMİ

St. Augustinus Aquinalı Thomas

▪ Tanrı her zaman iyiyi emreder. ▪ Var olan her şey sadece var olması
sebebiyle iyidir.
▪ İnsana, iradesi aracılığıyla seçme özgürlüğü
vermiştir. ▪ Kötülük yoksunluktur.

▪ Kötülük irade zaafıdır. ▪ Kötülük varlık olarak yoktur.

 RUHUN ÖLÜMSÜZLÜĞÜ PROBLEMİ

▪ Ruh ve beden konusunda düalist bir düşünce hakim;

• Ruh bedenden bağımsız ve bedenden önce yaratılmıştır.

• Maddi olmayan, elle tutulmayan ve gözle görülmeyen bir varlıktır.

• Tanrı tarafından insan bedenine koyulmuştur.

▪ İnsan, bedeni ile nesne, ruhu ile Tanrısal bir varlıktır.

▪ Maddi yönü olmayan ruh; değişmez, ölümsüzdür ve Tanrı’ya dönecektir.

TÜMELLER PROBLEMİ
İSLAM FELSEFESİ
İSLAM FELSEFESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
▪ Sadece Klasik felsefeden değil, Hint, İran, Yunan, Mısır, Arap ve Türk düşüncesinden
etkilenmiştir.
▪ Akıl, iman ve inanç tartışmaları temel konulardır.
▪ İslam felsefesinin temelinde; Kuran, Hadis, Kelam ve Tasavvuf gibi iç kaynaklar bulunur.
▪ İslam felsefesi hikmet ve en yüce hakikatlerin bilgisine ulaşmaya çalışır.

 İnsan iradesi ve özgürlüğü önemsenmiştir.

 Akla, bilime ve özgür düşünceye önem verilmiştir.

 Çeviri faaliyetleriyle Rönesans’ı ve batı düşüncesini

etkilemiştir.
İSLAM FELSEFESİNİN TEMEL PROBLEMLERİ

Tanrı’nın varlığı İrade özgürlüğü

problemi problemi

Toplumsal yaşama
Bilgi problemi
dönük problemler
E ş ’a r i
▪ Yaratıcının varlığını doğada gözlenen
değişikliklere dayanarak açıklar.
İnsan doğumundan ölümüne dek farklı
biyolojik süreçlerle olgunlaşır.
Bu olgunlaşma insanın kendinden
kaynaklanamaz. İlk insanın var olma sebebi de
kendisi olamaz.
İnsanı yaratan ve olgunlaşmasını sağlayan
maddi dünyadan uzak bir sebebin olması
gerekir. Bu da Allah’tır.
Kindi
▪ Hudus Delili.
Evrende bulunan her nesne, sonlu bir zaman
içinde hareket eder ve değişim gösterir.
Nesneler; hareket ve zamanla aynı anda var
olur. Bunlardan herhangi biri diğerinden önce
gelmez.
Evren, hareketlilik ile yokluktan varlığa geçer.
Her hareket başka sebeplerle açıklanabilir ama
hareket ve zamanın başlangıcı olan ve bunlara
dayanmayan bir ilk sebep olmalıdır; Allah.
İbn’i Sina
▪ Tanrı’nın varlığını ispatlamaya çalışan diğer
filozoflardan farklı olarak ilk önce varlığın
doğasını inceler.
«Bir şeyin var olduğuna şüphe yoktur.»
- Varlığın bilgisi kesindir.
- Varlık içinde zorunlu bir eleman mevcuttur.
Modalite; 1. zorunlu 2. mümkün 3. imkansız
İbn’i Rüşt
▪ İnayet Delili.
Doğada her şey insan doğasına uygundur ve insan,
ihtiyaçlarını gidermek için bunları kullanır.
Bu uygunluk tesadüfen olmamıştır. Doğayı insan
doğasına uygun hale getiren etken ve yaratıcı bir sebep
olmalıdır.
▪ İhtira Delili.
Her yaratılanın bir yaratıcısı vardır.
Yaratma bitki ve hayvanlarda doğrudan görülebilir.
Evren de var olduğuna göre onun da bir yaratıcısı
olmalıdır.
 İRADE ÖZGÜRLÜĞÜ PROBLEMİ
İnsan Eylemlerinden
S o r u m l u D e ğ i l d i r.
▪ CEBRİYYE
Davranışı yaratan Allah’tır.
Davranışı tercih eden ve
insana yaptıran Allah’tır.
İnsan özgür değildir;
mecburdur.
İ n s a n E y l e m l e r i n d e n S o r u m l u d u r.
▪ İMAM MATURUDİ
İnsan istediği için birden
fazla davranışı yaratan
Allah’tır.
Davranışlardan herhangi
birini tercih eden ve yapan
insandır.
İnsan özgürdür.
▪ MU’TEZİLE
İnsan istediği için
davranışlarını kendi
oluşturur, davranışın
imkanını Allah yaratır.
Davranışı tercih eden ve
yapan insandır.
İnsan özgürdür.
 TOPLUMSAL YAŞAMA DÖNÜK PROBLEMLER
Farabi
▪ İnsanlar ihtiyaçlarını gidermek ve mutlu
olmak için düzen kurarlar.
▪ Kurulan düzende mutlu olabilmek için
adaletin sağlanması gerekir. Adaleti ancak
devlet sağlar.
▪ İnsanlar ancak erdemli bir hayatla mutlu
olur. Erdemli hayat ahlaki olarak ideal bir
devlette mümkündür.
▪ Devleti filozof kral yönetmelidir.
İbn’i Haldun
▪ Toplum insanların birbirine ihtiyaç duyma
zemininde doğal olarak meydana gelmiştir.
▪ Güvenlik kaygılarıyla oluşan kabile rekabeti ve bir
kabilenin önderliğinde kurulan devlet.
▪ Devlet; toplumu iç ve dış tehlikelerden korur ve
barışı sağlar.
▪ Devleti yönetenler toplum yararını gözetmelidir.
Zulüm devleti tehlikeye sokar.
▪ Devletler canlı organizma gibidir; doğar, büyür,
ölürler. Biri diğerinin yerine geçer.
 BİLGİ PROBLEMİ
Farabi
▪ İnsanın herhangi bir şeye yönelerek
kanaatte bulunması bilgi değildir.
▪ Kanaat; bir şeyin düşünüldüğü gibi olduğu
yönündeki inançtır.
▪ Düşünülen şeyin zihnin dışında gerçekte bir
karşılığı varsa ve birey bunun bilinçli olarak
gerekçelendirebiliyorsa kanaat bilgiye
dönüşür.
Gazali
▪ İnsan duyuları ve aklıyla bir takım bilgilere
ulaşır ama kesin bilgiye ulaşamaz.
▪ Duyular ve akıl güvenilir değildir.
▪ Güvenilir olan bilgi insanın kendi
deneyiminin farkında gerçekleşen sezgidir.
▪ Sezgi; bilgilerin kalbe dolaysız gelmesidir.
Aşağıdakilerden hangisi Etkinlik 1
Farabi’nin irade özgürlüğü
hakkındaki görüşlerinden
biri değildir? Etkinlik 2

A. İrade özgürlüğünün temeli akıldır.

B. İnsan kendi iradesiyle iyi ve kötüyü Etkinlik 3

seçebilir.

C. İnsan düşündüğünü yapamıyorsa köledir.

Etkinlik 4
D. İnsan davranışlarından sorumlu değildir.

E. Düşünemeyen ve irade sahibi olmayan

insan olamaz.
Etkinlik 5

CEVAP D
 • Aklı tecrübeden çıkaran ve bilgilerin duyumlar aracılığıyla kazanıldığını
Naturalistler (Tabiyyun) savunan görüştür.

• Gerçek olan tek şeyin madde, onun da ezeli ve ebedi olduğunu savunan
Dehriyye (Materyalistler) görüştür.

Batınilik • Kutsal kitapların harf ve sözcüklerinden gizli manalar çıkaran görüştür.

• İslam ansiklopedicileridir. İnsanın ilahi kanunlara uygun ve erdemli

İhvanı Safa yaşaması gerektiğini savunurlar.

• Aristo ve Platondan etkilenmiş, mantık ve matematik temelli bir felsefi

Meşşailer yaklaşımdır. Akla dayalı inancı savunurlar.

• Mantığa dayalı bilginin değil, mistik tecrübeye dayalı bilginin hakikati

İşrakiler vereceğini ve manevi sezginin insanı aydınlattığını savunan görüştür.

AKIL VE İNANÇ İLİŞKİSİ
Te r t u l l i a n
“Akıl almaz (saçma) olduğu için
inanıyorum.” yargısında bulunarak aklın
bir sınırı olduğunu ve onunla bazı
şeylerin anlaşılamayacağını belirtmiştir.
Ona göre inanmak için akla gerek yoktur
çünkü inanılan şey akıl için saçmadır. Hz.
İsa’nın tekrar dirildiği bilgisi akılla
kavranılamaz sadece inanç ile kabul
edilir.
HRİSTİYAN DÜŞÜNÜRLER
Clemens
“Anlamak için inanıyorum.”
yargısında bulunmuş, inanılan
şeyin akıl tarafından onaylanması
gerektiği üzerinde durarak inanç
ile aklı uzlaştırmaya çalışmıştır.
Aquinalı Thomas
“İnanayım diye biliyorum.”
yargısıyla, inanç ve aklın
aralarında ahenk (uyum) olmasına
rağmen birbirinden farklı iki alan
olduğunu belirtir. Ona göre inanç
teoloji, akıl da felsefe alanına
aittir. Akılla inanç alanına ait bazı
bilgilerin bilineceğini vurgular.

AKIL VE İNANÇ İLİŞKİSİ
Maturidiyye
Naklî bilgi aklın bilgisinden önce gelir.”
çünkü aklın bir sınırı vardır ve sadece
onun ölçü olarak alınması hataya yol açar.
Akıl doğru kullanılırsa insan hakikate
ulaşır. Aklın doğru kullanılması dine
yönelik oluşan hurafelerin kaldırılmasında
da gereklidir.
İSLAM DÜŞÜNÜRLERİ
Gazali
«Duyular maddi şeylerin bilgisini
verirken manevi şeylerin bilgisini sezgi
verir.» Akla yalnızca inancın bilgisinin
bilinip onaylanması açısından
başvurulur.
Gazali, vahiy bilgisini güneşe, akli bilgiyi
ise göze benzetir. Güneş olmadan göz
görmez; göz olmadan güneşin ışığı
yeterli şekilde idrak edilemez.
İbn Rüşd
“Felsefe, dinin getirmiş olduğu her şeyi inceler.
Eğer araştırdığı şeyi algılayabiliyorsa iki algı
(ikisinin algısı) eşittir.” sözüyle inançsal olanın
akılsal olduğunu savunur.
Yaradan, açık olarak var olan her şeyi akıl
yoluyla değerlendirmeye insanları davet
etmektedir. Dolayısıyla felsefenin dinle
çatışmadığı aksine uzlaşı içinde olduğu
görüşündedir.
 ▪ Antik Yunan medeniyeti dışında da bilim ve felsefe
merkezlerinin kurulmasını sağlamıştır.

▪ Yapılan çeviriler, İslam felsefesine yön vermiştir.

Çeviri Faaliyetlerinin ▪ Kültürlerin birbirlerini daha yakından tanımalarına neden

Hristiyan ve İslam olmuştur.
Düşüncesine Etkisi
▪ Çeviri faaliyetleri İslam felsefesinin temel kaynaklarından kabul
edilmiştir.

▪ İslam düşünürlerinin Yunan felsefesi ile tanışmalarını

sağlamıştır.

▪ İslam coğrafyasını felsefenin merkezi hâline getirmiştir.

GENEL DEĞERLENDİRME
 ETKİNLİK1
 ETKİNLİK2
 ETKİNLİK3
 ETKİNLİK4
 ETKİNLİK5