HUKUKUN GENEL KAVRAMLARI

(2020 – 2021 Güz Dönemi)

SORUMLULUK
 SORUMLULUK

Hukukta Sorumluluk Türleri

Siyasi Cezai Hukuki (Mali)

Sorumluluk Sorumluluk Sorumluluk
Medeni
Sorumluluk

İdari
Sorumluluk

Kaynak: Kemal Gözler, Hukukun Temel Kavramları, Ekin, 2019.

 SORUMLULUK

I. SİYASİ SORUMLULUK

Öz olarak, idarecilerin egemene, yani halka karşı olan sorumluluğu demektir.

Siyasi sorumluluğun müeyyidesi görevden alma olup herhangi bir sebebe bağlı olmak zorunda değildir.

Parlamenter hükümet sisteminde bakanlar ve başbakan, halkın temsilcisi olan parlamentoya karşı
sorumludur.

Başkanlık sisteminde ise başkan, parlamentoya karşı sorumlu değildir. Doğrudan doğruya halk tarafından
seçilir.
 SORUMLULUK

Türkiye’de siyasi sorumluluk, başkanlık sistemi öncesi ve sonrası olmak üzere ikiye ayrılarak
incelenebilir.

Başkanlık sistemi öncesinde, başbakan ve bakanların TBMM karşısında siyasi sorumluluğu vardı.
Bu sorumluluk kolektif ve bireysel olarak ikiye ayrılmaktaydı. Kolektif sorumlulukta; Bakanlar
Kurulu, hükümetin genel siyasetinin yürütülmesi dolayısıyla TBMM’ye karşı bütün üyeleriyle
sorumluydu. Bu sorumluluk ise «güven oyu» ile sağlanıyordu. Bireysel siyasi sorumlulukta ise
bakanların TBMM karşısında tek tek sorumluluğu söz konusu idi.
 SORUMLULUK

Başkanlık sisteminde, ise başbakan ve bakanlar kurulunun yerini Cumhurbaşkanı almıştır.

Cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından seçildiği için hesabı yalnızca halka vermektedir. Bununla
birlikte, cumhurbaşkanının ikinci dönem için seçilip seçilememesi, teknik hukuk anlamında bir
sorumluluk aracı olarak görülmemektedir.

Bununla birlikte, yeni sistemde, TBMM’nin görev süresi dolmamış cumhurbaşkanını AY m.116
uyarınca nitelikli çoğunlukla görevden alması söz konusu olabilir. Ancak bu halde, TBMM’de
fesholmakta ve hem TBMM hem de Cumhurbaşkanlığı seçimleri birlikte yapılmaktadır.
 SORUMLULUK

II. CEZAİ SORUMLULUK

Cezai sorumluluk, insanların ceza hukukundan kaynaklanan sorumluluğudur.

Cezai sorumluluğa, insanların suç işlemesi yol açar ve bu halde kişiler çeşitli yaptırımlarla karşılaşır.

Suç, kanunun suç olarak tanımladığı insan davranışıdır.

TCK’ya göre, suç karşılığında söz konusu olabilecek yaptırımlar, ceza ve/veya güvenlik tedbiridir.

Cezalar ise adli para cezası veya hapis cezası olabilir.

 SORUMLULUK

II. CEZAİ SORUMLULUK

Cezai sorumluluk, insanların ceza hukukundan kaynaklanan sorumluluğudur.

Cezai sorumluluğa, insanların suç işlemesi yol açar ve bu halde kişiler çeşitli yaptırımlarla karşılaşır.

Suç, kanunun suç olarak tanımladığı insan davranışıdır.

TCK’ya göre, suç karşılığında söz konusu olabilecek yaptırımlar, ceza ve/veya güvenlik tedbiridir.

Cezalar ise adli para cezası veya hapis cezası olabilir.

 SORUMLULUK

Aşağıdaki hallerde ceza sorumluluğu ortadan kalkar:

• Kanun Hükmü ve Amirin Emri

• Hakkın Kullanılması ve İlgilinin Rızası

• Mücbir Sebep

• Cebir, Şiddet, Korkutma ve tehdit

• Meşru müdafaa

• Iztırar hali (Zorunluluk Hali)

 SORUMLULUK

III. HUKUKİ (MALİ) SORUMLULUK

Mali sorumluluk da denilen hukuki sorumluluk veya daha doğru bir ifadeyle malvarlığı sorumluluğu;
en geniş anlamıyla, bir kişinin diğer kişiye verdiği zararın, zarar verenin malvarlığına devlet
aracılığıyla el konularak tazmin edilmesi demektir.

Hukuki sorumluluğun türleri ise takip eden slayttaki gibidir.

 SORUMLULUK

Hukuki (Mali) Sorumluluk

Medeni Sorumluluk İdari Sorumluluk

Sözleşmesel Sorumluluk Sözleşme Dışı

Sözleşmesel Sorumluluk
(İdari Sözleşmelerde) Sorumluluk

Kusurlu

Haksız Fiil Sorumluluğu

Kusursuz

Sebepsiz Zenginleşme Sorumluluğu

Kaynak: Kemal Gözler, Hukukun Temel Kavramları, Ekin, 2019.

 SORUMLULUK

III.I. MEDENİ SORUMLULUK

Hukuki sorumluluk veya özel hukuk sorumluğu da denilen medeni sorumluluk; kişilerin, özel
hukuk alanındaki mali sorumluluğudur.

En geniş anlamıyla; bir kişinin diğer kişiye özel hukuk alanında verdiği zararı gidermesi
demektir.

Bu sorumluluk; sözleşmeden, haksız fiilden veya sebepsiz zenginleşmeden kaynaklanabilir.

 SORUMLULUK

III.I.I. Sözleşmesel Sorumluluk

Sözleşmeden doğan sorumluluk veya akdi sorumluluk; borçlunun, aralarındaki sözleşmeye

hükümlerine aykırı olarak alacaklıya vermiş olduğu zararı tazmin yükümlülüğü olarak
tanımlanabilir.

Bu bağlamda; kısaca sözleşmeyi de tanımlamak gerekir. Sözleşme; tarafların, karşılıklı ve

birbirine uygun irade beyanlarının bir araya gelmesiyle oluşur.

Örn: Satım sözleşmesi, kira sözleşmesi vb.

 SORUMLULUK

III.I.II. Haksız Fiil Sorumluluğu

Hukuka aykırı bir şekilde başkasına zarar veren bu zararı gidermekle yükümlüdür. Buna, haksız fiil
sorumluluğu denir.

Haksız fiil sorumluluğu genel olarak TBK m. 49 ve devamı hükümlerinde düzenlenmiştir.

TBK m. 49 uyarınca;

«Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür.

Zarar verici fiili yasaklayan bir hukuk kuralı bulunmasa bile, ahlaka aykırı bir fiille başkasına
kasten zarar veren de, bu zararı gidermekle yükümlüdür»
 SORUMLULUK

III.I.III. Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Sorumluluk

TBK m. 77 uyarınca;

«Haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu
zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür.

Bu yükümlülük, özellikle zenginleşmenin geçerli olmayan veya gerçekleşmemiş ya da sona ermiş

bir sebebe dayanması durumunda doğmuş olur.»

Örneğin; bir bankanın bir miktar parayı A’nın hesabına kaydedeceği yerde B’nin hesabına
kaydetmesi…
 SORUMLULUK

III.II. İDARİ SORUMLULUK

En kısa tanımıyla idari sorumluluk; idarenin sorumluluğudur.

Başka bir deyişle; idarenin, siyasi veya cezai sorumluluğu dışında kalan, sadece mali
sorumluluğudur.

Bu bağlamda idari sorumluluk; idarenin bir kişiye verdiği zararın, idarenin malvarlığından, zarar
gören kişinin malvarlığına cebri olarak aktarılmasıyla tazmin edilmesidir.

İdari sorumluluk; sözleşmesel ve sözleşme dışı olmak üzere iki ana başlığa ayrılır.
 SORUMLULUK

III.II.I. Sözleşmesel Sorumluluk (İdare Sözleşmelerinde)

Akdi idari sorumluluk veya idarenin sözleşmeden doğan sorumluluğu; idarenin bir özel kişiyle
yapmış olduğu idari sözleşme hükümlerine aykırı olarak sözleşmenin karşı tarafına vermiş olduğu
zararı tazmin yükümlülüğüdür.

İdari sözleşme ise; bir kanunla idari sözleşme olarak nitelendirilen veya taraflardan en az birisinin
kamu tüzel kişisi olması şartıyla kamu hizmetlerinin yürütülmesine ilişkin olan veya özel hukuku
aşan hükümler içeren sözleşmelerdir.

Örn: İmtiyaz sözleşmeleri.

 SORUMLULUK

III.II.I. Sözleşme Dışı İdari Sorumluluk

İdarenin tek yanlı işlemleri ve eylemleri ile kişiler verdiği zararın tazmin edilmesi
yükümlülüğüdür.

Sebeplerine göre; kusurlu ve kusursuz sorumluluk olmak üzere iki türü vardır.

Kusurlu sorumluluk; idarenin kusuruyla zarar verdiği kişinin zararının tazmin etmesidir. İdarenin
kusuru; hizmetin hiç işlememesi, kötü işlemesi veya geç işlemesi şeklinde olabilir.
 SORUMLULUK

Kusursuz sorumluluk ise; idarenin hukuka uygun eylem ve işlemlerinden doğan zararları bazı durumlarda,
kusuru olmasa bile tazmin etmesi yükümlülüğüdür.

Kusursuz sorumluluk; risk ilkesi ve fedakarlığın denkleştirilmesi ilkesi olmak üzere iki ilkeye dayanır.

Risk sorumluluğu da denen risk ilkesine göre; idare, kusuru olmasa bile, yürüttüğü tehlikeli faaliyetler veya
araçlar nedeniyle ortaya çıkan zararı tazminle yükümlüdür.

Fedakarlığın denkleştirilmesi ilkesinde ise; idarenin, nimetleri tüm toplum tarafından paylaşılan eylem ve
işlemlerinin külfetlerinin sadece belli kişilere kalması halinde, bu kişilerin uğradığı zararın, bir kusuru
olmasa bile idare tarafından tazmin edilmesidir.
 SORUMLULUK

Kaynak: Kemal Gözler, Hukukun Temel Kavramları, Ekin, 2019.

 KAYNAKÇA

www.mevzuat.gov.tr

Kemal Gözler, Hukukun Temel Kavramları, Ekin, 2019

Ufuk Aydın / Elvan Sütken (edt.), Hukukun Temel Kavramları, AÜ Yayını No: 3783, 2019

H. Sefa Eryıldız (edt.), Hukukun Temel Kavramları, ATAÜ Yayını, 2019

Sabahattin Nal, Hukukun Temel Kavramları, İÜAUZEF Yayını