GGY 103

Hukukun Temel İlkeleri

(3-0)5

Dr. Erdem ERCAN

Ankara Üniversitesi UBF Gayrimenkul Geliştirme ve Yönetimi Bölümü
Hukukta Yaptırım Türleri

4. HÜKÜMSÜZLÜK:

 Bir hukuki işlemin çeşitli nedenlerle geçersiz olması veya

geçersiz kılınabilmesi durumudur.

 Hükümsüzlük yaptırımının; Yokluk, mutlak butlan, kısmi butlan,

tek taraflı bağlamazlık şeklinde beş hali vardır.
Hukukta Yaptırım Türleri

 A-Yokluk:

 Hukuki işlemin kurucu unsurlarından en az birinin bulunmaması

halinde hukuki işlem varlık kazanmaz, akdi ilişki kurulmaz,
işlem yok hükmündedir.

 Örneğin, evlendirme memuru önünde yapılmamış evlenme

işlemi ya da dini nikah yok hükmündedir. Hukuk düzeninde
hiçbir anlam ifade etmez.
Hukukta Yaptırım Türleri

 B-Mutlak Butlan (Kesin Hükümsüzlük):

 Kurucu unsurları var olduğu için bir hukuki işlem yapılmış ise
de, muteberlik şartlarının gerçekleşmemiş olması halinde hukuki
işlem mutlak butlan ile batıldır yani kesin olarak hükümsüzdür.

 Yokluk yaptırımına tabi bir hukuki işlem hiç doğmamış kabul

edilirken mutlak butlanda işlem doğmuş ama geçersiz
sayılmıştır. Yok işlem hiç doğmamış, mutlak butlanla batıl işlem
ise ölü doğmuş bir işlemdir.
Hukukta Yaptırım Türleri
 C. Nisbi Butlan (Göreceli Hükümsüzlük- İptal Edilebilirlik):

 Nisbi butlan, kanunun öngördüğü unsurlara sahip olan ve

kanunun emredici hükümlerine aykırı olmayan bir işlemin, o
işlemi oluşturan iradelerden birindeki sakatlık sebebiyle geçersiz
sayılmasıdır.
 İşlem, iradesi sakatlanan kimsenin bunu ileri sürüp ispatlamasına
kadar geçerlidir. Ancak iradenin sakatlandığının ortaya
çıkmasıyla işlem geçersiz hale gelir. Şayet iradesi sakatlanan
kimse buna rağmen sakatlığı ileri sürmezse işlem geçerli bir
işlem olarak kabul edilir. Başlıca nisbi butlan sebepleri yanılma
(hata), aldatma (hile) ve korkutmadır (ikrah).
Hukukta Yaptırım Türleri
 C. Nisbi Butlan (Göreceli Hükümsüzlük- İptal Edilebilirlik):

 Örneğin, bir hukuki işlemi tesis ederken aldatılan kişi bu durumu

ispat ederse işlem baştan itibaren geçersiz kılınır. Bu kimse
aldatmaya maruz kaldığını bilmesine rağmen sessiz kalır ise
işlem geçerli bir işlem gibi değerlendirilir.

 Nisbi butlanı iddia etmemek uğranılan zarar ve ziyan sebebiyle

tazminat talep etme hakkını ortadan kaldırmaz
Hukukta Yaptırım Türleri

 D. Kısmi Butlan:

 Türk Borçlar Kanunu’nun 20 nci maddesinin ikinci fıkrasında

yer alan; “Bir akitteki sakatlığın akdin sadece bir kısmına inhisar
ettiği hallerde akdin sadece o kısmı batıl olur; fakat bu kısım
olmaksızın akdin yapılmayacağı anlaşılırsa akit tamamıyla batıl
sayılır.” hükmü uyarınca eğer bir sözleşmenin yalnızca bir veya
birkaç maddesinde sakatlık varsa ve bu hükümlerin geçersiz
olması tüm sözleşmeyi geçersiz kılmıyorsa butlan
(hükümsüzlük) durumu kısmen mevcut olmaktadır.
Hukukta Yaptırım Türleri
 E. Tek Taraflı Bağlamazlık:
 Tek taraflı bağlamazlığın söz konusu olabileceği haller şunlardır:
 Temsilci temsil yetkisini aşmış ve temsil olunan adına hukuki işlem yapmışsa,
bu işlem temsil olunanı bağlamaz. Temsilciyi ve akdin diğer tarafını bağlar.
 Sınırlı ehliyetsizler, kendilerini borç altına sokan hukuki işlemleri yasal
temsilcisinin izni olmadan yaparsa, bu işlemler tek taraflı bağlamazlık
yaptırımına tabi olurlar; yani karşı taraf bu işlemlerle bağlı olduğu halde
sınırlı ehliyetsiz bağlı değildir.
 Örneğin, ayırt etme gücüne sahip bir küçüğün velisinin izni olmadan yaptığı
sözleşme tek taraflı bağlamazlık yaptırımına tâbidir. Sözleşme küçüğü
bağlamaz ama diğer tarafı bağlar. Velisinin onayı (icazeti) ile sözleşmenin
eksikliği tamamlanmış olur ve küçüğü de bağlar hâle gelir. Veli onaylamazsa
sözleşme baştan itibaren geçersiz olur.
Hukukta Yaptırım Türleri
 5. İPTAL:
 Özel hukuka tabi hukuki işlemlerde olduğu gibi idari işlemlerde de hukuka
aykırılıklar söz konusu olabilir.
 Hukuk kurallarına aykırı nitelikte bir idari işlemlerin idari yargı organlarınca
ortadan kaldırılmasına iptal yaptırımı denir.
 Anayasa’ya göre, idarenin her türlü eylem ve işlemi yargı denetimine tabidir.
Eğer idare organlarının yaptıkları işlemler yetki, şekil, sebep, konu veya amaç
yönünden hukuk kurallarına aykırı ise bu işlemler aleyhine idari yargı
organlarında iptal davası açılarak işlemin iptali yoluna gidilebilir. İptal
yaptırımının muhatabı İdare’dir.
 İptal kararı verilmesi halinde, o idari işlem hiç yapılmamış veya baştan
itibaren yokmuş gibi bir durum doğacaktır ki, idare bu durumu yargı kararını
uygulamak suretiyle temin etmek zorundadır. Aksi halde yetkili kamu
görevlileri suç işlemiş olur.