TEMEL HUKUK

HUKUKTA SORUMLULUK VE SORUMLUĞUN İŞLETİLMESİ

HUKUKTA SORUMLULUK VE
SORUMLUĞUN İŞLETİLMESİ
 HUKUKTA SORUMLULUK KAVRAMI
Hukuktaki anlamıyla sorumluluk, bir kimsenin belli olaylar
üzerine kendi aleyhine doğacak hukuksal sonuçlara
katlanmak yükümlülüğüdür.
Hukuk kurallarına aykırı tutum ve davranışlar doğal olarak
bir sorumluluk ortaya çıkarır.
Hukuk Devleti'nde hukuk kuralları yalnızca bireyleri değil,
Devleti de bağlar.

+1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Devlet faaliyetlerinin yerine getirilişi ve bireylerle
devletin ilişkileri belirli hukuk kurallarına tabidir. Bunun
doğal sonucu olarak kurallarını çiğnemesi halinde
Devleti'nde sorumluluğu söz konusu olacaktır.
Dolayısıyla sorumluluğun muhatabı sadece bireyler değil
aynı zamanda devlettir de.

Hukukta sorumluluğu (daha genel çerçevede özel hukukta),

ceza hukukunda, idare hukukunda, anayasa hukukunda
sorumluluk başlıkları altında inceleyebiliriz

+1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

1. MEDENİ HUKUKTA SORUMLULUK ( MEDENİ SORUMLULUK)

Bir kimsenin buna devlet de dahil diğer bir kimseye hukuka aykırı
olarak vermiş olduğu zararı gidermesi esasına dayanır. Bu
sorumluluğa tazminat sorumluluğu veya hukuksal sorumluluk da
denir.

Tazminat uğranılan zararın karşılanmasına yönelik bir yaptırımdır.

Tazminata konu olan sorumluluk, taraflar arasındaki hukuksal

işlemlerden, hukuksal eylemlerden veya bazen de bunlar
olmaksızın yasanın doğrudan bağladığı sonuçlardan doğabilir.
+1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

A . Hukuksal İşlemlerden
Hukuksal ilişkiden ve ile sözleşmeden saklanan yükümlülüklerin yerine
getirilmemesinden doğan sorumluluğa öğretide sözleşmeden doğan
sorumluluk (akdi sorumluluk) denmektedir.
Zarara uğrayan ile zarar veren arasında bir hukuksal ilişkiden doğan
yükümlülüklerin yerine getirilmemesi veya aykırı davranılması
durumunda meydana gelen zararın karşılanması gerekir.
Taraflar arasındaki hukuksal ilişkiler evlilik, boşanma, miras, velayet,
nafaka gibi yasal ilişkiler veya alım- satım, kira, kefalet gibi
sözleşmelerden doğabilir. İşte nereden kaynaklanırsa kaynaklansın bir
hukuksal ilişkide, yükümlülüklerini yerine getirmeyen taraf, bu yüzden
doğan zararı karşılamak zorundadır.
Örneğin, nişanı haksız yere bozan kimse veya kusuru ile boşanmaya sebep
olan eş, malların zamanında gönderilmemesi nedeniyle satıcı diğer tarafın
uğradığı zararı karşılamakla yükümlüdür. +1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

B. Haksız Eylemlerden Doğan Sorumluluk

Aralarında yasal veya sözleşme ilişkisi bulunmaksızın hukuka

aykırı olarak bir kimsenin diğerine vermiş olduğu zarardan doğan
sorumluluğa, öğretide " haksız eylem sorumluluğu" "sözleşme
dışı sorumluluk" denilmektedir. Örneğin (A)'nın av sırasında
bıldırcın yerine (B)'nin ineğini vurması , (C) gazetesinde
yayınlanan yazılar nedeniyle (M)'nin kişilik haklarının ihlali gibi.

Haksız Eylem sorumluluğu, kusurlu bir davranışın veya kusur

olmasa da sadece bir davranışın sonucu olarak ortaya çıkabilir. Bu
nedenle de kusurlu sorumluluk ve kusursuz sorumluluk olarak
ikiye ayrılmaktadır.
+1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

1. Kusurlu Sorumluluk

Bir kimsenin hukuka aykırı ve kusurlu bir eylem ve davranışı ile başkasına
vermiş olduğu zarar, kusura dayanan sorumluluk ilkesi ile tazminata konu olur.

Kusurlu sorumluluktan söz edebilmek için hukuka aykırılık, kusur, zarar ve

eylem ile zarar arasında nedensellik bağı unsurlarının varlığı gerekir.

Hukuka aykırılık, bir kimsenin, hukukun yapılmasını emrettiği bir şeyi

yapmaması veya yapılmamasını emrettiği şeyi yapmasıdır. Bu durum aktif bir
davranışın sonucu olabileceği gibi ( bir kimsenin yaralanması) pasif bir davranış
biçiminde de olabilir (Örneğin alınması gereken tedbirlerin alınmaması).

Eğer zarara yol açan eylem haklı savunma, zorda kalma hali, kamu gücünün
kullanılması ve zarara uğrayanın hukukun tanıdığı alanlara ilişkin bir rızasından
kaynaklanıyorsa hukuka aykırılık niteliği kalkar.
+1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

" Kusur", zararın doğumuna yol açan tutum ve davranışın kasıt veya ihmalin
sonucu olması anlamına gelir. Kusurlu sorumlulukta kusur, temel bir unsur
olup " kusur yoksa sorumluluk da yoktur"

Kusur, ya "kast" ya da" ihmal" biçiminde ortaya çıkar. " Kast", zarar veren
kişinin, hem eyleminin sonucunu bilmesi ( öngörmesi) hem de bu sonucu
istemesi anlamına gelir.

" İhmal" ise, hukuka aykırı davranışın sonucunu istememekle birlikte, bu

sonucun meydana gelmemesi için durumun gerekli kıldığı dikkat ve özeni
göstermemesi, gerekli önlemleri almamasıdır.

+1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

 "Zarar", bir kimsenin mal varlığında iradesi dışında ortaya çıkan
azalmalardır. Kısaca, malvarlığını oluşturan aktif değerlerdeki
azalışı, pasif kısmında ise artışı ifade eder. Kişinin para ile
ölçülebilen değerlerindeki azalış maddi zarar olup, bilfiil uğranılan
zarar ve kardan yoksun kalma biçiminde ortaya çıkabilir.

Örneğin (A)'nın taksisine çarpılması durumunda takside ortaya

çıkan zarar bilfiil uğranılan zarardır. Oysa taksinin bir hafta
çalışamaması durumu, " yoksun kalınan karı" ifade eder. Haksız
eylemin kişide oluşturduğu acı, alarm, keder, ızdırap, psikolojik
sarsıntı ise manevi zararı oluşturur.

+1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

" Nedensellik bağı" ( Neden -sonuç ilişkisi, illiyet bağı) ise; hukuka
aykırı eylem ile zarar arasında sebep sonuç ilişkisinin var olmasını
ifade eder. Yani zarara doğrudan eylemin yol açmış olması gerekir.

Örneğin (A) (B)ye yaralanmasına sebebiyet vermiş fakat (B)

kaldırıldığı hastanede gerekli tıbbi müdahalelerin zamanında
yapılmaması nedeniyle kan kaybından ölmüştür. Burada (A),
ölümden değil, yaralamadan dolayı sorumlu tutulacaktır.

+1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

2. Kusursuz sorumluluk ( objektif sorumluluk veya sebep sorumluluğu);

Kusursuz sorumluluk durumunda eylem veya olayla zarar arasında bir

nedensellik bağının varlığı yeterli olup ayrıca kusurun varlığı aranmaz.

Özel hukuk alanında kabul edilmiş kusursuz sorumluluk halleri şunlardır:

Hayvanı idare edenlerin sorumluluğu (B.K) Buna göre, bir hayvanı İdaresi
altında bulunduran kimse hayvanın verdiği zararlardan, kusuru olmasa da
sorumludur.
Adam çalıştıranların sorumluluğu( istihdam edenlerin sorumluluğu B.K) bir
hizmet sözleşmesine dayansın ya da dayanmasın başkalarına çalıştıranlar,
çalıştırdığı kişilerin verdiği zararlardan kendi kusuru olmasa bile sorumludur. Şu
kadar ki, zararın ortaya çıkmaması için bütün özeni gösterdiğini, ya da gerekli
dikkat ve özeni göstermesine rağmen zararın yine meydana geleceğini ispat
ederek sorumluluktan kurtulur. Buna "Kurtuluş Beyyinesi" denir.
© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.
Bina sahibinin sorumluluğu; (B.K.) binanın yol açtığı zararlardan bina sahibi hiçbir kusuru
olmasa da sorumludur.
Hakkaniyet sorumluluğu (B.K.); Sezgin olmayanlar verdiği zararlardan hakkaniyet gereği
sorumludurlar.
. Motorlu Taşıt işletenlerin sorumluluğu (Karayolları Trafik Kanunu)

C. Sorumluluğu Ortadan Kaldıran Ya Da Azaltan Durumlar

Eğer zarar, zarara uğrayanın kusuru veya üçüncü bir şahsın kusuru sonucu ortaya çıkmışsa
sorumluluk kalkar Ancak zarar verenin kusuruna, bu kimselerin kusuru da eklenmiş se,
kusurun durumuna göre sorumluluk azalır. Diğer yandan zarar, eğer öngörülemeyen ön
görülse bile önlenemeyecek olan yıldırım düşmesi, sel baskını, deprem, heyelan gibi
tamamen failin zorlayıcı neden ( mücbir sebep)ler sonucu ortaya çıkmışsa zararla Eylem
arasındaki Nedensellik bağı kesileceğinden hem kusura dayalı hem de kusursuz sorumluluk
+1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ
ortadan kalkacaktır.
© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.
II. CEZA HUKUKUNDA SORUMLULUK ( CEZAİ SORUMLULUK)
Hukuk düzeninin cezai nitelikte yaptırıma bağlanmış olduğu toplum düzenini bozucu, yasada tarif
edilmiş eylemlere suç denilmektedir. Ceza yasalarında veya özel nitelikli yasalarda suç olarak
düzenlenmiş bir eylemin işlenmesi, beraberinde cezai sorumluluğu getirir.
Cezai sorumluluğun esasını da kusur sorumluluğu oluşturmaktadır. Yani, eylemin
gerçekleşmesinde kişinin( failin) kusurunun varlığı gerekir. Kusurluluk iki şekilde ortaya çıkar:
Kast ve taksir.
Bunlardan kast, kişinin eylemden Doğan sonucu hem istemesi, hem de öngörmesi anlamına gelir.
kısaca, bilerek ve isteyerek ve sonucunu görerek eğleme işlemesidir. Örneğin, (A)'nın kasasında
bulunan paraları çalmak amacıyla dükkanına girmesi. Taksir ise, eylemden doğan sonucun
bilinmemesi veya istenmemesi dir. Yani tedbirsizlik, dikkatsizlik, tecrübesizlik, kayıtsızlık, meslek
ve sanatta acemilik durumlarının suç sayılan eylemin işlenmesine sebebiyet vermiş olmasıdır.
Örneğin doktorun yanlış iğne yapması sonucu hastasını sakat bırakması.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

• Cezai sorumluluk bakımından failin ayırt etme gücünü taşıması gerekir. bu husus ceza hukukunda " ceza
ehliyeti" olarak adlandırılır. akıl hastalığı ve yaş, ceza ehliyetini ortadan kaldırabileceği gibi bazı
durumlarda azaltabilir.
• Ceza Kanunu'na göre, Sucu işlediği an bilinç ve hareket serbestisini ortadan kaldıracak derecede akıl
hastalığına tutulmuş kimseye ceza verilemez. Böyle durumu bulunan kimselerin tedavi ve gözetim altında
bulundurulmaları gerekir.

• Yaş küçüklüğü de ceza ehliyeti üzerinde etki yapar. 0- 11 yaş arası, tam ehliyetsizlik yaşı olup bu yaşlar
arasında kişi tam anlamıyla sorunsuzdur. Hangi suçu işlerse işlesin kovuşturma yapılamaz ve Ceza verilemez.
Ancak, 1 yıldan fazla hapis cezasını gerektiren bir suç işlemişse bir terbiye veya ıslahevine konulur.

• 16-18 Yaş arasındaysa artık Ceza ehliyetinin olduğu kabul edilir. Ancak bilinci tam gelişmediği kabul
edilerek bu durum bir indirim sebebi olarak kabul edilmiştir.

• 18 yaşın bitirilmesi halinde ceza ehliyeti tamdır. Dolayısıyla akıl hastalığı veya zayıflığı olmaması şartıyla
sorumluluk tam olup, yasadaki Ceza tamamen uygulanır.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

III. İDARE HUKUKUNDA SORUMLULUK (İDARİ SORUMLULUK)

• İdare , kamu hizmet ve faaliyetlerini yürütürken bir takım işlemler ve eylemlerde bulunur. Bunların önemli bir
kısmı kamu hukuku, daha azı ise özel hukuk niteliklidir.

• İdare işlevlerini yerine getirirken bazen kamu gücünden yararlanarak tek yanlı, bireyin rızasına bakmaksızın onun
hukuksal alanında değişiklikler oluşturabilmek te, bu kararları kendiliğinden üretebilmektedir Örneğin yıkılması
gerekli binayı yıkar, ihtiyaç duyduğu bir taşınmazı belli şartlarda, sahibinin rızası olmasa da kendi mülkiyetine
geçirir, sağlık koşullarına uymayan lokantayı kapatır vs. Ayrıca, bu işlevlerin kendi denetimi ve gözetimi altında,
Üstün yetkilerle donatıldığı sözleşmeler yaparak da gerçekleştirebilir.

• İdare, özel hukuka ilişkin işlem ve eylemlerinin yol açtığı zararlardan adli yargı düzeninde ve tamamen özel hukuk
hükümlerine göre sorumludur.

• Idare, idare hukukuna tabi faaliyetleri nedeniyle bireylere vermiş olduğu zararları, kusur ve kusursuz sorumluluk
esaslarına göre karşılamak durumundadır. Yasama ve yargı organlarının idari nitelik taşıyan işlem ve eylemleri de
aynı sorumluluk esasına tabidir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

A. Kusura Dayalı Sorumluluk

İdare, anayasaya hükmüne göre, "hukuka aykırı ve kusurlu işlem ve eylemleri ile
bireylere vermiş olduğu zararları karşılamak zorundadır".

İdarenin dayalı sorumluluğu "hizmet kusuru" olarak adlandırılmaktadır. Hizmet kusuru,

kamu hizmet ve faaliyetlerinin kuruluş ve işleyişindeki bozukluk, eksiklik ve aksaklıkları
ifade eder. Örneğin, yangına itfaiyenin geç gelmiş olması veya hiç gelmemiş olması.
belediyenin yol çalışması sırasında açmış olduğu çukur'un kapatılmaması veya gerekli
işaretlerin konmaması nedeniyle bireylerin yaralanması.

Zararın meydana gelişinde personelin kusuru olsa bile sorumluluk yine idareye
yüklenmekte, ancak idarenin kusuru oranında personele (RÜCU)başvuru hakkı saklı
kalmaktadır.
© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.
B. Kusursuz Sorumluluk
• Kusursuz sorumluluk durumunda, idarenin hiçbir kusuru bulunmasa da zarardan sorumlu tutulmaktadır

• İdarenin kusursuz sorumluluğu nun kabulünde sosyal devlet anlayışının yerleşmesinin büyük rolü
olmuştur. Örneğin tehlikelilik esası gereği, idarenin tehlikeli bir faaliyeti yürütmesi veya tehlikeli araç ve
gereci sahip olması nedeni ile kusuru olmasa da zararın bunlardan kaynaklanması halinde sorumlu
tutulmaktadır (bir askeri cephaneliğin patlaması), yasadışı gösteri nedeniyle bir kimsenin dükkanının
göstericilerin şiddetine maruz kalması sonucunda uğramış olduğu zarar.

• İdarenin doğan zararlardan dolayı tazminat sorumluluğu bazı durumlarda tamamen kalkar bazı
durumlarda da azalır.

• Zorlayıcı nedenler (mücbir sebep, deprem, sel baskını vs.) idarenin hem kusurlu hem de kusursuz
sorumluluğunu kaldırır .

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

IV. ANYASA HUKUKUNDA SORUMLULUK (SİYASİ SORUMLULUK)

Siyasi sorumluluk , seçmenlerle hükümetleri birbirine

bağlayan bir zincir vazifesi görmektedir. Çünkü çağdaş demokrasilerde
hükümetler, aldıkları kararlar ve yürüttükleri siyasetin meşruluğu
ölçüsünde bir takım demokratik yöntem ve kurallarla bağlı olarak siyasi
sorumluluk taşımaktadırlar. Bu bakımdan, siyasi sistemin işleyişinde
hesap verme sorumluluğu biçiminde ortaya çıkan ve vatandaşlarla
hükümet birimlerini birbirine bağlayan bu kurum, sistemde mevcut
veya olası aksaklıklar konusunda denetim mekanizmalarının varlığını
da zorunlu kılmaktadır.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

6771 sayılı Kanun ile Anayasa’da yapılan değişiklik sonrası, ülkemizde Cumhurbaşkanı hem devletin başı
hem de sorumlu bir siyasetçi statüsünde hükümetin tek yetkili kişisidir. Bu açıdan parlamenter
sistemdeki sorumsuz ve sembolik yetkileri olan Cumhurbaşkanı veya devlet başkanından çok farklı bir
sorumluluğu söz konusudur. Bu itibarla Cumhurbaşkanının sorumluluğu; siyasi, hukuki ve cezai
sorumluluk olarak üç ana başlık altında incelenmelidir.

Cumhurbaşkanının TBMM karşısında kural olarak siyasi sorumluluğu yoktur. Bu nedenle

Cumhurbaşkanının TBMM veya halk tarafından görevinden uzaklaştırılması mümkün değildir.
Dolayısıyla 5 yıllığına halk tarafından seçilen Cumhurbaşkanının, gerek TBMM gerek başkaca bir erk
veyahut halk tarafından azledilmesi söz konusu değildir.

Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde, Cumhurbaşkanı halk tarafından seçildiği için siyasi sorumluluğu
da aslında halka karşıdır ve bu sorumluluk ancak seçimler yoluyla ortaya çıkarılabilir. Dolayısıyla her
Cumhurbaşkanlığı seçimi, siyasi sorumluluğa gidilebilmesi için bir araçtır.
+1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Cezai sorumluluk, Türk Ceza Kanunu (TCK) veya diğer kanunlarda suç olarak düzenlenen
iillerin işlenmesinden kaynaklanan sorumluluk olup yaptırımı ise hapis veya adli para cezasıdır.
Ayrıca suç olarak nitelenen fiiller nedeniyle, bu yaptırımlara ek olarak müsadere ve hapis
cezasının sonucu olarak belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma tedbirleri de
uygulanabilmektedir.

Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu da bu kapsamda, görevden ayrılma sonucunu

doğurabilecek nitelikte bir sorumluk olup, önemi dolayısıyla Anayasa’da özel olarak
düzenlenmiştir. Nitekim 1982 Anayasası’nın 2017 Anayasa değişikliği ile yeniden düzenlenen 105.
maddesi, “Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu” başlığıyla, bu sorumluluğun mahiyetini ve
sonuçlarını düzenlemektedir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Cumhurbaşkanının ceza hukuku bakımından suç teşkil eden bütün fiilleri nedeniyle sorumluluğu
bulunmaktadır. Cumhurbaşkanının kişisel suçlarından dolayı yargılanması da Anayasa’nın 105.
maddesindeki usule göre gerçekleştirilecektir. Başka bir deyişle Cumhurbaşkanı, kişisel
suçlarından dolayı, artık genel hükümlere göre yetkili ve görevli ceza mahkemelerinde değil,
Yüce Divanda (Anayasa mahkemesi) yargılanacaktır.

+1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Bir suç işlediği iddia edilen Cumhurbaşkanı hakkında, TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğu
(301 üye) tarafından verilecek bir önergeyle soruşturma açılması istenebilir. yapılacak gizli
oylamada, TBMM üye tamsayısının beşte üçü (360 üye) kabul yönünde oy kullandığı takdirde,
Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılır. Soruşturma açılmasına karar verildiği takdirde, on
beş kişiden oluşan bir soruşturma komisyonu kurulur. Soruşturma komisyonunun hazırladığı
rapor, Meclis Başkanlığına sunulduğu tarihten itibaren on gün içinde dağıtılır, dağıtım tarihinden
itibaren on gün içinde Genel Kurulda görüşülür. Görüşmelerin tamamlanmasının ardından
oylamaya geçilir ve bu oylama gizli usulde yapılır. TBMM’nin Yüce Divana sevk kararı alabilmesi
için üye tamsayısının üçte ikisinin (400 üye) kabul oyu gerekir. Hakkında soruşturma açılması
yönünde karar verilen Cumhurbaşkanı, seçimleri yenileme yetkisini kullanamaz. Yargılama
sonucunda, hakkında seçilmeye engel bir suçtan mahkûmiyet kararı verilmesi halinde,
Cumhurbaşkanının görevi sona erer.
+1 UYGULAMALI EĞİTİM MODELİ

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

TEŞEKKÜRLER