ગુજરાતી સાહિત્યની પ્રશિષ્ટ નાટ્યકૃ તિઓમાં સામાજિક મૂલ્યોનો એક અભ્યાસ

(પસંદગીની કૃ તિઓ: ‘રાઈનો પર્વત’, ‘અશ્વત્થામા’, ‘ખગ્રાસ’, ‘લેડી લાલકું વર’)

:સંશોધક: :માર્ગદર્શક:
અસારી પિનલકુ માર કાંતિલાલ ડૉ. વસંતભાઈ કે . ગાંવિત
૯૪- કે સર ડુપ્લેક્ષ, મેઘરજ રોડ, શ્રી. કે .આર. કટારા આર્ટ્સ કૉલેજ, શામળાજી
તા- મોડાસા, જિ- અરવલ્લી તા- ભિલોડા, જિ- અરવલ્લી

હેમચંદ્રાચાર્ય ઉત્તર ગુજરાત યુનિવર્સિટીના વિનયન શાખાના ગુજરાતી વિષયમાં

પી.એચ.ડી. ની પદવી માટે ના શોધપ્રબંધનો
આયોજન-આલેખ

:વર્ષ:
૨૦૨૩-૨૪
 અનુક્રમણિકા

ક્રમ વિગત

૧. પ્રકરણો

૨. સંશોધનની ભૂમિકા

૩. સંશોધન હે તુ

૪. સંશોધન પ્રશ્ન

૫. સંશોધન પદ્ધતિ

૬. પરિકલ્પના

૭. અપેક્ષિત પરિણામ
 પ્રકરણો

પ્રકરણ વિગત

૧ સાહિત્યમાં સામાજિક અને નૈતિક મૂલ્યોની વ્યાખ્યા (સંજ્ઞા અને સ્વરૂપ)

૨ નાટક- સ્વરૂપ અને વિકાસ

૩ રમણભાઈ નીલકં ઠ અને તેમનું નાટક ‘રાઈનો પર્વત’

૪ સિતાંશુ યશશ્ચંદ્ર અને તેમના નાટકો ‘અશ્વત્થામા’, ‘ખગ્રાસ’, ‘લેડી લાલકું વર’

૫ ઉપસંહાર

૬ સંદર્ભ ગ્રંથો
 સંશોધનની ભૂમિકા:

• આજના અનુઆધુનિક સમયમાં માનવતા કે માણસાઈના વિષયક ઘણાં સંઘર્ષ જોવા મળે છે. ખાસ કરીને વિજ્ઞાન,
દવા અને વ્યવસાયના ક્ષેત્રે વધુમાં વધુ પડકાર જોવામાં મળે છે. પરંતુ લોકોએ આ વિશ્વમાં રચનાત્મક રીતે તેનો
સામનો કરવા માટે માણસાઈના મૂળભૂત પક્ષને સમજવાની સખત જરૂર છે. આજે આપણા માટે ઇતિહાસનો ખરેખર
અર્થ શું છે? કે વી રીતે સાહિત્યકૃતિઓ આપણને માનવીય સ્થિતિ (ભૌતિક અને આધ્યાત્મિક બંને) પર વિચાર
કરવા સક્ષમ બનાવે છે? તેમજ કૃતિઓમાં રહે લ દાર્શનિક, નૈતિક, મનોવૈજ્ઞાનિક આંતરદ્રષ્ટિમાંથી આપણે કે વી
રીતે લાભ મેળવી શકીએ? માનવ અસ્તિત્વના લગભગ દરેક પાસાઓના ઝડપથી વિસ્તરી રહે લા ડિજિટાઇઝેશનને
કારણે આપણે જે કરીએ છીએ તે દરેક બાબતમાં માનવતાની આવશ્યકતા રહે છે.
 સંશોધનના હે તુ

 ચિત્રિત સામાજિક મૂલ્યોની ઓળખ

 સાંસ્કૃતિક સંદર્ભને સમજવું
 પ્રેક્ષકોની ધારણા પર અસર
 વિવેચનાત્મક વિશ્લેષણ
 સમાજ માટે અસરો
 ભાવિ કાર્યો માટે ની ભલામણો
 સંશોધન પ્રશ્નો

• સાહિત્યિક નાટકોમાં મુખ્ય સામાજિક મૂલ્યો શું દર્શાવવામાં આવ્યા છે અને તે વિવિધ શૈલીઓ, સમય ગાળા અને
સાંસ્કૃતિક સંદર્ભોમાં કે વી રીતે બદલાય છે?
• સાહિત્યિક નાટકો પ્રેક્ષકોની ધારણાઓ અને સામાજિક મુદ્દાઓ અને મૂલ્યો પ્રત્યેના વલણને કે ટલી હદે
પ્રભાવિત કરે છે?
• સમય જતાં સાહિત્યિક નાટકોમાં દર્શાવવામાં આવેલા સામાજિક મૂલ્યો કે વી રીતે વિકસિત થયા છે અને આ
ફે રફારોમાં કયા પરિબળો ફાળો આપે છે?
• ઐતિહાસિક અને સમકાલીન સામાજિક મૂલ્યોને સમજવા માટે પુરાવાના સ્ત્રોત તરીકે સાહિત્યિક નાટકોનો ઉપયોગ
કરવાની મર્યાદાઓ અને શક્યતાઓ શું છે?
• ઉત્તમ સાહિત્યિક નાટકોના અનુકૂ લન અને પુન: અર્થઘટન સામાજિક મૂલ્યો અને સમકાલીન ચિંતાઓને કે વી રીતે
પ્રતિબિંબિત કરે છે?
 સંશોધન પદ્ધતિ

• સાહિત્યિક વિશ્લેષણ
• સામગ્રી વિશ્લેષણ
• ઐતિહાસિક સંશોધન
• તુલનાત્મક વિશ્લેષણ
• ગુણાત્મક સંશોધન
• જથ્થાત્મક સંશોધન
• આંતરશાખાકીય અભિગમો
 પરિકલ્પના

“સાહિત્યિક નાટકોમાં સામાજિક મૂલ્યોનું ચિત્રણ પ્રવર્તમાન સામાજિક ધોરણો, માન્યતાઓ અને તે સમયના
સાંસ્કૃતિક વલણને પ્રતિબિંબિત કરે છે.“

આ પૂર્વધારણા/પરિકલ્પના સૂચવે છે કે સાહિત્યિક નાટકો તેમના સંબંધિત સમાજના સામાજિક પાયાના પ્રતિબિંબ
તરીકે સેવા આપે છે. જે ન્યાય, નૈતિકતા, લિંગ ભૂમિકાઓ, વર્ગ ભેદ અને સાંસ્કૃતિક પરંપરાઓ જેવા મૂલ્યોનું સૂક્ષ્મ
ચિત્રણ રજૂ કરે છે. તે સૂચિત કરે છે કે સાહિત્યિક નાટકોમાં દર્શાવવામાં આવેલા સામાજિક મૂલ્યોનું વિશ્લેષણ
કરીને, વ્યક્તિ જે તે યુગના સાંસ્કૃતિક વાતાવરણ અને સામાજિક ગતિશીલતાની સમજ મેળવી શકે .
 અપેક્ષિત પરિણામ

• સામાજિક પ્રવાહો અને ફે રફારોની ઓળખ

• સમાજમાં સાહિત્યની ભૂમિકાની સમજ
• સામાજિક મુદ્દાઓ સાથે વિવેચનાત્મક સંલગ્નતા
• શિક્ષણ અને શિક્ષણ શાસ્ત્રનું સંવર્ધન
• સર્જનાત્મક અભિવ્યક્તિ અને સાંસ્કૃતિક ઉત્પાદન માટે પ્રેરણા

એકંદરે, સાહિત્યિક નાટકોમાં સામાજિક મૂલ્યોના અભ્યાસમાં મૂલ્યવાન આંતરદૃષ્ટિ પેદા

કરવાની, બૌદ્ધિક તપાસને ઉત્તેજીત કરવાની અને સમાજમાં જ્ઞાન, સહાનુભૂતિ અને
સામાજિક ન્યાયની પ્રગતિમાં યોગદાન આપવાની ક્ષમતા છે.