‫خرافه گرایی در حکومت صفوی‬ ‫موضوع‪:‬‬

‫نام‪:‬ماهان‬
‫نام خانوادگی‪:‬خلیلی‬
‫نام مدرسه‪:‬هیأت امنایی خیام‬
‫نام دبیر‪:‬آقای اولیایی‬
‫کالس‪9/1:‬‬
 ‫• عصر صفویان (‪ )1736-1501‬یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ ایران است که در طول آن‪ ،‬حکومت‬
‫صفوی به بزرگی و قدرت بی‌نظیر خود رسید‪ .‬خرافه گرایی‪ ،‬به‌طور کلی به باورها و عقایدی اشاره دارد‬
‫که بر پایه‌ی باورهای غیرعقالنی‪ ،‬خرافات و عالئم غیرقابل اثبات عمل می‌کنند‪ .‬در طول حکومت‬
‫صفویان‪ ،‬عناصر خرافه گرایی در سیاست‪ ،‬فرهنگ و اجتماع وجود داشته و تأثیر بسزایی بر روی این‬
‫جوانب داشته‌اند‪.‬‬
‫• یکی از مهمترین خرافه‌های گرایش‌های مذهبی در حکومت صفوی‪ ،‬باور به امامت و معصومیت ائمه اثنا‬
‫عشری بود‪ .‬طبق اعتقادات شیعیان‪ ،‬امامان اثنا عشری پس از پیامبر اسالم‪ ،‬مقام خداوند را در زمین به‬
‫عهده دارند و در هر دوره‪ ،‬یک امام بعنوان ولی‌عهد و جانشین امام قبلی‪ ،‬مسئولیت رهبری و امامت را بر‬
‫عهده می‌گیرد‪ .‬حکومت صفوی‪ ،‬خود را به عنوان نمایندگان الهی در زمین معرفی می‌کردند و ادعا‬
‫می‌کردند که از طریق نسبت خود به امامان‪ ،‬حق دارند حکومت کنند‪.‬‬
‫عالوه بر این‪ ،‬در حکومت صفوی‪ ،‬از رسوم و آیین‌های مذهبی برای تثبیت قدرت و ارتباط با مردم استفاده‬
‫می‌شد‪ .‬مثًال مراسمات و عزاداری‌های مذهبی همچون عزاداری محرم و تشییع جنازه‌ها‪ ،‬باعث ایجاد ارتباط‬
‫عمیق بین حاکمان و مردم شیعه می‌شد‪ .‬همچنین‪ ،‬از معماری و هنرهای مذهبی برای نمایش قدرت و اهمیت‬
‫حکومت استفاده می‌شد‪ ،‬به عنوان مثال بناهای مذهبی زیبا و عظیمی مانند مسجد امام و عمارت‌های صفوی‬
‫در اصفهان ساخته شدند‪.‬‬
 ‫• عالوه بر این‪ ،‬در حکومت صفویان‪ ،‬خرافه‌های مرتبط با معتقدات شیعیان نیز تأثیر بسزایی داشت‪ .‬برای‬
‫مثال‪ ،‬باور به ظهور امام مهدی (عج)‪ ،‬که بر اساس باورهای شیعیان در آخرالزمان به زمین بازخواهد‬
‫گشت‪ ،‬در دوران صفوی شدیدًا ترویج شد‪ .‬برخی از شاهان صفوی‪ ،‬خود را نماینده‌ی مهدویت در زمین‬
‫معرفی می‌کردند و تالش می‌کردند با ارتباط با امامان شیعی‪ ،‬قدرت و معنویت خود را تقویت کنند‪.‬‬

‫• همچنین‪ ،‬در حکومت صفوی‪ ،‬عناصر خرافه گرایی در زمینه‌ی معماری و هنر نیز مشهود بود‪ .‬به‌عنوان‬
‫مثال‪ ،‬ساخت مجمع‌های مذهبی با طرح‌ها و نقوشی که باورهای خرافه گرایانه را نشان می‌دادند‪ ،‬به عنوان‬
‫نمادهای قدرت و اعتبار در دوران صفوی شناخته می‌شدند‪.‬‬
 ‫• برخی از خرافه گرایی ها عبارتند از‪:‬‬
‫• شاهان صفوی برای تثبیت قدرت خود از جنبه‌های مذهبی و خرافی زیادی استفاده می‌کردند‪ .‬آنها خود را‬
‫وارثان آیین صوفیه حسیدی معرفی می‌کردند که محبوبیت بسیاری داشت‪.‬‬
‫• برخی مناسک و مراسم مذهبی مانند جشن‌های عاشورا و محرم دارای جنبه‌های خرافی فراوانی بود‪ .‬مردم‬
‫باور داشتند شرکت در این مراسم باعث بخشش گناهان می‌شود‪.‬‬
‫• درباریان و حکومت محلی برای تثبیت قدرت خود از خرافات جادوگری و ارتباط با ارواح استفاده‬
‫می‌کردند تا مردم را ترسانده و اطاعت شان کنند‪.‬‬
‫• شاهان صفوی خود را واجد قدرت‌های ماوراء طبیعی و ارتباط با عالم معنویت معرفی می‌کردند تا اعتبار و‬
‫مشروعیت بیشتری پیدا کنند‪.‬‬
 ‫• مراسم عروسی شاه عباس اول با یکی از دختران عادل شاه از هند‪ ،‬که به عنوان یکی از مهم‌ترین‬
‫مراسمات در دوران صفوی تلقی می‌شود‪ ،‬نشان از خرافه‌گرایی و تجلی اعتقادات مذهبی در حکومت‬
‫صفوی داشت‪ .‬این مراسم با استفاده از عناصر خرافی‪ ،‬مثل حمام خون و حمل تخت عروس با استفاده از‬
‫گاو‪ ،‬جشن و سرور بسیاری را به همراه داشت‪.‬‬
‫• بعالوه‪ ،‬مراسمات عزاداری و تعزیه‌خوانی در ایام تاسوعا و عاشورا نیز از دیگر نمونه‌های از خرافه‌گرایی در حکومت‬
‫صفوی بود‪ .‬این مراسمات با استفاده از عناصر خرافی و مذهبی‪ ،‬احساسات مردم را تحریک می‌کرد و قدرت و اعتبار‬
‫حاکمان را تقویت می‌کرد‪.‬‬
‫• عالوه بر مراسمات‪ ،‬سیاست‌های حکومت صفوی نیز به طور فراگیری بر مبنای خرافات و باورهای دینی‬
‫بود‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬مفهوم "شاه مقدس" یا "شاهن شاه" که به شاه را به عنوان نماینده خداوند در زمین‬
‫توصیف می‌کرد‪ ،‬باعث ایجاد ارتباط مستقیم بین شاه و خدا شده و قدرت و اعتبار شاه را تقویت می‌کرد‪ .‬این‬
‫باور خرافه‌گرایانه‪ ،‬نه تنها اعتبار شاه را در نظر مردم تثبیت می‌کرد‪ ،‬بلکه اطاعت و تعلق مردم را نیز به‬
‫شکلی عمیق تر به شاه و حکومت صفوی متصل می‌کرد‪.‬‬
 ‫نتیجه‬
‫تصوف "مذهب صوفی" نقش بسزایی در حکومت صفویه‪ ،‬هم از نظر ایدئولوژی سیاسی و هم از نظر‬
‫اعمال مذهبی و فرهنگی آن داشت‪ .‬حاکمان صفوی برای توجیه قدرت سیاسی خود و ترویج وحدت مذهبی‬
‫از عقاید و اعمال صوفیانه استفاده می کردند و در عین حال مناسک و مراسم صوفیانه را نیز در فعالیت‬
‫های دربار می گنجاندند‪ .‬با این حال‪ ،‬روابط بین تصوف و حکومت صفوی پیچیده و اغلب مملو از تنش‬
‫بود‪ ،‬زیرا حاکمان می‌کوشیدند تعهد خود به تصوف "مذهب صوفی" را با تمایل خود برای ترویج تشیع‬
‫دوازده امامی به عنوان سنت مذهبی غالب در ایران متعادل کنند‪ .‬با وجود این چالش ها‪ ،‬دوره صفویه‬
‫دوران شکوفایی بزرگ تصوف "مذهب صوفی" بود و امروزه نیز تأثیر آن در فرهنگ و مذهب ایرانیان‬
‫قابل مشاهده است‪.‬‬