CHÖÔNG 3

LYÙ THUYEÁT VEÀ SÖÏ LÖÏA

CHOÏN CUÛA NGÖÔØI TIEÂU
DUØNG
Muïc tieâu :
Lyù giaûi söï hình thaønh ñöôøng caàu thò
tröôøng cuûa saûn phaåm, treân cô sôû phaân
tích caùch öùng xöû hôïp lyù cuûa ngöôøi tieâu
duøng.
Caùch öùng xöû hôïp lyù cuûa ngöôøi tieâu
duøng: vôùi thu nhaäp baèng tieàn nhaát ñònh,
ngöôøi tieâu duøng seõ phaân phoái thu nhaäp
cuûa hoï nhö theá
04/01/24
naøo cho caùc saûn phaåm ñeå
Faculty of Economics - VNU 1
ñaït möùc thoûa maõn toái HCM ña .
 Các vấn đề chính:
I. Những vấn đề về hữu dụng
II. Sự lựa chọn của người tiêu dùng
III.Sự điều chỉnh tương ứng với những
thay đổi trong thu nhập và giá cả
IV.Đường cầu cá nhân – Đường cầu thị
trường
V. Tác động thu nhập – Tác động thay
thế
04/01/24 Faculty of Economics - VNU 2
HCM
 I>. MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ VEÀ HÖÕU
DUÏNG.

1. Khaùi nieäm höõu duïng U ( Utility):

Hữu dụng laø söï thoûa maõn maø moät ngöôøi caûm
nhaän ñöôïc khi tieâu duøng moät loaïi saûn phaåm hay
dòch vuï naøo ñoù. Höõu duïng mang tính chaát chuû quan

2. Toång höõu duïng TU (Total Utility).

Toång höõu duïng laø toång möùc ñoä thoûa maõn ñaït
ñöôïc khi tieâu thuï moät soá löôïng saûn phaåm nhaát
ñònh trong moãi ñôn vò thôøi gian
TU = f(Q)

04/01/24 Faculty of Economics - VNU 3

HCM
Ví duï : Bieåu toång höõu duïng cuûa moät sinh
vieân khi ñi xem ca nhaïc trong tuaàn nhö sau:

Q (soá buoåi xem ca TU (ñvhd)

nhaïc/tuaàn)
0 0
1 8
2 14
3 18
4 20
5 20
6 18
7 14

04/01/24 Faculty of Economics - VNU 4

HCM
 Ñoà thò ñöôøng toång höõu duïng
Ñaëc ñieåm:

Tu
25

20 20 20
18 18

15 14 14

10
8

0 0

0 2 4 6 8 Q

04/01/24 Faculty of Economics - VNU 5

HCM
3. Höõu duïng bieân : Marginal Utility (MU )

Höõu duïng bieân laø söï thay ñoåi trong toång höõu
duïng khi thay ñoåi 1 ñôn vò saûn phaåm tieâu duøng
trong moät ñôn vò thôøi gian (vôùi ñieàu kieän caùc yeáu
toá khaùc khoâng ñoåi)

Q (soá buoåi xem TU (ñvhd) MU (vhd)

ca nhaïc/tuaàn)
0 0 -
1 8 8
2 14 6
3 18 4
4 20 2
5 20 0
6 18 -2
7 14 -4
04/01/24 Faculty of Economics - VNU 6
HCM
 Tu 25

20 20 20
18 18

15 14 14

10
8

0 0

0 2 4 6 8 Q

04/01/24 Faculty of Economics - VNU 7

HCM
 ∆ TU
MUx = -----------
∆ Qx
Neáu TU lieân tuïc thì : dTU
MUx = -----------
dQx
Treân ñoà thò MU chính laø ñoä doác cuûa TU.

• Quy luaät höõu duïng bieân giaûm daàn : Khi söû

duïng ngaøy caøng nhieàu saûn phaåm X, trong khi
soá löôïng caùc saûn phaåm khaùc ñöôïc giöõ
nguyeân trong moãi ñôn vò thôøi gian, thì höõu duïng
bieân cuûa saûn phaåm X seõ giaûm daàn.
04/01/24 Faculty of Economics - VNU 8
HCM
II>. SÖÏ LÖÏA CHOÏN CUÛA NGÖÔØI TIEÂU
DUØNG.

1>. Sôû thích cuûa ngöôøi tieâu duøng.

a>. Ba giaû thuyeát cô baûn veà sôû thích cuûa ngöôøi tieâu
duøng:
• Giaû thieát thöù nhaát : söï öa thích laø hoaøn chænh.
• Ví duï:
Tuùi haøng A goàm: 0,5 kg thòt vaø 1,5 kg caù.
Tuùi haøng B goàm : 1,5 kg thòt vaø 0,5 kg caù.
Neáu moät ngöôøi tieâu duøng thích aên caù thì möùc öa thích
ñoái vôùi tuùi haøng A cao hôn tuùi haøng B, coâ ta xeáp loaïi
möùc öa thích A > B. Ngöôïc laïi, ngöôøi tieâu duøng naøy
thích thòt hôn thì möùc öa thích ñoài vôùi tuùi haøng B cao
hôn tuùi haøng A, coâ ta xeáp loaïi A< B. Vaø neáu, ngöôøi
tieâu duøng naøy öa thích caù vaø thòt nhö nhau thì coâ ta
xeáp loaïi möùc öa thích
04/01/24
A = B.
Faculty of Economics - VNU 9
HCM
 a>. Ba giaû thuyeát cô baûn veà sôû thích cuûa ngöôøi tieâu
duøng:

• Giaû thieát thöù hai : söï öa thích coù tính baéc caàu.
Ví duï : Nöôùc ngoït ñöôïc öa thích hôn cafe vaø cafe ñöôïc öa
thích hôn traø ñaù thì nöôùc ngoït ñöôïc öa thích hôn traø ñaù.

• Giaû thieát thöù ba : taát caû moïi thöù haøng hoaù ñeàu toát .

• Nhöõng giaû thieát naøy aùp duïng cho haàu heát moïi ngöôøi
trong moïi tröôøng hôïp, laø cô sôû cho moâ hình lyù thuyeát tieâu
duøng; vaø noù khoâng giaûi thích söï öa thích cuûa ngöôøi tieâu
duøng – maø chæ moâ taû nhöõng söï öa thích ñoù.

04/01/24 Faculty of Economics - VNU 10

HCM
 b . Caùc ñöôøng baøng quan:
Ñöôøng baøng quan theå hieän taát caû söï
keát hôïp caùc tuùi haøng thò tröôøng vaø caùc tuùi
haøng naøy taïo neân möùc thoaû maõn nhö nhau cho
moät ngöôøi tieâu duøng
Bieåu
60
A dieãn
50 caùc tuùi
haøng A,
D
40 B, C, D,
30
B U3 E treân
C
ñoà thò:
20
E U1
10
U2
0
0 10 20 30 40 50

04/01/24 Faculty of Economics - VNU 11

HCM
b . Caùc ñöôøng baøng quan (indifference curve):
Ñaëc ñieåm cuûa ñöôøng baøng quan :
- Doác xuoáng veà beân phaûi
- Caùc ñöôøng baøng quan khoâng caét nhau.
- Loài veà goác O

Tyû leä thay theá bieân MRS : Marginal Rate of

Substitution.
Tyû leä thay theá bieân cuûa thöïc phaåm F cho quaàn
aùo C (MRSFC) laø soá löôïng quaàn aùo C giaûm
xuoáng ñeå söû duïng taêng theâm moät ñôn vò thöïc
phaåm F.
MRSFC = C / F.
04/01/24 Faculty of Economics - VNU 12
HCM
2. Söï raøng buoäc veà ngaân saùch:
Ñöôøng ngaân saùch: ñöôøng ngaân saùch laø taäp hôïp caùc
phoái hôïp khaùc nhau giöõa F vaø C maø ngöôøi tieâu duøng
mua ñöôïc vôùi cuøng moät möùc thu nhaäp vaø gía saûn phaåm
ñaõ cho.
Phöông trình ñöôøng ngaân saùch :

F x PF + C x P C = I
Hay : C = I/PC – F x PF /PC

I : thu nhaäp cuûa ngöôøi tieâu duøng.

F : löôïng thöïc phaåm ñöôïc mua.
C : löôïng quaàn aùo ñöôïc mua.
PF : Giaù cuûa F.
PC : Giaù cuûa C.
04/01/24 Faculty of Economics - VNU 13
HCM
Ví duï: moät ngöôøi phuï nöõ coù thu nhaäp 100 ngaøn VND/
tuaàn duøng chi tieâu cho hai haøng hoaù : quaàn aùo (C) vaø
thöïc phaåm (F). Giaù cuûa C laø 20 ngaøn VND / 1ñv C; giaù
cuûa F laø 10 VND / 1 ñv F.
Ñoà thò ñöôøng ngaân saùch:

C
5 Ñöôøng ngaân
saùch
C=5–½xF

10 F

04/01/24 Faculty of Economics - VNU 14

HCM
2. Söï raøng buoäc veà ngaân saùch:

Ñöôøng ngaân saùch laø ñöôøng tuyeán tính, doác

xuoáng veà phía phaûi.
Ñoä doác = - Pf/ Pc , theå hieän tyû leä phaûi ñaùnh
ñoåi giöõa F vaø C treân thò tröôøng, muoán taêng mua moät
F phaûi giaûm xuoáng töông öùng bao nhieâu C khi thu nhaäp
khoâng thay ñoåi.

I/ PC : saûn löôïng C toái ña maø ngöôøi tieâu duøng

mua ñöôïc.
I/ PF : saûn löôïng F toái ña maø ngöôøi tieâu duøng
mua ñöôïc.
04/01/24 Faculty of Economics - VNU 15
HCM
3>. Nguyeân taéc löïa choïn cuûa ngöôøi tieâu duøng.

Söï löïa choïn tuùi haøng phaûi thoaû maõn hai ñieàu kieän:

Moät laø, tuùi haøng ñoù phaûi laø moät söï phoái hôïp naèm
treân ñöôøng ngaân saùch.

Hai laø, tuùi haøng hoaù ñöôïc löïa choïn laø moät söï phoái
hôïp mang laïi söï toái ña hoaù möùc thoaû maõn maø ngöôøi
tieâu duøng ñaït öùng vôùi ngaân saùch tieâu duøng.

04/01/24 Faculty of Economics - VNU 16

HCM
3>. Nguyeân taéc löïa choïn cuûa ngöôøi tieâu duøng.

60
M
50

40
A
30

20

10
N

0
0 10 20 30 40 50
04/01/24 Faculty of Economics - VNU 17
HCM
3>. Nguyeân taéc löïa choïn cuûa ngöôøi tieâu duøng
A: laø söï löïa choïn toái öu.

Nhö vaäy, söï löïa choïn tuùi haøng toái öu laø taïi ñieåm tieáp
tuyeán giöõa ñöôøng ngaân saùch vaø ñöôøng baøng quan.

Taïi A : MRSFC = - PC/ PF .

Söï löïa choïn toái öu phaûi thoûa ñieàu kieän:

MUx/Px = MUy/Py (1)
X.Px + Y.Py = I (2)
04/01/24 Faculty of Economics - VNU 18
HCM
III>. Söï ñieàu chænh töông öùng vôi nhöõng thay ñoåi trong
thu nhaäp vaø giaù caû.
1. Söï ñieàu chænh töông öùng vôùi nhöõng thay ñoåi trong
thu nhaäp.

C Ñöôøng tieâu duøng theo thu nhaäp

z
C2 A2

C1 A1 U2

U1
O F
F1 F2

04/01/24 Faculty of Economics - VNU 19

HCM
Ñöôøng tieâu duøng theo thu nhaäp: taäp hôïp
caùc phoái hôïp toái öu giöõa hai saûn phaåm
khi thu nhaäp thay ñoåi, trong khi giaù caùc
saûn phaåm khoâng ñoåi.

Ñöôøng Engel: Phaûn aùnh moái quan heä

giöõa söï thay ñoåi löôïng caàu saûn phaåm
vôùi söï thay ñoåi thu nhaäp, trong ñieàu kieän
caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi.

Hình daïng ñöôøng Engel cho ta bieát tính

chaát cuûa saûn phaåm laø : thieát yeáu, cao
caáp hay thứ caáp.
04/01/24 Faculty of Economics - VNU 20
HCM
 2. Söï ñieàu chænh töông öùng vôùi nhöõng thay ñoåi trong
giaù caû

C C

I/P1C
A1
I/P2C U1
A2 A1
U1 A2 U2

U2

0 I/P2F I/P1F F F
0

04/01/24 Faculty of Economics - VNU 21

HCM
IV>. Söï hình thaønh ñöôøng caàu thò tröôøng :
1. Ñöôøng caàu caù nhaân:

C Ñöôøng tieâu duøng theo giaù

F
PF F2 F1 I/P2F I/P1F

P2F
P1F D

F
04/01/24 F2 F1
Faculty of Economics - VNU 22
HCM
 IV. Ñöôøng caàu thò tröôøng:

Q1TT = Q1A + Q1B + Q1C

P
Q2TT = Q2A + Q2B + Q2C
 Phöông trình ñöôøng caàu thò
P2 tröôøng:
QD = qd1 + qd2 + qd3 + …+ qdn

P1 DTT

DA DB DC
Q1A Q1B Q1C Q1TT
Q
04/01/24 Q2B Q2c Q2
Faculty
TT of Economics - VNU 23
HCM
 V. TAÙC ÑOÄNG THAY THEÁ, TAÙC ÑOÄNG
THU NHAÄP VAØ HIEÄN TÖÔÏNG GIFFEN.

• Taùc ñoäng thay

C theá: laø söï ñieàu chænh
Itt löôïng caàu töông öùng
vôùi söï thay ñoåi trong
I/PC giaù töông ñoái.
B • Taùc ñoäng thu
C A nhaäp: laø söï ñieàu
chænh löôïng caàu töông
U1 öùng vôùi söï thay ñoåi
I2 U2 I1 trong thu nhaäp thöïc.
0 F
Giaù saûn FC FB FA
phaåm F taêng Taùc ñoäng thay theá
töø P1F leân
04/01/24
Taùc ñoäng thu
Faculty of Economics - VNU 24
P2 F nhaäp HCM
V. TAÙC ÑOÄNG THAY THEÁ, TAÙC ÑOÄNG
THU NHAÄP VAØ HIEÄN TÖÔÏNG GIFFEN.
• Hieän töôïng Giffen:
Neáu X laø saûn phaåm
thoâng thöôøng thì taùc
Y
ñoäng thay theá vaø taùc
ñoäng thu nhaäp laø cuøng
chieàu, ñeàu giaûm khi giaù
saûn phaåm taêng. A U1
B U2
Neáu saûn phaåm laø caáp I1
thaáp thì taùc ñoäng thay I2
0
theá vaø taùc ñoäng thu FA Fc X
nhaäp laø ngöôïc chieàu Taùc ñoäng thay theá
nhau.
04/01/24 Faculty ofTaùc ñoäng -thu
Economics VNU 25
HCM
nhaäp
 BÀI TẬP:
Bài 1:
Ông A dành thu nhập để chi tiêu cho hai sản phẩm cafe (C)
và thuốc lá (T) trong một ngày là 40.000 đồng. Giá mỗi ly
cafe là PC = 10.000đồng/ly; Giá mỗi gói thuốc là PT =
20.000đồng/gói. Hàm hữu dụng của cafe và thuốc lá là:
TUC = - ½ QC2 + 10QC ; TUT = -2QT2 + 20QT.
Xác định phương án tiêu dùng tối ưu cho ông A và tính
tổng hữu dụng tối đa mà ông A đạt được.

04/01/24 Faculty of Economics - VNU 26

HCM
 BÀI TẬP:
Bài 2:
Bà B có thu nhập 1 triệu đồng, để mua 2 hàng hoá: thịt (M) và
khoai tây (P).
Giá thịt là 20 ngàn đồng/kg, giá khoai tây là 5 ngàn đồng/kg.
Hàm hữu dụng của bà B được cho: TU = (M-2) * P
a. Thiết lập phương trình đường ngân sách và minh hoạ bằng đồ
thị.
b. Xác lập sự phối hợp tiêu dùng tối ưu cho bà B.
c. Nếu khoai tây tăng giá lên đến 10 ngàn đồng/kg. Đường ngân
sách thay đổi như thế nào? Bạn hãy khuyên bà B điều chỉnh
tiêu dùng để tối đa hoá hữu dụng.
04/01/24 Faculty of Economics - VNU 27
HCM