1

PUSHTETITATIMOR
2

KAPITULLII
POLITIKATFISKALEDHEQEVERISJA

1.QeveriakundrMashtrimitFiskal
2.Tatimet:Akaardhurmomentiidorssforte?
3.Amundetharmonizimiitatimevetndihmojzhvilliminekonomik?
4.Drejtnjekonomiemetaksatulta
5.Reformimifiskalshumplansh
6.Pershtatshmeriafiskale,kohadheintegrimi
7.Tatimimbitardhurateindividvedhembiinvestimet
8.Mbrojtjashoqrore:Simundtfunksionojmmir?
9.AmnistiFiskale,kur?

KAPITULLIII
ADMINISTRIMIFISKALDHEPUBLIK

1.TVSHja:Saethjesht,elirprtumbledhur
2.Paraleledheanalizatmbledhjesstatimitmbipasurinengapushtetiqendrordheaivendor
3.Trekolonateskemsssigurimevedhepensioneve
4.Vmendje!Sistemiimenaxhimittinformacionit(SMI)nadministratnpublike
5.Dividenti:Problemeteadministrimitttij
6.Roliitatimevenkndvshtrimintdrejtssautorit
7.13taksatlokaledhefunksionimiityre
8.Prmirsimiishkmbimittinformacionitdheprvojaveadministrativoligjoreprqllimetatimore

KAPITULLIIII
EKONOMIADHEFISKALITETI

1.Sistemiaktualtatimor,neutralitetiitardhuravedheIndividi
2.PasojatsocialengandryshimetnTVSH
3.Rreziqetngandryshimetnskemnepensioneve
4.EfektetekonomikengapavarsiaegjyqsoritdheGjykataFiskale
5.4Stintekostossqeverisjes
6.Projektettatimoiredheefektembitregtin
7.Cmimeteapartamentevedhepronartetruallit
8.Prmasateqeverisdheperformancaekonomike

KAPITULLIIV
SHTJETFISKALEDHESHOQRIA

1.SiemenaxhojnbarrnfiskaletaksapaguesitnShqipri?
2.Trehipotezaperkorrupsionindhetatimpaguesit
3.Tatimetdhetatimpaguesitevegjel:Kuqndronproblemi?
4.Aekuptojnsiprmarrsitshqiptarekonomin?
5.Luftaenisurndajkorrupsionizmit
6.MultinacionaletInvestimeteHuajaDirekteRrisqet
7.Matnitemperaturnfiskaletbiznesittuaj
8.Leasing...ntvrtetqeradhnie

KAPITULLIV
SHTJETEKONOMIKOSHOQRORE

1.Transformimetshqiptarenkndvshtriminperspektiv
2.Korrupsionidhetatimpaguesitepandershm
3.Pushtetiidollarittzi
4.Dollari:ApoelndonEuron?
5.Amerika:Mbledhseetaksaveeuropiane?
6.Piramidatfinanciareinformatike
7.5StepunsdhejetssJaponezve
8.Shqipriaballkanikeeuropiane
9.Mafia,TerrorizmidheKrimiiorganizuar
10.PetroDollarapoPetrouro?
11.Nafta:dhesakohnambetet?
12.ZiliaeEurops

KAPITULLIVI
PAMJENGABOTATATIMORE

1.SistemiitatimevedhetaksavenShqipri
2.Tatimetdhetaksatvendore
3.Marrveshjetetaksimittdyfisht.
4.Intervistmenjtatimortrikthyernadministrat
5.MashtrimetnTVSH
6.Historiaetatimeve

KAPITULLII

QEVERIAKUNDRMASHTRIMITFISKAL

Kur njerezit u bejne bisht taksave, ata minojne jo vetem stabilitetin e financave
publike,pordhethemeletesistemitfiskaldukerriturbarrenfiskaleperpjesentjeter
tenjerezve.Nisurngaobjektivatpernjesistemtatimortendershemdhemodern,qe
dotethoteinkurajimperfrontepunedhekursime,qedotethotemetejteardhura
me te medha per shtetin per ti perdorur per zgjidhjen e kerkesave te njerezve per
sherbime. Kjo ne radhe te pare do te thote lufte ndaj mashtrimit fiskal. Zgjedhjet e
menyrave dhe formave se fare taton dhe si i taton qeveria bizneset jane sinjale te
qartarrethaktiviteteveqemendontiinkurajojeosejo.
Vitet e fundit, qeveria ka miratuar plane strategjike per zgjidhjen e problemit
gangrenizues, bazuar ne vleresime te kujdesshme te natyres dhe madhesise se
mashtrimitdheevazionitfiskal,vendosjesseobjektivaveteqartaperzgjidhjenetij,
duke identifikuar masat operacionale te pershtatshme per keto objektiva dhe
monitorimitteshperndarjessedetyravedherezultatevetearritura.
Elementet kriminale, prgjegjs per mashtrime dhe kontrabande si dhe ata qe
organizojne shitjet e tyre ne tregun e brendshem jane te perfshire ne vjedhjen e te
ardhuraveqenevojitenpersherbimetpublikeqebenqeveria.
Megjithate,mashtrimetfiskalejaneshkaterrueseteketyrepolitikave.Nukkadyshim
qemashtrimetfiskalekrijojnefitimetekonsiderueshmeqeperdorenperteushqyer
krimin e organizuar dhe krijimin e rrjeteve te tjera kriminale ne kundervenie te
shtetit. Gjithashtu, shitja e mallrave te ndaluar ose kontrabande ndalon se
funksionuari konkurencen e ndershme ne treg duke deformuar ne pergjithesi
kerkesen dhe oferten dhe duke stimuluar ne fund te fundit perdorim te ketyre
mallrave,jashteskemaveligjore,nedemteshendetitdheinteresitteshoqerise.
Nderkohe,neluftenndajkontrabandesdhemashtrimitfiskalketoobjektivaduhette
jenetembeshteturanepraktikatesuksesshmetemeparshmeapo teperdoruranga
fqinjettane,sidhenestrategjiqeikerkonvetekohaetanishme.

Mashtrimifiskalmenaftn
Pjesameemadheemashtrimitfiskaltenaftesvjensingakontigjentiikontrabandes,
po ashtu dhe nga mosraportimi i gjithe shitjeve qe kryejne subjektet e regjistruar.
Nderkohe nje mashtrim me i fshehur eshte loja e piste midis cmimit dhe cilesise e
ketijmalli.Shitjamecmimmetelarteenjecilesiemeteuletapoabuzimimeemrine
markavetenjohuraboteroreeshtenjemashtrimqekanebazetetijpersonalitetine
dheemrinebiznesitdhebiznesmeneve.Humbjaeperafertnebuxhetineshtetitnga
mashtrimetfiskalenenaftemundtellogaritennerreth2miliardlekenevit.
Shteti e njeh kete fenomen dhe ka ndermarre masat e tij. Megjithese kohet e fundit
kur cmimi mbareboteror i saj eshte rritur tek ne kjo shoqerohet me rritjen e

4

spekullimeve dhe cmimit te rritur, qe ecen ne perpjestim te drejte me normen e
fitimitqeeshteelementimestabelnebiznesettona,pavaresishtsecfarendodh.

Strategjiaantimashtrim
Nje risi ne vendosjen e raporteve te drejta midis shtetit dhe biznesit ne praktiken
shqiptare do te ishte venia ne jete e strategjise per luftimin e organizuar te
kontabandes dhe mashtrimit ne mallrat e forta te akcizes (Cigaret, Alkoolet dhe
Nafta).

Keteperpjekjeuneeshikojtezberthyernegjashtekomponente:

1. Matja e madhesise se problemit. Matja e aktivitetit te paligjshem eshte e veshtire,

por jo e pamundur. Ajo qe duhet bere eshte se mund te angazhohen agjensi
qeveritareoseorganizmaeshoqatastudimorejoqeveritare.Metodologjiaeperdorur
do te mund te bazohej ne vleresimin e te ardhurave te humbura nga mashtrimi dhe
shmangia nepermjet analizes se mashtrimit. Pergjithesisht nje metodologji e tille
perfshin:
vleresimineqarkullimittetregutnetotal;
minusshumenetaksavetepaguaranedoganedhetatime;
minus shumen e blerjeve te bera peraferisht nga njerezit neper dutty free shop dhe
jashtevendit;
pjesaembetureshtetreguipaligjshemmeefektetevetanegativenebuxhet.
Me hollesishem per kete moment analize mund te shfrytezojme literaturen dhe
rastet praktike te vendeve te ngjashem me ne rreth temes per matjen indirekte te
mashtrimevedheshmangievefiskale.
2. Analizimi i problemit. Problemi ne fjale ka nevoje te studiohet sipas natyres
ekonomikedukeperdorurinvestigimedhekontrolleinteligjente.Harmonizimisame
mire i strategjise me taktiken e perdorur eshte thelbi i luftes ndajmashtrimitfiskal.
Duhet kuptuar dhe patur parasysh mire natyra e mashtrimit dhe tendenca e
zhvillimit te tij perpara se te ndermerret veprimi operacional ne pergjigje te
mashtrimit.
3. Veprimet operacionale. Keto veprime kane nje lidhje te ngushte me analizen e
natyrenemashtrimit.Nesenukhartohenplanemedetyraoperacionaleteqartaper
secilin pjesmarres, por dhe afate zbatimi konkrete; nese nuk bashkerendohen me
institucionet e tjera qeveritare dhe joqeveritare; nese nuk mbahet nje qendrim i
ashper ndaj atyre qe nuk zbatojne detyrat perkatese ne operacionin e ndermarre,
ateheredoterezultoninefektenegativesinebuxhetdheneopinioninpublik.
4.Realizimiiteardhurave.Nesenukdotekryejmenjevleresimdhematjetesaktete
madhesisesemashtrimitsipaszinxhiritteqarkullimittemallravekontrabande,nuk
do te arrihet dot te realizohen operacione te suksesshme per te ushtruar presionin
dhembitegjithateardhuratepritshme.Operacionindajkesajlufteduhettendahet
ne etapa dhe me targete te arritshem ne pjesen me derrmuese te tyre. Efekti
financiar i tij duhet te dale i qarte per cdo etape, persa i perket gjithashtu
transparencesperopinoninpublik.

5

5. Kontrolle te forta. Mashtruesit dhe kontrabandistet shpetojne pikerisht neper
hallkat e dobeta te zinxhirit te kontrolleve te keqorgaizuara dhe keqdrejtuara.
Kontrolletqekryhennerastetqethemiduhettejenetevecante,samekonspirative
dhe te koordinuar. Kjo eshte pikerisht dhe cilesia kryesore e tyre. Ato duhet te
dallohenngatetjeretpikerishtpernjeorganizimtendryshem ngarutina,medetyra
te qarta per secilin pjestar, me burime informative te besueshem. Ne rastet e
kontrollevetefortaduhetteperdorenmetodologjiqekundershtarinukikaprovuar
me pare dhe qe japin efekte te pakundershtueshme. Nderkohe eshte kohezgjatja e
tyre nje pike qe duhet patur ne konsiderate nga organizatoret. Sa me i shpejte dhe
rezultativ me befasine e momenteve te para, aq me i pakundershtueshem do te jete
ngakundershtari.
6. Monitorimi i detyrave dhe konkludimi. Detyrat e dhena duhet te monitorohen ne
momente dhe etapatecaktuara te zbatimit te tyrengaefektivat pjesemarrese.Nese
do te kishim mangesi ne kete aspekt, strategjia do te rezultonte e manget dhe do te
kishte efekt ne rezultatin e operacionit ndaj mashtrimeve fiskale. Kontrolli me
saktesi dhe matja e zbatimit te detyrave nga ana tjeter do te ndikonte ne cilesine e
punestesecilitpjestarteoperacionitantimashtrim.

Efektiiluftsantimashtrimnbiznesdhenopinioninpublik
Ne perpjekjet e administratoreve publike per te luftuar mashtrimin dhe shmangien
fiskale, nje rrezik eshte dhe prishja e balances se kontrolleve efektive per ruajtjen e
nivelit te te ardhurave si dhe dyshimi per garantim te rritjes se barres fiskale dhe
moslenies se hapesires normale per biznesin e ndershem. Ne fillim te viteve 90
mashtrimidhekontrabandanisennemenyretepaorganizuar,pornjedekademepas
kalimiilegalishtnepikatkufitaredhetregtimiinformalityreeshteimireorganizuar
dhe mbeshtetur mbi strategji dhe treg te organizuar dhe drejt konsolidimit
strukturor te tij. Nderkohe, masat e qeverive per te luftuar kete treg informal jane
mbeshteturmbideshiratemiradheorganizimeqenukkanemundurdottimbyllin
rrugetekontrabandesdheinformalitetitnevend.Derimesotluftandajtyrekapatur
vetem mesazhe te nje showlufte me efekte te humbura ne kohe, njerez dhe kosto.
Lufta ndaj organizimit ekonomikokriminal do te ishte po ashtu organizimi i nje
fronti publik, i perbere me nepunesa te specializuar nga pjestare te linjes nga cdo
dikaster dhe me logjistiken moderne si nje kavaleri qe duhet te hyje per fitoren
perfundimtare.Dhembitegjithamenjeperkushtimtendikuarvetemngandjenjae
sherbimit ndaj vendit dhe shtetit. Propaganda dhe fushatat mediatike te
vazhdueshme do te ishin ndihmesat me te mira ne luften e qeverise me boten e
krimit ekonomik. Kjo fushate duhet te perfshije gjithkend qe me autoritetin e tij
publik ndikon tek njerezit, qe nga figura publike politike e shoqerore deri te figura
letrare, artistike, sportive e shkencore. A nuk do ta bente me te qarte dhe konkret
edhe rezultatin e ketij misioni kombetar kjo gje? Vleresimi i rezultatit final te
pritshem,qemendohettevijenebuxhetprejketijmisioni,dotesherbentesibazene
percaktimin e kostos se tij dhe rritjen e pergjegjshmerise se pjesmarresve ne te.
Shpenzimekonkrete per rezultate konkrete, apo jo? Nga ana tjeter,pervec rritjes se
teardhuravenebuxhetdhedheniessemesazhitsekrimiekonomikdoteluftohetme
konseguence,kjolufteepanderpreredotesherbentenevendosjenetregutmbibaza

6

legaledhekonkurruesedukeeleminuarrrezikunekrimitteorganizuar,qeneradhe
teparearmikkryesortetijkaveteshtetin.

TATIMET:AKAARDHURMOMENTIIDORSSFORT?

Qeveriambledhtatimenprmjetnjmekanizmisivijon.Ajovendosnjgrafik
tatimorivarurngatardhurateraportuara,njgrafikdnimeshivarurnga
vrtetsiaedeklarimevedhemundsiaekontrollitvaretngaraportiminvijimsii
tatimpaguesit.

Pakkohprparapagimitttatimit,dotatimpaguesedeklarontardhurnetijdhe
e raporton (jo domosdoshmrisht deklaron t vrtetn), sipas rregullave fiskale n
zyrat tatimore. Qeveria nuk e di se sa sht e ardhura reale e tatimpaguesit. Ajo
mundtkontrollojnjtatimpaguesnmnyrqtverifikoj raportiminetijtt
ardhurave. Nj kontroll prcakton gjithnj vrtetsin e deklarimit t tatimpaguesit
dhekyproceskanjkostotfiksuar.

Ekonomia shqiptare sot, me pak fjal, prballet me nj dilem t madhe. Nga njra
an,kamjaftarsyetforta(borxhijashtmdheproblemetmprehtasociale)prt
rriturshpenzimetbuxhetore.Ngaanatjetr,sipasnjopinionitprgjithshmtarifat
tatimoreduhettulenprarsyeseshtepamundurtpunohetndershmrishtme
tarifat egzistuese. Megjith reduktimin e ndjeshm t tyre n dy vitet e fundit nj
zgjidhje e mundshme e dilems lidhet me faktin se nj pjes e madhe e ekonomis
nuk paguan tatime aktualisht. Sipas vlersimevet Banks Botrore dhe ekspertve
t FMNs, t ardhurat tatimore aktuale jan afr gjysms s nivelit q duhet ti
korespondojnjqndrimitndershmttatimpaguesve.
Reduktimiitarifavenvetvetenukmundtirrittardhurat.Ataqnukkanpaguar
nuk paguajn prsri dhe ata qpaguajn do t paguajn m pak.E vetmja mnyr,
realishtqmundtzgjidhidilemnshtveprimintnjjtnkohioptimizimitt
tarifavetatimoredhestrategjisskontrollit.

Informacionet jo t plota dhe t qarta midis qeveris dhe tatimpaguesit ojn n

detyrime t rndsishme q ndikojn n zgjedhjen e politikave tatimore. Kto
mangsi rriten duke patur parasysh q t ardhurat e individve nuk arrihet t
shqyrtohen. Ato mund t verifikohet vetm nprmjet nj procesi kontrolli, q n
vetvete ka kosto. N kt kuadr, strateghia e qeveris mund t prfshij, prve
shkallve tatimore edhe nj strategji kontrolli dhe nje skem gjobash pr
mosdeklarimapokeqdeklarimtardhurash.Kjoskemhapdiskutimetfortalidhur
me ndrveprimin midis shkalls tatimore optimalestrategjis s kontrollit
vendosjessdetyrimeveegjobave.

7

Nisur nga realiteti fiskal shqiptar, tatimpaguesit jan larg t qenit pa rrisk nga
fardo lloj politike tatimore. Tatimi optimal n prgjithsi varet nga e ardhura e
tatimpaguesit dhe prcaktimi i politiks tatimore nuk sht m nj detyr e
parndsishme. Mjaft studiues deklarojn se problemi i politikave shtrnguese
tatimore sht njsoj si hartimi i kontratave n teori. Ato marrin n konsiderat
rriskunefshehjesstardhuravengatatimpaguesidheeprezantojnsinjproblem
shqetsuestkarakteritekonomikdhemoral.Modeletetyrelejojntatimearbitrate
dhe gjoba t planifikuara, objekt i politiks shtrnguese. Rezultatet e ksaj politike
tregojn q mbajtja e nj qndrimi t till ka disavantazhe t tilla si: zbatimi i
politikssgjobavevlenprtgjobiturnjevadorfiskalme njshumtbarabart
sa e gjith e ardhura e vetdeklaruar e tij, q nuk korespondon me shumn e t
ardhursqaikafshehur.

Ktastudiueskanprovuarsemundsitekontrollitjantprcaktuarangapagesa
edetyrimevetatimorenmnyrvullnetare.

Por, t shikojm problemin e optimizimit tatimor nn nj politik t zbatimit t

gjobave dhe masave shtrnguese. Zakonisht, evadort tatimor t identifikuar nga
tatimort i ripaguajn tatimet e papaguara dhe gjithashtu dhe gjobat bashklidhur
tyre.Nvendetndryshmekjogjobshtproporcionalemetatiminepapaguar,n
disa t tjer sht proporcionale me t ardhurn e fshehur. Me aq sa dim nuk ka
rezultate pr t vrtetuar optimalitetin e ktyre kontratave anti evazion, sipas
massshtrnguesetndrmarr.
Megjithat,prvojatmtsuksesshmeqkanzbatuarpolitikatefortatkontrollit
tatimorkanqenttillakurekanmbajturrealishtpremtiminetolerancszero.

AMUNDETHARMONIZIMIITATIMEVETNDIHMOJZHVILLIMINEKONOMIK?

Zakonisht, argumenti me i perdorur ne favor te harmonizimit te tatimeve ne nje

shkalle te perbashket mund ta beje me eficente ekonomine dhe mund te ndikoje ne
rritjeneinvestimeveprivatenepermjetrritjessekursimevetetyre.Nevleresimine
ketij argumenti, gjithsesi krahasimet mund te jene te vlefshme nese behen midis
sistemitaktualtatimormesisteminidealtatimor.

Efiencadhesistemitatimor
Efienca apo inefienca ekonomike e nje sistemi tatimor mund te gjykohet nga
ndikimet mbi gjendjen ekonomike. Ne varesi te shkalles se deformimit te situates
ekonomike prej sistemit tatimor (pare ne raport me situaten ekonomike, qe do te
ishte ne mungese te tij) konsiderohet dhe inefiienca ekonomike e tij. Ky deformim
eshte paralajmerues ne lidhje me alokimin efektiv te burimeve. Keshtu, po te
shikojmedeformimin,tatimimbiteardhuratndikonnekonsuminenjerezvesinete
tashmendheperteardhmen.Tatimimbiteardhurat,mendikiminetijulmundesine
per te rritur kursimet e individit dhe ne kete menyre zvogelon mundesine per
konsum ne te ardhmen. Ne kete kendveshtrim, tatimi mbi konsumin eshte neutral

8

duke lene te lire zgjedhjen midis konsumit aktual dhe atij te ardhem. Nderkohe, ne
rastin e zbatimit te nje tatimi mbi konsumin do te ishte fakti se nese ai do te
mbeshtetejmbitarifatelartadotenxistedeformimnepolitikatperpunesimin.

Sipas legjislacionit aktual, tatimi mbi te ardhurat zbatohet ne perqindje mesatarisht

ende te larta mbi fitimin e shoqerive dhe te ardhurat nga punesimi, po te shihet ne
shtrirje lineare te aplikimit te tyre. Nese do te zevendesonim, si tatimin mbi te
ardhuratpersonaledhetatiminmbifitiminmenjetatimmbikonsumindotekishim
si rezultat nje shtremberim te tregut te punes sipas sektoreve ekonomike te vendit
dhenatyrishtqekjodotendikontedheneteardhmenekonsumit.Por,mundtekemi
nje perfitim te madh nese behet nje levizje graduale te perqindjeve te tarifave drejt
uljessetyre.Kjouljegradualeduhetteshoqerohetmenjereformeadministrativeqe
i shkon per shtat kesaj ulje te shkalleve tatimore. Ndoshta me e rendesishmja eshte
dhestudimiiefektitqekanenesjelljenenjerezveketomodeleteprezantuara.Kjote
shtynnemendiminseshumeindividekanearsyetebesojnesekursimetetyredote
jenetevarurangafaktiiuljesapongritjesseperqindjevetetarifavetatimore.

Sidotndikohensektortekonomikdhestrukturaebizneseve?

Disa sektore, sidomos ata qe jane pjese e investimeve dhe rritjes me te madhe
ekonomike se te tjeret jane perfituesit me te medhenj te politikave reformuese me
tendence harmonizimin dhe uljen e perqindjes se tarifave tatimore. Nderkohe,
sektoretmerritjetevogelekonomikejanetehumbur.Propozimetperzhvendosjete
bazestatimorenganjebazetatimorembeshteturtekonsumineatetembeshteturte
te ardhurat, ne kushtet e rritjes se investimeve te biznesit, mund te ndikoje ne
menyra te ndryshme mbi shoqerite ne dallim nga ndikimet qe kane patur deri me
sot. Keto ndikime ndryshojne duke patur parasysh shkallen e rritjes ekonomike te
tyre, strukturen e kapitalit dhe strukturat e skemave te perfitimeve te punonjesve
deri me sot. Nderkohe, me ndryshimin e tarifave tatimore, apo uljen e tyre eshte e
nevojshme pikerisht nderhyrja e menjehershme ne sistemin aktual te sigurimeve
shoqerore ne Shqiperi. Kjo do te thote futjen menjehere te operatoreve private,
krijimin e fondeve te garantuara te pensioneve dhe investime te ketyre fondeve ne
letra me vlere e bonothesari apo dhe ne mbeshtetjetepolitikave te tjerafinanciare
te qeverise duke sherbyer edhe si skema per punesim me te madh te njerezve dhe
rritjetekapitalevepublikenevend.
Natyrisht, qe sektoret ekonomike dhe shoqerite private mund te perballen me
veshtiresi te periudhes tranzicionale, ku disa hallka mund te keputen ne zinxhirin
ekonomik te tyre. Keto hallka te keputura do te ishte mire qe pas evidentimit te
tyre,teplanifikohetedheshmangia.Autoritetetelartatefinancesduhettakuptojne
njehere e mire se nese kerkojne qe te ardhurat qe planifikohen per tu mbledhur
mbeshteten mbi udhezime e rregullore qe nuk i pershtaten organizimit dhe
strukturimit te biznesit, atehere do te shnderrohen ne mendjet e tatimpaguesve si
strukturapublikeaspakterheqesepertadhekydoteperbentenjeproblem.
Problemiipareqeuneduatediskutojnevazhdimeshtepjesaesherbimevepublike,
e cila vazhdon te jete jashte skemave te bazes per tu taksuar. Keshtu, shume

9

shpenzimeqeindividetdhebiznesetrealizojneneinstitucionetpublikeedhesotnuk
mbeshteten mbi nje dokumentim per te justifikuar parate e harxhuara prej tyre.
Natyrisht,qedheketosherbimenukkapsetemosjenepjesetebazessetaksueshme
dhetejenehallkatekeputuratesistemittatimor.
Sistemi i vetedeklarimit te te ardhurave te shoqerive shqiptare mbeshtetet mbi te
ardhurat qe perfitojne sipas faturimeve qe bejne dhe nga to zbresin shpenzimet e
biznesit, qe konsiderohen te zbritshme per efekte fiskale. Ne kete skeme nuk
perfshihen ato qe quhen biznese te vogla. Sistemi i tatimit te thjeshtuar mbi fitimin
nuk zbatohet sipas kesaj skeme. Mirepo, duhet thene se kjo kategori biznesi ze gati
85 perqind te numrit te bizneseve mbi te cilat mbeshtetet sistemi tatimor. Dhe
nderkohe,kjokategorieshtepjesametarifenmeteulettetatimitteteardhuravete
tyre, vetem 3%. Them e ulet, pasi ato ndihen komode ne kete pozicion gjithashtu
edhe duke u nisur nga realiteti se keto biznese nuk dokumentojne asnje veprim te
veprimtarise se tyre dhe nuk u kerkon njeri llogari per shpenzimet e medha per
ambjentetesherbimitdhetregtimitqeikanedeklaruarsibiznesetevogla.Endenuk
u kerkohet llogari per shpenzimet personale e familjare te tyre. Nderkohe, te
ardhurat qe deklarojne me bizneset e tyre te vogla nuk mbulojne as nje tremujor te
shpenzimevetetyre.
E pra, nese biznesi i vogel nuk pastrohet nga kjo kategori e bizneseve dhe ne
biznesin e vogel te qendrojne ata qe me te vertete jane te vegjel, atehere ketu nuk
keminje,pordisahallkarrjeshttekeputurateqarkullimittatimor.Neketeferrete
vogel fshihet pjesa me e madhe e bazes qe duhet te paguaje TVSH dhe tatim fitimi,
pasirealishtatakanepjesenmetemadhetekapitaleveqarkulluesetevendit.Pjesae
tregtarevetemedhenj,qejanedhepronaretekapitalevemeteqenesishmetevendit
kanekrijuardhegropateshkarkimitperpjesenetyretemajmeteteardhurave,te
perfituarngaskemateevazionit,ngakontrabandadheshmangiafiskale.Kjokategori
i ka shperndare ne shume njesi keto te ardhura e kapitale qarkulluese pikerisht
neper strukturat e biznesit te vogel. Nese gjithe keta biznesmene, qe vetem de jure
janetevegjel,behenpjeseebazesseTVSHse,mundtethemiseduhetteulimtaksat
perpjesentjeterqemetevertetenukduhentejenenetenjejtintrajtimtatimorme
ta. Por, dhe per kete kategori, qe specifikisht ne Shqiperi jane biznese te vogla
familjareapomeprodhimeartizanaleduhetmenduarmetejpernjeskemetjeterte
taksimittetyre,atetetaksimitteteardhuraveneto.Kjondoshtadoteishteuljamee
madhe e te ardhurave te tyre dhe njekohesisht dhe nje trajtim ne menyre
transparentetebiznesevetevogla.

Nderkohe, nga lista e pandershmerise tatimore duhet te ikin dhe ato OJF, qe vetem
statusin juridik kane te tille. Me bizneset qe kane krijuar jane mirefilli Organizata
Fitimprurese duke devijuar nga statusi per te cilin jane krijuar. Keto hallka te
shkeputuratezinxhirittatimor,prishinkonkurencenebiznesevetetjeraqepaguajne
tatimet e tyre ne sektoret e arsimit, shendetesise e sherbimeve. E vetmja merite e
ketyre OJFve eshte perfitimi nga te qenet te pandershem me shtetin dhe duke bere
nemenyretehapurevaziontatimor.

Ndikimimbiindividtdhebizneset

10

Ekonomia shqiptare nga viti ne vit eshte perqendruar apo si i thone ndryshe ka
synuar te perqendrohet ne disa grupe biznesi. Sektore te tille si: telekomunikacioni,
karburantet, cigaret, pijet, mallrat kryesore te konsumit, ndertimet, sherbimet
financiare dhe prodhime te tjera industriale jane tashme pjese e grupeve dhe
ortakerivetefuqishmenekapitaledhelikujditete.Ketogrupepermendimintimjane
pjesa me e re e oligarkise industriale dhe financiare te vendit tone. Krijimi i
pashmangshem i tyre, si pasoje e instalimit te kapitalizmit dhe ekonomise se tregut
krijon dhe premisen per vendosjen e sistemit te cmimeve fikse sipas hallkave te
qarkullimit te tyre. Secili grup biznesi produktin e tij e shet me nje cmim te fiksuar
sipasatijvetenegjitheterritorinqembulon.Dukeqenesetendencapertikonkuruar
ataneketomallraaposherbimeeshteprezente,nderkoheqemundtekeneqenepa
konkurente deri me sot do ti detyroje te mos ti rrisin dot cmimet, ashtu si kane
qelliminkryesortetyrecmimetmonopol.Dukembajturketocmimetefiksuara,keto
shoqeri do ta ndjejne te nevojshme te ulin pagesat per punonjesit, pasi kerkojne te
mbajnetelartenivelinefitimevetetyre.Nefaktshumebiznesenukdotumbetetnje
fitim i madh si deri me perpara, nese nuk fiksojne edhe cmimet e tregut te punes,
pagat e punonjesve te tyre. Keshtu, qe ne kete moment duhet te nderhyje dhe
harmonizimiishkallevetatimorepertembajturnjeniveltetaksimittekategorivete
ndryshme te perfituesve te te ardhurave, por duke zbatuar parimin e taksimit
progresiv.

Aplikimi i nje tatimi i harmonizuar do te prodhonte disa efekte tranzicionale mbi

qarkullimin monetar, te cilat mund te jene me te demshme per pronaret e aseteve,
per shkak se ata nuk perfitojne shume nga inflacioni. Nga ana tjeter TVSHja do te
rendontembitapasinevetveteajoeshteekarakterizuarsinjevlerefuqiepunetore
plusnjeshtesembivlerenekapitalittekrijuarparainflacionit,qeeshtefitimi.
Po marr nje shembull. Nje investitor blen nje godine per 1 miliard leke, duke marre
njekredinemasen95%tevleressegodines.Njevitmevone,cmimiigodinesrritet
ne vleren e tregut prej 1.1 miliard leke. Investitori ka zbritur si shpenzim nga kjo
vlere 50 milione leke amortizim, qe ne fakt eshte vlera per te mirembajtur kete
godine. Pas dy vitesh ai vendos ta shesi dhe blen nje fabrike prodhimi qe ka me
shume interes ekonomik. Sipas ligjit egzistues ai perfiton nga shitja e godines nje
fitim para tatimit te barabarte me200 milionleke, qe vjen si rezultat nga cmimi 1.1
miliardlekeminuskostonfillestarepaamortizimin(1miliardlekeminus100milion
lekeamortizimtedyviteve).Dukeperdorurlogjikenenjeshkalletatimoreprej20%,
atij i duhet te paguaje nje tatim ne vleren 40 milion leke. Nderkohe, ai paguan dhe
per kredine ne vazhdimesi plus dhe taksen e paguar dhe ne kete menyre ai ka nje
humbjeteperkohshmenelikujditete.Nefakt,pronariiasetitnukkahumburnevlere
neteresi,pasiaikanjepronetevleresuar.

Megjithate, une medoj se ndoshta pak inflacion, por i kontrolluar nga institucionet
monetare te vendit do te ishte menyra me e mire per ti zhvilluar me tej reformat
ekonomike.Nesecmimetdoterriteshin,individetdotuduhejtekishinmeshumete
ardhura per te blere mallra e sherbime me cmime me te larta dhe keshtu, kerkesa
konsumatore ne vend nuk do te binte. Por, eshte e veshtire per institucionet

11

monetare te vendit te pranojne kete logjike, ndryshimin e cmimeve. Ato kane
pergjegjesinee mbajtjes se monedhes tone kombetare te stabilizuar. E keqja e kesaj
situate eshte se edhe qeveria preket ne politikat sociale te saj nese cmimet do te
rriteshin.Por,neketesituateinflacionistenesedoteshihnimanenemiredoteishte
se nivelet e mbledhjes se te ardhurave tatimore do te ishin ndoshta disa here me te
larta se me pare dhe ne kete menyre do te mund te financoheshin me efience dhe
politikatsocialeneshendetesidhearsim,sidheinvestimetnesektoreteprogramuar
teekonomise.

DREJTNJEKONOMIEMETAKSATULTA

Filozofiaeqeverisjeskuptohetngamenyrasesiitaksonshtetasit.Ajo,simonopoliste
e sherbimeve publike eshte e interesuar te zbatoje sa me mire dhe funksionin
monopol te mbledhjes se taksave, qe ne fund te fundit eshte garancia per rritjen e
permiresimin e sherbimeve publike aq te kerkuara nga ta. Nga ana tjeter, presioni i
grupeve te interesit dhe grupeve te tjera shoqerore e politike, qe monitorojne
pikerishtzbatimineketyremonopolevekerkonveprimetransparenteperkontrollin
eshpenzimeveadministrative.
Ndersa mjaft njerez duan taksa te ulta, ekonomia publike kerkon sa me shume te
ardhura per te krijuar ambientin ekonomikofinanciar per vazhdimesine e rritjes
ekonomiketevendit.

Kostuaetaksave
Taksatjanenjekosto.Qeverisjaaktualebesonneperfitiminekonomikprejtaksavete
ulta. Eshte e drejte qe njerezit te kursejne me shume nga ajo qe ata prodhojne. E
megjithate, per cdonjerin nga ne ato jane nje kosto qe e paguajme, sipas
personalitetit te gjithsecilit. Sa me e larte taksa, aq me e larte dhe kostua per tu
paguar.
Kjokostoetaksavekanjeefekttetrefishtembiekonomine,qdotethote:

Ulje te efektivitetit te ekonomise, qekurse sektori publik karakterizohet nga nje

efektivitet i ulet, cfare do te thote qe taksat e mbledhura nga sektori konkurues
privat shpenzohen ne sektorin publik me aktivitete me produktivitet te ulet, qe
dotethotenevetvetenjeproduktivitetekonomikiulet.
Uljeeinteresitpertepunuar,pasinesenjerezitndihentembitaksuaratehereata
natyrisht qe u duhet te ndryshojne qendrimin e tyre ne raport me krijimin e te
ardhurave dhe dekalrimin e tyre. Nese do te paguanin me pak taksa, kjo do ti
ndihmonteperterriturnivelinestandartittejetesessetyre.
Rritje te kostos se mbledhjes, meqenese administrata qe ka detyren per ti
mbledhur taksat eshte ne mjaft raste e pamotivuar dhe e keqmenaxhuar per te
shfrytezuarkohen,paratedheburimetetjeraadministrativemenjekostosame
telireperqeverine.

12

Perketoarsye,ekonomitemetaksateultaparaqesinnjetendencetefuqishmeperte
persosur funksionet monopoliste te shtetit per nje qellim kryesor, qe eshte rritja
ekonomike e panderprere. Nje ekonomi qe ka taksa te ulta dhe shpenzime
administrative qeveritare te kufizuara do te thote ne vetvete me shume sherbime
publikedhemetepernjerezqejaneteprirurtekonsumojneetebesojneteqeverisja,
qejaukalejuarketetemire.

Te ardhurat tatimore te vitit 1999 perfaqesojne gjysmen e te ardhurave tatimore

aktuale. Sistemi ishte i karakterizuar nga nje tatim fitimi ne nivel te larte, tatim mbi
te ardhurat personale i larte dhe nje TVSH qe ende eshte ne nivele te larta. Status
QuojaenjeTVSHjeneniveletetilla,pervecefektittenjenivelitekenaqshemtete
ardhurave tatimore ka dhene nje ndikim negativ nga ana tjeter ne deformimin e
funksionitkryesortesaj,vetekontrollin.Neseshkallastandartedoteishtenenivelin
e shkalles optimale (TVSH 17%), si dhe zbatimi i skemes ne nje baze shume me te
gjere tatimpaguesish do ti jepte mundesi skemes se TVSHse te zbatohet akoma me
efektivisht, duke tentuar sa me pak perjashtime. Nese krahasojme statistika mbi te
ardhurat tatimore (bashke me kontributet) dhe doganore ne raport me PBBne e
vendit (sot arrijne ne nivelin e 24%) dhe duke e krahasuar me vende si Kroacia, qe
tashme jane perpara nesh ne rrugen per ne BE, mund te themi se buxhetit i
mungojne cdo vit te ardhura fiskale afer 1 miliard dollare. Natyrisht keto jane
perllogaritje te cilat behen per qellime te prezantimit te nivelit te performances
asdministrative, por sido qe te jene llogaritjet nje konkluzion eshte i
padiskutueshem:samepaktaksatembledhura,mepaklekepersherbimesocialee
publike.Treguesiterealizimitteteardhuravekaneecurnenjerrugetekenaqshme,
potekemiparasyshnjetraditeantitaksadhenjevarferimjaftemadheetrasheguar
eindividevengadekadateshekullittekaluar,mundtethuhet meplotegojensepas
15 vitesh jane krijuar kushtet per nje taksim te gjithe individeve ne menyre te
bararbarte ne raport me te ardhurat qe perfitojne, apo zabtimin ne praktike te
taksimitprogresiv.
Teardhurattatimore,qemblidhenngaadministrataderimesot duhetthenesenuk
zbatohenmbipariminebarazise,pasishumicaepopullsisejaneteperjashtuaranga
kjo barre, kur nderkohe ata kerkojne sherbime publike ndoshta me shume se
tatimpaguesitqejanembartesitekesajbarre.

Ndryshimetaktualedheobjektiviipolitikssrefiskale
Meshumetaksatembledhura,tarifameteultapertatimpaguesiteshtepakashume
slogani qe mund te perdoret per politikat e deklaruara dhe qe po behen gati per
zbatim nga qeveria. Perdorja e monopolit te taksimit, duket se po zbatohet ne kete
rastnemenyremetedrejtperdrejtenefavorteinteresaveteindivideve.Kymonopol
i qeverise po shihet prej tyre, si nje e drejte qe do tu jape mundesi per te rritur
kursimetdhestandartinejetesessetyre,pordukendikuarme pikatorenerritjene
nivelitteteardhuravebuxhetore.

Shqiperiakanevojenemenyreshumeteprereperdrejtimteekonomisemetaksate
ulura.Porkjonukeshtezgjidhjakompleteeketijprocesirevolucionarizues.Poashtu,

13

nemenyreteprereeshteenevojshmeqepolitikaeuljessetaksaveteshoqerohetme
modifikime te mekanizmit administrativ per efektivizimin e sistemimit. Ky
mekanizemduhettefunksionojeperkalimingatiautomatikneskemeneTVSHsete
bizneseveqekryejneevaziondukeufshehursibiznesetevogla.
Ngaanatjeter,skemaaktualeetaksimittebiznesevetevogla mbiteardhuratbruto
duke mos u njohur shpenzimet e tyre te biznesit ndikon qe nje pjese e ekonomise
privatetebehetautomatikishtenxiturpertefshehurpjeseteaktivitetittesaj.Futja
e skemes se taksimit te te ardhurave neto, si te ardhura personale te tregtarit te
vogeldotabentekonfliktineinteresitmjaftprezentmidistregtaritteshumicesdhe
atijtepakices,midisprodhuesitdhekonsumatoritteproduktit,midisndertuesitdhe
klientit te ndertimeve e keshtu me radhe. Nderkohe, kjo do te rriste deklarimin e
transaksioneve si pasoje e nxitjes per te deklaruar sa me shume shpenzime, per tu
taksuarsamepak.
Neperfundimmundtethuhetse,uljaetaksavenxitregjistrimetebizneseve,qederi
mesotjanetestrukurneinformalitetdheikanederdhurparateqeduhettipaguanin
shtetit ne burimet e korruptimit te punonjesve qe kane detyre funksionale
regjistrimineketyrebiznesevepaleje.Rritjaenumrittetetaksuarvedotenxistenje
pjesmarrje me te madhe te tyre ne krijimin e grupeve te interesit per te ushtruar
presionin normal ndaj qeverise ne nje demokraci, per sa kohe ata jane kontribuesit
aktivetebuxhetitteshtetit.

REFORMIMIFISKALSHUMPLANSH

Shpenzimetpublike,deficitetbuxhetoredhegjitheborxhetetjeraurritenmeshpejt
sesa PBBja ne vendin tone per dekaden e fundit. Bashke me rritjen e shpenzimeve
per gjithe kete periudhe jane rritur edhe tatimet. Nga ana tjeter administrimi fiskal
kapaturpermiresimemereformimeteefektshmedhereduktimetedeficititneketo
vitetefundit.

Shpenzimet shoqerore te pergjithshme ishin ekuivalente me e mesatares se PBB

se vitin e kaluar. Reth e tyre llogaritet se ka shkuar per programet e pensioneve
dhe shendetit publik. Shpenzimet per pensionet jane rritur ashtu si dhe ne Shqiperi
ne shumicen e vendeve bazuar ne planet e pensioneve. Ne disa vende kane pesuar
rritjeteqenesishmeshpenzimetperkujdesinshendetesordhenedisavendetetjera
europianesigurimiperpapunesidheperfitimeteasistences,dukereflektuarnekete
menyrestrukturenepapunesisenerritje.

Ne pergjithesi, efekti i sektoreve publike ne performancen ekonomike eshte i

veshtire per tu vleresuar. Nga njera ane, qeveria mund ti alokoje burimet dhe
performancen ekonomike ne te tjera menyra se taksimi dhe shpenzimi. Nga ana
tjeter, nga qeveria pritet qe nepermjet shpenzimeve publike qe kryen te nxite
performancen ekonomike te vendit. Ne vecanti, investimet qe po behen ne
infrastrukture mund te ndikojne ne faktore ekonomike qe ndihmojne rritjen e
prodhimtarisesesektoritprivat.

14

Megjithe ndryshimet mbetet i rendesishem perqendrimi ne faktoret qe duhet te
konturojnepolitikentatimorepervitetnevazhdim.

Reformimifiskalshumplansh
Reformimi fiskal eshte prezantuar si nje sfide ambicioze per te permiresuar
kapacitetet administruese ne Shqiperi. Qellimi per efektivizimin e administrates
fiskale nga viti ne vit ka kaluar neper rrugen e permiresimit administrativ e
shoqeruar me punen per rritjen e edukimit fiskal dhe qartesimit te procedurave te
zbatimittefunksioneve.

Ne keto vite krahas efektit te rritjes se performances se administrimit kane ecur ne

favor te shtetasve dhe nje varg lehtesirash fiskale, te tilla si: uljet dhe eleminimet e
tarifave doganore, heqjet e disa tatimeve per sektore ekonomike dhe aktivitete
sociale(heqjaeTVSHseperarsimjopublik,pertregtiminebarnavemjekesore,per
paisjet dhe makinerite per investime), zvogelimet e shkalles tatimore per tatim
fitimin ( nga 25% deri ne vitin 2004, ne 23% per vitin 2005 dhe ne 20% per vitin
2006),zvogelimeteshkallestatimorepertatimethjeshtuarmbifitimin(nga4%e
xhirosvjetoreuulne3%tatimtexhirosvjetoredhene1.5%6muajtefundit)sidhe
lehtesiratjeterfiskaleperheqjeneakcizessekarburantitperaktivitetinepeshkimit.
Ne vazhden e reformimit fiskal pervec lehtesirave per sektoret prioritare si arsimi
dheshendetesiajanedhelehtesimetefunksionimitteskemesserimbursimittatimor
per aktivitetet qe i japin jete ekonomise se vendit, ato qe eksportojne prodhime
vendase dhe ato qe rieksportojne. Te dyja keto kategori biznesesh jane qendra e
gravitetittepolitikesserimbursimevedukeiberemekonkuruesenetregunrajonale
nepermjetkreditimitdukeurimbursuarTVSHneeblerjeveqe kanepaguargjithe
keto vite dhe duke mos blere me tej me TVSH per furnizimet qe do te bejne ne
Shqiperi,qengaviti2005enevazhdim.

Transparencametatimpaguesiteshtedrejtimitjeteripolitikesreformuesefiskaleper
qeverine. Kjo transparence eshte e dukshme ne veprimet bashkepunuese me
biznesin duke lidhur marreveshje per ti prere rrugen evazionit fiskal per me tej si
dhe duke mbyllur te carat ne administrate per mundesine e korrupsionit duke
abuzuarmedetyren.

Marrveshjettatimore
E mira tjeter e madhe e tyre ka qene rritja e te ardhurave tatimore ne raport me te
kaluaren. Faktet jane pasqyra ku reflektohen te mirat e administrimit. Te ardhurat
tatimore nga sektori i ndertimit te banesave ne raport me vitet para nenshkrimit te
marreveshjesmeShoqateneNdertuesvejanerreth2heremeteper.Eshtefakt!

Nderkohe,duhetkuptuarseroliimarreveshjevemekomunitetinebiznesiteshtenje
fryt qe del me shume mundime. Organizimi dhe menaxhimi i situatave specifike
dheproblematikesfiskaletesektorittendertimevetebanesavekaqenenjeprocesi
lodhshem. Dhe vazhdon ende me problematikat e reja qe dalin nga koha. Por, roli i
ketyre veprimevetransparente me tatimpaguesit, por dhe me publikun e interesuar

15

nxit ne menyre te padiskutueshme debate qe ndikojne ne kulturen fiskale me
mungesa te ndjeshme. Ky ambjent fiskal i krijuar dhe zhdukja e mjegulles
informative te trasheguar nga zhvillimi historik dhe ekonomik i vendit nuk eshte
detyre vetem e administrates fiskale. Kontributin e munguar prej te gjitheve nuk e
zevendesojnedotgjithsesipunaepalodhurepunonjesveteadministratesfiskale.

Pervec fakteve te mesiperme te ardhura si rrjedhoje e ideimit te politikave me

tendenca pozitive per sistemin fiskal mund te themi se treguesi tjeter, ai i
shperndarjes se barres fiskale ne menyre te barabarte e progresive ne raport me te
ardhurat qe perfiton gjithsecili, mbetet ende nje sfide. Madje, nje lufte qe
administrata fiskale i duhet ta programoje per nje periudhe te gjate. Beteja te tilla
jane bere dhe vazhdojne te behen, por arritja e suksesitte pritur mund te kerkohet,
pervec fiskalisteve edhe gjithe atyre qe duan shtetin dhe vendin e tyre te eci ne
rrugenezhvillimitekonomikdhemireqenies.

PRSHTATSHMRIAFISKALE,KOHADHEINTEGRIMI

Erozioni i bazes tatimore mund te kete forme e shmagies ligjore apo te evazionit te
fshehur.Shembujteshmangiesjaneteshumtadhefillojnemeindivideqeperfitojne
te ardhura ne forma qe jane te perjashtuara nga tatimi mbi te ardhurat (perfitime
sigurimesh,perjashtimeligjorengataksaetatimetecaktuara)fitimetngakapitaliqe
janerealizuarnepervitefiskale,teataindivideqedeklarojneteardhuratetyrenen
nivelin e tatueshem, apo aktivitete te ndrthurur apo integruar ne strukturat
organizative te kompanive te medha, me qellim perfitimet qe vijne nga qarkullimi i
transaksionevemesnjeratjetresdukeshfrytezuarmangesiteneadministriminfiskal
nekohetetyrengaagjensiatatimoreshteterore.

Tatimet mund te fshihen apo te mos paguhen ne rastet kur kemi te bejme me
evazion.Shembujtetillejane,teardhurateparaportuarasajanerealishtapoquajtur
ndryshe nenraportimi i tyre duke sherbyer si nje baze me e vogel per llogaritjen e
tatimeve dhe si rrjedhoje me pak detyrime tatimore per te paguar. Shembull tjeter,
per tatimet se si mund te shmangen apo te fshihen edhe duke zhvendosur
vendodhjen e biznesit nga nje zone gjeografike ne nje tjeter. Motivet e shmangieve
janeteqarta,porajoqeeshteepaqratembetetllogaritjaekostosekonomikeqeajoi
kushtonmireqeniessevenditdhenjerezvetetij.Shmangialigjoremundteshkaktoje
pasoja ne menyren e organzimit te punes duke orientuar zgjedhje ineficiente
organizative. Per te shmangur shtremberimet qe mund te kene lindur ndermjet
aktiviteteve ekonomike ne raport me njeratjetren, nisur nga ritme zhvillimi te
ndryshme te tyre dhe nga nje ndryshim shume i madh i mireqenies se krijuar nga
njerisektorekonomiknetjetrin,sipasojeendryshimitinfrastrukturorteskemesse
bizneseve,ndoshta dote mund tefunksiononte taksimiprogresivisht i diferencuar i
njerit sektor dhe nensektor ekonomik nga tjetri. Per evazionin ky do te ishte nje
prodhimqeveritarqedotaluftonteperhapjenetij.Evazionitentontezbutetngaky
reduktim apo dhe diferencim i harmonizuar taksave ne teresi, qe duhet te paguaje
secilingane.Kyevazionnukdotekerkojeterrijegjithnjeivarurngamundesiaete

16

qenurit i ndjekur dhe i denuar. Gjithashtu, ndergjegjesimi i individeve per rritjen e
mundesive te mosperfitojne prej sherbimeve publike( perfitime nga sigurimet
shoqerore e shendetesore, pensione etj) ne rast evazioni te vazhdueshem eshte nje
moment qe duhet kapur nga qeveria, si faktor per ta perdorur ne reformimin e
agjensive te saj te te ardhurave fiskale. Natyrisht, qe egzistenca e zonave te varfera
dhe me mungese te sherbimeve publike: si inffrastrukturore dhe sociale eshte ende
nje vater e mbartjes se elementeve evazioniste.Padyshim, qe erozioni i nje baze
tatimoreimplikonrritjekostojeqeveritarenepergjithesi,sinedrejtimterritjessete
ardhurave, po ashtu dhe ne drejtim te kufizimit te furnizmit me sherbime publike
zonat e ndryshme te vendit. Nuk mund te themi se jemi afer ketij objektivi, per sa
kohemundtejemiakomalargteqenittekrahasueshemmetregeusitembledhjesse
te ardhurave ne raport me PBBne te fundit te viteve 80. Ndersa ne ato vite
mblidheshineardhurapercdovitfiskalnemasenerreth46%neraportmePBBne,
sot jemi akoma sa gjysma e ketij raporti. Pikerisht, kjo mund te quhet nje kosto qe
vjen nga erozioni tatimor. Politikat dhe fjalet e referuara nga shume analiste i merr
era dhe nuk ndikojne ne arritjen e treguesve qe duhen per zhvillimin kapitalist te
vendit, nese nuk kontribuon cdo punonjes dhe menaxher publik qe e ka per detyre
funksionale, por dhe cdo punonjes qe lidhet indirekt me luften dhe goditjen e
elementeveqeperbejneerozioninfiskal.

Nje erozion i bazes se tatueshme qe ka perhapje te konsiderueshme dhe qe terheq

vemendjen eshte levizshmeria e bazes se tatueshme. Ndryshimet ne teknologji, te
hyrameritmetemedhadheneShqiperi,sidomosatoqekanelidhjemeteknologjine
e telekomunikacionit dhe te perpunimit te lendeve te para, duke u ndjekur nga
liberalizimetekostovefiskalepertransaksionetfinanciareqekanelidhjemetokane
shtuar mundesine e tendencave per shmangie nga tatimet. Funksionet e kryerjes se
biznesit qe kane hyre ne vendin tone nga jashte brenda ne formen e kompanive
perfaqesuese teshumekombsheve apo dhe levizja e brendshme e tyre, ne formen e
perqendrimittebiznesevevendasenesistrukturaorganizative tetipit holdingkane
rritur mundesite e copezimit te bazes se tatueshme te tyre duke fshehur neper
boshlleqet e administrimit fiskal, pjesen e te ardhurave qe duhet ta kene te
prezantuarsibazeeteardhuravepertutatuar.Taksiminevendintonekaqenenje
faktor, qe deri me sot ka ndikuar ne rritjen e investimeve, pavaresisht se jo gjithe
studiuesit mund te mendojne ne kete drejtim. Por ato duhet te jene pjese e nje
informimi te vazhdueshem dhe transparent per publikun shqiptar, ne menyre qe
gjykimi i grupeve te shoqerise shqiptare te kete me shume informacion per ta
perpunuar dhe ne kete menyre te arrije e beje presionin e duhur ne varesi te
interesavetendersjelltagrupeshoqeroreparlamenteqeveri.

Levizja dhe ndryshimi i vendndodhjes gjeografike te hartes se bizneseve shqiptare

eshte nje dukuri qe po ndikon ne synimet dhe perpjekjet e administrates per
zgjerimin e bazes se tatueshme. Ky zgjerim, ne te cilin pushteti tatimor ende nuk ka
perfituar ne rritjen ne permasa te medha te te ardhurave tatimore ka ndikuar ne
tkurrjeteshfrytezimitteburimevenjerezoresipaslevizshmerisesebiznesit.Mefjale
tetjera,kjodotethoteqeorganizimistrukturoriburimevenjerezoretatimorejane

17

teperqendruarameseshumtinezonenmetropolitaneperrethTiranes,nderkoheqe
harta e shtrirjes se bizneseve ka shkuar prane burimeve natyrore apo zonave me
burime njerezore tatimore te vakta apo te patrajnuara si duhet per kontrolle dhe
velresime tatimore potenciale. Menyra qe te pershtatej administrimi ne funksion te
levizshmerise aktuale, por dhe te ardhme te bizneseve do te ishte perqendrimi i
administrates mbi baza prefekturash dhe jo si deri me sot. Nderkohe, deget aktuale
tetatimeve,menjebazetetatueshmetevogeldotemundtejenemefunksionaleper
administrimin e taksave te pushtetit lokal dhe tatimit per te ardhurat personale qe
jane te lidhura ngushtesht me kontributet e sigurimeve duke tentuar te ofrohen
sherbime me cilesore, qe vijne nga pervoja e fituar ne administraten tatimore e
ketyrepunonjesve.

Kercenimiqeikaardhurbazessetatueshmekasjelleneketovitedheshtremberime
tezbatimittepolitikaveadministrueseakomameefektivesecjane.Jogjithebazate
tatueshmejanetelevizshmenjesojdherastiimostaksimittedisaprejketyrebazave
tetaueshmejanepjeseteshtremberuarateadministrimitfiskal.Mosaplikimii
tatimittekonsumitmbitransaksioneteinstrumentavefinanciarekaneberete
avullojenjepjeseteteardhuravetatimore,qenukkanesherbyerperfuqizimine
sistemitbankarnedrejtimtefunksionittetijkryesor,kredidheniennenivelete
kerkuarangatregudherritjenefleksibilitetittesistemittekredidhenies.

Faktoretmeterendesishemqesqarojneperqendriminetatimpaguesvemete
ardhuratelartanezonatevecantagjeografikejaneinfrastrukturaesistemuardhe
njesherbimpublikcilesoriorientuarnendihmeteekonomiselokaledhesirrjedhoje
dhekombetare.Megjithese,taksatdhetatimetjanemjetiqendikonnekete
perqendrimnukmundtethemiseeshtefaktorimeirendesishem.
Neketeperiudheterritjesekonomikenenjeambjenttranzicioni,rekomandimete
berangamonitoruesiteorgnizatavetehuajakadhenendihmeseneveteduke
ndihmuarqeveritaretqetebejnezbatimtetyrenenjemenyretekoordinuartetyre
dhedukengriturmbiketebazament,sisteminemonitorimitteaplikimeveteketyre
rekomandimeve.

Sfidaperpolitikeberesitdotejetetupergjigjenketyrezhvillimevepertesiguruarqe
shpenzimetenevojshmeqeveritaremundtejenetegarantuaradhenatyrishtduke
minimizuardeformimetetrasheguarateadministrimitfiskal.Dukeeparene
kendveshtriminetendencesglobalistedhekercenimitqevjenngakjo,njepergjigjee
fortendajketijzhvillimitekohesdotejeteperfshirjaeadministratavenenje
bashkepunimmetemadhdhedukerriturshkembimineinformacionit,qeka
munguarnegjitheketovite.Tevetmitqekanefituarkaneqeneindividetqesot
ndihentefuqishemdhetepasur,ataqekanehumburjaneshtetetteciletikane
sherbimetepapermbushuramestandartetqekerkonkohadheintegrimi.

TATIMI MBI T ARDHURAT E INDIVIDVE DHE MBI INVESTIMET: EFEKTET E NJ POLITIKE

FISKALEGJITHPRFSHIRSE

18

Tatimimbitardhuratpersonale(TAP)aplikohetmbitardhuratbrutoteperfituara
prej rezidenteve kudo qe ndodhen pergjate nje viti fiskal. Gjithashtu, TAP aplikohet
mbi te ardhurat bruto te perfituara nga jorezidentet ne territorin e vendit tone
pergjatenjevitifiskal(neseatarrinemeshumese6muajmeosepanderprerje).
Shume vende te tjera e aplikojne TAP mbi te Ardhurat Neto, e cila rezulton nga e
ardhurabrutominusshpenzimetenjohuraligjoretelidhurameindividin.

Kushndikohetngatatimimbitardhuratpersonale?
E ardhura personale eshte matsja e pershtatshme e potencialit te konsumit dhe
kursimit personal percdo shtetas. Efekti me i rendesishem qe rrjedh nga TAPeshte
lidhjaengushtendermjetketijpotencialimemundesinepersonalepertembeshtetur
dhe kontribuar ndaj shtetit. Ne kete lidhje ndikon padiskutim zgjerimi i bazes se
shtetasve qe marrin dhe rolin e tatimpaguesit. Nese qeveria synon te permiresoje
mireqenieneindividevetevetnepermjetndryshimittemenyressejeteses,zakoneve
dhetraditave,ajonukmundtibejeketondryshimepapaturparasyshndjeshmerine
eindividevengaefektiizbatimittetatimitmbiteardhuratpersonale.Eshtekytatim,
icilinganjeraaneduhettejetekolonamekryesoreneteardhurateqeverisedhe
nga ana tjeter duhet te jete dhe promotorri i depolarizimit te te ardhurave ne
shoqerinetone.

PervojanderkombetareperTAPintregonsenjevendosjeesakteedetyrimitdhenje
matje e kujdesshme e te ardhurave nga bizneset, profesionet dhe investimet
individuale eshte nje problem me shume te panjohura, delikat dhe mjaft i
rendesishemperTAP.Por,administratatatimorekahasurveshtiresinevleresimine
te ardhurave prej bizneseve dhe investimeve, pasi nje pjese e konsiderueshme e
transaksionevebehennerrugeilegaleneformeevazioniaposhmangiefiskale.

Por, pervec veshtiresive elemente si: kostua per magazinat, amortizimet e aktiveve
dheraportiiqartemidisshpenzimevetebiznesitdheatyrepersonaleduhetteluajne
nje rol qendror ne matjen e kujdesshme dhe korrekte te te ardhurave nga biznesi,
profesionet dhe investimet. Bizneset individuale dhe bashkimet e profesionisteve
janezakonishtndermarrjetevoglaetemesmedhekysektorka rendesinekryesore
neekonominemodernetetregut,nisurngakontributiifuqishemnezhvillimetereja
ekonomike, elasticitetin e veprimit dhe rritjen e kapacitetit per punesime te reja si
efektsocial.

Ne shqyrtimin dhe trajtimin tatimor te sipermarrjeve te tilla, administrata tatimore

duhettemarrenekonsiderateshpenzimetdhehumbjetemundshmetetyre,nepote
njejtenmenyreqeperpiqettezvogelojemundesitepershmangjendajtatimevedhe
kryerjesseevazionit.

Teorikisht, zbritja 100% e vleres se investimeve te kryera, qe eshte realizuar nga

individi, nga te ardhurat ekonomike te te njejtes periudhe (apo thene ndryshe
zbatimi i nje sistemi amortizimi ekonomik) ndihmon ne moskrijim te

19

shtremberimeve te tipit dhe formes se biznesit. Per sa kohe qe perqindja e
amortizimeve, sipas ligjit te tatimit mbi te ardhurat do te jene jo ne perputhje me
interesat ekonomike te kohes, ato do te jene ndikuese direkte ne vendimet per
investime,sivendasedhetehuaja.P.sh.,nesedotembajmeperqindjeamortizimite
ulta do te orientonte tendencen per te perdorur gjeresisht makineri, paisje e
teknologji te perdorura dhe do ti jepte zhvillim me te madh shitjes me shumice, ne
vend te prodhimit, bizneseve te vogla dhe sipermarrjeve qe perdorin teknologji te
perdorurperteprodhuarmallra.

Tatimiitardhuravembiinvestimet
Ne gjithe vendet industrialiste, ku te gjitha palet kane nje pjesemarrje te
vazhdueshme ne tregjet e kuotuara, vleresimi vjetor i fitimit nga investimet nuk
eshte problem. Tatimi i ketyre te ardhurave i lidhur me tregun e kembimit valutor
dhe ate te sigurimeve krijon nje qark te mbyllur midis te ardhurave qeveritare dhe
atyre prej tregut financiar. Kjo do ta ndihmonte dhe shtetin te rregullonte dhe te
mbikqyrte tregjet financiare me mjaft eficence duke ushtruar presion spekulimeve
ne keto tregje. Dhe keto tregje natyrshem do te pasqyronin me mire realitetet
ekonomike. Ne praktiken shqiptare ka shume tipe tregjesh sigurimesh dhe
instrumentefinanciare,teciletnukkanenjecmimkorrekttregu.

Tatimi i te ardhurave mbi investimet e individeve eshte ceshtja me e rendesishme

por dhe me e diskutueshme ne TAP. Tatimi i te ardhurave nga investimet e
individevee ben TAP te ngjashem me tatimin mbi kapitalin. Ne shume vende ky lloj
tatimitrajtohetvecmas,dukepaturparasyshefektinetijneshumendhestrukturen
e investimeve ne vend. Ne praktike ky trajtim i vecante vjen nga fakti se tatimi i te
ardhurave nga investimet kerkon nje treg te zhvilluar sigurimesh, pronash te
patundshmedhekembimivalutor.
Por, gjithashtu duhet dhe nje burse aksionesh dhe pjesmarrje masive ne kete treg
aksionesh. Kjo burse duhet te mbeshtetet mbi disa kolona, te tilla si nje regjister
kombetar i gjithe shtetasve, nje kadaster fiskale e lidhur me vleresimin e pronave,
funksionimin sa me efektiv te sistemit bankar dhe kryerjen me cikel te plote te
reformimit fiskal, i cili lidhet me politikat fiskale ne nxitje te zhvillimit ekonomik te
vendit.

Tatimimbitardhurateindividvedhereformimifiskal
Ambjenti ekonomikoshoqeror, qe favorizon fenomene te regresivitetit fiskal
egziston ne vendet, qe kane te ardhura te ulta per fryme, kulture fiskale te paket,
moskoordinim te qarte te ligjeve ekonomike me ato fiskale, nje ambient shoqeror
rrethuesinformaldhenjepatronazhpolitikmementalitetantishtet.Efektetqevijne
nga keto faktore jane mjaft negative si ne jeten politike, po ashtu dhe ne ate
ekonomikosociale te vendit dhe e mbajne shtetin te dobet duke na shfaqur nje
pasqyrimteciflosurteketijambjenti.

20

Per shmangjen e ketij realiteti ne shume vende kane aplikuar nje menyre tjeter te
TAP.Administratattatimorelejojnetatimpaguesittezbresinngateardhurattotalete
tyre shpenzimet e njohura te biznesit, kontributet e sigurimeve shoqerore,
shpenzimet mjekesore, interesat e paguara, taksat lokale, sigurimet e jetes,
shpenzimet per femijet, shpenzimet e jashtezakonshme (demet nga zjarret,
permbytjet, grabitjet etj.), shpenzimet per arsimim dhe edukim, kontributet per
mireberesi dhe ndonje shpenzim tjeter. E ardhura Neto qe mbetet tatohet me
perqindjen tatimore per kete lloj tatimi dhe derdhet ne buxhet sipas kerkesave
ligjore. Efekti i arritur nepermjet kesaj politike fiskale ka arritur te ndikoje ne
qendrimet personale dhe ka perhapur frymen e shperndarjes se barabarte te te
ardhuravedheshpenzimeveneshtresaegrupimetendryshmetepopullsise.
Jo se kjo menyre e TAP nuk krijon shtremberime, por qellimi i saj kryesor eshte
zgjidhja e problemeve sociale nepermjet perjashtimeve. Por kjo nuk eshte menyra
meemire!

Ne te ardhmen, per te qene nje TAP sa me i qendrueshem, me nje perfeksionim ne

rritjeroliireformimitfiskalnetegjithahallkatdhefaktoretndikuesepercaktueste
tijduhettejeteobjektiviqendroripolitikesekonomiketeshtetittone.
Njereformimfiskalitilledotevarejngakerkesatetillasi:
- Oferta publike. Duhet te behen gjithe perpjekjet qe te ndryshoje filozofia
ekonomike dhe ambjenti ekonomik, ku oferta publike te ndihmoje ne
zvogelimin e barres fiskale dhe rregullimin e shpenzimeve publike (si ne
shume dhe ne strukture). Ne kete aspekt duhet shfrytezuar dhe ndihma
nderkombetare.
- Vullneti politik. Nuk ka rruge tjeter per suksesin e reformimit fiskal nese
lideretpolitikemetefuqishemtevendit(sineparlamentdheneqeveri)nuk
dotejenembeshtetesitdheavokatetetij.Kjokatebejedhe mekonsensusin
qe duhet te kene lideret e politikes per reformimin fiskal si brenda qeverise
dhe midis qeverise dhe parlamentit, pasi nuk do te kishte efekt nese cdo
fushate elektorale do te kishte programe partiake, qe prekin thelbin e
politikavefiskale.
- Pregatitje serioze. Tatimet jane nje zone shume komplekse, nisur nga efektet
ekonomike e shoqerore qe sjellin. Keshtu qe, autoritetet tatimore duhet te
kene hartuar drafte paraprake te studiuar mire, qe ti detyrojne dhe
politikanet ti mbrojne ato sipas programeve te tyre. Pastaj jane praktikat e
biznesit qe pasqyrojne sistemin fiskal ne realitet dhe shnderrojne privilegjet
fiskale dhe perjashtimet qe perfitojne ne investime kapitale dhe vlera
monetare. Keshtu, roli i administrates ne pregatitjen e mire te drafteve per
reformiminfiskaldoteconinnefitimekapitaleapohumbje,qekanekostote
tyrerespektivepolitike,ekonomikeeshoqerore.
- Publiciteti. Reformimi fiskal kerkon gjithashtu dhe nje mbeshtetje te madhe
publikuese e propaganduese. Qeveria duhet te tregoje aftesite e saj
reklamuese per te bindur individin per synimet e politikave fiskale te saj. Ne
kete menyre do te uleshin shpenzimet direkte dhe indirekte administrative
dhe komunitetit i biznesit qe eshte sqaruar ne vazhdimesi do ta kete me te

21

qarte maredhenien e tij me administraten dhe orientimin e pozicionimin ne
jetenekonomiketevendit.Seminaret,konferencat,programetradiotelevizive
dhe shperndarja e materialeve edukuese e informuese do te ndihmonte ne
bashkepunimin dhe realizimin sipas objektivave te hapave reformues ne
tatime.
- Momenti i duhur. Ndertimi i nje politike te reformimit tatimor duhet te gjeje
dhe kohene vet kur duhet te jete gati tedale ne publik. Eshte e rendesishme
perreformiminfiskalqepropozimetneformepaketashfiskaletepasqrojne
kerkesateindividitdhetekenegjeturmbeshtetjepolitiketenevojshmeperte
patursuksesinqeeshteplanifikuar.

doreformimtatimorduhetteprezantojenemenyreteqartesecdoformetatimi,
sidomostatimimbiteardhuratpersonalekerkonnjepershtatjeterregullavete
pergjithshmetetijmekushtetekonomikoshoqerorevendore.Keshtuqe,dhe
legjislacionitatimorduhetteorientohetsipasnevojaveteklienteve(tatimpaguesit)
pertukompletuarnepercaktimetetij,qepermbajnebrendatyrekompromiset
ndermjetgrupimevepolitikedheatyreteinteresit,ndermjetpolitikanevedhe
individeve(votuessve),ndermjetteorisedhepraktikeserealitetitekonomike
shoqeror.

MBROJTJASHOQRORE:SIMUNDTFUNKSIONOJMMIR?

Garantimiiburimevekapitaleprgjithprogrametembrojtjesshoqrore
Gjithe programet ne sistemin e mbrojtjes shoqerore duhet te jene te pershtatura ne
funksiontekerkesavebazetetesiguruarve.Burimetefondeve,gjithsesivariojnenga
nje program te tjetri. Ne SHBA, p.sh. Sigurimet e Pensioneve jane te financuara nga
kontribuesit, si punedhenes dhe punemarres, ndersa shume programe ndihme
shoqerore (te tilla si programet per te pastrehet dhe ndihmes ushqimore) jane te
financuarangaqeverianepermjetteardhuravefiskale.
Pergjithesisht, mbrojtja sociale perfshin sigurimin shoqeror dhe ndihmen sociale.
Sigurimi shoqeror eshte baza e sistemit te mbrojtjes sociale. Ai perfshin sigurimin e
pensionevedhekujdesinshendetesor.Nepermjetlegjislacionit,gjithepunonjesitjane
te detyruar te paguajne sigurime shoqerore duke garantuar me kete kontribut
nevojatjetikebazepervetedheperpjestaretefamiljes.Fondetkryesoreperfondete
sigurimeve garantohen nga kontributet, ndersa pjesen e mbetur e mbulon qeveria
nepermjetfinancimitngabuxhetifiskal.
Ndihma shoqerore eshte grupi i dyte i sistemit te mbrojtjes sociale. Ajo perfshin
ndihmen shoqerore neforme asistence, ndihmen per njerezit e paafte per pune dhe
pjestaretetyretefamiljesdhendihmensocialeperzonenrurale.Nevojaperndihme
sociale varet nga situata dhe vendbanimi. Ndihma sociale grumbullon te ardhura
kryesishtngabuxhetifederaldheailokalnepermjetprogramevefiskaletembedhjes
seteardhurave.
Per te siguruar fonde te ngjashme edhe te ne, qeveria duhet te specifikoje
pergjegjesitenemenyreteqartepergrupetendryshmeteshoqeriseshqiptare.Eshte
e rendesishme per qeverine qe te percaktoje burimet afatmesme dhe afatgjata te

22

garantimittefondevetembrojtjessociale,sipastipevetetyre.Perdisaprogramete
ndihmessociale,tetillasisigurimiipensioneveperfitimetduhettejeneneatenivel
qe ka qene masa e kontributeve. Nje person mund te perfitoje pension me te larte
dhe kujdes shendetesor me te mire nese ai ka paguar kontribute me te medha per
kete tip tembrojtjes sociale. Per te inkurajuar kete menyrete funksionuari duhet te
veprohet nepermjet nxitjeve fiskale per kontribuesit. Per te vetepunesuarit
kontributet duhet te jene shpenzime fiskale te zbritshme nga te ardhurat e
tatueshme. Forma te tjera nxitje mund te funksionojne akoma me mire kur te
studiohendheprezantohentedetajuaragjithemundesiteeburimevedhemenyrate
nxitjevepertibereatopjeseteskemaveteprogramevetendihmessociale.

Krijimiinjsistemimbrojtjejeteminimum
Sistemi i mbrojtjes se jetes minimal merr kuptim ne sensin qe qeveria siguron
ndihme sociale per njerezit qe jane te varfer dhe ata qe nuk perfitojne nga skema e
sigurimeveshoqerorenemenyreqeatatemundteperballojnenevojatbazejetike.
Ne SHBA, qeveria nisur nga niveli i zhvillimit ekonomik dhe nevojat baze jetike
percakton kufirin zyrtar te varferise. Vecanerisht, qeveria vlereson nje buxhet
minimumiushqimorpercdotipfamiljedheshumezojnebuxhetinushqimorme3per
te gjetur kufirin zyrtar te varferise. Ne vitin 1999, kufiri zyrtar i varferise ishte $
7780percdopersontenjetipifamilje.
Njefamiljemeteardhurameteultasekufirizyrtarivarferisekonsiderohetevarfer.
Ne 2004 rreth 14% e amerikaneve jane konsideruar te varfer. Sigurimi i nje
minimumindihmesocialepernjerezitqejetojnenenkufirinzyrtartevarferiseeshte
nje nga politikat me te rendesishme te mbrojtjes sociale. Ata qe jane percaktuar,
nepermjet inspektimeve dhe verifikimeve te dokumentacionit te jene nen kufirin
zyrtar te varferise perfitojne ndihme sociale. Ndihmat jane te shumllojshme duke
perfshire ndihme ne para, subvencion, furnizime materiale, ndihme ne ushqime,
ndihme shendetesore falas apo me cmime te reduktuara, ndihme per te pastrehet,
trajnime per specializime dhe ndihme per punesim. P.sh. per te perfituar nga
programi i ndihmes ushqimore, familjet duhet te mos kene me shume se $ 2000
gjendje monetare ne llogari bankare dhe nje te ardhur vjetore deri ne $ 20280. Nje
familjeje i jepet nje kupon mujor per te marre ushqime ne nje sasi sa masa
maksimaleeperfitimitdukezbritur30%teteardhuranetotefamiljes.

NeShqiperimbrojtjasocialenukeshteezhvilluar.Mbulimiprejketijsherbimieshte
endeikufizuar.Mezhvilliminekonomikneketefushepritettebehetmeshume.Ne
kuptimin e gjere te mbrojtjes shoqerore ne kete drejtim mund te veprohet si me
poshte:
perfitues te programeve minimum te mbrojtjes se jetes jane njerezit qe nuk
perfitojne nga sistemi i sigurimeve shoqerore. Ne rast fatkeqesish natyrore, sociale
apo nga faktore te tjere, kjo kategori njerezish jane komplet te ekspozuar dhe te
pafuqishempertibereballepasojave.Mbetetpergjegjesieqeverisepertindihmuar
ketanjerez.

23

fondet per te perballuar ndihmat shoqerore pergjithesisht duhet te vijne nga
buxheti i pushtetit lokal. Ne disa raste kur pushteti lokal mund te perballet me
veshtiresifiskale,qeveriaduhettebehetgarantuesjaeperballuesjaeketyrefondeve.
standarti i ndihmes per programet e mbrojtjes se jetes minimum duhet te
vendosen ne raport me situaten aktuale te cdo qarku. Ndihma duhet te jete e
mjaftueshmepernjepersonperteplotesuarnevojatminimalejetike.
formatendihmesduhettejeneteshumta.Atomundteperfshijnendihmeneleke,
ushqimtegatshem,veshje,apomaterialetetjeraqemundtendihmojneperrritjete
aktiviteteve.

KrijimiinjKomisioniprfondineMbrojtjesShoqrore
Ne SHBA ka agjensi me emrin Fondet eKujdesit te Sigurimeve Shoqeroree drejtuar
nga Bordi i Fondeve te Kujdesit. Kontributet e sigurimeve shoqerore mblidhen nga
punedhenesi per vete dhe punemarresit dhe depozitohen ne Fondet e Kujdesit.
Perfitimetpaguhenpikerishtngaketodepozita.Bordiityremenaxhondheinveston
keto fonde te Administrata e Sigurimeve Shoqerore. Cdo dollar qe nuk shkon per
perfitime korente jepet hua qeverise, e cila ne kembim u leshon bono thesari. Per
bonotpaguhetinteres.Interesatefituara,tecilatnukshkojnenefavorteperfitimeve
investohennebonotetjera.Neviteteardhshme,kursigurimetshoqerorenukdote
jenenegjendjeteperballojnevoluminepagesaveteperfitimevegjitheinteresatdhe
fitimet nga shitjet e bonove te thesarit do te perdoren per te paguar perfitimet.
Investime te tilla do te prodhojne dhjetra miliarde dollare te ardhura nga qindra
miliarde dollaret qe jane ne fondet e kujdesit cdo vit. P.sh. ne vitin 2002 nje fondi i
kujdesit per pensionet perfitoi interesa ne vleren 35 miliard dollare dhe fondet e
grumbulluaraarrininvlerene470miliarddollare.
MendimiimthotesedheneShqiperidoteishtemiretengrihejnjeskemeorganizimi
etille.Qellimidheobjektivikryesorikesajskemedotisherbentefunksionimitmete
mire te sasise se kontributeve ne favor te kontribuesve duke nxjerre perfitime nga
perdorimiityrenenskemenekontrolluarqeveritareteqarkullimittetyre.
Investimi i fondeve te kontributeve i bazuar mbi parimet e sigurise, krijimit te te
ardhurave te larta per kohe te shkurtra dhe ne interes te kontribuesve do te ishte
pjesamekulminanteeskemesseorganizimit.
Pervecse, skemes se sigurte te investimit te kontributeve ne blerjen e bonove te
thesaritatomundteinvestohendhenefushatetjeramefitimetemiradhetesigurta
si:pasuriteepatundshmedheinvestimetinfrastrukturoretemedha.
Per ti kthyer keto investime sa me efektive, qeveria shqiptare duhet te siguroje nje
ambjent sa me te mire per keto investime duke trajnuar stafin qe do te merret me
keteskemeqemeperparasetebehetfunksionale.

UnifikimiimenaxhimittprogramevetMbrojtjesShoqrore
Zemraeprogramevetembrojtjesshoqerorejaneveprimeteqeverisenembrojtjete
shtetasve. Mbulimi me keto programe duhet te jete gjithperfshires dhe i garantuar.
Gjithsesi,programetembrojtjesshoqerorekanenevojepernje kordinimteplaneve
dheprogramevetendryshemadministrues.

24

Ne Shqiperi, programi i mbrojtjes shoqerore eshte permbushur nga agjensite ne
varesiteMinistrisesePunes.Menaxhimidheadministrimiiprogramevetembrojtjes
shoqerore eshte i fragmentuar midis personelitadministratesinstituteve te
sigurimeve dhe programeve te vecanta jashte skemes qeveritare. Ne teresine e tij,
sistemiimbrojtjesshoqeroreeshteinefektivdhepazhvilluar.
Potembeshtetemimbipervojenamerikanenemundteshikojmedisarekomandime
qemundtegjejneperdorimdhepervendintone.
reformimiisistemittembrojtjesshoqerorenemenyregraduale
zgjeriminefushaveteperfitimeveprejskemessembrojtjesshoqerore
inkurajiminekrijimitnenjekoheteaferttesigurimeveprivate
krijiminenjesistemitembrojtjesshoqeroremedisashtresa
sigurimteburimevetefondevepersecilinngaprogramet
krijimineskemessefondevetekujdesit
unifikiminemenaxhimitteprogramevetembrojtjesshoqerore

Unemendojsenesesugjerimetnukjanenjeplanzbatimi,porthjeshtopinioneqenje
vend i zhvilluar sipas kushteve specifike te tij i aplikon me sukses programet e
mbrojtjesshoqerore.

AMNISTIFISKALE,KUR?

farshtnjAmnistiFiskale(AF)?
AF jane gjeresisht te perdorura per rehabilitimin e mekatareve fiskale. Amnistia
nenkuptonideneefaljesmemesazhinqenapercjell.Por,cfarefalnefaktajo?
Njeqeverikurshpallamnistinukeshteseshfaqnjedobesitesajnevetvete.Amnistia
delenevojshmeteshpalletnerastetkurevazionifiskal,mosdeklarimiiteardhurave
dhe mosderdhja vullnetare e detyrimeve fiskale eshte ne nivele te larta, apo kur
ekonomia e fshehur (informale) eshte e perhapur ne nje shkalle te larte. Amnistia
shpalletedhekurbashkepunimiitatimpaguesvemeadministrateneshtenenivelete
ulta dhe korrupsioni ne eshte bere nje semundje kercenuese per shoqerine dhe
vendin. Nisur nga keto tregues, por dhe te tjere qe mund te njohe secili lind nje
nevoje e menjehershme qe ta orientohet ky evazion fiskal ne rrugen e formalizimit
dhe te taksimit nga qeveria. Te gjitha amnistite fiskale kane kusht themelor te tyre
pagimin prej taksapaguesve te gjithe detyrimeve te papaguara apo te dala nga
auditimetfiskale.Neketoraste,detyrimetepapaguaralejohettepaguhenmetarifat
e kohes kur detyrimet fiskale kane lindur. Puna e administrates fiskale per ti
ndergjegjesuar tatimpaguesit me detyrimet e tyre duhet te jete pararoja e shpalljes
se AF, duke mbushur boshllekun informativ qe mund te kete munguar. Sidomos kjo
vlen per ne Shqiperi, ku kultura fiskale eshte ende ne nivele te ulta, apo nje
trashegimniemunguar.

KurshpalletAF?
Shpallja e AF nuk eshte nje deshire per te falur kundravajtesit fiskale dhe as lejim i
hyrjesseparavetepistanesuperstradeneekonomiseformale. Ajovjenneradhete

25

pare, pasi organizatoret e saj i njohin ne detaje te metat e trasheguara te sistemit
ekonomik dhe politikoshoqeror dhe mbi kete njohje kane parashikuar rezultatet e
pritshme nga shpallja e saj.Autoriteti vendimmarres nepermjet instrumenteve te tij
duhet te kqyre me verejtje mangesite e sistemit fiskal egzistues, shkallen e
bashkepunimit me tatimpaguesit ne pagimin e tatimeve ne menyre vullnetare,
cilesineemomentitteadministratesfiskale.Neseketotreguesnukjaneegzaminuar
dot saktesisht, atehere AF mund te sjelle me shume efekte negative sesa pozitive.
Tatimpaguesitdotemendojneseproblemet,qeatakundershtojnepersisteminfiskal
nukjaneperfshireneprogramineAF.Sirrjedhoje,atadotembajneshpresensedo
teshpalletnjeAFtjeterqedotitrajtojeato.

Natyrshempo ngre disa pyetje, qe do tu pergjigjem me poshte. Ne cfare rrethanash

specifike mund te shpallet AF? Per cfare do ti sherbeje vendit tone nje AF ? Cfare
efekteshdotekishtengapikpamjasociale?

Zakonisht, vende te ndryshem i kane shpallur amnistite ne ate kohe kur kane
evidentuar se nje numer masiv qytetaresh jane ne rrugen e kundravajtjeve te
legjislacionit fiskal egzistues. Konkretisht, ato jane bere te nevojshme atehere kur
eshteverejturse:
evazionifiskaleshtebereipakontrollueshem;
ekonomiaefshehurecenneperpjestimetelarta;
qarkullimimonetarkryesishtlevizneketeekonomitefshehur;
korrupsionipolitikeshtebereirrezikshemperekonomineformale,dukeukthyer
ne
mbrojtjepolitiketekundravajtesvedheevazionistevefiskale;
niveliitarifavefiskaleeshteilarte;
sistemifiskalkonstatohettemosjeteneutral;
kulturatatimoreeshteneniveleteulta;
burimetnjerezoreperauditimteaktiviteteveekonomikejanejoefektivedhe;
strategjite e shpallura per realizimin e te ardhurave per vite me radhe nuk jane
arritur.
Natyrshem,qekadhefaktoretetjere,teciletjanepjeseespecifikavedhezhvillimeve
ekonomikoshoqeroretecdovendi.

Shqiperise, qe eshte e orientuar prej mese 15 vitesh nga ekonomia me prioritet

tregun e lire, AF do ti sherbente si nje shkundje dhe pastrim i dekades halucinante
ekonomikoshoqerore qe ka kaluar. Pika fokusimi, ku AF mund te merrte ne
konsiderate do te ishin te ardhurat e rezidenteve dhe jorezidenteve nga
vetepunesimet apo perfitimet nga burime te fshehta te ardhurash te qarkulluara ne
fusheneinvestimeve:
tepaisjeveteknologjike;
ndertimoreeprodhuese;
financiare.
Si ilustrime mund te permenden ndertimet e shumllojshme ne zonat rurale dhe
periferiteeqyteteveemegjere,aposhitblerjetetokavedhe trojevetendryshmene

26

tregun shqiptar. Per rastet e te ardhurave te individeve rezidente (shtetasve
shqiptare)teperfituarangapunesimejashteShqiperisedoteishtenjemomenttjeter
ku AF mund ta fokusonte ne programin e saj. Evidentimi dhe venia perballe
kerkesave te legjislacionit ne kuadrin bashkepunues dhe harmonizues te gjithe
ligjeve qe kane te bejne me luften kunder qarkullimit te parase me burim te
paidentifikuardoteishtehapiiparenerrugendrejtshpalljesseAF.Kurnjeligjfiskal
dhe aktet nenligjore jane mjaftueshmerisht te kundershtuar ne praktike ( nuk eshte
zbatuar), de facto ai eshte kthyer ne jolegjitim. Ne disa raste ligji dhe mund te
modifikohet,porkuraikaqeneikundershtuarqenefillimpertuzbatuar,shansiitij
ivetemimbetetAF(rastilustrueseshteligjiperakcizat).EfektetenjeAFnejeten
ekonomikedhesocialetevenditdoteishinpozitive,meteardhurashtesenebuxhet,
kurtemundteplotesoheshinnepikateprogramittesajperiudhaqeajodotepreke,
mbikedoteaplikohetdhesakohedotezgjase.

PrfitimetdhehumbjetqvijnnganjAF.
a.farprfitohetngashpalljaenjAF?
- NjeAFmbledhteardhuraperbuxhetineshtetit,dukesherbyernebalancimin
e pjeses se shpenzimeve qe kane ngelur pa mbuluar dhe duke sherbyer ne
ngushtimin e deficitit buxhetor. Te ardhurat qe mbledh jane te shpejta dhe
vijne nga detyrime fiskale qe praktikisht nuk jane te mundshme te mblidhen
apokerkojnenjekostotelarteadministrative.
- AFinkurajojnederdhjevullnetareteasajpjesenjerezish,qenukkanepelqyer
apokaneqenetepaidentifikuarngaadministratafiskalepertepaguartaksat.
Kyeshtepertamomentikuruhapetportapertehyrenezoneneligjshme
te aktivitetit ekonomik, si nje mundesi e rralle dhe e paperseritshme ne te
ardhmen. Kjo nxitje behet efektive kur keta kundravajtes te kuptojne qarte
nepermjet fushates publicitare tebere me kete rast, seforca e ligjit per ta do
tejeteepameshirshme,nerastseatadotengeleshinjashteportessehapur
perkohesisht,peraqkohesadotezgjatiAF.
- AF me shpalljen e saj jep edhe mesazhin se mund te jene bere gabime ne te
kaluaren politike e ekonomike te vendit, por tani eshte vendosur te behen
korigjime.ReformatfiskaleqezakonishtjanepjeseeAFjanesinjaletreguese
tekesajrrugetenisurngaanaeqeverise.Kjolidhetdhe meveteatmosferen
tepermiresuarnejetenpolitikeesocialenevend.Qeveriakafituarbesimine
tatimpaguesve, se jeta e tyre po shkon drejt barasvleresimit te qytetarise
europianeperendimore.
- NjeAFshpeshndikonnemarrjenefunksionevekontrollueseperteardhmen.
Ajo me masat e rrepta ndeshkuese qe vendos, ndan nga njeritjetri grupet e
tatimpaguesve qe jane pjese e ekonomise formale dhe informale. Ne menyre
figurative per nje ushtri qe dorezon armet pas thirrjes qe i behet, ajo
perfitonlehtesira.Ekundertadihet.
- AF eshte gjithashtu dhe nje faze finale permbyllese e tranzicionit politiko
ekonomik duke hyre tashme ne stilin e ri te menaxhimit te fondeve publike
nepermjet nje sistemi masash shternguese ligjore per gjithe kundravajtesit e
ligjit, me parimin e nje trajtimi fiskal neutral nga ana e qeverise te

27

tatimpaguesve. Kjo shpie ne shperndarjen e barres fiskale ne menyre te
barabarte,sinjekontributpersonalnearkeneshtetitnekembimtetemirave
ne rritje qe i mirepresim te gjithe dhe i marrim si pjestare te familjes se re
shqiptare.

b.PorfarhumbimnnjAF?
Problemi me i madh qendron ne faktin, se shpesh i bejne te ndihen te
pakenaqurtatimpaguesiterregullt.Ketatatimpaguesekanembajturpjesenmete
rende te barres fiskale duke perfituar te mira materiale nga shteti po aq sa dhe
ataqenukekanendjereketebarre.Nefaktatajanepjesaqeduhettendihenme
te stimuluarit nga shteti, por ne fakt stimulimin e marrin kundravajtesit
nepermjetfaljesqejuajepAF.
AF dhunon barazine, nje nder cilesite kryesore, qe duhet te kete nje sistem i
mirefiskaldukezbehurautoritetineadministratesfiskalesiepaaftenezbatimin
eligjitqekadetyretazbatoje.
Ne rast te mosmarrjes se masave te forta shternguese per te ardhmen dhe
denimin pa meshire te cdo kundravajtesi, amnistia jep mesazhin e gabuar se AF
dotebehennevazhdimesineteardhmendukeluajturdhevenenerreziknekete
menyreautoritetineadministratesfiskaledheqeverise.

NecdorastAFduhettejeteehapurpertegjithe,pasirritjaebazessepjesemarresve
do te ishte nje shans i barabarte per te hyre ne rrugen e legalizimit te tyre ne
ekonomine formale. Dhenia e te drejtes qytetareve te saj, qe te deklaronin asetet e
paligjeruara ka qene me rendesi per rezultatin e amnistive ne Indi dhe Kolumbi.
Deklarimiiasetevenxititaksapaguesitneketovendetejeneshumeteinteresuar.

Luftandajevazionitfiskalsinjelufteevazhdueshme,memasakonkretedukeunisur
meshumengaanalizaeshkaqeveqeestimulojneatesesanepenaliziminetijduhet
te jete nje pjese thelbesore e gjithe kuadrit te punes se qeverise si para dhe pas AF.
Luftandajtijkanisur.Kjoluftemundtefitohetdukemarrenjenganjebetejatduke
filluar me shperndarjen e pushtetit dhe barazpeshimin e tij duke krijuar
shumllojshmeri te institucioneve ne sferen politike, si tregues te nje demokracie te
konsoliduar, permiresimin e ligjeve dhe akteve nenligjore jofunksionale, rritjen e
pavaresise dhe aftesise se gjykatave, efektivitetin dhe bashkepunimin ndermjet
gjymtyreve qeverisese, permiresimin e punes statistikore, racionalizimin e
shpenzimeve publike, permiresimin e cilesise se sektorit publik, perpjekjet ne
inkurajiminepunesimitdhemasatetjeraqejanepjeseprogramativeperzhvillimet
e vendit. Roli organizativ dhe menaxhues qe ka ndermarre qeveria, te perkrahura
dhengakastaerepolitikofinanciarenevendkandikuarjoaqsaduhetnerritjene
besueshmerise tek tatimpaguesit me mendimin se keto levizje europianizuese po
ndikojne ne gjallerimin e vendit dhe koncentrimin e investimeve vendase dhe nga
jashteneketedekadetedytetedemokraciseshqiptare.
22Shtator2002

28

KAPITULLIII

TVSHJA:SAETHJESHT,ELIRPRTUMBLEDHUR

Po,eshteevertete!TVSHjaeshteethjeshte,mekostotelirenembledhjedhenukka
kompleksitet ne funksionimin e saj. Ajo e paraqet strukturen e cmimit me nje
transparencetelarte,gjeqeinkurajonefektivitetinekonomik.
VleraeShtuarnevetvetenukeshtegjetjetervecseshumaegjithepagave,interesave
te paguar per kapitalin e vene ne pune, qerate e ndryshme te paguara per pronen e
shfrytezuar si dhe fitimi qe rezulton nga aktiviteti. Te kater keta elemente te
shperndare ne tatimpaguese ne menyre jouniforme perbejne ate qe quhet vlere e
shtuar dhe qe tatohet direkt, sipas ligjit per TVSHne. Pervoja e shume vendeve ka
treguar ne vazhdimesi se ky lloj tatimi garanton me shume te ardhura tatimore ne
buxhetineshtetitdhendikonmepakneciklineaktiviteteveekonomike.

29

BiznesetjanembledhesiteTVSHseperllogariteadministrates.Atajanepergjegjesit
perpaisjenmefaturangafurnitoretetyre.Atadoteperfitojnengakyveprimkredi
te TVSHse dhe kjo eshte goxha nxitje per te vazhduar te veprojne ne kete menyre.
PasiataduhettupaguajneperiodikishtautoritetevetatimorediferencenmidisTVSH
se se shitjeve te tyre dhe TVSHse se mbledhur nga furnitoret e ndryshem, sipas
faturaveqeatakanembledhur.Nesekjodiferenceeshtenegativeatadotemarrinnje
rimbursim(nedisavendekjogjekryhetautomatikishtnepermjetllogarisebankare).

KostuaeadministrimittTVSHs
Pershkrimi i thjeshte i konceptit te mbledhjes se TVSH, nga ana tjeter duhet te
perfshijedhekostonetijteadministrimitpermijerabizneseqeoperojnenevend.Ne
vitinfiskal2005neShqiperikjokostoishte2%.Kjodotethoteseqeveriashpenzoi
afro 20 qindarka per cdo lek tatim te mbledhur. Persa i perket TVSHse, kostua e
administrimit te saj kushtoi per qeverine rreth 400 milion leke ( perfshihen
periudhat dhe punonjesit qe jane angazhuar me kete tatim). Kjo do te thote se te
mbledhesh1lekTVSHkushtonperadministraten6qindarkaapo2.02%.Nderkohe,
kjokostoembeldhjesseTVSHseneBelgjikeeshte1.09%,neNorvegji0.32%nenje
mesatareqeshkonafersisht0.6%.KytreguesdotethoteseTVSHjanefundtefundit
nukkanjekostotelarteperadministraten,madjedheneraportmetatimetetjera.

Por, cfare eshte e mire per qeverine nuk eshte domosdoshmerisht e tille dhe per
tatimpaguesit. Kostua e mirekuptimit midis tatimpaguesve dhe administrates eshte
njendertreguesitqeeprovojneketefakt.Kjokosto,nganjerivendnetjetrinvarion
midis 45 Euro 230 Euro. Kostua e mirekuptimit eshte me larte ne vendet e vogla
dhemeeuletnevendetemedha,sidomosatotezhvilluaraekonomikisht.Nderkohe,
ajo eshte e ndryshme dhe midis grupeve te biznesit dhe rendon me shume per
bizneset me qarkullim te vogel dhe me pak per ato te medha. Kjo kosto eshte
mesatarisht 40 here me e larte per bizneset me qarkullim te vogel ne raport me
industrialistet e medhenj dhe tregtaret e prodhuesit e medhenj. Ne kete menyre
eshte e pashmangshme perjashtimi i biznesit te vogel nga pagesa e TVSHse. Por,
ketu flasim per ata qe jane realisht biznes i vogel, dhe jo pervoja shqiptare e te
ashtuquajturit biznes i vogel te ketyre viteve. Aktualisht ne vendin tone, 75% e
numrit te tatimpaguesve jane ne biznes te vogel. Nese nga numri total i
tatimpaguesve,qendrojnevetemnjesasiprej50%biznesetevogla(rreth28mijene
raport me numrin total), atehere kostua e mbledhjes se TVSHse ulet me 15%
(shfrytezim me efektiv te burimeve egzistuese), ndersa te ardhurat e saj mund te
rriten deri ne 10% nga ky kontigjent shtese prej 25% ne skemen e TVSHse. Eshte
fakt, qe dhe ne vendin tone vetem 10% e tatimpaguesve ne total paguajne 80% te
tatimeve ne buxhetin e shtetit. Ne Britanine e Madhe po keshtu, 10% e bizneseve
paguajne70%tetatimeve.Shembujtengjashemkanecdovend.

Megjithate,biznesetevoglaepaguajneTVSHnenerolinekonsumatorit,pasigjithe
furnizimet kryesore te tyre presupozohet ti marrin me fatura me TVSH nga
tatimpaguese qe jane pjese e skemes se TVSHse. Shume nga ata do te kishin me
teperinteres te regjistroheshin ne TVSH nerastin e funksionimit te mire te skemes.

30

Ky eshte nje handikap per sistemin tatimor dhe zvogelon ne menyre te
konsiderueshmeproduktivitetin.
Nerastsebiznesetevogladoteperfshiheshinneatemaseqethamemelartatehere
problemet qe mund te lindin per nivelin e perpunimit te raportimeve te kesaj
kategorietebiznesitdotebehejperperiudha3mujore,poashtusibehetaktualisht
ne vendin tone per deklarimet e sigurimeve shoqerore dhe te ardhurave nga
punesimi.

TVSHjadhekonfliktiiinteresit
NjesistemidealiTVSHseeshteaiqebazohetvetemmbinjeshkalle,paperjashtime
teasnjesektoriekonomik,ekonomikishtneutraldheiaplikuarmbitegjithe.Por,jeta
eperditshmenukeshteidealedhembitegjithaeshteepopulluardhengapolitikanet
dheinteresatetyre.Nekomunitetinefushesfiskalekanjehezitimperefektivitetine
TVSHse ne lidhje me idene e diferencimit te shkalleve te TVSHse duke zgjeruar
bazen e tatueshme. Megjithese cdo ide e hedhur ka dhe argumentet e saj, ende ky
moment i rendesishem dhe me efekte eshte i padiskutuar si duhet ne grupet e
interesitteinteresuarpertellogariturrezultantenngaefektetpozitivedhenegative
qedotebjerekyaplikim.

TVSHja ne aplikimin e saj ka dy ndikime qe shkaktojne konflikt interesi: ajo rrit

cmimin e pergjithshem nepermjet aplikimit te tarifes se saj ne gjithe hallkat e
qarkullimittemallitdhesherbimit.Ngaanatjeterajosherbensinjenxitesneuljene
konsumit.Neseajodoteinfluencojerritjenecmimeveapothenendrysheinflacionin,
efekti i saj duhet te rregullohet duke indeksuar pagat dhe duke e lidhur kete
indeksim me Indeksin e Cmimeve te Konsumit. Po te veprohet keshtu rezultantja e
efektittesajdoteishtezero.

Pavaresisht se nepermjet politikes se taksave cdo qeveri kerkon te zhvilloje edhe

politiken sociale, nuk eshte e thene se zgjidhja mund te vije vetem nga lehtesirat
fiskale.Njeshembullneketerastdoteishtedomethenes.
Perjashtimi apo reduktimi i shkalles standarte te TVSHse per mallrat e konsumit
ngre shume pikepyetje, qe kur eshte prezantuar si nje opsion per tu zbatuar. Aq me
teperqekerkesatebiznesitperperjashtimengaTVSHjavijnenerritje.
P.sh. nese ushqimet do te jene me TVSH te reduktuar a nuk do te ishte kjo nje
subvencionedhepertepasurit?Anukhaneedheata?Mbitegjithakushepercakton
secfareeshteushqimdhecfarenukeshte?Aeshtekaviariushqim?Ajaneproduktet
permbipeshenushqime?Natyrishtqepotevazhdojmemepyetjenukeshtesedota
gjejmepergjigjenkaqlehte.

NeseshkallaeTVSHseperketoproduktedoteulej,ateheredotekerkohejshtrirjae
aplikimitmbiproduktedhesherbimetetjera,teciletduhettetaksohenperteruajtur
te njejtin nivel te ardhurash. Por disa sektore ekonomike jane te perjashtuar, sipas
nje praktike mbareboterore. Atehere, nje menyre tjeter per te kompensuar te
varferitpersituatenetyretekeqeekonomikedoteishtetransferimidirektifondeve
te buxhetit ne projekte sherbimesh publike. Apo nje forme subvencioni do te ishte

31

dhenia nga qeveria e bonove (voucher), te cilat ne shume vende te botes kane
gjetur zbatim ne perdorimin e tyre per te patur zbritje cmimesh per arsimim,
shendetesi, ushqime etj. Nje sistem qe ngjason ne permbajtje tashme zbatohet nga
InstitutiiSigurimeveteKujdesitShendetesornelidhjemerimbursiminenjeshporte
ilaceshperqytetare,qeperfitojnesipasskemavetemiratuarangaMinistriaePunes.
Thelbi i zbatimit te ketyre masave synon ne mosdeformimin e vendimarrjes se
bizneseve.Ndersa,tatimpaguesittepaktendotekenemundesineetransparencesse
safondedotepaguhenperketekategoriqytetaresh.

Ne nje sistem te TVSHse me disa shkalle eshte e lehte te behet deklarim fallco per
njeshkalleereduktuartemallraveaposherbimevemeklientet qebenbiznesapote
fallsifikojehyrjetqebenperbiznesinetij.Neketerastskemaantievazion(krahasimi
ihyrjevemedaljet)mundtemosdallonteasnjegjetedyshimte.Natyrisht,qeketodo
tejenerastedhejofenomene,porveshtiresianeadministrimdotebehetedhemee
madheseceshteaktualisht.

TVSHjaluftonekonominjoformale
Ekonomiajoformaleekanjekundershtartedeklaruar,TVSHne.Pertaluftuarsame
efektivisht gjithsesi duhet te dime se si eshte kundershtari. Ky krah ilegal i
ekonomiseperbehetngatreelemente:
1. Transaksionet e padeklaruara te mallrave dhe sherbimeve qe jane pjese e
sistemitligjor;
2. Transaksionetepadeklaruaratemallravedhesherbimevekontrabande;
3. Pastrimiiparaveneaktiviteteligjore.

Ne rastin e planifikimit te ndonje biznesi per evazion, per ti shpetuar pageses se

TVSHse mbi nje produkt apo sherbim i nevojitet bashkepunimi i disa klienteve,
furnizuesve dhe konsumatoreve. Nje skeme e tille evazioni eshte shume me rrezik.
Pikerisht, vendosja e TVSHse ne cdo faze dhe cikel prodhimi e qarkullimi e ben te
rrezikshemketeplanevazioni.

Negjithesashprehetmelartmendimiqendroreshteseaplikimiinjemekanizmiteri
te funksionimit kerkon te prezantohen sa me shume opinione me sens kritik, per te
konkluduar ne nje qellim final, qe permbush si objektivat buxhetore te qevrise, po
ashtudhekerkesateqytetarevenerolineklientittesaj.

PARALELEDHEANALIZATMBLEDHJESSTATIMITMBIPASURINNGAPUSHTETIQENDRORDHE
AIVENDOR

Tatimimbipasurineperbentatiminmbindertesatdhetatiminmbitokenbujqesore.
Tatimi mbi token bujqesore eshte aplikuar deri ne Maj te vitit 1996 dhe me pas u
abroguangaParlamentishqiptarmeaktligjor.
Ndersatatimimbindertesateshteaplikuargjategjitheperiudhes.DerineMajtevitit
1998 tatimi mbi ndertesat ishte nje takse e ndare nacionale ndermjet pushtetit

32

qendrordheatijlokal.Raportetendarjesseteardhuraveterealizuarangakytatim
ishin: 60 % kalonin ne buxhetin lokal dhe 40 % kalonin ne buxhetin qendror. Me
ligjinNr.8344,date13.05.1998tatimimbipasurineukonsideruatatimlokaldhe100
%eteardhuraveterealizuarangakytatimkalojnenebuxhetineorganevelokale.
Nga te dhenat e publikuara vihet re se te ardhurat e realizuara nga tatimi mbi
pasurine kur ishte takse nacionale ishin te konsiderueshme per buxhetin lokal
pavaresishtsevetem60%etyrederdheshinnebuxhetinlokal.
Ndersa, me kalimin e tatimit mbi pasurine ne nje takse lokale ku ndryshoi edhe
institucionipergjegjespermbledhjendheadministriminetatimitmbipasurinevihet
re se te ardhurat e realizuara nuk jane te konsiderueshme pavaresisht se 100 % e
tyrederdhennebuxhetineorganevelokale.

Arsyetimedheargumentaperadministriminetij
Masaetatimitmbindertesatllogaritetnelekepermtesiperfaqessendertimit.Me
poshteparaqitetmasaetatimitsipasllojittenderteses.

NIVELETTREGUESETTAKSSMBINDRTESAT

Bashkit
Zona1 Zona2 Zona3

Kategoritminimale
tndrtesave
Tiran
Durrs
Vlor
Fier
Sarand
Pogradec
Kor
Elbasan
Berat
Lushnj
Gjirokastr
Shkodr
Kavaj
Lezh

Tgjitha
bashkitetjera
tvendit
Lek/m
2
nvit
I.Ndrtesabanimi
ndrtuarpara
1993shit
15 10 5
ndrtuargjatdhe
pas1993shit
30 12 6
II.Ndrtesattjera
prtregtidhe
shrbime

ttjera
200

50
150

30
100

20

Shnim1:Nivelettreguesettakss,dhnntabel,jantvlefshmeprndrtesatnzonat
urbane(bashkit).
Shnim2:Nzonatrurale(komunat),nivelitreguesitakssprdokategoriminimaletndrtess
shtsanjedytaenivelittreguesprkatstkategorisminimaletndrtessnbashkitqendr
rrethi,ntcilatndodhetkomuna.

33

Si vihet re, masa e tatimit per ndertesat per tregeti dhe sherbime te tjera, si dhe
ndertesatperveprimtariprodhueseeshtemjaftimadhnekrahasimmellojetetjera
tendertesave.Kjokandikuarneteardhuraterealizuarangatatimimbipasurinekur
ky tatim mblidhej nga Deget e Tatimeve ne rrethe. Duke qene se subjektet qe
ushtroninveprimtariskanohennjeherenevitngaadministratatatimorebehejme
elehtembledhjaeketyredetyrimevetesubjektevetendryshme,shumicaetecileve
kishinnepronesindertesapertregetiapoperveprimtariprodhuese.

PercaktimiiMinistrisesePushtetitLokalsiinstitucionipergjegjespermbledhjendhe
administriminetatimitmbipasurinenukeshteekonomik,pasiMinistriaePushtetit
Lokal nuk ka struktura te ngitura ne nivel lokal. Por edhe nese do ti ngreje, duke
qene larg problemeve dhe njohjes se duhur ne kete fushe ato nuk mund te jene
strukturaefiente.

Meposhteparaqitentetjeraarsye,tecilatinfluencojnenegativishtpunenebashkive
dhekomunavenembledhjenetatimitmbipasurine.

Bashkite dhe komunat moren persiper pergjegjesine per mbledhjen dhe

administrimit e tatimit mbi pasurine. Pavaresisht deshires se mire te tyre per
ngritjene strukturavete tatimtaksave ne bashki dhe komune, kalimi i personelit te
DegeveteTatimevenerreth,pergjegjespermbledhjenetatimitmbipasurinenuku
be asnjehere. Kjo ndikoi negativisht ne punen e bashkive dhe komunave pasi ishte i
veshtire mbulimi i kostove te nje strukture te re shtese nga te ardhurat te cilat nuk
ishinrealizuarendengatatimimbipasurine.

Gjithashtu, bashkite dhe komunat u ndeshen edhe me mungesen e dokumentacionit

te nevojshem per evidentimin e taksapaguesve dhe te detyrimit te tyre. Zyra e
Regjistrimit te Pasurive te Paluajtshme ka pergjegjesine te paraqese ne bashki dhe
komunalistenesubjekteveshteteroredhejoshteteror,fizikdhejuridik,vendasose
te huaj qe kane ndertesa te regjistruara, ne te cilat tregohet siperfaqja e ndertimit
dhe destinacioni i perdorimit te nderteses. Fakti qe jane rregjistruar vetem 60 % e
ndertesave ne shkalle kombetare eshte nje argument tjeter i cili ndikon negativisht
nepunenebashkivedhekomunave.

Mungesa e autoritetit liensues te bashkive dhe komunave lidhur me subjekte te

ndryshme taksapagues te cilet deri dje ishin te detyruar te paguanin tatimin mbi
pasurine dhe shume detyrime te tjera nacionale per te marre lejen e ushtrimit te
profesionit, perben nje firo per te ardhurat lokale. Pavaresisht perpjekjeve per nje
raport bashkepunimi mes Zyrave te Tatimeve e Taksave vendore ne bashki dhe
komunadheDegeveteTatimevenerreth,nepergjithesinukeshtearriturnenivelte
duhurinstitucionalizimidherregullimiiraportevetebashkepunimit.

Arsyetepermenduramelartjaneshoqeruaredhememungeseneasistencesse
nevojshmengapushtetiqendrorlidhurmengritjenestrukturaveefientefiskalene
nivellokalsidhemangesitenetrajnimineadministratavelokalefiskalenedrejtimte

34

menyravedhemetodavetematjessedetyrimevedhemundesivetearketimevenga
indikatoretekonomikedhesociale.

TREKOLONATESKEMSSSIGURIMEVEDHEPENSIONEVE

Sistemet publike tradicionale te sigurimeve per pensionet kane qene dhe jane nje
element i perkryer i sigurise per te perfituar pensionet per moshat e vjetra. Po te
marresh ne konsiderate rreziqet nga inflacioni dhe investimet e fondeve te
pensioneve (per ata qe veprojne me fondet) pjesa e perfitimeve ne raport me
kontributet e paguara ne vite nga kontribuenti jane te krahasueshme. Problemi
qendron ne mostrajtimin njesoj te gjithe kontribuesve, pasi perfitimet nuk jane te
lidhura ngushtesisht me kontributet e paguara. Keshtu, disa perfitojne nivele me te
lartaperfitimeshneraportmekontributetepaguaraprejtyreapodisatetjerenivele
meteulta.

Mbeshtetesit e skemes se privatizimit te skemes se pensioneve e argumentojne

vendosmerine e tyre per te nderhyre ne skemen e sigurimeve me idene se zbutja e
varferisenukmundtefinancohetmekontributet,pasiatojanederdhjetepunonjesve
nga te ardhurat mujore te tyre, megjithese dhe punedhenesi eshte kontribues dhe
pergjegjes per destinacionin e tyre ne buxhet. Kontributet qe shkojne per skemen e
pensioneve perfaqesojne kursimet e individeve(te hequra nga paga mujore),
pavaresisht nga fakti se ku ruhen apo perdoren keto investime. Punonjesit do te
doninnatyrishtqeketokursimeterriteshinnevleresameshumeteishteemundur,
paasnjerrisknemarrjenetyreneteardhmen.
Privatizimi me nderhyrjen e investitoreve private premton te permbushe kete
funksion automatikisht, por ky premtim mund te permbushet duke perfshire edhe
reformimin e skemes aktuale te sigurimeve shteterore (publike). Pavaresisht, nese
zgjedhim skemen e bashkegzistences se skemes private me ate publike, apo duke
reformuarskemenpublikedheneketerastinvestitoretprivate dotekenenjerolte
doressedyte,gjithsesipikameefortembetetroliiqeveriseneshoqeri.
Mbeshtetesit e idese se privatizimit e vene theksin gjithashtu edhe ne perfitimet e
paprekshme qe do te kene individet nga keto kompani, duke qene se sensi i
pronesiseprivatedhepergjegjesiaeindividevetezgjedhinlirshemeshteelidhurme
mundesine e tyre per kursim. Ata besojne se qeveria ka nje program te sajin, i cili
asnjehere nuk le asnje punonjes te jete i rrezikuar nga nevojat baze te jeteses, duke
nderhyremeprogrameteshumtasocialetesaj.
Mbeshtetesit e skemes se pensioneve publike e vene theksin te kostot e larta
administrative te pensioneve private, rrisqet qe vijne nga investimet e fondeve te
pensioneve dhe pamundesia e investitoreve private qe te garantojne perfituesit ne
lidhjemeindeksiminevleftessekontributevetetyresipasnormesseinflacionit.Por
ata kembengulin dhe ne te mirat sociale te kesaj skeme, te tilla si: rishperndarja e
ketyreteardhuravengakontribuesittekperfituesit.

35

Megjithate, privatizimi i sistemit te pensioneve, krijimi i llogarive individuale mund
tegarantojeqegjithekontribuesitapopjesemarresitneskemenesajtetrajtohenne
te njejten menyre. Qeveria mund te shterngohet te krijoje programe sociale nga te
ardhuratebuxhetitsesateperdorenteardhuratngakontributetqenepjesenmete
madhemblidhenngaindivideqekaneteardhuraneniveleteulta.

Trekolonateskemsssigurimeve
Sistemetesigurimeveshoqerorenebotejanetembeshteturambitrekolona.Kolona
epareperbehetngajokontribuesit.Sistemigjithsesiugarantonnjendihmesocialene
minimumin jetik per gjithe ata qe jane te moshuar me synimin per te shmangur
varferine.Kolonaedyteperbehetngakontribuesitaktivedhejepperfitimetemedha
ne raport me sasine ekontributeve te paguara. Kolona e trete perbehet nga
kontribuesit, por qe paguajne vullnetarisht dhe qe duan nje perfitim shtese per
kohenkurtedalinnepension.
NganjestudimiberenedisangavendeteEuropesperendimoreperkrahasiminete
ardhurave qe merr mesatarisht nje 65 vjecar me te ardhurat e nje 55 vjecari, ato
rezultojnetejeneneniveline80%teteardhurave.Ndersa,persaiperketperiudhes
pas daljes ne pension perfitimet nga sigurimet per nje 65 vjecar ne raport me te
ardhurat e nje 55 vjecari qe eshte ende ne pune luhaten nga 30% e tyre ne Itali e
Angli deri ne 70% ne Suedi e Norvegji. Duke patur parasysh perfitimet nga keto
skema njerezit ne keto vende perpiqen te sistemojne situaten e pensioneve per te
ardhmendukemarrepjesemekontributeneskematprivate,dukekursyerapoduke
punuar me shume. Pensionet e skemave shteterore qe garantojne shuma te vogla
perfitimiperpensionistetmundteofrojnealternativametemedhaperkontribuesit
dukeuhapurrrugestimulimittekonkurencesprivate.

Reformimiikolonssdyt
Pjesa me e madhe e debatit per reformimin e kolones se dyte eshte i kuadrit
ideologjik, ku nga njera ane kemi mbrojtesit e idese se privatizimit duke reduktuar
rolin e shtetit dhe mbrojtesit e idese se pensioneve publike duke reklamuar
solidaritetinsocialdheideneetransferimitteteardhuravenganjegrupshoqerorne
nje tjeter. Ne shume vende ne zhvillim dhe ne shume vende te tjera te pazhvilluara
kolona e dyte mbetet si plani i financimit te sigurimeve me me perfitime ne raport
me kontributet e derdhura. Pensioni qe perfitohet bazohet mbi numrin e viteve te
kontributevedhenjemoshemesatareecaktuareindividit.Kjoeshtenekundershtim
meskemenqebaziohetneperfitimineasajshumeqeaikaderdhurminusperfitimet
qe ka marre ne vite, si pasoje e semundjeve e rasteve te tjera. Punonjesit dhe
sindikatat e tyre kane favorizuar histiorikisht planet per perfitime te percaktuara
dhenembeshtetjetetyredotejenedheplanetefondeveprivateperperfitimenete
ardhmen. Keto prezantime jane ende te paqarta, keshtu qe egziston gjithnje rreziku
qefondetepremtuaratemosjeneteaftateplotesojneateqepremtohet.

Suedia,gjithsesikafilluarteecidrejtkesajrruge,tebazuarnenjesistemkombetar.
Ne sistemin suedez, cdo punonjes ka nje llogari personale qe kreditohet me
kontributeteindividitplusdheinteresaterrjedhurangallogariadheteteindeksuar

36

ne prag te pensionit sipas mesatares korente vjetore. Per perfituesit qe dalin
aktualishtnepensionperdoretskemaaktualeepensioneve.Sistemiirisuedez.p.sh.
vazhdon te kreditoje punonjesit per vitet e universitetit, vitet e kujdesit per femijet
dhevitetepapunesise,porpergjithesishtketokreditohenngateardhuratebuxhetit,
keshtuqepensioneteketyrepunonjesvenukjanetendikuaraneketemenyre.
TenjejtenpolitikepozbatondheItalia.Njepolitikeetille kasynimteforcojeakoma
me tej lidhjen midis kontributeve dhe perfitimeve. Ne nje plan perfitimesh te
percaktuar, si privat dhe publik, perfitimet ndryshojne nga nje perfitues te tjetri.
Pensionet private kane fonde te garantuara pothuajse gjithnje. Ato veprojne keshtu
pasi se pari kompanite private kane si kercenim te perhershem rrezikun e
falimentimit dhe egzistenca e nje fondi sigurie eshte garanci per paprekshmerine e
pensioneve nga kreditore te tjere. Nga ana tjeter, shpesh legjislacioni fiskal ka
lehtesiratatimoreperfondetepensioneve.
Kjopolitikendiqetpernxitjenekrijimitdhekonsolidimitteketyrefondeve.Nderkaq,
keto argumente nuk mund te perdoren me te njejten logjike per pensionet publike,
pasi qeveria nuk paguan taksa dhe nuk falimenton. Perfitimet e shoqerise nga keto
fondejanemetemedhadhetesigurtaneseakumuliminenivelkombetarrritetduke
i dhene ekonomise nxitje per tu rritur dhe duke e bere me te lehte te ardhmen per
pensionistet. Kur nje vend me sistemin e pageses se pensionit menjehere kur
mbushet mosha per te perfituar pensione dhe zevendesohet me sistemin me shume
kolona, akumulimi i kapitaleve ne nivel kombetar rritet nese perfitimet hiqen ose
tatimet ulen. Vendosja e pjeses se kontributeve ne llogari individuale kursimi mund
tejetemeshumeepranueshmepolitikisht,sesateketendikimnerritjenekapitaleve
nevend.

VMENDJE!SISTEMIIMENAXHIMITTINFORMACIONIT(SMI)NADMINISTRATNPUBLIKE

Sistemiimenaxhimittinformacionitmundtpercaktohetsisistemiiinformacionit
qe siguron raporte qe ndihmojne funksionet organizative t kontrollit dhe
menaxhimittinformacionit.

Megjithese fillimisht u zhvillua n vitet 19501960 ai erdhi n qender t vemendjes

shumemevone.Nktdiskutimqellimishtnjkuptimmeithelluariproceseve
menaxhuesetsistemittkontrollitdhemonitorimit.

Sistemetekontrollitdhemenaxhimittmonitorimit

Nj sistem i pergjithshem i sistemit t kontrollit dhe monitorimit mund t paraqitet

nformegrafikememirekshtu.

HyrjeProcesiDalje

37

KontrollKrahasimMonitorim
Plane

Objektiva/
Standarte

Kysistemikontrollitdhemonitorimitkonsistonnekaterelemente:

Njeproces.Nezemrenesistemiteshtenjetipprocesiqekthenhyrjetnedalje.Lete
marrim shembullin e nje procesi trajnimi ne sektorin publik qe synon te aftesoje
punonjesiterinjnekuadrineluftesndajevazionit.Kyprojektkthenhyrjeneparave
dhetepaisjeveemjetevedidaktikepertrajniminnesigurimin erritjesseaftesivete
punonjesveterinjperpunenere.

Mekanizmi i monitorimit. Ky mekanizem mbledh se bashku informacionin rreth

daleve prej nje procesi. P.Sh. ai mund te mbledhe informacion rreth nje numri
njerezishtetrajnuardhezjgeriminenjohurivetetyrengaprocesitrajnimit.

Mekanizmi i krahasimit. Ky mekanizem krahason informacionin e mbledhur rreth

performancesmeinformacioninembledhurmepare,pragjetevendosura,objektivat
etj.
Keto dy tipe informacionesh perfaqesojne nevojat per informacion te sistemit te
monitorimit dhe kontrollit. P.Sh. ky mekanizem mund te krahasonte informacionin
mbi cilesite e reja te fituara nga punonjesit e rinj me ato qe ishin vendosur si
objektiva.Kjopjeseesistemitshpesheshtequajturmekanizmiivleresimit.

Mekanizmi i kontrollit. Ky mekanizem vepron duke u bazuar mbi konkluzionet e

mekanizmittemesipermdhendermerrzbatimineveprimevekorigjuese.P.Sh.atyku
cilesite e punonjesve jane konstatuar nen ato qe kane qene si objektiva, ndryshimet
nemetodologjineekursitduhettejeneneprograminetrajnuesve.

Natyrisht,sistemiisiguronzbatuesvetetijmekanizminmetecilin:

- arrijnetekonstatojnenesejanearriturobjektivatdhe

- realizojneobjektivatdukezgjdhurproblemin.

Dukepriturqetendodhinketo,duhenndjekurketohapa:

daljetqeduhettematen

38

mekanizemmonitorimiqematdaljet

mekanizem monitorimi qe prodhon informacion mbi daljet dhe ky informacion

duhettejeteiqarte,nekohe,ilidhurmetematikendheiplote

mekanizemkrahasimi

objektivaqeduhettearrihen

mekanizemkontrollidhezbatimidhe

nje mekanizem reagues gjithperfshires qe duhet te zbatohet ne nje kohe sa me

efektivedheoptimaleperprocesin.

ModeliiSistemitteMenaxhimitteInformacionit(SMI)

Nje model me i sterholluar garfik i Sistemit te Menaxhimit te Informacionit (SMI)

mundteparaqitejkeshtu:

SistemiiMbledhjes Tedhenate
teteDhenaveBazeadministrates

Sistemi Raporteqe
Menaxhimit kerkohen
Informacionit Online

Raporte Raporte
Periodike teshpejta

Veprime
Dalje

Natyrisht, njerez te ndryshem e kuptojne ne menyra te ndryshme Sistemin e

Menaxhimit te Informacionit. Megjithate, kjo gje nuk ka pse te sherbeje si argument
per diskutime rreth emrit dhe kuptimit te tij. Cdonjeri qe i gjen dicka te mire ne
menyrenefunksionimitteketijsistemieshtenjegjeemire.

Megjithate, duke u nisur nga gjithe ato qe thashe me lart do te doja te

perqendroheshanembylljenedisapikaqemedukenthelbesore.

39

1.Monitorimidhekontrollijanemekanizmaqendrore.Fokusimiduhettejeteneate
sesiperdoretinformacioniimbledhurdhesikontrollohetmetejai.

2.Raportimetjanegjithashtuatoqejaneproduktiishkruarigjitheketijprocesi.Ato
nukduhennenvleftesuarasnjeheredhejanegjurmaefunksionimittesistemit.

3.Kysistempavaresishtngatedhenategrumbulluarabazohetnevendimetenjeriut.
Si te tilla ato duhen strukturuar dhe te zbatohen te bazuara mbi afate e periudha te
percaktuarasipasobjektivavetevendosura.
4.Shfrytezimimeefektivityredoteishteaiibazuarimbitedhenanemenyre
informatikedheshfrytezimiiraporteveqeprodhoninformatikasiprodukt.Vete
raportetjanematesimeimiredheisakteperecurineenjesistemi.

DIVIDENTI:PROBLEMETETATIMORVENADMINISTRIMINETIJ

Sipas, kerkesave te ligjit te tatimit mbi te ardhurat, nqoftse tatimpaguesit nuk e

depozitojnevendimineorganitvendimmarrs,persaiperketdestinacionittefitimit
pas tatimit n protokollin e Deges Tatimore deri m 31 Korrik, athere i gjith ky
fitim, pa prfshir rezervat e domosdoshme ligjore konsiderohet divident pr tu
shprndardhedottatohetme10%.

Po ashtu, do zvoglim kapitali, q nuk ka pr qllim mbulimin e humbjeve dhe q

nuk prbn kontribut n para t pronarve konsiderohet dividend i tatueshm. N
kt rast, tatimi duhet t mbahet n burim dhe derdhet nga shoqria n favor t
Deges Tatimore perkatese brenda 30 ditve nga data e marrjes s vendimit pr
zvogliminekapitalit.

Por,ntvrtetshtdividentidhetatimiqzbatohetmbiataqeprfitojneat?

Dividentieshtefitimiqeimbetetpastaksimitdhekrijimitterezervaveligjoretecdo
tatimpaguesiqeeshteobjektitatimitmbifitimin.Njeshoqeripaguanngafitimiqei
rezulton 23% te tij si tatim fitimi. Pasi ka zbritur nga fitimi 23% ben dhe nje zbritje
derine10%,ecilaeshterezervaligjoreqeduhettekrijojecdoshoqeri,porqenukka
fuqi detyruese mbi te nese eshte plotesuar me pare kjo rezerve. Atehere, pjesa prej
67% eshte ai qe quhet divident. Nese ai do te shperndahet midis ortakeve (ose
ortakut te vetem) per nje pjese te tij apo do te shperndahet i gjithi atehere, te
ardhurave do tu zbritet nje 10% tatim mbi dividentin. Ky tatim do te mbahet ne
arken e shoqerise ne momentin e shperndarjes dhe do te derdhet ne llogarine e
organevetatimore.Dukeqenese:

o gjithe tatimpaguesit, qe jane subjekt i tatimit mbi fitimin, pas pagimit t tij,
brenda gjashtmujorit t par t do viti (brenda dats 30 Qershor) jane te
detyruarngaligjiitatimitmbiteardhurattmiratojnrezultatetfinanciaret
vititparaardhs.

40

o gjithetatimpaguesit,qejanesubjektitatimitmbifitiminduhettdepozitojn
pran organeve tatimore, deri ne daten 31 Korrik, vendimin e organit
kompetentvendimmarrstshoqris,prprdoriminefitimitpastatimitt
vitit paraardhs. N cdo rast te zakonshm te miratimit per shperndarje te
dividentit,tatimiperkatesduhettederdhetngashoqrianfavortorganeve
tatimorebrendadats30Gushttperiudhstatimorenvazhdim.

Nerastetevizitavefiskaleqeukryhenshoqerivetregtare,tatimortkanobjektivte
konstatojnnese:

- fitimipastatimitkashkuarnefavortekapitalitteshoqerise(neketerastduhet
tajustifikojneketeveprimjuridikmevendimtegjykatespershtimkapitali)

- fitimi pas tatimit eshte ne zerin e aktiveve te shoqerise ne formen e aktiveve te

qendrueshme,aktiveveqarkulluese,eprovuarnepermjetllogariseperkateseper
shtimaktivesh.

- fitimi pas tatimit eshte shperndare midis ortakeve te shoqerise (ose

aksionereve)dheeshtellogariturtatimimbifitimineshperndare

Shuma fitimit te pashperndare per ushtrime te meparshme mund t gjendet n

postetebilancevetevitevetekaluaragjendetepasqyruar.

Pas shqyrtimit me kujdes tatimort kan detyr t krahasojn shumn e fitimit te

pashperndaremesituatenrealetevendndodhjessetijfizikisht,sipaspasqyrimitose
jonekontabilitetineshoqerise.

Nvarsitkonstatimitzbatohetpjesaperkatyeseligjittetatimitmbiteardhurat.

ROLIITATIMEVENKNDVSHTRIMINETDREJTAVETAUTORIT

Natyrisht, q tatimet kan interes t prbashkt me gjith t interesuarit pr

mbojtjenetdrejtssautorit,pasingaperiudhaekaluarshtvrejturseatykuka
mosrespektimtlegjislacionitprtdrejtneautorit,kagjithashtuedheinformalitet
dheevaziontatimor.

Organet tatimore n kuadrin e lufts ndaj evazionit fiskale dhe zbatimit t detyrave
sipasktijligjikanpunuarprevidentimindheverifikiminnmnyrtveantt
t dhnave pr programet e transmetuara: si kostot e blerjes ose shuma e harxhuar
pr programet origjinale, t dhna pr autorsin e reklamave t transmetuara ose
veprimtarittjeratnagjashmedukekrkuartardhuratprkatse,sponsorizimet,
si dhe lista e financuesve apo dhuruesve me shumn prkatse dhe do shprblim
tjetrnfavortsubjektitradiotelevizivpublikoseprivat.

41

Nga ky kndvshtrim organet tatimore jan duke br nj pun t kujdesshme n
njohjenedetajevepraktiketprdorimitttdrejtssautoritdhenanalizimine
masave organizative pr parandalimin dhe goditjen e fenomenit t evazionit t
mundshm.

Kuduhetndrhyr?
Megjithse rastet e ndrhyrjes s inspektorve tatimor pr respektimin e t
drejtavetautoritnukkanqentshumtgjithsesinjpunqduhetprkrahurka
qen kontrolli te disa prdorues apo aktivitete informale, q kryenin pirateri ndaj
autorveshqiptardhethuaj.

N ato raste t kryerjes s punve t koordinuara brenda strukturs tatimore sht

vrejtur se kan uar n evidentimin e evazionit tatimor, si dhe detyrimin pr t
vepruar ligji edhe te prdoruesit informal, q mbeten nj sfid e madhe edhe
aktualishteprtardhmen.

Natyrisht,rolinmtdrejtprdrejtekapaturpoliciatatimore,ecilakapaturmjaft
detyra funksionale n drejtim t evidentimit t kundravajtsve t t drejts s
autorit,sidheekzekutimittmasavetvendosurangainstitucionetengarkuarapr
mbrojtjendhezhvilliminetdrejtavetautorit.

Kushfaqetevazioni?
Nga studimi i rasteve t prdorimit t autorit dhe bashkalidhur dhe shfaqjes s
evazionit sht par se e drejta e autorit shfrytzohet dhe prdoret n formate dhe
mnyratndryshme,nvarsitveprsartistike.
Kshtu, nj shfrytzues i paligjshm i nj vepre muzikore (p.sh. opera) prve t
ardhurave q prfiton duke e riprodhuar dhe shitur veprn muzikore si nj e tr
nxjerr t ardhura shtes duke e coptuar n pjes dhe shitur edhe n kt format.
Duke qen se ky sht nj aktivitet informal sipas optiks s ligjit pr mbrojtjen e
veprssautorit,itillkonsiderohetdheshtdheprorganettatimore.

T njjtat probleme si rasti i msiprm pr organet tatimore jan dhe rastet e

prdorimit t autorsis n vite, q ka konseguenca nn optikn e fiskalitetit, apo
tendenca aktuale e autorve q kan pak ose aspak njohuri fiskale lidhur me t
drejtat e detyrimet qkanartistt dhe prdoruesite veprave artistike pr cdo rast
qprfitohentardhurangatregtimiaposhkmbimiityrentregunehapur.

Aktivitetet e vazhdueshme t kngtarve, orkestrantve, kompozitorve,

shkrimtarve, valltarve apo cdo shfaqje apo vepr q sht subjekt i trajtimit nga
ligjiprtdrejtneautoritprbnnjrastprtutatuarsipaslegjislacionitfiskal.

Aktivitetettillaorganizohenmasivishtnsallatmbylluraapoambientethapura,
ku megjithse organizatort realizojn t ardhura ato nuk deklarohen apo
konsiderohen si t ardhura t patatueshme brenda kuadrit t aktivitetit t OJFve,
pavarsisht se aktiviteti i tyre sht i prcaktuar n nj kuadr t ngusht dhe me

42

qllimshrbiminpapagesndajknjkomunitetiantarshtqjanantartOJFs,
apo grupi aktivistsh q t ardhurat i prdorin pr qllime t brendshme t
antarsissOJFs.

Nj problem tjetr q prbn kundravajtje sht fshehja e t ardhurave nga

prdoruesit e t drejts s autorit, veanrisht p t drejta transmetimi audioviziv.
Prdorues t till janradiodhe TV qtransmetojnvepra te artistve shqiptar si:
kng, melodi, teatro, filma, emisione artistik, dokumentar etj., q pavarsisht se
n cdo rastkan autorsiajo nukrespektohet e n jo pak raste mund t jet dhe ne
kundershtimmelegjislacioninfiskal.

Regjistrimifiskaldhedetyrimettatimore
do veprimtari e regjistruar n organet tatimore zgjedh njrn nga dy kategorit e
regjistrimitmecertifikattatimore,ngaorganettatimore:

- Regjistrimisitatimpaguesnbiznesinemadhapoqinnshtrohetskemss
regjistrimit prTVSHn. Kjo kategori tatimpaguesish, pavarsishtngaforma
juridikeqregjistrohennregjistrintregtarnGjykat(katrformatjuridike
tshoqrivetregtareqjanshoqriakolektive,komandite,meprgjegjsit
kufizuarapoanonime)duhetpatjetrtprovojnteorganettatimoresekan
njqarkullimmbi8milionleknvit.
- Kjo kategori tatimpaguesish paguajn detyrimet si gjith shoqrit e tjera
fitimprurse prvec prjashtimit nga TVSHja pr shrbime t caktuara.
Tatimetqatojantdetyruaratpaguajnjan:
- Tatimfitiminmasn20%tfitimitvjetor;
- NseshoqriashprndanfitimpaguanTatimmbidividentinnmasn10%t
shumssmbeturpaspagessstatimfitimit;
- Tatim mbi t ardhurat personale pr cdo pag apo shprblim q shoqria u
jep punmarrsve t saj. Ky tatim sipas tabels q ndodhet n ligjin e tatimit
mbi t ardhurat sht i shkallzuar n 5 nivele pagesash dhe tatohet nga 1
20% plus nj shum fikse q varion sipas niveleve t pags nga 1 200 000
lekemtepr.
- Pr cdo punmarrs t shoqris paguhen nga pundhnsi kontribute t
sigurimeve shoqrore n total n masn 35.5% t pags q deklarohet n
listpagesatqdepozitohenndegtetatimeve.

Nktkategoritatimorejantregjistruarsiprdoruesttdrejtssautoritmbi
100 studio muzikore dhe prdorues t,t drejts s autorit si trupa artistike
profesionisteetj.

N kt kategori nuk prfshihen prdoruesit e t drejts s autorit, q jan t

regjistruarprtkryeraktivitetekryesorettjeradheshfrytzojndhetdrejtne
autoritnfunksiontaktivitetitttyrekryesor.

43

Regjistrimi si t vetpunsuar apo me statusin tatimor t biznesit t vogl sht
grupi m masiv i t regjistruarve q kryejn veprimtari q kan t bjn me
prdoriminetdrejtssautorit.

Kjokategoritatimpaguesishpaguantaksatlokale,qjannadministrimtpushtetit
vendor,qmaksimalishtarrijnderi1200Euronvitdukepaguarprcdotremujor
njshumqmundtarrijderin300Euro.

Prvecdetyrimevetmsiprmecdoivetepunesuarpaguankontributprsigurimet
shoqrore dhe shndetsore n masn 35.5% t pags q vetdeklaron n organet
tatimore,prnjpagjomtvoglse14000leknmuaj.

N organet tatimore jan regjistruar si t vetpunsuar n total mbi 290

tatimpagues q jan autor apo prdorues t t drejts s autorit n profesionin e
artistit.

N kt kategori nuk prfshihen prdoruesit e t drejts s autorit, q jan t

regjistruarprtkryeraktivitetekryesorettjeradheshfrytzojndhetdrejtne
autoritnfunksiontaktivitetitttyrekryesor.

Kjokategorieartistvedheprdoruesvettdrejtssautoritshtnjgrupimadh
n vendin ton. Prgjithsisht edhe pse ato realizojn t ardhura, ato jan pjes e
aktiviteteve t organizuara nga OJF, t tilla si organizatatq zhvillojn aktivitete t
bukurisshqiptareapofestavetndryshme.

Ncdorastligjifiskalprcaktonsekjokategorietatimpaguesveduhettinnshtrohet
pagess s tatimit n burim t t ardhurave q prfitojn nga prdorimi i t drejts
sautoritnmasn10%.

Kshtu, nse nj artist prfiton 100 lek nga nj e drejt autorsie, organizatori apo
ai q jep t ardhurat, i cili mund t jet nj kompani tregtare apo shrbimi e
regjistruar n tatime i mban 1/10 e shums dhe i derdh pr llogari t degs s
tatimevenrrethinkukarezidencn.

N t njjtn mnyr veprohet dhe pr aktivitete q organizohen nga institucione

publikeqndroreapovendore.

Ky tip tatimi sht i prhapur dhe mjaft rezultativ pr buxhetet e administratave

tatimoretvendevetzhvilluara.

Kndvshtrimitatimorprtardhmenetdrejtssautorit
N drejtim t prmirsimit t veprimeve t organeve tatimore si dhe rritjs s
bashkpunimitmeZyrnshqiptareprtdrejtateautoritpikatmkryesore
tbashkpunimitlidhenmeataprdoruesq:

44

- Prodhojn, shesin, japin hua ose me qira videokaseta, audiokaseta ose do lloj
mbajtsi tjetr, q prmban fonograme ose videograme t veprave kinematografike
ose audiovizuale apo sekuenca t pamjeve tlvizshme, t cilat nuk jan t pajisura
me pulln artistike t Zyrs Shqiptare pr t Drejtat e Autorit, n prputhje me
dispozitatektijligji,nbaztnjlejejeprushtrimineveprimtaristregtare;

- Kryejn veprime si ndrmjets ose si agjenci pr administrimin kolektiv t t

drejtave t autorit ose t artistve t tjer, kur nuk jan i pajisur me licenc pr
ushtrimineksajveprimtariengaMTKRS.

Natyrisht, n kt drejtim do t punohet akoma m tepr n rrug operative pr

evidentimindhemnjanimineelementvekorruptivdhepunonjsveqimbartin
atodukekrkuarprktqllimdhendihmnegjithtinteresuarveprtvnn
zbatimtplotkapacitetineligjitptmbrojtjenetdrejtavetautoritdheveprss
tij.

Ndrkoh,rritjaebashkpunimitndrejtimeteforcimittkorrespondencs,krijimit
t bazs s t dhnave dhe rritjen e numrit t prdoruesve t autorsis dhe
autorve n regjistrin kombtar t tatimpaguesve duke e bashkshoqruar me
veprime m efektive n ambjentet ku operohet me autorsin dhe pronsin
artistike, si dhe goditjen pa kompromis t evazionit tatimor dhe korrupsionit q
pengonluftnndajtij.

Bashkrendimi i veprimeve me interes t prbashkt do t thot q ajo q deri dje

nuk ka funksionuar duhet t kthehet sot e n t ardhmen nj faktor n ndihm t
rritjes s zbatimit t krkesave t ligjit pr mbrojtjen e t drejtave t autorit dhe
pronsisartistike.

Disangafushatmeinterestdyanshmprtardhmen,mendojsedotjen:

- Kryerja e kontrolleve, sipas mass s rriskut t identifikuar tek prdoruesit e

pronsisintelektualeprodhues,importues,shitsapodhnsmeqeratformateve
q mbartin veprat artistike dhe verifikimin pr pajisjen e tyre me pulln e zyrs s
mbrojtjes s t drejtave t autorit, si dhe nse kto subjekte kan nnshkruar
kontratatprzbatiminetdrejtavetautorit.
- Kontrollidhendalimiizhvillimittspektakleve,shfaqjevekinematografikeetj.,kur
nuk kan lejen e autorve t shoqris q autoritetet i kan kaluar mbrojtjen e t
drejtavettyre.
- Ngritja e disa pikave t reja t kontaktit pr ta rritur nivelin e prgjegjsis pr
zbatiminedetyrimeveligjore

Me rritjen e numrit t t regjistruarve n organet tatimore si prdorues t

drejtprdrejt t autorsis s veprave artistike do t ndikonte pozitivisht n
prmirsimin e formalizimit t ksaj kategorie aktiviteti, si dhe do t ishte nj

45

tregues i dukshm i funksionimit t t drejts s autorit, ligjit t ri, si dhe tregues i
suksesshmibashkpunimitndrinstitucional.

Vetmnsekemikuptuarsiduhetngamangsitdhemosveprimeteskaluars,por
dhe nse rritim kapacitetet profesionale dhe organizimin e punonjsve q do t
angazhohen n kt sektor mjaft delikat dhe deri diku dhe abstrakt si natyr
aktiviteti ekonomik ather do t mund t themi se kemi ecur nj hap m tej n
drejtim t integrimit t administratave tona drejt standarteve t krkuara pr
integriminnBashkiminEuropian.

13TAKSATLOKALEDHEFUNKSIONIMIITYRE

Per vjeljen e administrimin e tatim taksave per organet e qeverisjes vendore si dhe
per funksionet dhe strukturat e administrates tatimore vendore bashkite dhe
komunatbazohente:
KushtetutaeRepublikesseShqiperise
Ligji nr.8652, date 31.07.2000 Per organizimin dhe funksionimin e organeve te
qeverisjesvendore
Ligji nr.8560, date 22.12.1999Per procedurat tatimore ne Republiken e
Shqiperise
Ligji nr.7805, i ndryshuar me ligjin nr.8344,date 13.05.1998 Per tatimin mbi
pasurine
Ligji nr.8435, date 28.12.1998 Per sistemin e taksave ne Republiken e
Shqiperise
Aktetnenligjorenezbatimteligjevetemesiperm
Rregulloreebrendshmeeorganizimitdhefunksionimitteorganitvendor

Ne cdo bashki e komune jane ngritur si struktura ne vete deget ose zyrat e tatim
taksavelokale,tecilatkaneketofunksione:
Funksionplanifikues
Funksionadministruesdheivjeljessetatimtaksavelokale
Funksionkontrollues
Funksionedukues
Funksiontrajnues

Degetosezyratetatimtaksaveneorganeteqeverisjesvendorekryejneketodetyra
nelidhjemevjeljendheadministriminetatimitmbipasurine,qenormalishtduhette
zeje nje perqindje shume me te madhe ne te ardhurat e pushtetit vendor (tani per
taninukkandodhurkjogje),sidhetetatimtaksavetetjeralokale.
Administratatatimorevendore:
Kerkon zyrtarisht nga zyrat e rregjistrimit te pasurise se paluajtshme ne rreth
listenepersonavefizikeajuridike,vendasetehuaj,qekanenepronesindertesa,
sidhesiperfaqetdhedestinacionineperdorimit;

46

Kerkon nga personat juridike, publike dhe institucionet shteterore te dhena per
ndertesatdhesiperfaqetendertimitqeatokaneneadministrim;
Merr pjese ne perberje te komisionit te ngritur nga kryetari i bashkise per
evidentimindheazhorniminneterrentendertesavenepronesiaponeperdorim
te personave fizike e juridike, vendas dhe te huaj qe ndodhen ne territorin e
juridiksionittebashkise,perteciletnukkatedhenatedokumentuara
Kerkon nga Dega e Tatimeve te Rrethit te dhena suplementare per subjektet qe
janeobjektitatimitmbindertesatdhetaksatetjeralokale
Evidentontegjithesubjektetqeinenshtrohentaksavelokale
Rregjistrontedhenatnekompjuterpercdosubjektsimesiper
Perllogarit masen e tatimit mbi pasurine dhe te taksave te tjera lokale dhe
ploteson akt detyrimin perkates ne tre kopje, nga te cilat nje ja dergon
tatimpaguesit,njeagjentittatimordhenjenedosjenperkatese
Rakordonnefundtecdomuajimedegenellogarisesebashkise,degenethesarit,
degenetatimtaksaveterrethitperdetyrimetesubjekteve,arketimetetyredhe
vleratekaluaranefavortebashkise.
Kontrollonsubjektetnepermjetinformacioneve,vezhgimevetedrejtperdrejtane
terren,nepermjetdokumentacionit
Edukonpublikuntatimpagues,qekyifundittebehetipergjegjshemperzbatimin
mekorrektesitelegjislacionittatimor
Legjislacioni shqiptar percakton taksat lokale ne llojet dhe ne nivelet e percaktuara
ne ligjin nr.8435, date 28.12.1998 Per sistemin e tatim taksave ne Republiken e
Shqiperise.Taksatlokaletecilatpercaktohenmeligjjane13.

Taksaeregjistrimitnjeherenemomentineregjistrimit
Taksaepastrimitdheelargimittembeturinaveeshtevjetore
Taksaefjetjesnehoteltetehuajvedomuajpasardhes
Taksae1%texhirosdotremujor
Taksaereklamesvjetore,dofillimviti
Taksaetabelesvjetore,dofillimviti
Taksaperbagetitetherrurmujore
Taksapermbajtjeneqenveteluksitvjetore,dofillimviti
Taksaeregjistrimitpervendbanimineriperdoregjistrim
Taksaeparkimitteautomjeteveditoreosemeprenotim
Taksegjuetiedhepeshkimiamatorvjetore,dofillimviti
Taksaperndertimeterejamemarrjenelejessendertimit
Taksavendoreebiznesittevogeldyherenevit

Pertaksatemesipermekeshilliibashkiseapokomuneskatedrejtebrendamasesse
taksessemiratuarsimesipertebejendryshimememasen+/30%,nevartesite
kushtevesocialekonomiketepopullsise,nivelittebizneseveqezhvillohendhete
nevojaveperfondetebashkiseapokomunes.

47

PRMIRSIMIISHKMBIMITTINFORMACIONITDHEPRVOJAVEADMINISTRATIVOLIGJOREPR
QLLIMETATIMORE

Nje nga objektivat e ardhshme per administraten tatimore eshte venodsja e

standarteve te marrjes se informacionit bankar, direkt apo indirekt, per qellime
tatimore.Neketemenyreautoritetettatimoremundteshkarkojnepergjegjesiteper
rritjen e te ardhurave tatimore ne angazhimin per nje shkembim efektiv te
informacionitmepartneretetyrebankare.

Masatprinkurajimineformimittstandarteve

Per arritjen e ketij objektivi, duhet filluar me identifikimin e nje numri masash, qe
inkurajojne levizjet ne drejtim te formimit te standarteve. Keto masa ne menyre te
permbledhurdoteishin:

Ndalimiillogariveanonime
Kerkese per institucionet financiare per te identifikuar dhe klasifikuar klientet e
tyretezakoshemngaatarastesore,sidheperatapersona,teciletkanehapurllogari
rrjedhesedhekryejnetransaksionenevazhdimesi.
Rishqyrtim i politikave dhe praktikave qe nuk lejojne autoritetet tatimore te kene
lirshmeri hyrje ne informacionet bankare, direkt apo indirekt, per qellime te
shkembimit te informacionit ne raste te tilla ku perfshihet maredhenie
nderkombetare, te cilat jane objekt per investigimin e evadoreve fiskale, duke
perfshiredherregullimetdhepershtatjeteligjitdheaktevenenligjore.
Ndermarrja e iniciativave te pershtatshme per te patur leje hyrje per verifikimin e
aftesise tatimpaguese dhe per qellime te tjera tatimore duke perfshire ndoshta dhe
nevojeneberjessendryshimevetenevojshmeligjore.
Permiresimin e kapaciteteve administrative dhe rritjen e aftesise perpunuese te
sistemitteinformacionit.
Hapja e diskutimit se si te zhvillohet vullnetarizmi sipas strategjise per
pajtueshmeri me fiskun, per te mundesuar dhe tatimpaguesit jovulnerabel te
deklarojneteardhuratqeatakanefshehurnetekaluarendukeperfituarngastatusii
bankaveneruajtjenesekretevebankareperklientet(projektamnistite).
Inkurajimi per te permiresuar proceduren e lejehyrjes ne informacionet bankare
percdoqellimteadministratestatimore.

Vendetezhvilluaradhenezhvillim,tashmeikanezbatuarnjeserekerkesashtetilla.
Keshtu,asnjevendanetariOECDse*nuklejonhapjenellogariveanonime.Kerkesat
per identifikimin e klienteve jane praktika te perhapura ne cdo vend dhe kerkohen
ne menyre strikte nga autoritetet dhe institutet financiare e bankare ne keto vende.
ShembujtetillegjennevendesiAustria,RepublikaekedheHungaria,teciletkane
ndermarredisamasaperndalimineperdorimittellogariveanonime.
Ndersa ne kerkesen per identifikimin e klienteve ne vende te ndryshme masat e
marrajanezbatuarneniveletendryshme,sipasperformancesqeveritareqekacdo

48

vend ne pergjithesi ne zbatimin e kerkesave reformuese dhe integruese me
standarteteuropiane.

Disa vende, ne pergjithesi aplikojne parimin e inkriminimit te dyfishte per te

siguruar ndihmen e nevojshme ne hetimet mbi elementet dhe grupimet kriminale
duke perfshire ne kete kontekst dhe hetimet per krimet fiskale. Ky parim nuk eshte
nje pengese per shkembimin e informacionit, kur problematikat e krimeve fiskale
janetenjejtaneprezantimetdhekerkesatperinformaciontevendeveterajonitdhe
megjere.Pordheneseketoproblematikadoteishintendryshme,ateherekyparim
do te duhej te gjente menyra te tjera te peraferta te shkembimit te informacionit
duke gjetur zbatim ne nje baze me te gjere institucionesh, qe kane objektiv
evidentimindheluftenndajkriminalitetitfiskal.P.sh.kavendeqenekuadrineluftes
per inkriminimin e dyfishte perfshijne dhe mashtrimet fiskale. Megjithese, ky
orientim nderhyn ne standartin e termit inkriminim i dyfishte, gjithsesi qellimi i
sherbenobjektivitkryesor,luftesndajpersonaveqekanenjeskedekriminalefiskale
te dyshimte. Nen parimin e informacionit sipas specialitetit, informacioni i siguruar
mund te kerkohet te perdoret vetem per qellime te hetimit kriminal. Kjo ne fakt
ndikonnenjeperdorimjoefektivtetijngavendiqemerrinformacionindukemose
pershkallezuar shfrytezimin e informacionit nga gjithe infrastruktura e
administrates. I vetmi justifikim do te ishte ruajtja e sekretit per qellime te sigurise
kombetare apo hetimore...Megjithate, ky dikutim mbetet nje sfide e hapur gjithsesi,
pervendesiShqiperiadhevendetetjeranezhvillim.

Efektivizimi i shkmbimit t informacionit n kuadrin e Marrveshjeve pr

eleminiminetaksimevetdyfishta
Emiraeshkembimitdheshfrytezimittegjitheinformacionit,qemerrnjevenddote
ishteneseaidoteperdorejdhengaadministratatatimoreper tenxjerreekstraktin
fiskal, qe individi i inkriminuar apo mashtruesi fiskal i detyrohet buxhetit per te
pastruarskedenetijfiskale.Kjosherbendheperinstitucionetetjerateinteresuar,si
prove e qarte e nje veprimi kriminal, me pasoja ndaj buxhetit te shtetit evazionin
fiskal.Neketedrejtimkyveprimdoteishtenendihmeteefektivizimittemetesjshem
edhetepaketesligjoreantimafia,temiratuarparadisamuajshneparlamentintone.

Informacioningavendetetjeranedrejtimdheneinterestebuxhetitteshtetitdote
sherbentenefavorte:
shfrytezimit te informacionit bankar, sipas hapesirave qe lejojne legjislacionet
respektive te ketyre vendeve. Ne kete kuader Marreveshjet e eleminimit te taksimit
te dyfishte, permbajne pika e vecanta per shkembimin e informacionit. Por, deri me
sot praktikimi i shkembimit te informacionit ka qene i paperfillshem. Kjo eshte nje
faktiqenesishem,sidomospersaiperketmureveteinformacionitneketekauderqe
kemimevendetfqinje.Kanjehendektemadhinformacioni,jovetembankarpordhe
fiskalperadministratatfiskalemidisvendittonedhevendeve tetjeraterajonitdhe
me gjere. Marreveshjet e ketij lloji jane detyre e instancave me te larta te
institucioneve qeveritare per te kerkuar venien ne jete te ketyre pikave te
marrveshjeve. Ne keto marreveshje, te ndertuara sipas modelit standart te OECDse

49

sanksionohendetyrimeteorganevetatimoretevendeveqelidhinmarreveshjen,prt
shkmbyerinformacionetnevojshmeprzbatiminedispozitavetmarrveshjes.N
shummarrveshjepaltbiendakorttshkmbejninformacioneedheprpersonaqe
nuk cilesohen ne marreveshje. Ajo sanksionon detyrimin pr prdorimin konfidencial
dheruajtjenesekretittktyreinformacioneve,njllojsiveprohetmeinformacionete
brendshme,nprputhjemedispozitatelegjislacionittbrendshm.
Nje rendesi te vecante, per efektivizimin e pikave te Marreveshjeve eshte dhe
mirekuptimi i konceptit te mashtrimit tatimor, njesoj per gjithe ata qe kerkohet
shkembimiiinformacionit.

Nevojaestandartizimittkonceptittmashtrimitfiskalprvendeteinteresuara
Nepergjithesi,vendetezhvilluaraperdorintenjejtatpercaktimeperkrimetfiskaleapo
mashtrimet fiskale. Ne percaktimet e ngjashme qe kane standartizuar vendet e OECD
se, mashtrimi fiskal perfshihet ne keto pika, gjithsesi pa u kufizuar vetem ne to, si me
poshte:
Moszbatimi ligjor i dekarimit dhe pagimit te detyrimeve qe percakton legjislacioni
fiskal;
Mosdhenia e informacionit te sakte dhe te plote ligjor, qe realizohet me ane te
deklarimeve periodike dhe qe perfaqeson gjithe transaksionet e te individeve,
pavaresishtngaburimetendryshmeteteardhurave;
Organizimi i rezistencave dhe mashtrimeve te dnryshme duke i bere rezistence
autoritetevefiskalenembledhjeneteardhuravefiskale;

Ajo qe duhet kerkuar te behet nga instancat e larta qeveritare eshte negociimi ne
krijimin e barrierave te strukturuara ne forma te ngjashme organizative, nga te gjithe
vendet qe kane shprehur tashme interesin per zbatimin e parimit te inkriminimit te
dyfishte. Kjo do te ndikonte per lehtesimin ne shkembimin e informacioneve te
ngjashmedheefektiviziminetyrenekoheoptimalengaadministratatqedoiperfitojne
ketoinformacione.

Nje gjykates apo prokuror i angazhuar zyrtarisht ne procedimet kriminale apo penale
fiskaleperpersonateinkriminuardheqekanellogaribankarejashtevendit,nekuadrin
e shkembimit te informacionit dhe ndihmes se ndersjellte midis vendeve mund te
kerkoje te paiset me informacionin qe qarkullon ne kushtet e sekretit dhe
konfidencialitetitsipasnjemarreveshjetenenshkruarqemepare.Ndjekjadhezbatimi
iekstraktitqerezultonngashkembimiiinformacionitdotendiqetmetejngaoficerete
policisegjyqesore,qekanedetyrezbulimindheluftenekriminalitetitfiskal.

Nezbatimtemarrveshjeve,midisshteteveantareteOECDse,ndermjetinstitucioneve
tetyrevendaseteautorizuardhekrijuarperzbatiminekesajskeme,sipasparimevete
reciprocitetitkanekrijuaruratebashkepunimitqeteshkembejnedhetekenemundesi
per te hyre ne te dhenat bankare, per huara, grante, garanci bankare dhe shkembime
monetare nderkombetare duke ndertuar skema funksionale bashkepunimi efikase qe
kanesherbyerneshendoshjenebuxhetevetevendevetetyreneketedrejtim.

50

Shembuj nga vende t zhvilluara rreth praktikave ligjore pr nxitjen e
vullnetarizmittdeklarimevefiskale(AmnistitFiskalesegmentare)
Ne shtator te vitit 2001, qeveria italiane miratoi vendimin per fillimin e programit
per riatdhesimin e kapitaleve jashte vendit si dhe te aseteve per individet rezidente
italiane.

Kyprogrammesynimrritjeneteardhuravetatimorekishteobjektiv:
a. RiatdhesiminneItalitevleraveteaseteveqendodheshinjashtevenditdhe;
b. Deklarimineketyreaseteve,panevojeneriatdhesimit.

Sipasprogramitkerkohejprejindividevenjepageseebarabarteme2.5%tevleresse
asetit te deklaruar (ne kembim te pageses prej 2.5%, shteti do ti jepte ne bono
thesarisa12%etotalittevleresseasetittedeklaruar).Individiduhejteplotesonte
gjithashtu, nje deklarate te vecante konfidenciale dhe ta dorezonte ne nje banke
italiane apo ndermjetese, duke legalizuar ne menyre perfundimtare per autoritetet
fiskaleasetinindividual.Megjithese,kyprogramnukvazhdonendedhepatijetenga
Nentori 2001 deri ne Maj 2002, ai rezultoi me efekte disa miliardeshe per buxhetin
duke legalizuar ne kete menyre dhe shume asete te individeve dhe nxiti
vullnetarizmin ne deklarim nepermjet menyrave te qarta dhe praktike ligjore. Masa
te ngjashme jane ndermarre dhe per deklarime te individeve me aktivitet brenda
vendit.

IRSja amerikane (agjensia per mbledhjen e te ardhurave ne SH.B.A) shpalli ne

Dhjetor 2002, se ajo kishte rishikuar dhe azhornuar nje praktike standarte qe
ndihmon agjensite hetimore ne percaktimin e rasteve per individe te caktuar, nese
janeobjektperndjekjepenaleapojo.Neketokritereperpercaktimineperzgjedhjes
serastitdotendikoninfaktoretetillesi:derdhjaedetyrimevetatimoresipasafateve
ligjore, zbulimi dhe deklarimi vullnetar i detyrimeve shtese per te paguar, si
rrjedhoje e mosraportmit te gjithe te ardhurave. Ne kete procedure vleresuese dhe
perzgjedhese sipas analizes se riskut, modernizimi i teknologjise ka dhene ndihmen
me te rendesishme ne rritjen e standarteve kualifikuese dhe ekzekutuese te
veprimeve te administrates. Shembuj te shumte ilustrojne standartet e reja, qe po
ndihmojne ne zhdukjen e oroditjes per vleresimet e periudhave te volitshme te
deklarimit vullnetar te te ardhurave te paraportuara apo aseteve individuale. Masat
ndeshkuese te publikuara ne media apo internet kane shperndare mesazhe te qarta
se kjo eshte nje proces ne ndihme te individeve per deklarime vullnetare. Ashtu si
dhe me pare, praktika kerkon qe tatimpaguesi te kete nje besim te palekundur ne
zbatimin korrekt te marreveshjeve nga administrata. Keto praktika, gjithsesi nuk
perfshijneataindivideqekaneburimeilegaleteteadhuravetetyre.Atajaneobjekti
ndeshkimit sipas gjithe akteve ligjore per personat einkriminuarkuperfshihendhe
krimineletfiskale.

NeDhjetor2002,KancelarigjermanGerhardSchroederdeklaroiplanetpertetatuar
me 25% interesat bankare, ashtu si dhe planet per amnisti fiskale ne ndihme te
rezidenteve gjermane, qe do te deklaronin asetet jashte vendit. Ne qershor 2003,

51

qeveriapropozoinjedraftligjoriciliuofrontetatimpaguesvenjeurdrejtpastrtise
tatimore.
Ofertapertekaluarneketeuredotekishtedisakushte:
tatimpaguesit duhet te deklaronin prej fillimit te vitit 2004, deri perparafillimit te
vitit 2005 shumen totale te gjithe te ardhurave tatimore, qe mund te jene objekt i
tatimit.Ketoteardhuradoteperfshininnjeperiudhedeklarimingaviti1992derine
vitin2002.
tatimpaguesitduhettepaguaninbrenda10ditevepasdeklarimittebere,njeshume
tebarabarteme25%teshumessedeklaruar.Neseshumaedeklaruardoteishtepas
mbarimitteafatitzyrtarsimesiper,shumaepaguardoteishteebarabarteme35%
teteardhuravetedeklaruara.
Nese kjo e ardhur kishte te bente me nje forme te evazionit tatimor, shuma per tu
paguar do te ishte sa 60% e te ardhurave bruto te paraportuara dhe 60% te gjithe
shpenzimeve, te cilat jane zbritur si shpenzime te zbritshme nga te ardhurat e
tatueshme. Rregulla te ngjashme u vendosen dhe per raste evazioni ne TVSH dhe
tatiminmbipasurine.

Per te ndihmuar funksionalitetin e ketyre parime ne te gjitha vendet, qe kane

objektivatenjejtajaneorganizuardhenjesereseminareshdhejanebotuarmateriale
tendryshme,nemenyreqeshumevendetenatyralizohenmeideneelejehyrjesdhe
shkembimitteinformacioneve,nefunksionteqellimevereciproketeadministratave
tevendevetetyre.
Keshtu, ne nje seminar te organizuar ne funksion te ketij qellimi nga OECD,
pjesmarresit e disa vendeve ballkanike dhe vendeve ishsocialiste nga europa
qendrore e lindore deklaruan se sipas legjislacionit vendas, ata mund te marrin te
dhena nga bankat dhe mund te shkembejne informacion me nje shtet tjeter, me te
cilinkanelidhurmarreveshje.

NeRusi,egzistonnjeraportimautomatikibankaveperadministratentatimorerreth
transaksioneve te personave dhe individeve per vlefta transaksionesh me te medha
se US$ 10,000. Hapja e numrave te llogarise eshte i lirshem te kryhet nga cdokush,
pormbajtesiillogariseduhetteprezantojenebankekarteneidentitetitdheNIPTin
etij.Nderkohe,Rusiamundteshkembejeinformacionpertepermbushurkerkesate
njepaletjeter,metecilenkaberemarreveshje.
Pordheidejaenjeamnistiefiskaleperriatdhesiminekapitaleveteinvestuarajashte
Rusisekagjeturpopullaritettemadh.Neketopropozimejaneperfshiredheministra
dhepresidenti,nemenyreqetekrijojnekushtetefavorshmeperkthiminekapitalit.
Debati mbi kete teme ka vite qe behet ne Rusi, por deri me sot ka qene vetem ne
kuadrinhipotetik.Kydebatduketsekamarrerrugetembare,qe pasnjeraportiqe
lidhterritjenePBBsenevendmeriatdhesiminekapitalitjashtevendit.

Ne zbatim te ketyre pervojave, dhe ne vendin tone jane miratuar ligje te tilla qe
luftojnenemenyreteorganizuarelementetkriminalefiskale.Ngaanatjetervendosja
e kufijve dhe masave shternguese per kryerje transaksionesh jashte kanaleve
bankare,kandikuarnezyrtariziminnerritjeteteardhuraveteindividevenganjevit

52

netjetrin.Megjithate,raportimiibankave,siautomatikapodhemekerkeseeshtene
nivele te kufizuara dhe nuk eshte bere akoma nje faktor ndikues ne rritjen e te
ardhuravetatimore.

Persaiperketdebatittenjeamnistiefiskaleaieshtemjaftivaketdheipaperkrahur
ne pergjithesi nga asnjera pale e politikes apo nga pjesa inteklektuale e shoqerise
civile. Ndoshta, vete shqoeria civile nuk eshte e gatshme apo e pergatitur te ndeze
brendasajnjedebattetille.Kydebat,kagjeturperkrahjepertukthyernenjedebat
popullor, vetem ne disa deklarata perkrahese te ishpresidentit Meidani per
zgjidhjen e problemeve te shumta qe merr persiper kryerja e kesaj amnistie ne
vendin tone. Mendimi im eshte se koha me e pershtatshme do te ishin ndoshta 23
vitet e ardhshme, kur disa treguese makroekonomike do te jene te prezantuar ne
menyre me te sakte. Koha eshte i vetmi faktor mbeshtetes, qe ka aleat aktualisht
debatifiskalnevend...

53

KAPITULLIIII

SISTEMIAKTUALTATIMOR,NEUTRALITETIITARDHURAVEDHEINDIVIDI

K
ompleksiteti dhe kostua e sistemit aktual tatimor eshte nje nga temat me te
preferuara per tu perdorur nga perkrahesit e reformave tatimore. Ne debatet midis
specialisteve dhe analisteve te rastit konsiderohet se nje nder faktoret ndikues per
kryerjen e evazionit tatimor eshte edhe kompleksiteti i sistemit tatimor. Por, sa e
vertete eshte kjo? Ndoshta ka dhe faktore te tjere? Le te shikojme disa fakte e
analiza...

Kostuaetatimpaguesve
Sistemiaktualpershkruhetngaindividetsiipaqartedheipakuptueshemperta.Nga
ky kendveshtrim, ata mendojne se u vijne gjobat dhe detyrimet e shumta, qe ata
detyrohen ti mbartin me mundime te medha. Ketyre individeve, qe perbejne
shumicen e bizneseve te regjistruara u kerkohet nga administrata tatimore te
mesojne volume te tera ligjesh, udhezimesh, rregulloresh dhe shkresash, te cilat u
hanengakohaqeataecmojneseuduhetpertenxjerreteardhura.Dhembitegjitha
ketekohe,atyreuduhettaharxhojnepertellogariturepaguaratotaksaetatime,qe
ipaguajnemeshumepakenaqesi,megjithesekanedetyriminligjor,siqytetareperti
paguar.

Sipas nje studimi te bere nga studioja fiskale AlTax, nje tatimpaguesi te biznesit te
vogel i duhet nje mesatare prej rreth 200 ore pune ne vit (25 dite pune) per te
plotesuar formularet e deklarimit dhe librat fiskale, qe kerkohen perdokumentimin
etransaksioneveteaktivitetittetij.Kostuaekesajkoheperketatatimpaguesemund
te llogaritet ne nje mesatare prej 60 mije leke ne vit. Po te llogaritet kjo kohe per
gjithe tatimpaguesit e vegjel te regjistruar ne organet tatimore kjo kohe do te
rezultonte ne nje mesatare prej 9 milione ore pune ne vit (1.12 milione dite pune)
dhe me nje kosto te kohes se tyre prej 2.7 miliard leke apo rreth 22 milione Euro.
Nese flitet per kompleksitet ne sistemin aktual, ajo priret te rendoje me shume mbi
biznesin e vogel, pasi kjo kategori biznesi nuk arrin dot te perceptoje menyrat e
llogaritjes dhe rezultatin e detyrimeve qe duhet te paguaje. Nderkohe, bizneset e
medha qe kane gjendje financiare me te mire jane ne gjendje te punesojne eksperte
per ti shpetuar ketyre telasheve e praktikave dokumentare tatimore. Por, sido qe te
jetedyjanepyetjetmeterendesishmeqeukerkohetprejtatimpaguesvepertidhene
pergjigje. Sa eshte barra tatimore ne sistemin aktual dhe mbi ke shtrihet me shume
kjobarreaposieshteeshperndareajo?

54

Cilashtbarraaktualetatimore?
Shume nga ligjet aktuale tatimore jane ende te paqarta per qytetaret qe duhet ti
zbatojne.Atashpeshndihentepasqaruarperdetyrimetqeutakontipaguajne.Mos
ndoshta ka shume ligje? Mos valle ato jane shume te gjata? Apo jane te hartuara ne
njegjuhetepakuptueshmeperta?
Fakteshtesetatimpaguesit,shpeshndihentelodhurdhenukkanekohenendoshta
dheedukiminenevojshempertekuptuardhembajturmendgjithecfareuduhetper
teqenekorrektmeadministraten.Mepakse50%ebiznesevejanenedijenitegjithe
ndryshimeve dhe eshtjeve tatimore. Me pak se 40% e tyre jane ne gjendje te
plotesojnedheraportojnenekohekorrektedetyrimetetyre.Nderkohebarrafiskale
mesatarepernjebiznestevogelllogaritettejetenenjemesatareprej160mijeleke
nevit.Kjobarrefiskaleperbiznesetemedhaeshtemesatarisht5milionelekenevit.
Dhe per bizneset me te medha te vendit barra fiskale eshte mesatarisht 80 milione
leke ne vit. Natyrisht qe kjo shperndarje e barres fiskale provon se sistemi tatimor
aktualeshteprogresiv.Aitatonmeshumeateqeperfitonteardhurameshume.Por,
sigurishtqekjoshperndarjeebarresfiskalemidisindividevekashumehapesiraper
tusistemuar,nisurngashumekategoriqejaneteperjashtuaraende.
Ne fakt, sistemi aktual eshte nje sistem me disa shkalle tatimore, te cilat tatojne ne
menyre mikse si konsumin dhe te ardhurat e individeve. Te pakten, me shume se
50%eindividevetatohennebazeteteardhuraveqeataivetedeklarojnedhetarifae
zbatuar mbi ta eshte 5% deri 10% e te ardhurave te tyre. Nese pjesa me e madhe e
ketyre individeve do te futeshin nen nje sistem TVSHje, qe do te thote futja e nje
mekanizmipertelehtesuarbarrentatimoretemeindividevemeteardhuratepakta
nepermjet sistemit te kreditimit per ta do te kishte prape nje barre te madhe, ajo
burokratikeapooretpertepergatiturdokumentet.

Pokostuaadministrative?
Administrata aktuale tatimore kryen me te vertete nje pune voluminoze dhe te
pakompensuar si duhet. Megjithe kohen qe harxhojne tatimpaguesit per
dokumentacioninnenjepjesetjeterkohendihmohenfalasngapunonjesitetatimeve,
kohe e cila i redukton kostot e tatimpaguesve ne menyre te konsiderueshme. Fjala
eshte per ndihmen qe u jepet duke i ndihmuar ne sqarimin dhe ne konsulencen per
teplotesuardhekorigjuargabimetnedeklarimetetyre.
Vete administrata tatimore nuk i kushton shtrenjte buxhetit, po te kemi parasysh
kostonqekaneadministratatatimorenevendetezhvilluara.Neketovendepercdo
dollar te mbledhur kemi mesatarisht nje kosto administrative prej 20 centesh.
Nderkohe ne vendin tone, nga 66 miliarde leke te mbledhura nga administrata per
vitin 2004 me nje buxhet shpenzimesh administrative prej 1.6 miliard leke na
rezulton nje kosto administrative prej vetem 20 qindarka per cdo lek tatime te
mbledhura.Shumicaekesajkostojeshkonperpagateshperblimetetatimorevedhe
vetem 30% e saj per qellime investimesh apo kosto te tjera operative. Ne kete mes
nuk llogaritet kostua e punes se tyre per edukimin e vazhdueshem fiskal te
qytetareve,detyreqeataebejnevullnetarisht.Ketedetyreqeduhettabejecdonjeri
neshoqeri,ieshtelenevetemtatimeve.Megjithatetatimpaguesitshqiptarenukkane
ndonje nivel te kenaqshem te derdhjeve ne menyre vullnetare te tatimeve. Ky

55

konstatim mbeshtetet ne disa studime e deklarime te eksperteve fiskale vendas per
informalitetindheevazioninfiskalshqetesuespervendin.
Vetemnepermjetforcimittepunestestrukturavetesaj,administratatatimoremund
tereduktojeatepjeseteevazionit,qejanetransaksionetjashtesistemittatimor.Kjo
varet nga fakti se sa pjese te ekonomise informale, apo sa pjese te evazionit dhe
aktiviteteveilegaledotebehenpjeseintegraleetarifavetatimore.

Popropozimetpruljetarifashtatimore?
Oferta per ulje te ketyre tarifave eshte nje perpjekje per te zgjeruar bazen e
tatueshme, me qellim perfshirjen ne te edhe te asaj kategorie qe jane evadoret e
djeshem, te cilet sot hyjne per here te pare ne sistemin tatimor. Nje politike e tille
mund te reduktoje numrin e atyre qe veprojne te fshehur dhe kjo do te ishte nje
betejeefituarndajevazionit.
Por, kjo ulje e tarifave tatimore duhet te kete parasysh dhe baza mbi te cilen gjen
zbatimsistemiaktual.NeketesistemperfshihensiatobizneseqejanebazaeTVSH
se,poashtudhepjesaebizneseveqejaneteperjashtuarngaTVSHja.Keshtu,ataqe
jane te perjashtuar nga TVSHja nuk paguajne as TVSH dhe as tatim fitimi, ndersa
furnitoret e tyre po. Nderkohe, tatimpaguesit qe jane te regjistruar ne TVSH e
paguajneatekurmallratetyreishesinnetreg.Por,nefaktketundikonvetetarifae
TVSHseprej20%qedetyrontatimpaguesineperjashtuartushmangettatimeve.Per
nje tregtar pakice me nje norme fitimi deri 20%, perfitimi nga shmangia e tatimit
eshte afersisht sa 1% e vete fitimit. Kjo eshte arsyeja pse ata qe jane te perjashtuar
nga skema e TVSHse duhet te jene pjese integrale ne skemen e saj dhe te perdorin
kreditimin e TVSHse se faturave te blerjes, si pjese e nje sistemi kompleks qe ka
nevojepercdomekanizemtetij,qetefunksionojenerregull.

Efektettetardhurat
Pergjithesisht, propozimet e bera nga reformuesit e sistemit synojne realizim te
ardhurashneutrale.Por,asnjeherenukeshteberendonjevleresimistudiuar,secila
do te ishte shkalla tatimore me e pershtatshme per te arketuar te ardhurat e
mundshme optimale me ketenivel zhvillimi shoqeror dhe ketenivel kualifikimi dhe
edukate ne pune te administrates tone. Sipas mundesive qe na ofron sistemi aktual
tatimor,dukemareparasyshdheperjashtimettatimore(dukeperfshireperjashtimet
nga tatimi mbi te ardhurat, TVSHja, akciza) shkalla optimale tatimore do te ishte
15%, te pakten 5% me poshte se tatimi mbi fitimin dhe TVSHja. Natyrisht, qe nje
shkalle e tille nuk eshte pjese e nje mendimi apriori, por duhet te perllogaritet dhe
provohet me se miri ne kushtet praktike te administrimit tatimor. E them kete pasi
kjo shkalle tatimore duhet te perfshije dhe bazen e atyre tatimpaguesve qe deri me
sot nuk deklarojne dhe paguajne. Keta jane gjithe individet qe ne nje menyre apo
tjetrenperfitojneteardhuradhenukideklarojnedhetepaguajnedetyrimintatimor.
Duke patur parasysh kete, natyrisht dhe vete sistemi aktual i kontabilitetit duhet te
keteparasyshpershtatjenmeketeshkalletenjejtetatimore,pertebereazhornimet
enevojshmenelidhjemeshpenzimetepazbritshmedhemeamortizimineaktiveve.

56

Eshte e rendesishme te themi qe nje numer tatimesh bazohen mbi konsumin. Cdo
ndryshim i shkalles tatimore ka nje efekt te dukshem edhe ne shperndarjen e te
ardhuravesipasklasaveshoqerore.Neketekuaderedhekyndryshimqepermendem
me lart ka efekte te ndryshme ne shperndarjen e te ardhurave ne tipin e familjes
shqiptare dhe brezave te saj, po ashtu si dhe ndryshimi qe egziston sipas klasave
shoqerore.

Nesekemiparasyshteardhuratsipasklasaveshoqerorekjokatebejekryesishtme
tatimin mbi te ardhurat qe aplikohet mbi to. Po te bazohemi mbi shkallen tatimore
prej 15% dhe ta perdorim ate ne raport me te ardhurat ne dispozicion si nje mase
matese, individet e varfer do te perjetonin nje ulje te te ardhurave nga 3% deri 5%,
ndersa individet e klases se mesme do te perjetonin nje ulje te te ardhurave ne
nivelin e 2% deri 4%. Nderkaq, klasat e pasura me te ardhura te medha do te
perfitonin te ardhura deri ne niveline 10%. Ky efekt do te ishte mei dukshem nese
neutraliteti i te ardhurave do te arrihej nepermjet perjashtimeve te vogla sesa duke
aplikuarshkalleneperqindjetelarta.
Nesekemiparasyshteardhuratteshperndarasipasbrezaveteshoqerise,propozimi
per te zhvendosur barren tatimore nga tatimi mbi konsumin ne tatimin mbi te
ardhuratdotakalonteketebarrenefaktneshtresatendryshmeshoqerore.Shkalla
tatimoreeperbashketprej15%megjithesedotekishtenjebazetetatueshmebazuar
mbi konsumin, ajo gjithashtu do te jete dhe nje baze per tatimet mbi te ardhurat e
individeve. Barra tatimore do te zhvendoset me ngadale nga konsumi individual te
paga dhe kapitali. Duke qene se individet e pasuruar rishtazi zoterojne tashme
kapital,barradotetentojetezhvendosetmbiketaindivide.

Zakonisht, individet ne moshe te re, te cilet fitojne te ardhura dhe krijojne kursime dhe
kapital me shpejt se te tjeret mund te kene perfitime relativisht me teper se te tjeret nga
tatimet,ndersakapitalistetmetevjeterdheklasaemesmeuduhettembajnenjebarremete
madhe.Megjithate,dheindividetepasurnukdotekenenjebarretatimoretelarte,nesedo
te arrijne te realizojne qarkullim te kapitalit te tyre ne shume sektore te ekonomise dhe
mundesive qe ofron shoqeria civile duke bere ne kete menyre nje zinxhir qarkullimi per te
perfituar nga mundesite ligjore per sa me shume lehtesira. Sa me teper mundesi te krijojne
per te hyre neper labirinthet e mundesive ligjore tatimore, aq me te lidhur ngushte do te
behenmemundesineperteperfituarteparet.Cdobrezindivideshkrijonmundesiteetijte
perfitimittelehtesiravefiskale,telidhurangushtedhemezhvilliminekonomikoshoqerorte
vendit.

PASOJATSOCIALENGANDRYSHIMETNTVSH

Nga fundi i viteve 60 TVSHja sht br taksa kryesore e konsumit n mbi 120
vendetindustrializuaradhenzhvillim.FutjaeTVSHsenmesinevitit1996edhe
n Shqiperi mund t konsiderohet si ngjarja me e rendesishme n evolucionin e
strukturestatimoreshqiptare.

57

MegjithearsyetspecifiketecdoadministratenpershtatjteneTVSHse,tardhurat
nga ajo jan t ndryshme nga njeri vend n tjetrin. Argumenti kryesor pr kt
ndryshueshmeri sht se nj TVSH e hartuar n mnyrn e duhur pr kushtet e
zhvillimit ekonomik t vendit i rrit t ardhurat tatimore duke mbajtur nj kosto
ekonomike dhe administrative t ulet n raport me koston pr arketimin e t
ardhurave nga taksa t tjera mbi konsumin. Ne nj nder studimet e FMNse mbi
efektin qe vjen nga aplikimi i perqindjes se shkalleve t TVSHse sht verejtur se
mund t grumbullohen mesatarisht rreth 0.4 % t PBBse t ardhura tatimore pr
cdo 1% shkalle tatimore. N vendet e industrializuara pjesa e t ardhurave nga
TVSHja kap 20% 40% t totalit t t ardhurave tatimore apo 5% 8% t PBBse.
Ndersanvendetnzhvillimedhepseajonukshtnktoniveleperqindjeznj
peshetkonsiderueshmettardhuravetatimore.
Nj TVSH e pershtatur mbi kushtet specifike ekonomike kombetare siguron
gjithashtu nj neutralitet n fushen e tregtise se jashtme nepermjet mostaksimit t
eksporteve dhe trajtimit t importeve mbi nj mesatare te prodhimeve brenda
vendit.

ShtrirjaeTVSHsenzonatethella
Ka nj mendim t perbashket se nj TVSH sht br e mir kur ajo mbulon nj
numer sa me t gjere tatimpaguesish dhe aktivitetesh apo thene ndryshe eshte nje
piramide me baze sa me te gjere. Me thjesht, kjo do t thote q prodhuesit, shitesit
me shumice dhe shitesit me pakice duhet t jen n pjesen derrmuese t tyre
aplikuestligjittTVSHse.

Duke hedhur nje veshtrim ne vendin ton, zbatimi i TVSHse nisi kryesisht pr
subjektet prodhuese te medhenj, si dhe importuesit dhe tregtuesit e mallrave me
shumice. Perpjekjet e metejshme t administrates tatimore u shtrine n zgjerimin e
bazessesubjekteveqduhettregjistroheshinnTVSHngapermbushjaekriteritte
realizimit t xhiros mbi 8 milion leke (mbi 63,000 uro) brenda nj viti fiskal. Ky
kriter sht i zbatueshem pr cfaredo lloj aktiviteti q nga prodhuesit deri te shitjet
mepakice.

Disa vende t tjera q e kan nisur me zbatimin e TVSHse si n rastin shqiptar e

kan zgjeruar aplikimin e tij dhe n shitjet me pakice. Kto vende perfshijne
Argjentinen, Perune dhe vendet frankofone t Afrikes (q filluan metaksimin etipit
francez mbi prodhimin). N kto vende u verejt se aplikimi i TVSHse vetem tek
tatimpaguesit me aktivitete prodhuese po shtremberonte politiken e neutralitetit
tatimor dhe favorizonte aktivitete t tilla si: produktet e luksit dhe akcizes,
importuesit dhe furnizuesit e medhenj t sherbimeve t ndryshme. Kjo shkaktonte
nj shperndarje t pabarabarte t barres fiskale dhe efekte regresive t TVSHse n
lidhjemekonsumin.Sipasoje,krijoheshindheproblemetmprehta(kurprodhuesit
shisnindirekttshitesitmepakiceapotekonsumatoretperfundimtareosekrijonin
kanaletdirektetetyretshperndarjes).
N dallim nga zgjerimi i zbatimit t TVSHse, kur perfshihen dhe shitjet me pakice,
probleme si ato t mesipermet minimizohen. Neutraliteti fiton terren, pasi taksa n

58

kt mnyr zhvendoset sa me afer konsumatorit perfundimtar. Prodhuesit apo
shperndaresitnukmundtjentpercaktuardhevleratetatueshmejangjithnjet
njejtamecmimetaktuale.NeketemenyrenukshtshkallantcilenTVSHjasht
vendosur ajo q percakton numrin e tatimpaguesve, por masa e perjashtimit t
subjektevetebiznesittvogel.Prmeteper,kyperjashtimnukshtikushtueshem
n kuptimin e t ardhurave t humbura, pasi bizneset e vogla t perjashtuara do t
vazhdojnetpaguajneTVSHnprblerjetqkryejne.
Nese pr shtrirjen e TVSHse deri te shitjet me pakice ka me shum debatime
mendimesh dhe opinionesh te ndryshme, per zgjerimin e TVSHse n sektoret e
sherbimit publik ka pak mendime apo debat. Fakt eshte se shum vende europiane
nuk i taksojne aktivitetet q kryejne organizmat e shtetit me mendimin se nuk ka
kuptimtngarkohenmeTVSHaktivitetettilla(tperjashtuarangapagesaeTVSH
se) kur kjo do t kerkoje vetem rritje fondesh, pra rritje t shpenzimeve buxhetore.
Por, praktika pr ato vende q nuk i perjashtojne nga pagesa e TVSHse kto lloj
furnizimesh ka qene e shoqeruar me rritje t pergjegjesise dhe transparences se
veprimevetorganizmaveshteterore.

Kohet e fundit n disa nga vendet europiane ka nisur nj praktike e re e taksimit t

sektorevetsherbimitpublik.Njsektor,ntecilinpozbatohetnjpolitikendryshe
janesherbimetpostare,tcilatnfundtfunditfutennkonkurenceneperditshme
sikonsumatoreteletres,gazetaveapoperiodiketeblerengaprivateapokurkryejne
shperndarjet e postes me transportues q vijne po nga sektori privat. Aplikimi i
TVSHse n sektorin publik (i nderthurur me subvencione) ka avantazhin e
konfrontimittpolitikbrsvemdrejtperdrejtmekostonenderhyrjesseshtetit.

Une vleresoj mendimin se nese TVSHja nuk administrohet fuqishem mund t

degjeneroje n nj takse q deformon sistemin tatimor, q frenon rritjen e
ekonomise dhe specializimin e sektoreve t saj duke u kthyer n nj takse (peshe)
mbixhironegrumbulluarnzinxhirineqarkullimit.

RREZIQETNGANDRYSHIMETNSKEMNEPENSIONEVE

Punonjsit q jan kontribues aktiv, si te skemes se pensioneve publike edhe

private gjithsesi duhet te kene kujdes nga rreziqe qe mund tu kanosen perfitimeve
ngapensionet.Rreziqetetillamundtejene:
Ndryshimet politike. Mundesia e ndryshimit te rregullave te lojes mund te sjellin
ndryshime ne nje menyre te tille ku perfitimet mund te behen me te vogla nga sa
ishinpremtuar.
Kontribute te pakta. Kjo mundesi egziston nga ngushtimi i bazes se kontribuesve
dhepagesaneniveleteultatekontributeve.
Jetegjatesiaeperfituesveeshtenjerreziktjeter,kurperfituesimmundtejetojeduke
marre perfitime mbi nivelin e kontributeve apo mesatares se llogaritur per te
perfituar.

59

Inflacioni eshte nje tjeter rrezik duke prishur dhe cbalancuar gjithe fondin e
perfitimittepensioneve.

Ndoshta ka dhe rreziqe te tjera, por une mendoj se sadoqofshin ato dhe sado te
paralajmeruar te jemi per rreziqet qe na kanosen asnje skeme pensionesh nuk i
shmangdotgjitherreziqetqemundtedalin.Megjitheseskematepensionevepublike
mbulojne perfitimet e atyre qe jetojne (nje lloj tip sigurimi jete), ne rastet e
pensioneve per paaftesi dhe raste te tjera qe jane objekt per perfitime jane pjese e
skemessepensionevepublike.

Nese merret nje vendim per te privatizuar pensionet duhet te merret parasysh qe
punonjesit duhet te jene te mbuluar me sigurim per jeten, paaftesine dhe ndihmen
sociale per papunesine. Mbrojtesit e skemes se pensioneve private thone se
pjesmarresit e saj do te perfitonin me shume nese kontributet e tyre do te
investoheshin ne bono thesari, obligacione shteterore apo letra tetjera me vlere, qe
jane ne qarkullim ne tregjet financiare. Nje argument qe ngrihet shpesh per
favorizimin e idese per privatizimin e pensioneve eshte dhe mendimi i zhvillimit te
tregjeve te kapitalit ne vendet ku ai eshte i dobet apo inegzistent.Por, investimi i
fondittepensioneveneketovendemetregjetepastabilizuara dotesilltemeshume
pasiguri. Per kete arsye, operatoret e kesaj fushe shpesh i kufizojne investimet e
fondittepensionevevetemnebonothesari.

Ne Kili, ne vitin 1981 u reklamua nje eksperiment per privatizimin e skemes se

pensioneve dhe investimi i fondit te tyre u realizua vetem ne bono thesari
afatshkurtradhemepasnjepjeseemireefondeveeshteklienteefuqishmeebonove
te thesarit afatgjata. Ne Meksike, para disa kohesh u krijuan disa fonde private
pensionesh qe u investuan ne favor te uljes se borxhit te brendshem. Investimet
nderkombetare jane te ndaluara gjithsesi, si ne Meksike po ashtu dhe ne Kili. Por, a
duhen orientuar kursimet e individeve te nje vendi ne kete menyre? Megjithese,
fondetprivatepremtojneperfitimetemedha,pasiatoinvestojnefondetepensioneve
ne aksione ne bursa financiare, rreziqet e falimentimit te tyre egzistojne. Gjithsesi,
eshteenevojshmeqengashumatotaleefondittegrumbulluartezbritendhekostot
administrative, te cilat jane me te larta per skemat private sesa per ato publike. Ne
Holande, shpenzimet administrative vjetore janete vbarabarta me1% te shumes se
kontributeve. Keto kosto jane shume me ndryshe per vende te pazhvilluara apo ne
zhvillimesiper.

Rreziqetpolitike
Llogarite individuale qe hapen nga individet sipas skemes se privatizimeve jane
pergjithesisht te mbrojtura nga rrisqet politike, por privatizimi nuk mundet ta
eleminoje fare kete rrisk. Qeverite ndonjehere vendosin taksa mbi fondet e
pensioneve, miratojne akte nenligjore qe ndikojne mbi vlerat e obligacioneve dhe
bonove te thesarit dhe rregullojne fondet ne ate menyre qe ato mund te mos jene
gjithnjeneinteresinekontribuesve.Nesisteminaktualtesigurimevenukmendohet
se ka rrezik, pasi punonjesit e sotem mbeshtesin financiarisht nepermjet

60

kontributevepensionistetmemirekuptimineteardhmesqeatadoteripaguhennga
punonjesit e te nesermes. Por, per punonjesit e sotem nuk ka asnje menyre
efektivisht per te bere marreveshje dhe te kontraktojne me brezat e ardhshem,
keshtu qe nje frike egziston. Frika behjet akoma me e forte nese raporti i atyre qe
dalin ne pension rritet mbi mesataren, si nga shkaqe ndryshimesh demografike, po
ashtu dhe nga politikat e nxitjes per pensione te parakoshme per moshat e mesme.
Nganjeraane,njerritjenenumertepensionistevedhepunonjesvenemoshenprane
pensionit shkakton nje rritje te numrit te atyre qe mbrojne sistemin e pensioneve
egzistues.
Nje rrezik tjeter politik mund te jete si pasoje e ndryshimit te rregullave te zbatimit
te skemes duke rritur shumen e kontributeve per te paguar te nje grupi ne favor te
njegrupitjeterperfituesish.Kjomundtendodheneatoraste kurnukkarregullate
percaktuara qarte per ndarjen e raportit kontributperfitime. Ky rregull nuk do te
thoteseshkallaeperfitimevetepunonjesvemeteardhuratepaktadotejeteenjejte
me te punonjesve me te ardhura te lart. Punonejsit me te ardhura te pakta
pergjithesisht nuk jetojne shume vite dhe keshtu si kompensim pensionet qe
perfitojneduhettezevedndesojnenejpjesetemiretekontributevetepagurangata.

Sigurimetdheinflacioni
Kurpunonjesitdalinnepensiondhefillojneteterheqinkursimetegrumbulluara,ata
kerkojne me shume se sa nje kthim normal te vleres se parave qe kane derdhur si
kontribute. Ata kerkojne gjithashtu garanci qe kontributet qe ata kane derdhur te
jene te mbrojtur nga zhvleftesimi si pasoje e inflacionit. Pensionet publike e
garantojne kete automatikisht, ndersa llogarite individuale te sigurimeve private
mundtabejneketevetemneseatotransformohenseparinepensionevjetorereale.
Nje pension vjetor eshte nje seri pagesash te bera ne intervale te rregullta qe
vazhdojne derisa ngjarja specifike ndodh. Kjo ngjarje specifike eshte p.sh. vdekja e
kontribuesit.
Nje shembull tjeter mund te qatesoje akoma me tej diskutimin. E zeme sikur, nje
punonjes qe del ne pensionne moshen 65 vjecare, me nje rroge prej 1.000.000 leke
nevitnevitinfunditdheqekagrumbulluarnjeshumekontributeshprej10.000.000
leke ne nje llogari private pensioni. Perpara daljes ne pension, ai ose kompania
private e sigurimeve i zhvendos fondet e tij ne investim afatshkurtra obligacionesh
apodhenebonothesari.Supozojmeseketobonokanenjesiguriteperfitimitte1%
ne vit te shumes duke mbajtur konsideruar ne nivele konstante, si indeksin e
cmimeve te konsumit, po ashtu dhe inflacionin. Individine shembullin tonei perket
grupit shoqeror qe ka nje jetegjatesi rreth 20 vite mbi moshen 65 vjecare qe del ne
pension. Megjithate, kjo eshte nje mesatare jetegjatesie, pasi ner kete grup ka
individe qe jetojne 70 vite e ka te tjere qe kalojne 80, 90 e madje dhe 100 vite jete.
Cdonjeringaketaindividejetegjatedotiduhetteperballetmerrezikunekalimitte
shumes se kontributeve te derdhura prej tij ne vitet e punes. Nje individ mund ta
kufizojeketerrezikdukezgjedhurnjeniveljetesemestandartteulet.
Punonjesi i shembullit tone, qe ka grumbulluar nje shume prej 10.000.000 lekesh
mund te bleje nga ofertat e skemes private nje pension vjetor te perjetshem, i cili
eshteipagueshemnefillimtecdovitineshumen540.000leke,dukezbriturvlerene

61

kostos se administrimit. Me inflacionin zero perqind, fuqia blerese e shumes se
pensionit vjetor mbetet konstante. Nese niveli i inflacionit do te ishte 4 perqind ne
vit,pagesanominaledotebehej760.000leke,porfuqiableresedotebinte.Nevitine
10te ajo do te arrinte ne nivelin 530.000 leke dhe ne vitet e ardhshme akoma me
poshte. Pensionisti eshte me mire me nje pension vjetor nominal sesa ti indeksohet
pensionisipasnormesvjetoreteinflacionitper10vitetepara.
Por,nevojapermbrojtjekunderinflacioniteshtenjemundesiqeduhettezbatohete
lidhur me shkallen e rritjes se prodhimit te brendshem. Nese do te kete rritje te
prodhimit te brendshem me te madh se rritja e indeksit te cmimeve, kjo do te
ndikonte ne rritjen e fuqise blerese per cdo perfitues te ardhurash, por per
pensionistet qe zakonisht perfitojne te ardhura te pakta kjo do te ishte akoma me
pozitive.
Blerjetepaketavetepensionevevjetoreperballnnjerreziktjeterdhekjodoteishte
mundesiaenjesituatetepazakontenetregunevleresperasetet,normateinteresit.
Kjodotemundtezgjidhejmepraniminenjeperqindjemesatareteperfitimitqenuk
varetngavitiidaljesnepension.Formatetjerakombinimiebashkepunimimundte
gjenden dhe te zbatohen me sukses, duke reduktuar rreziqet qe ndeshen shpesh ne
zbatimineskemavetepensioneve.

EFEKTETEKONOMIKENGAPAVARSIAEGJYQSORITDHEGJYKATAFISKALE

Nese gjykatesit do te jene te varur nga titullaret e institucioneve publike zbatimi i

ligjevedotevazhdojetejeteipamundurdhenevendtetijdotevazhdojmetekemi
ligjinepersonave.Njesistemgjyqesoripavarureshtekushtikryesorperrealizimine
skemes universale te zbatimit te ligjeve nga te gjithe dhe ne menyre te barabarte.
Por, faktor i nje rendesie mjaft te madhe mbetet, qe nder faktore te tjere dhe
pavaresia e gjyqesorit te ndihmoje per rritjen e zhvillimit ekonomik, sidomos per
traditen dhe kulturen aktuale ne vendin tone. Gjykates te pavarur jane jo vetem nje
faktorkycperzbatimineligjit,porngaanatjeteratajanedhenjethemelnesigurine
eruajtjesseligjshmerisesegjithejetesekonomikoshoqerore.

Vendimet e gjyqsorit jan shpesh vendime kolektive t tre apo m shum

gjykatsve. Kto vendime zakonisht jan subjekt i apelimeve n shkalle me te larta.
Nese njera nga palet nuk gjen realizimin e kerkeses se saj ne shkallen e pare, ajo i
drejtohet nje shkalle me te larte, e cila ka kopetence per kthimin per rishqyrtim te
ceshtjes.Supozohetqegjykatesitneshkalletelartajaneshumemetekualifikuardhe
objektive se ata ne shkallen e pare e gjykimit. I gjithe ky proces gjykimi duhet te
zbatohet nen kushtet e nje transparence te plote. Nese transparenca ne gjithe keto
vitedotekishteqeneneniveletesajnormalecdoshtetasdo tekishtemundesinete
krahasontevendiminedhenemeatecfareligjiequantevlefshme.Por,nesekjonuk
eshte bere atehere, kjo transparence duhej te gjente pasqyrim ne relacione
shpjeguese te lidhura me ceshtjet per gjykim. Te gjitha keto te gjithe ne nuk i kemi

62

ndjere apo konsatuar. Ne fakt, kjo do te ishte hapja e nje rruge te re per rritjen e
pavaresisesegjyqesorit.
Neseekonsiderojmepavaresineegjyqesoritsinjekuptimperterealizuarzbatimin
sa me korrekt te ligjeve, atehere do te duhet qe gjykatesit te garantohen nga cdo
mundesi varesie dhe ndikimi, qe i ve perballe presionit, duke filluar nga konfliktet
partiake e duke vazhduar deri tek ato midis institucioneve qeveritare. Qellimi i
gjyqesorit duhet te mbetet zbatimi i ligjit dhe jo interesi i personave te tjere apo
imponimi i vullnetit te autoritetit te qeveritareve. Ky qellim duhet te kete lidhje me
faktorin e ruajtjes se integritetit te tyre per te mos patur pasoja qe kane si shkak
vendimet e dhena prej tyre (te pezullohen nga detyra, te paguhen me pak apo te
ngarkohen me gjykime te ceshtjeve te dores se dyte). Ajo qe kerkohet nga ta eshte
gjykimi i paleve me respekt, duke ndare argumentet e pershtatshme nga te
papershtatshmet dhe dhenien e vendimit ne nje kohe te arsyeshme ne lidhje me
nenet e ligjit. Por, asnjehere standarti i vendimeve te tyre nuk duhet te preket nga
preferencat personale apo nga simpatite dhe antipatite ndaj paleve ne gjykim duke
qenetepergjegjshemperligjinqezbatojne.Natyrishtqeketu nukflitetpergjykates
qemarrinvendime,tecilatnukjaneneperputhjememisioninetyreteshqyrtimit.
Liria e veprimit qe ka ne dispozicion gjyqesori eshte e lidhur me reformen
institucionale konkrete qe ben ndarjen e kopetencave midis segmenteve te sistemit
gjyqesor.Kymomentduhettejetepjesameesinqerteeprocesitnekerkimtegjetjes
se balancave. Nese flasim per segmentin e gjyqesorit qe ka te beje me problemet
fiskale,ateheregjykimishkonmetejsenjeceshtjecivileezakonshme.Pergjithesisht,
gjykatat fiskale zgjidhin kerkesen e paleve qe e kane te nevojshme justifikimin apo
sqarimin e nje sjellje te kaluar. Kjo zgjidhje kerkohet nga vendimet e gjyqtareve, qe
zakonisht jane gjyqtare te vetem. Ne kete kendveshtrim qendrimi i gjyqtarit eshte
boshtithelbesorperceshtjetekerkuarangapaletpertuzgjidhur.
Kygjykimiveshtirekamomente,qeduhenmbajturnekonsiderate,ndertecilatme
kryesorja do te ishte baza me e gjere e pregatitjes fiskale, per te qene ne korent te
situatavemetefresketaligjore.Keshtu,nenjegjykimperceshtjeqekanetebejneme
problemet fiskale interpretimi juridik i problemit eshte pjesa e zakonshme e punes.
Nderkohe, nese nje ceshtje e tille gjykohet pa largpamesine ekonomike te situates
atehere do te thoshim se gjykimi ka deshtuar se qeni i drejte. Ne shume vende,
efektet ekonomike e nje gjykate fiskale jane ato qe diktojne gjithe logjiken e
proceseve. Natyrisht, qe kete logjike gjyqtaret e perdorin dhe per situata te tjera
civile, por problemi i konflikteve administratetatimpagues eshte i nje natyre te
vecante. Ne nje kohe kur mashtrimi fiskal eshte nje semundje masive e te vepruarit
nga sipermarresit dhe kur korrupsioni eshte nje forme kolektive joshjeje nuk mund
tethuhetsetegjykoshsipasligjeveekekryermisioninegjyqtaritfiskal.Tegjykosh
sipas ligjeve eshte padiskutim qellimi kryesor, por cfare mbetet te gjykosh kur ligji
nuk zbatohet ne menyre masive dhe aq me teper si mund te pritette zbatohetdrejt
nganjeadministratemeproblemetesajtezhvillimitdhepermiresimittecilesisedhe
e pandihmuar nga segmente te tjera te administrates publike ne ndihme te
mbledhjessetatimevemesameshumeinformaciondheobjektivitet.
Ne kete kontekst do te ishte shume me mire qe mekanizmat ligjore per gjykaten
fiskaletefillonintepershtateshinperatohallkatedobeta,qendikojnenerastete

63

gjykimittesaj.Kjodotethoteselegjislacionijuridik,per rastetekonfliktevefiskale
dukeqenesenukkaasnjetraditeinterpretimeshdheceshtjeshtetrajtuara,duhette
fillojenekrijiminestafittefiskalistevemetepergatiturnendihmedhebashkepunim
te ngushte ne fazat fillestare me gjykates te kualifikuar ne trajtimin e ketyre
ceshtjeve.
Marrja persiper e nje reforme te tille kerkon nje studim te hollesishem mbi efektet
ekonomiketesaj.Gjykatesitekesajkategorieduhettedinenemenyretedetajuarse
cfare mbikosto do te kishte nese gjykimi do te ishte thjesht mbi bazat juridike te
studiuara nga literatura, kur konfliktet fiskale kane shume me teper nderthurje me
elemente te shumte dhe te komplikuar te te shkuares ekonomike. Gjykimi i ketyre
ceshtjeve, ne rastin kur individet nuk jane vene asnjehere ne menyre te barabarte
perparaligjitpertedeklaruarteardhurateperfituaranegjitheketovitedoteishte
njegjykimqenukdotemerrtenekonsideratebarazineeshtetasveparaligjitnjesoj,
qeeshteboshtiinjegjyqesorinecdovend.

Pyetjaqeuneshtrojeshtekjo:Akandonjeinstrumentqetibejegjykatesittepunojne
sipaskerkesavetedrejtuesvetetyre?
Nesedotebenimndonjeanketimmenjerezit,pertedhenemendiminetyrenelidhje
mekorruptiminesistemitgjyqesor,rezultatimeimundshemdoteishtenjeopinion
negativ.Por,nesedotebenimnjeanketimperteparesesaeshteniveliimitdhenies
nga biznesi per gjyqesorin, per te ndikuar ne vendimet gjyqesore ne lidhje me ta,
atehereopinionetdoteishinnemasenmetemadheproidesesecdofirmekerkonte
korruptoje gjykatesit e ceshtjeve qe ato kane ne gjykim. Ky vleresim i opinionit
shprehatetreguestematshemngaqytetaret,qendihetngavendimetqegjykatajep
ne ceshtjet midis sipermarresve dhe administrates. Ka patur shume pak raste, ku
gjykata eshte thelluar ne verifikimin dhe vleresimni real te problemit duke mos e
pare te lidhur ngushte me momentin apo rastin, por te lidhur dhe me evazionin e
perseritur, por dhe me te ardhurat e padeklaruara qe vihen si garanci nga keta
biznesmene per fitimin e ceshtjes. Natyrisht, qe korrupsioni i gjyqtareve eshte
rezultatishkallessefunksionimittemekanizmavegjyqesore.Megjithesekamungese
tedhenashneketedrejtimsupozohetsekorrupsioniigjyqesoritshenonnjenivelte
larte,potemarreshperbazemosfunksioniminetijsiduhet.
Nesethellohemineanalizimineketyretreguesve,teciletkanelidhjemenjeritjetrin
do te mund te gjenim dhe instrumentat, qe duhen perdorur per funksionimin e
gjykates fiskale. Problemet qe karakterizojne periudhat neper te cilat ka kaluar dhe
kalon vendi jone jane elementet qe nevojiten per ti bere sa me efektive keto
instrumentaligjore.
Megjithate,praktikaboterorekaprovuarsembitegjithanevojitetnjepavaresireale
e gjyqesorit. Kjo pavaresi mund te nxite rritjen ekonomike nepermjet kanaleve te
ndryshme,njendertecileteshtereduktimiikorrupsionit.
Nderkohe, krijimi dhe funksionimi i nje gjykate fiskale nuk duhet te jete thjesht nje
deshire dhe produkt i reformave te nxituara, por nje rrjedhoje logjike, qe duhet
ngriturmbinjegjyqesortepavarurdhemestandarteteqendrueshmetepunessetij.

64

4STINTEKOSTOSSQEVERISJES

Prelud

Ka dy rrug pr individt t grumbullojn mirqenie dhe pasuri: ose t prodhojn,

ose t grabitin. Qytetrimet m t zhvilluara kan ecur prpara duke prodhuar apo
kryershrbimedheikanshkmbyeratometardhura.Kjomnyregrumbullimit
ttardhuravendihmonsipartneritetinesiprmarrjen,poashtudhemirqeniene
shoqris. Por, ndonjher rregullat e ndonj kohe i lejojn njerzit t ecin prpara
dukegrabiturfarkanprodhuarttjert.Kjomnyrjovetmnukgjeneront
ardhura shtes, por konsumon burimet dhe si rrjedhoj ul mirqenien e shoqris.
Nbotnmodernekandodhurtprdoretvetqeveriaprgrabitjengaindividtq
jan pjes e saj. Sasia e burimeve q u jepen lobingjeve qeveritare, fushatave t
zgjedhjevedhefavoretformavetndryshmeqbhenngazyrtarteqeverisjan
tlidhuradirektmelehtsiminqubnqeverisjafitimevepersonale(apogrupevet
interesit) duke rritur shpenzimet e grupeve t tjer. Akoma m tej, kur qeveria
dshton n dhnien e projekteve publike prfituesit t par pa shkelur rregullat e
vendosura, njerzit do t nxiten t harxhojn m shum koh duke u prpjekur t
organizohendhelobizohen,sesatrritinprodhiminetmiravematriale.
Qeverisja e mir duket nse sht n funksion t rritjes ekonomike dhe mirqenies
s individve, kur ajo inkurajon prodhimin dhe kurajon grabitjen. Akoma m e
qartkjoduket,kurajoqndronmshumsiforcneutraledukembrojturtdrejtat
epronsisdhezbatiminekontrataveligjore.

PranveraBurimetqeveritare
Kostuaedoproduktishtajoqduhettjepetprtuprodhuar.Qeverianukbn
prjashtimngakjo.Por,sektoriprivatkahumbjeprsaiprketburimeveqjant
angazhuara me shrbimet dhe furnizimet e sektorit publik. Burimet q shkojn per
ruajtje rendi, programe sociale, ushtri, shndetsi, edukim ose ndonj produkt
tjetr qeveritar, n fakt kan prdorues t grupeve shoqror dhe sektorve
ekonomiktndryshm.Nsektoburimenukdotishintlidhurameproduktet
qeveritare,atherdotishintliraprsektorinprivat.Kostuaektyreprodukteve,
pavarsishtnseburimiifinancimitttyrevjenngataksate mbledhuratvititsjell
nvetveterritjetborxhitapohedhjetparassteprtnqarkullim.
Po jap nj shembull nga fushafiskale. Mbledhja e tatimeve e taksave dhe detyrimi i
njerzveprtzbatuarlegjislacioninshtnjkostoburimeshnjerzore.Deklaratat
tatimore duhen prgatitur dhe monitoruar; ndrkoh ligjet fiskale duhen zbatuar.
Megjithat,burimeteprdoruranktfushnukjantmajftueshmeprasnjerin
nga sektort, si at privat, por dhe at publik. N SHBA, nga studimet e kryera
vrehetseprprgatitjeneplotsimineformulareveprtatimetetaksat,shoqrive
dhe individve u nevojiten pr do vit fiskal rreth 5.5 miliard or pune ose sa 2.7
milion punonjs me orar t plot. Ndrkoh, po e njjta koh i duhet dhe
administrats tatimore amerikane dhe madje pak m tepr pr prpunim, selektim
dhe m tej administrim t tyre. Por, shum mir kt pun tashm kan koh q e
bjnsistemeteintegruarinformatik.Kjokasjellnjshfrytzimracionaltkohs

65

s puns, rritje t efektivitetit t shrbimeve ndaj tatimpaguesve dhe zgjerim t
hapsirave kohore pr studim t bazs s tatimpaguesve pr nj shprndarje t
ngarkess fiskale sa m progresive n raport me t ardhurat e prfituara prej
gjithsecilit shtetas. Dhe kjo u ideua po nga administrata publike duke ndrtuar
strategjikombtareafatgjatadheprgjithsegmentetadministrativepublike.
Nisur nga politikat tatimore aktuale, te ne nse do t vazhdojm t mbajm nj
ngarkes fiskale t pashprndar drejt n t gjith grupet e shoqris shqiptare
(pjesa e bujqsis nuk jep asnj kontribut pr shrbimet publike q prfiton nga
qeveria) dhe mangsi n shfrytzimin efektiv s burimeve t administrats do t
rezultoj me vazhdimsin e deformimit t mimeve t tregut. Si rrjedhoj, kjo
situat do t bnte t painteresuar njerzit dhe bizneset t bjn m shum
shkmbime nga frika se nuk do te ken po t njjtat prfitime, si kompensim.
Aktiviteti i munguar nga ky fakt sht nj kosto pr ekonomin n trsi. Nga ana
tjetr, kjo do t sjell dhe largimin e individve nga jeta formale ekonomike duke
synuar t derdhin mundin e tyre n aktivitete informale, q sht nj kosto apo
pesheshtuarprekonomindheqeverin.
Ky sht fakti pse kostot e blerjeve qeveritare peshojn m shum se fatura fiskale
aponiveliishpenzimeve.elsineburimevemtmdhaprnjbuxhettvoglsi
kyjoni,egjejmtemiradministrimidhemirorganizimi.

VeraTaksatdhedefiitibuxhetor
Kur shpenzimet qeveritare kalojn t ardhurat q mblidhen rezulton defiiti
buxhetor. Pr vitin 2003 ai ishte sa 10% e PBBs. Burimi i defiitit nuk sht aq i
kollajt pr tu zbuluar. Kshtu, parlamentart plqejn t shpenzojn lek pr
programe qe kenaqin zgjedhesit e tyre. Nga ana tjeter ata nuk parapelqejne ti
taksojne ata. Kjo per ta do te thote vendosje e nje kostoje te dukshme mbi votuesit.
Defiiti eshte nje alternative drejt tatimeve aktuale. Ai shtyn koston e dukshme te
qeverisenenjeteardhme.

Por,farefektikafinancimiidefiititprekonomin?Argumentimetaktualethone
se financimi i defiitit jep efektin e shtyrjes se tij per teardhmen duke mos renduar
keshtu vetem mbi qytetaret e sotem, por dhe per qytetaret e ardhshem. Megjithate,
dukevrejturpraktikenboteroreperketefenomenmundtethuhetsezhvendosjae
borxhitneteardhmeneshteikushtezuarngarealitetetspecifike.Nesebreziisotem
arrintulerepasardhesetetij,apofemijevetesotemshumefabrika,makina,shtepi,
dije dhe shume asete te tjera prodhuese, atehere mund te themi se u kemi lene
brezave te ardhshem nje potencial prodhues qe konsiderohet i larte. Nga ana tjeter
nesedotulihenmepakngaketoasetedhemeshumebonoqeveritareateheredhe
potencialiprodhuesdotezvogelohet.Keshtu,dukeparesesindikonborxhiqeveritar
te brezi i ardhshem ne fakt arrijme te njohim efektin e tij mbi kapitalin e krijuar ne
vend.Per vendin toneka shume pune pertu bere ne kete pike, pasi duhet tanisim
separimeinventariziminegjithekapitalittembeturngaekaluaradheatijtekrijuar
neketo15vitedemokracitranzitore.

66

Adotmundterritjaetaksavetultedefiitinbuxhetor?Apothjeshtadotmundte
trrintenktoprqindjesashtpaurriturmiradministrimi?Studimetkryera
prkttem,ngafiskalistnvendettjera,prezantojnsekjogjnukdotishtee
mundshme. Arsyeja gjendet te realiteti. Rritja e taksave mund t krijoj t ardhura
mtmdha,porngaanatjetronnrritjeneshpenzimeve.Njstudimibrdisa
vitemparnSHBA,ngaKongresi,tregonteseprdoUS.dollarshtesngarritjae
t ardhurave tatimore, shpenzimet u rritn me 1.6 US.dollar, pra 0.6 US.dollar
defiit. Regani e trajtoi problemin taksadeficit ne mase te gjere n kohn kur ishte
president i SHBA. Ai pranoi t ulte taksat, nse Kongresi do t ulte shpenzimet.
Taksatuuln,porshpenzimetdshtuanmezbatiminnpraktikdhenukuuln?!N
t njjtin kurth ra dhe presidenti Bush ( babai i presidentit aktual) ne kohen kur
ishtenekryeteshtetitamerikan.Dherealishtshtevshtiretndodhekundrta.
Aiqkandorparatdotishpenzojatoqijandhn, madjenmoskrkoft
dhettjera.

N vendin ton nisur dhe nga t msuarit nga gabimet e t tjerve, por dhe nga
kshillat e partnerve ndrkombtar sht iniciuar nga qeveria politika e uljes s
shpenzimeveparriturtaksat.Madje,vitiqvjendothyjmeuljesinasnjvitm
par me ulje t prqindjeve tatimore. Thjesht, detyra kryesore pr dy agjensit e t
ardhurave n vend mbetet rritja e nivelit t kapaciteve e burimeve t administrimit
dhe rritja e shkalls s zbatimit t ligjeve dhe rregullave njsoj pr t gjith.
Megjithat, kto llogari merren n konsiderat kur bhet analiza e meritave t
programitqeveritar.

VjeshtaVarfriadheprogrametqeveritareprtaluftuar
Kur u deklarua lufta ndaj varferis n SHBA, n mesin e viteve 60 u prhap nj
mendimsevarfriamundteleminohej,nseqytetartmemshumtardhurado
tishintgatshmtderdhninvetmpakngakursimetetyrendrejtimtpjesss
qytetarvetpafattshoqris.
Programe t hartuara mbi kt mentalitet q u perhap u zbatuan anemban
nprmjet transferimit t fondeve me projekte qeveritare subvencionimi e ndihme
pr zhdukjen e varfris. Pas disa dekadash lufte ndaj varfris t qeveris
amerikane, por dhe t qeverive t vendeve m t industrializuara deklarojn se
varfrianukshtzhdukurende.

Analiza ekonomike te bera nga studiuesit, theksojne se eshte e veshtire te

transferosh te ardhura nga nje grup q i jep te ardhurat, te nj grup tjeter, q i pret
me etje kto t ardhura, ne menyre qe te permiresoje mireqenien e vet ne nje
perspektive aftagjate. Te ardhurat nuk jane si nje shi magjik qe bie nga qielli dhe
mund ta bejne te mrekullueshem vendin ku ato bien. Gjithashtu te ardhurat
kombetare nuk jane nje torte, te cilen qeveria mund ta prese ne pjese dhe tju a
servire njerezve anembane. Perkundrazi, te ardhurat jane nje gje qe njerezit e
prodhojne dhe fitojne. Ajo fitohet nga individe qe sigurojne te mira materiale dhe
sherbimeperindividetetjereqejanetegatshemtepaguajneperto.

67

Persa i perket shperndarjes se te ardhurave, e rendesishme per qeverine eshte

vendosja e kritereve ne raport me aftesine prthithse optimale t grupit ku
transferohen te ardhurat. Kjo shperndarje t ardhurash duhet prcaktuar n raport
me rentabilitetin e tyre, me kohen dhe me nevojat imediate dhe perspektive t
rajonitkuqeveriatransferontardhura.Poperdornjeshembullpertakonkretizuar
kt mendim. Supozojme sikur qeveria vendos te jape nje shume te ardhurash prej
20 leke do njeriu, qe i duhet t rrije n radhe ne sportelet e bankes per t marre
secilipjesenevet,prejores8temengjesitderineoren4mbasdite.Radheegjatedo
tekrijohejsahapembyllsytemetmarrveshnjoftimin.Porsaegjatedoteishte
radhadhesategatshemdotejenenjerezitterrinegjitheditenneradhedukemarre
nga koha e punes dhe aktivitetit te tyre? Nje personi, te cilit nje ore pune i kushton
mepakse2leke,aiemendonsejavlenterrije10oreneradhepertefituarshumen
prej 20 leke. Te tjere, te cileve ora e punes u kushton me shume se 2 leke ne ore
mendojne se si mund te bejne ndryshe per ta rritur vleren e tyre dhe te mos rrine
dukepritur.Nisurngakyshembull,mundtethemisekurnjerezitduantebejnedika
dukepriturperteplotesuarkriterpaskriteripertukualifikuar,njepjeseemadhee
energjivedhepotencialittetyrehumbetdukerendurpasplotesimittekritereve.

Vendet qekane aplikuar subvencione pr tndihmuar njerzitnnevoj dhe pr t

luftuar varfrin dhe mjerimin, prve ndonj efekti t kufizuar pozitiv, efektet
dytesore qe rrjedhin nga ky fakt kane rezultuar me shume negative. Realitetet e
ketyrevendevekanetreguarseeshteshumeveshtiretesubvencionohennjerezitne
nevoje ne periudha afatgjata. Pasi njerezit jane te prirur qe aty ku ata mund te
perfitojne dicka per te cilen nuk lodhen per ta prodhuar direkt, por e marrin ne
formesubvencioninepermjetprogramevetendihmes,ataqendrojnepasivedhenuk
perpiqenperrritjeneteardhuravepersonaledhepersosjesse ambjentitkujetojne.
Epra,kjonukkapsetestimulohetmetejatehere.Subvencioniiprojektevetepunes
ezhvillimevezonaledoteishteshiumagjikperbanoretezonavetevarfra.

DimriZbatimiirregullavekushtetueseelsidrejtzhvillimitekonomik
sht marrziintelektuale ekohs ton kndvshtrimi se zgjedhjetnvetvetedo t
krijojn nj ambjent stimulues drejt progresit ekonomik. Si historia dhe teoria
politikenatregojnsekykndvshtrimshtirrem.Nseqeverisjaqndronsinje
forcepozitivenefavortezbatimitterregullavekushtetuese,rregullatelojespolitike
duhet te luhen te tilla, qe te vetesjellin interesat e votuesve, politikaneve dhe
zyrtareve ne harmoni me progresin ekonomik. Nese do te kishim shnderrimin dhe
largiminprejketijfunksionitesaj,ateheregjithshkadoteishtenjeproessekushte
rrmbente m shum pr vete duke krijuar dy lloj aktivitetesh kryesore: prarjen
dhegrabitjen.Individtdotfillonintharxhoninmshumkohdheenergjiprt
marr copat e torts dhe m pak koh pr ta prodhuar tortn. Si rrjedhoj,
produkti i brendshm bruto do t bhej realisht gjithnj e m i ult. Armiqsia,
mungesaebesimit,madjedheurrejtjadotfillonintrriteshin,dukenisurperiudha
e nj stanjacioni, apo ndryshe koha e parakrizs. Jeta n nj ambjent t till, t
tejpolitizuarnukshteknaqshmeprasnjarsye,apojo?!

68

far kushtesh duhet t ket nj program dhe nj vend demokratik pr t

promovuar dhe zhvilluar progresin ekonomik dhe stabilitetin e vendit? Analistt e
vendeve te zhvilluara industriale nuk kan qene te rezervuar te shprehen ne kete
drejtim me propozime qe ndihmojne direkt kete analize dhe une po i permend me
poshte.
Asnje qeveri prgjithsisht nuk duhet t mbaje pr shume kohe pronesi private, si
pjeserisht dhe teresisht me mendimin qe ta perdore per sherbime publike. Te
pakten,kureshteedetyruarteecineketerrugeajoduhettarealizojemecmimete
tregut dhe pa prekur asnje te drejte te shtetasve te vet qe ju garantohen me
kushtetute. Veprime qe nuk zbatohen ne kete menyre duke u justifikuar me
pretekstin e interesit publik perbejne nje dere te hapur per abuzime, qe duhet
mbyllursameshpejt.
Edrejtaenjerezvepertebleredheshiturlegalishtmallra dhesherbimenukduhet
kufizuar apo dhe penguar nga qeverisja qendrore dhe lokale me pretekste te ligjit.
Liria e shkembimit eshte guri i themelit te progresit ekonomik. Kontrollet e mimit,
kufizimet e liensimeve me motive profesionale dhe territoriale si dhe pengesa te
ngjashme (nuk duhet keqkuptuar rasti i ertifikimit t aktivitetit me kriteret e
liensimit) jane pengesa ne rrugen per zhvillimin ekonomik. Ndrkoh, vendosja e
autokufizimevebrendasegmentittekopetencavetedozyrtari, vetqeverindota
lehtesonte nga kostot e teprta dhe do ta ndihmonte n realizimin e targeteve pr
zhvillimin ekonomik dhe limitimin e przierjes s politikanve n afera t atilla, qe
jane per tu sherbyer interesave t nj grupi t caktuar shoqror. Krahasimin me
realitetinshqiptarmundtabnivet.
N mbyllje un do t thosha se...Sa m efektivisht dhe racionalisht n koh ti
zbatojm kto pika t rndsishme, m t suksesshem do t jemi drejt rritjes
ekonomike,mirqeniesdheecjesmekoknlartnprrrugtebots.

PROJEKTETTATIMOREDHEEFEKTETMBITREGTIN

Sistemitatimoraktualmeshkallezimetetijpertatiminmbiteardhurat,tatiminmbi
konsumin dhe sistemin e vecante te taksimit per te ardhurat nga punesimi dhe
kontributet e sigurimeve shoqerore dhe shendetesore ka hasur ne kete kohe shume
kritika. Thuhet se gjithe keto shkallezime e ndarje i kushtojne vendit ineficience
ekonomike, humbje kohe, frenim te nxitjes se tregtise dhe pengese ne rritjen e
administrimittetyre.

Reformimet e propozuara kane dimensione te ndryshme duke filluar me

transformiminnenjesistemmebazetegjerenenjesistemqesynondrejtshkalleve
tatimore sa me te te harmonizuara midis tyre, ne favor te qarkullimit te brendshem
dhekonsumatoritshqiptar.
Ndryshimet e politikave tatimore jane ne cdo vend nje debat i vazhdueshem duke
marreparasyshjovetempermiresiminekapacitetitteadministrimitfiskal,poredhe
tendencenpernjeharmonizimtetatimevebazetesistemit.

69

Tretatimetkryesoretesistemittatimor
Nje sistem tatimor mund te ndertohet duke shfrytezuar alternimin e tre tatimeve
kryesore: tatimit mbi te ardhurat, mbi pagen dhe mbi konsumin. Tatimet e bazuara
mbiteardhuratdhepagenjanetethjeshtedhetelehtepertukuptuarngaindividet.
Me nje tatim mbi te ardhurat gjithperfshires, gjithe te ardhurat, si ato ne lidhje me
punenapodhekapitalinmundtepermblidhennenjebazetatimore.Natyrisht,qete
ardhurat nga punesimi perbejne nje baze me te vogel tatimore sesa te ardhurat nga
burimetetjeradhemundteduhentarifatatimoremetelartaqetetatohentenjejtat
teardhurasibazetatimoredheperkategoriteetjerateteardhurave.

Menyrameethjeshtepertekuptuarthelbinetatimevembikonsuminapotatimeve
qenukrendojnevetemmbibiznesin(TVSH,akcize,taksadoganore)eshteneradhe
teparetekuptohetkonceptiekonomikiteardhures.Nekutpiminegjere,eardhura
eshtenjematesiburimeveteperfituaraprejnjeindividigjatenjeperiudhete
caktuar.
Njeindividkadymundesinelidhjemeteardhuratetij.Ai,osemundtikonsumoje,
osemundtikurseje.Kjollojmaredheniedotethoteseteardhuratperfshijne
konsumindhekursimin.Kjonabentekuptojmesesagjithperfshiresedhesa
mbeshtetetmbikonsuminnjetatimqeduhetteaplikohetnenivelinindividual.
Nesistemineardhshemaktualindivididuhettedeklarojetegjitheteardhuratetij
dhellogaritjetpertatiminmbiketoteardhurabehetmbiteardhuratbruto.
Nderkohe,nenjesistemtatimortehedhurperdiskutimtjeternjeindividmundte
permblidhtegjitheteardhuratpordukezbriturgjithekursimetetijnetoapoduhet
teshtojehuatedheborxhetetijneto.Produktifiskalsipasketijsistemieshtenje
tatimibazuarmbikonsuminnenivelindividual.
Ne rastin e sistemit tone tatimi mbi konsumin mund te mblidhet ne cdo nivel te
qarkullimit te produkteve dhe sherbimeve ne formen e tatimit mbi vleren e shtuar,
por nese baza e tatimpaguesve eshte sa me e madhe e mundshme. Me TVSHne,
tatimpaguesit perballin nje tatim mbi faturimet minus blerjet e materialeve, te
miraveperrishitjedhekapitalinqeperdoretperbiznes.NjeTVSHqetejeterealisht
njetatimmbikonsumingjithperfshireseduhettendajenemenyrenmeracionaledhe
efikasetemundshmeTVSHnemidisshoqerivedheindivideve.

Perspektivaekonomikeevenditdheindividit
Kuranalizojmeefektetendryshimevetepolitikestatimorembibilancintregtareshte
e rendesishme te dallojme perspektiven ekonomike te vendit dhe perspektiven e
shoqerivetregtaredheindividevetetij.
Njevendkryenmaredhenietregtarepasinepermjetkesajtregtiemundtegarantoje
gjithe te mirat materiale dhe sherbimet, qe kerkohen dhe u nevojiten njerezve, me
kerkesen kryesore qe ti perfitojne me nje kosto sa me te ulet sesa kostua qe do te
rezultontenesedotiprodhoninaporealizoninvetesherbimetdhemallrat.
Nje vend eksporton prodhimet apo sherbimet e tij si nje menyre e pageses per
importet e kryera. Nga ana tjeter, shoqerite dhe individet qe kryejne biznes kane si
qellimfinalteshesingjitheproduktetdhesherbimetdhetemaksimalizojnefitimet.

70

Eksporti garanton menyren per ti permbushur keto qellime. Perceptimi i njerezve
lidhet me reflektimin e perspektives se bizneseve ne kete shkembim. Shume njerez
neShqiperi,tashmebesojne,madjedheekanetreguarsemundteprodhojnetemira
me nje kosto te krahasueshme apo dhe me poshte se sa te mirate prodhuara jashte
kufijve te vendit. Kjo perkthehet se eksportet ne kete menyre mund te rriten dhe
ashtu si ne nje ene komunikuese kjo do te pasonte ne uljen e volumit te importeve.
Kjoktheseeshkembimevetregtaredotepermiresonteperformancenetregtisesone
dhe natyrisht do te zvogelonte deficitin tregtar. Megjithate, Shqiperia nuk mund
manovrojeaqlehteneketetregglobaldhetehyjeneketotregjenderkombetareme
kostometeuletsetehuajtpershumengaprodhimetshqiptare.
Eshtemomenti,qetepermendinsenesebiznesishqiptarnukdo teperthithesasite
pranueshme te kapitalit te huaj, apo pa marre kredi dhe huara, atehere ekonomia
jone do te ngelej e mberthyer brenda mureve te kufizuara te kapitalit dhe kredive
te limituara te vendit. Qarkullimi i kapitalit dhe bilanci tregtar jane gjithnje imazhe
qe pasqyrojne njeritjetrin: nje hyrje kapitali prodhon nje deficit tregtar, ndersa ne
daljekapitaliprodhonnjesuficittregtar.
Megjithese politikat qeveritare ne keto aspekte kane qene mjaft sensibile dhe jane
dukeuhartuarpolitikaqejanenefunksionteuljessekostosseprodukteveshqiptare
endeefektiityreperpermiresiminedeficitittregtareshteipandjeshem.
Njetregtiejashtme,qefunksiononsipasskemesdherregullaveteOBTse,nisurnga
specifikatekonomikoshoqeroretevenditpertatimetindirekte,tetillasi:TVSHapo
taksat doganore duhet qe te vazhdoje te ndiqet politika fiskale e pa ndryshuar, qe
konsiston ne zbritjen e ketyre tatimeve ne eksporte dhe vendosjen ne importe. Ne
kete menyre bilanci i tregtise se jashtme do te kishte shprese te balancohej.
Megjithate,bilanciitregtisesejashtmeeshtenefunksionte investimevetekapitalit
tehuajmeshumesesateqarkullimittemallravedhesherbimeve.

Efektetepolitikstatimorembitregtin
Ndryshimet ne strukturen tatimore jane te ndjeshme ne influencen ndaj nivelit dhe
instrumentave te tregtise. Ndryshimet ne politiken tatimore, te cilat ndikojne ne
faktoret makroekonomike (p.sh. duke rritur sasine e depozitave ne banka, qe do te
shoqerohejnganjeuljeenormaveteinteresitosedukeibereinvestimetneShqiperi
meterheqeseperinvestitoret)mundtendikojnegjithashtuedhenebilancintregtar.
Nese normat e fitimit te kapitalit do te ishin me pak fitimprurese, te huajt qe kane
investuar ne vend do te ishin nder te paret qe do te modifikonin politikat e tyre
investuese. Ne keto rrethana, politika tatimore, qe pergjithesisht orientohet per te
nxitur rritjen ekonomike nepermjet zbatimit sa me te pershtatshem me kushtet
ekonomikoshoqeroretevenditmundtepritetteketenjeefekt pozitivnetregtinee
vendit. Ne fjale te tjera, tregtia ne kete rast do te reflektonte shumen e burimeve te
brendshme qe jepen ne kembim te nje sasie te caktuar te te mirave materiale. Nese
kybilancpermiresohet,dotethotemepakburimetebrendshmenedispozicion,per
tenjejtensasitemirashmateriale.Tatimet,janeatoqeduhettemoseshtremberojne
kete ekuacion tregtar, pasi ne variantin e keq te tyre ato mund ta shtremberojne
alokimin e burimeve ne ekonomi. Nese, ky efekt rregullohet nepermjet politikes
tatimore, atehere alokimi i burimeve do te behej me eficient, qe do te thote rritje te

71

mireqenies ekonomike ne vend, nepermjet prodhimit te te mirave materiale me m
pakburime.

Perfundimisht, politika tatimore ndikon si mbi strukturen, po ashtu dhe ne

shperndarjen e tregtise. Kjo do te thote, se nese barra tatimore nuk shperndahet ne
menyretebarabarteneraportmeteardhurat,ateherebizneset nukdotendihente
barabarta ne treg dhe ne kete menyre edhe ato eksportueset do te jene te ndikuara
ndajrriskuttereniesseaktivitetittetyre.Ngaanatjeter, atobizneseqenukmbajne
barrentatimoresianalogetetyredotendiheshinteprivilegjuardhemeagresiveme
eksportet e tyre. Por, kjo ne vetvete do te thote nje zhvendosje te maredhenieve
importeksportmbinjestruktureirrealetebizneseve.

MIMETEAPARTAMENTEVEDHEPRONARTETRUALLIT

Nga cfaredo kendveshtrimi sektori i ndertimit t banesave sht nj shembull

perfekt i konkrurences. Nse do t ndiqte teorine do t kishim nj sasi t madhe
produktesh (apartamente) dhe natyrisht me koston me t ulet t mundshme. Por
dukshemteoriadhepraktikaperplasenkeqasmenjeratjetrennktrast.

N pamje t pare, nuk ka asgje gabim me industrine e ndertimit. N treg jan nj

numerikonsiderueshemshoqerish,qejannkonkurencetfortemenjeratjetren.
Pengesat shteterore per t krijuar nj shoqeri ndertimore jan minimale. Fuqia
punetoreshtnjshembullklasikilarmiseseofertave.Shumllojshmeriaeformave
nenkontraktore si brigada ndertimore apo grupe t vogla ndertimi kan nj
konkurenceakomaemetefortebrendatyre.

Ndertuesitdhepronaretetruallit
Nisur nga sinjalet e krkesave t tregut, ndertuesit jan teper efektive. Ata e
modifikojne shpejt dhe me shkathtesi situaten e tyre n varesi t rrethanave. Ata
prodhojnecfarekerkojneklientetetyre,porjomecmimetqeatadotpaguaninper
tplotesuarkerkesatqedotkishin.

Shkonitekndonjendertuesbanesashnqenderapoperrethsajdhejudotgjenise
dyqanet me t mira dhe apartamentet me t gjera do ti kene pronaret e tokes.
Trashegimtare t hershem banesash te amortizuara ne maksimum si dhe
trashegimtaretevjetertokashapoblerestzgjuarnfillimineviteve90jancelesi
perperfitimengakjoindustri.Tokabankeshtasetiityremeiqendrueshem.Toka
shtelementiiqendrueshemqekrijonbazenperrritjenekapitalittndertuesit.
Deri me sot, kjo kategori nuk paguan detyrimet tatimore per pjesen qe perfiton ne
njendertim,megjithesekyperfitimarrinderiafergjysmessepallatit.Megjithese,kjo
eshteetrasheguarngaekaluaradheeshteleneneharreseteadministrimitfiskal,
duhettheksuarsekohaduhettuvendosembishpatullapronarevetetrojeve,barren
fiskaleqeuperket.

72

Ndryshe eshte cenuar rende parimi me kryesor i sistemit fiskal: barazia e
tatimpaguesve.

PRMASATEQEVERISDHEPERFORMANCAEKONOMIKE

Shpenzimetpublikefilluantrritenqekurfilluanlufteratmtmdhatnjerezimit
dhe me kt rast u perhapen dhe u prezantuan nga qeverite e kohes pr publikune
gjereedheprogrametprshpenzime,siparadhepasketyrelufterave.
Pas shpalljes se ketyre programeve nga ekonomistet m n z t kohes, skepticizmi
ka ardhur n rritje lidhur me faktin se cfare bejne dhe mund t bejne qeverite pr
lehtesimineproblemeveekonomikedhesocialetshtetasvetvet.

Madhesiaeqeverisdheprodhimiitmiravepublike
Njngapergjigjetmetshpejtadhebindeseprttreguaranetpozitivettreguesve
ekonomike dhe shoqerore n varesi t madhesise se qeverive do t ishte krahasimi
midis tyre. Nisur nga t dhenat e Bankes Boterore, grupet e shteteve n varesi t
madhesiseseqeverivejantgrupuarankaterkolona.

*QeverieMadhe(Belgjika;Italia;Holanda;Norvegjia;Suedia)
QeveriMesatare(Austria;Kanadaja;Franca;Gjermania;Irlanda;ZelandaeRe;Spanja)
QeverieVogl(Australia;Japonia;Zvicra;BritaniaeMedhe;SHBA)
QeveriMjafteVogl(Kili,HongKongu,Kina,Korea,Singapori)
MadhsiaeQeveris*
EMadhe Mesatare EVogl
Tporsa
industrializ
uarit
ShpenzimetPublikentotal
(%ePBB)
55.1 44.9 34.6 18.6
Konsumi 18.9 17.4 15.5 9.1
Investimet 2.4 2.0 2.2 2.7
ShpenzimetsipasFunksionit
Shndetsi 6.6 5.9 5.2 1.8
Arsim 6.4 5.6 5.0 3.3
Efiienca Administrative
Pikt(10=sh.mir,0=sh.keq)
Sistemigjyqsor 9.3 8.6 10.0 8.3
Burokracia 8.1 7.8 9.0 8.9
Korrupsioni 8.2 8.2 8.1 7.2
Arsimimi
Shkallaeanalfabetizmit 1.2 1.2 1.0 5.9
Regjistriminarsiminparauniversitar(n%) 96 100 92 85
Kushtetejetess
Jetgjatsia(vite) 67 77 77 75
Vdekshmriafoshnjore(per1000lindje) 6.7 7.1 6.4 8.6

73

Shpenzimetpublikenevendetmeqeveritemadheluhatette55%ePBBse,ndersa
nevendetmeqeveritevogelketoshpenzimepublikeluhatente35%ePBBse,dhe
akoma me tej per vendet e porsa industrializuara ajo eshte rreth nivelit te 20% te
PBBse,qeatoprodhojne.

Por kriza aziatike per vendet e porsa industrializuara zbuloi difektin se shpenzimet
publikeneketovendenukmbuluangjithesektoretpublike.
Gjithsesi, nga ndonje rast i shkeputur vendet me qeveri t vogla dallohen per
efektivitet me t larte t gjyqesorit dhe me me pak korrupsion n administrate.
Korrupsioni sht i kufizuar n shumicen e vendeve t industrializuara. Megjithate,
vendeteindustrializuaranvitetefunditprezantojneshenja metvoglatshfaqjes
sepengesaveburokratike,porkanmetepertreguestkorrupsionitdhemugesesse
eficiencessegjyqesorit.
Madhsiaeqeverisdherishprndarjaetardhurave
sht vene re se vendet me qeveri t medha shperndajne mbi 30% t PBBse per
subvencione e programe per politika sociale. Kjo sht sa dyfishi i asaj qe
shperndajnevendetmeqeveritevogla.Pothuajse,njndotredollaretfituarn
vendet me qeveri t medha shperndahet nprmjet sektorit publik n formen e
subvencioneve dhe politikave n ndihme t eleminimit te varferise. Keto forma
ndihme jan t pranishme n shumicen e vendeve t industrializuara. Nderkohe n
vendet me qeveri t vogla vetem 6% e PBBse rishperndahet nprmjet sektorit
publik.
Duke pare rishperndarjen e t ardhurave n 5 dekadat e fundit vihet re se
rishperndarja sht bere me e barabarte me kalimin e viteve. Por n vendet me
qeveri t medha kjo dukuri sht shfaqur me e theksuar se n vendet me qeveri t
vogla. Keto konkluzione jan vene re pas anketimeve t bera per t ardhurat qe
zoterojne njerezit n diszpozicion t tyre. Por nderkohe duhet thene se kjo
rishperndarjeetardhuravepublikekaqenemeefektivenprekjeneshtresaven
nevoje n vendet me sektore publike t vegjel. Per qeverite e medha kjo
rishperndarjeetardhuravekahumburefektivitetinesajgjaterrugesderitgrupet
shoqeroretinteresuaraperto.Kjokauarekspertetnkonkluzioninseshkurtimet
e shpenzimeve publike dhe taksave mund t ndikoje n nj mase t gjere mbi
qytetaret e vendeve t industrializuara. Shperndarja e t ardhurave, gjithsesi nuk
shtepercaktuarvetemngataksatdhepolitikatsociale.Rishperndarjaeburimeve
njerezore midis grupeve shoqerore sht pare gjithashtu si nj katalizator, ndoshta
me i rendesishem se vete t ardhurat. Por nderkohe kjo rishperndarje e burimeve
njerezoreshtdeklaruarsendikiminmetmadhtekajoekapolitikaepagavedhe
sigurimeve shoqerore qe ben qeveria. Kshtu, per vendet e industrializuara sht
quajturepasuksesshmepolitikaembajtjessenivelittpagaveminimaletlartaper
punonjesit e pakualifikuar, pasi vetvetiu kjo ka rezultuar me nj rritje t nivelit t
papunesise n vend. Kjo kategori e burimeve njerezore duke perfituar nga skemat
shoqerore per papunesine, ka humbur interesin dhe nxitjen per t punuar duke

74

deformuarpolitikatqeveritaretketyrevendeve.Papunesianvendetmeqeverime
sektore publike t vegjel sht rreth 7%. Nderkohe n vendet me sektore t gjere
publike ajo vjen n rritje nga 9% deri n 12%. Por sht befasuese shkalla e
papunesise n vendet e porsa industrializuara me nivelin prej 3%. sht ky fakt
tregues per tu marre si shembull per vendete ngjashme me to, qe keto vendekan
ritme t larta t efektivizimit ekonomik dhe nj kosto qeveritare t ulet. Sherbimet
publikettyrekryhenmekostotvogel.

Prmasateqeverisdheperformancaekonomike
Nje nga justifikimet kryesore per rritjen e shpenzimeve publike qysh nga kriza e
viteve30dhepublikimitteideveteKejnsitkaqenenevojaperpolitikastabilizimite
drejtuaradrejtrritjesekonomike.Idejaperrritjetshpenzimevepublikenndihme
tperformancesekonomikekaqenenqendertprogrameveqeveritareperpjesen
me t madhe t vendeve t industrializuara. Nderkohe, transformimet ekonomiko
sociale n mjaft vende t tjera ne vitet qe vijuan deri ne fundin e shekullit XX ka
prekur kto raporte dhe i ka dhene nj pamje tjeter mendimit per rritje t
performances qeveritare nprmjet rritjes se sektoreve publike dhe taksave qe
ushqejneato.Potihedhimnjsytabelessemeposhtmemundtarrijmetshikojme
me syrin e fakteve se si variojne treguesit kryesore makroekonomike n varesi t
madhesiseseqeverive.
Madhsia e qeveris dhe performanca ekonomike n vende t ndryshme n
vitetefundit

Qeveri e
madhe
Qeveri
mesatare
Qeveri e
vogl
Tporsa
industrializua
ra
RritjaePBBs 2% 2.6% 2.5% 6.2%
Tardhuratprfrym(nUS.$) 18,280 17,290 20,440 16,670
Inflacioni 3.9% 3.7% 3.7% 15.3%
Borxhipublik(n%tPBB) 79% 59.9% 53.3% 13.5%
TreguesiiLirisEkonomike
(10=mir)
6.6 7.2 7.6 7.5
Madhsia e ekonomis informale
(n%tPBB)
16% 12% 10% 7%
Burimi i informacionit: OECD Economic Outlook (t ndryshme); UN, Human Development Report (t
ndryshme)
Treguesimeefektivpertpareperformancenekonomiketvendevetndryshmen
vitet e fundit ka qene treguesi i lirise ekonomike. Ky tregues paraqet nj situate ku
vendetmeqeveritvogladhevendeteporsaindustrializuaraporenditengjithnjee
mmirenktklasifikim.Treguesttilleprezantohendovitpermeshumese150
vendetbotesnbazetvezhgimitper:politikatekonomike,madhesiaeekonomise
informale, politikat fiskale, inflacioni, gjendja e sistemit bankar, gjendja e sistemit
gjyqesor, situata e prones dhe respektimit te te drejtave etj. Duke vrejtur dhe

75

kryqezuar tregues t caktuar t mesiperm ekspertet e ekonomise percaktojne dhe
performanceneqeverisenraportmemadhesineesaj.Vihetrenjlidhjeedukshme
midisshpenzimevetlartaqeveritaredhemadhesiseseekonomiseinformale.Rreth
16% e ekonomive me qeveri t fryra veleresohet t jete informale duke perdorur
metodat e mesiperme. Kjo sht e krehasueshme me rreth 10% qe ze ekonomia
informalenvendetmesektorepubliketvegjel.
Tendencatprqeveritvogladhereformaqeveritare
Nje numer i gjere studimesh ka ngritur problemin e performnces qeveritare dhe
reformes qe duhet te kaloje. Shume ekonomiste polemizojne rreth dilemes, se nese
do te ishte me mire te zgjerohej tregu i sherbimeve private apo publike?
Konkluzioneteketyredebateveprezantojnendryshimetedukshmetemenyressesi
reformimetpokryhenngaqeveritendryshme.Njenumervendesh kaneprezantuar
reforma themelore fiskale dhe ekonomike duke zvogeluar rolin e madhesine e
qeverise ne ekonomi. Disa vende te tjera te industrializuara kane filluar dhe jane
duke kryer reforma institucionale duke shkurtuar sektoret publike dhe reduktuar
deficitet fiskale. Vendet e porsaindustrializuara dhe ato ne industrializim jane ne
procesin e kryerjes se reformave dhe po i vazhdojne ato me sukses. Privatizimi i
ndermarrjeve publike, reformat e sigurimeve shoqerore me skema te plota te
fondevetepensionevejanepjeseeprocesevereformueseperketovende.
Kjotregonsesecilivendmundtearrijetreguesteperformancesekonomiko
shoqeroretearsyeshempakaluarkufirine40%50%teperthithjessefondeve
publike.Vendetmeqeveritevoglaapodheatoqeporsajaneindustrializuarme
treguesitetyreteshfrytezimittefondevepublikeneniveleteultadherritjete
cilesisesesherbimevepubliketealternuarameatoprivateeshtenjeshembulldhe
mesimqenevojitetpervendetqenukikaneketotreguese.Gjithsesi,ekspertete
politikaveekonomikenderkombetaremendojnesekufiriprej30%iPBBse,siniveli
shpenzimevepublikemundtejetenjepragpershumevendeqeperpiqente
shkurtojneshpenzimetpublike.Megjithate,janerrethanatevenditatoqendikojne
nevendimetperefektiviziminesektoritpublikneniveloptimalmesamepakfonde
publikedhesipaspreferencaveteshprehuraprejvotuesve.Perdorimiifondeve
buxhetoreprejsektoritpublikduhetparesarezultativeshtenisurnga
kendveshtrimi,sesiatofondedotemenaxhoheshinpoteishinteadministruaranga
sektoriprivat.Eshtekjonyjaqeduhettezgjidhenjeqeveri...

76

KAPITULLIIV

SIEMENAXHOJNBARRNFISKALETAKSAPAGUESITNSHQIPRI?

Nj ngafaktorete t paturit sukses n biznesin eviteve 90 ka qene dhe vazhdon t

jete aftesia e sipermarresve shqiptare n menaxhimin e Detyrimeve Fiskale (DF =
detyrimet doganore, taksat lokale dhe nacionale, tatimet e ndryshme, sigurimet
shoqerore dhe shendetesore). Administrata tatimore ka kaluar ne keto vite n
trajektoren e vet t stabilizimit dhe aplikimit t funksioneve t saj te plota. N kt
rruge,prezantimiisajmetatimpaguesitkaqenesiteperballeshmenjminierete
mbushur me shkarkime te problemeve te gjithe tranzicionit ekonomikopolitik t
vendit tone. Nxjerrja e mineralit t kerkuar (detyrimet fiskale) ka qene nj detyre
mjaft e veshtire duke patur parasysh raportet e pabarabarta t perballjes se saj me
komunitetin e biznesit gjithnje ne rritje dhe nj mbeshtetje te paket nga ambjenti
politiksinepotencialenjerezorepoashtudheatoteknologjike.
Dukeverejturrealitetineprekshemtmireqeniessetaksapaguesvenraportmeate
cfare shteti grumbullon nga kjo mireqenie (PBB) mendon se lidhjet e tij me keta
taksapagues(doshtetasshqiptarqkrijontardhura)janesiatomenjbotetjeter,
tpaegzaminuarende!!!

Vetmbiznesetsuksesshme?
Trajtimi i kesaj pike, niset nga fenomeni dhe nuk ka parasysh rastet perjashtuese.
Nese do t tentonim ti pergjigjemi pyetjes, natyrshem do t mbeshteteshim n disa
pikakyeqlidhenmerriskundhesuksesin.Njngaketopikajanedetyrimetfiskale
dhe menaxhimi i ngarkeses se tyre. N fakt, po t nisesh nga analiza e kategorive t

77

biznesit sipas fushave t ekonomise ku operojne shikon se menaxhimi i detyrimeve
fiskale (shmangja) sht nj fenomen q e aplikojne shumica e tatimpaguesve
shqiptare. Nj konkluzion tjeter q arrin sht zbatimi i legjislacionit fiskal nga
tatimpaguesit, jo sipas menyres progresive ashtu si sht ndertuar sistemi fiskal n
vend, nepermjet menyres europiane t vetdeklarimit t bizneseve dhe t ardhurave
dhe pageses se tatimeve sipas fitimeve reale. Pra, nese n vendet fqinje ballkanike
dheneatoeuropianeperendimoresistemifiskalshteficientbazuarmbivullnetine
shumices se shtetasve pr t qene mbeshtetes t shtetit t tyre nepermjet
kontributeve fiskale, n vendin tone tatimpaguesit, te nisur nga arsyetime t
ndryshme, por me te shumtat subjektive, shtetin dhe detyrimet e tyre fiskale si
shtetas i shikojne si dika q ska t beje direkt me boten e tyre, si haraet qe u
paguheshinngahallitehuajveqenakishinpushtuar.

Nj nder format e menaxhimit t ngarkeses fiskale pr tatimpaguesit sht

mosraportimi i t ardhurave (xhiros) q ata realizojne. N kt grup t
mosdeklarimeveperfshihen:
- ata kontrabandiste qkalojne mallra pa paguar detyrimet doganore, apo dhe
sherbimetnepermjetlehtesiraveteknologjikeerajonaletkohes;
- ata q kane t ardhura ilegale me shumice nga veprimtari t paligjshme si:
droga, prostitucioni, armet, trafikimi etj. dhe i qarkullojne parate e tyre me
kreditimenaktivitetetgjigande,sindertimetj.dukeshfrytezuarmangesinee
sistemittkreditimittsistemitbankarshqiptar;
- ata q trafikojne dokumentacion pa levizje reale malli apo sherbimi nga nj
tatimpagues t tjetri (jane regjistruar n organet tatimore dhe shesin NIPT
in), pa patur aktivitet, apo duke fallsifikuar dokumentacion, t quajturat
ndryshedhefirmatfantazem;

Njformetjeteremenaxhimitqatabejneshtmosdeklarimiigjitheaktivitetevet
ndryshme, t cilet i fshehin nepermjet shkarkimeve t xhiros pr tregun e lire
(tregjet e perqendruara si ato te Medreseja, Qyteti i Nxenesve etj. ne Tirane apo
tregjet e shumices ne rrethe) apo biznesin e vogel, q sht n pergjithesi me i
parregulltindokumentiminetardhuravettyre.
Nktgruptmosdeklarimeveperfshihen:
- ata q kryejne aktivitete t mirefillta me qellime fitimi ne ambjente te
padeklaruara ne organet tatimore dhe jane kontigjent i drejtperdrejt i
kryerjessekrimitekonomik;
- artistet,sportistetdheorganizuesiteaktivitetevekulturoredhesportive(OJQ,
shoqata te ndryshme, individe etj.) q megjithese perfitojne t ardhura, ato
nukideklarojnesitardhurattatueshme.Ketotardhuranukperjashtohen
nga deklarimi si nese realizohen brenda Shqiperise (do ambjent, qofte ky si
n festa familjareprivate, po ashtu dhe t organizuara nga institucione apo
organizata t vendosura n Shqiperi), por edhe nese mund t perfitohen
jashte saj (shitjet e sportisteve, aktivitetet artistikekulturore n ftesa t
ndryshmetbashkatdhetareve,etj.);

78

- sherbimetdhekonsulencatendryshmetkryerajovetemtdotipi,pordhe
ngadopersonqprsherbiminqkryennShqiperi,kujtdoqofteimerrn
kembimvleremonetareaposherbimtjeternkembim;
- gjithe perfituesit e t drejtes se autorit dhe q pr kt nuk paguajne asnje
detyrim qofte shoqatave perkatese, po ashtu dhe buxhetit t shtetit. Ajo q
nuk sht krijim i shtetasit, por shfrytezohet prej tij n cfaredo forme
prezantimi sht nj shfrytezim i t drejtes se krijuesit q duhet paguar pr
emrinqikavendosurasajqshfrytezohet.

Raste t tilla, apo dhe te tjera n jeten e perditshme ka me shumice, ndersa pikat e
mesipermekanekuptiminmeshumetgrupimevetketyrerasteve,qgjithsesijane
objektitrajtimitngaorganetfiskalesikrimnekonomineevendit.
Tpaguashapotmospaguashtaksanukshtdshir,pordetyrimligjor.Pagesae
detyrimeve fiskale nuk eshte njesoj si pagesa e nj malli apo sherbimi pr nevojat e
jetes se perditshme. Pagimi i detyrimeve fiskale sht kontribut direkt pr shtetin
dheshtekskluzivitetmbicfaredodetyrimtjeter,qnjsipermarresaposhtetaska
vendosur me mendje t tij pr ta paguar. Pagesa e taksave eshte nj sherbim ndaj
atdheutashtusijandetyratetjerateshenjta,qeqytetaretinjohinmemire.

Mosmbledhjaedetyrimevenmnyrprogresive
Diferenca n efektivitetin e mbledhjes se detyrimeve sipas deges se ekonomise ka
lene pr t deshiruar pr nj dekade ne administraten tatimore. Keshtu, nese e
shembullzojme kete per shoqerite q kryejne aktivitet n fushen e sherbimeve,
pergjithesisht shihet se ato mbartin ngarkese fiskale me te vogel se te tjerat.
Shperndarja e ngarkeses fiskale jo ne menyre progresive, vjen me se shumti nga
mospatja e informacionit per shume tregues te aktiviteteve te tyre, qe nevojiten per
nj vleresim progresiv te ngarkeses fiskale. Nga nj llogaritje e br pr ngarkesen
midissherbimevedheprodhuesve,prtnjejtenvlereqarkullimi(1US$=105leke)
nj sipermarres n fushen e sherbimeve fiton afersisht 20 Cent (21leke) me shume
sesipermarresianalognfusheneprodhimeve.Shembujtdiferencavetngarkeses
fiskalenvaresitfushesseaktivitetitkaprcdonjerenfusheaktiviteti.Megjithate,
trajtimiityreeshteveshtiretebhetrealishtsipastipitteaktivitetitqkryejne,pasi
edhe pse mund t shtohet ngarkesa fiskale pr nj tip aktiviteti, madje dhe brenda
nj dege ekonomie, fitimet neto t saj nuk ndikohen nga kjo. P.sh., ne fushen e
sherbimeve megjithese mund t kemi dy aktivitete sherbimesh, ku njeri kryen
sherbim familjar dhe tjetri n njesi, edhe nese vendosim t njejten ngarkese fiskale
prvleretnjejtetardhurash,fitimiityrepastaksavenukdotrezultontenjesoj,
pasimarzhetefitimittetyrenukjanenejsoj.

Diferencetjeternefektivitetinembledhjessetardhuraveshtdhemosmbajtjae
t njejtes ngarkese fiskale n varesi t zones ku operohet. Keshtu, p.sh. e njejta
ndermarrjetransportiprnjesikrahasimitnjejtambanngarkesefiskalejotnjejte,
ne zona te ndryshme te vendit. T tille fenomen nuk e ka vetem aktiviteti i
transportit,pordhesherbimetapoprodhimi.Kjondoshtanukkatbejeshumeme
ngarkesen tatimore n vendin e duhur/gabuar dhe n kohen e duhur/gabuar.

79

Megjithelehtesirattatimoretberaprsektoretprodhuesnvitetepara(nforme
ligjore) apo pr ngarkesa fiskale me t ulta n deget rajonale n vitet e kaluara
(spontane) normat e fitimit n keto aktivitete apo dhe zona nuk kane rezultuar t
jene ndikuar nga keto lehtesira. Madje, lehtesirat tatimore jane keqperdorur nga
bizneset pr t abuzuar me to jo pr zhvillimin e fushes q kerkon t stimuloje
shtetit, por pr t rritur fitimet personale t sipermarresve kundravajtes. Keshtu, t
quajturat tax holiday kan sherbyer me shume si favore pr rritje t fitimeve
personaledhejonendihmetezbutjessejetessociale.Metejpoperdornjshembull
aktual pr lehtesirat fiskale. Qeveria dhe parlamenti miratuan perkatesisht
lehtesimine aktiviteteve me arsimin publik dhe privatngaTVSHja. Megjithese, ligji
ka hyre n fuqi asnje nga aktivitetet nuk ulen cmimet apo t rezultonin me
permiresim t cilesise n aktivitetin e tyre. Perkundrazi, kontributet q buxheti heq
nga goja e vet, pr t stimuluar biznesin e sferes edukative, nuk rezultojne me
kunderpergjigjen e pritshme te uljes se cmimeve, sipas rezultateve q ka dhene n
Europekurshtaplikuarenjejtaskemevepriminxitesipolitikesfiskalenefavorte
komunitetit. E njejta dukuri sht dhe me barnat mjekesore, apo sherbimet
financiare.

Zgjidhja q u ngelet organeve tatimore sht rritja n cilesi e kontrolleve tatimore

dhe aplikimin e denimeve te pakomromise me evazionistet, t cilat duhet t jene
mjetet pr vendosjen e disiplines fiskale tek ata q n pergjithesi jane nj grup q
shtetit nuk i pergjigjen me bashkepunim, por me evasion karshi kerkesave t tij
normale: Mbledhjen e t ardhurave pr tua kthyer te konvertuar ne sherbimet q
kerkojne,pormecmimetulta.Nefundtefunditpagesaetaksaveeshtecmimiqene
uofrojmepartnereveeuropiane,perteblereqyteteriminetyre.Epo,nesejenidheju
dakort,qyteterimmemimteuletnuknaduhet,pasidihetngategjithecfarecilesie
dotemerrnimatehere.
15Shkurt2004

TREHIPOTEZAPRKORRUPSIONINDHETAKSAPAGUESIT

Ngastudimetendryshmeeshteparesekanjelidhjemidiskorrupsionitdhepagimit
tetaksavenemenyrevullnetare,elementetesecileskundershtojnenjeritjetrin.Ne
keto studime verehet se per nje rritje prej 1 pike te nivelit te korrupsionit pjesa e
taksapaguesveqereflektojnesipasojeetijeshtepakmeshumese1.7pike.Treguesi
i korrupsionit gjithashtu qendron i forte nese perfshijme ne te dhe pershtypjen qe
eshte krijuar te taksapaguesit nisur nga sjellja e punonjesve publike dhe sistemit
politik.Nesetaksapaguesitshikojneseshumezyrtarepublikejanetekorruptuardhe
shume taksapaguese te tjere u shmangentaksave, ata mund te mendojne se qeveria
nuk e meriton vullnetarizmin e tyre ne pagimin e taksave. Taksapaguesit mendojne
serrugameemirepertadoteishteteveproninneoportunitetmerrethanat.
Nisur nga keto rezultate po prezantoj 3 hipoteza, te cilat diskutojne rreth
korrupsionitdhetaksapaguesve.

80

Hipoteza1.Sameimadhbesimiiqytetareveperqeverinedhesisteminligjor,aqmee
madhenxitjaetyrepertepaguartaksat.

Pervec besimit per qeverine qe duhet te jete ne nivele te konsoliduara te

taksapaguesi,poashtudhepermbushjaedetyrimevetepolitikesndajpremtimeveqe
i ben atij duhet te percoje efektin pozitiv mbi moralin e tij tatimor. Nese sistemi
politik funksionon mire dhe qytetaret jane te kenaqur me zyrtaret e tij, atehere
motivimiityreperpagiminetaksavedoterritet.

Taksapaguesit jane te ndjeshem rreth menyres sesi qeveria i perdor taksat qe ata
paguajne. Ne kete mes ka nje lloj maredhenie te tipit hyrjedalje midis asaj qe
individi paguan nepermjet taksave te tij dhe asaj cfare ai merr si kompensim nga
qeveria. Ne kete menyre, qendrimi mirekuptues i taksapaguesve mund te ndikohet
ngaperfitimetemarraprejqeveriseneformenetemiravepublikedukeekrahasuar
gjithmone te mirat qe taksapaguesi merr me cmimin qe i duhet te paguaje per to.
Keshtu, taksapaguesit e perceptojne maredhenien e tyre me shtetin jo vetem si nje
maredhenie nga halli dhe te detyruar ti pergjigjen nga forca e ligjit, por edhe si nje
moment shkembimi te takses qe paguajne me mallra apo sherbime publike.
Taksapaguesitjanemeteprirurtebashkepunojnemeligjinnesejanetebindurseky
shkembim midis taksave te paguara dhe sherbimeve qeveritare te perfituara eshte
kryernemenyretebarabarte.

Hipoteza 2. Sa me i madh besimi i qytetareve ndaj zyrtareve publike dhe sistemit

politik,aqmeemadhenxitjaetyrepertepaguartaksat.

Transformimiiekonomivesocialisteneekonomikapitalisteishtenjengaarsyetenje
bumitetilletekorrupsionit,iciliurritpershkaktemungesessezbatimitteligjitdhe
qeverisjes. Vendet me me shume korrupsion kane nje shkalle te larte te ekonomise
joformale. Studime te shumta kane zbuluar se korrupsioni ndikohet nga mungesa e
shpenzimeve te qeverise per trajnimin dhe kualifikimin e njerezve te saj. Nga ana
tjeter, mosrespektimi i te drejtave mbi pronesine bashke me korrupsionin kane nje
ndikimnegativmbimoralintatimortetaksapaguesve.
Korrupsionieshteberetashmenjepjeseintegraleeekonomiseshqiptaredhekanje
pasoje negative mbi besimin e qytetareve ndaj shtetit dhe autoritetit te tij. Nga disa
studimeteberanedisangavendettranzicionalemeniveltemadhkorrupsionieshte
konstatuar se shkalla e korrupsionit ka qene me e larte se totali i shpenzimeve per
shkence,edukim,shendetesi,kulturedheart.Nedisangasektoretindustrialegrupet
kriminale shpenzojne me shume se 50% te te ardhurave te tyre per te korruptuar
zyrtaret.
Korrupsioni zakonisht minon moralin tatimor te qytetareve duke shkaktuar deri
irritim te tyre ndaj shtetit ne momente te caktuara. Taksapaguesit ndihen te
tradhtuar kur perceptojne se ka nje korrupsion masiv dhe taksat e tyre nuk
shpenzohen si duhet nga qeveria. Nje burokraci e korruptuar nuk operon me
prodhuesin me eficient te te mires publike, por me ate qe ofron bakshishin me te
madh. Keshtu, korrupsioni pakeson mundesite e rritjes se sherbimeve dhe zgjat

81

tranzicionin duke rritur kostot e taksapaguesve me nje barre fiskale shtese.
Tendencatetillanatyrishtqekanendikimtepadiskutueshemnemoralintatimor.

Hipoteza 3. Sa me i madh korrupsioni, aq me mosbesuese behen taksapaguesit duke u

ulurmoralitatimorityre.
Njemenyreperteluftuarkorrupsionineshtehartimiinjmekanizmi,kudopjesee
tijtjetnjskeme.dopjesettijduhettikorespondojnjmesazhipritshempr
turaportuarvullnetarishtngatatimpaguesit.
N kuadrin e nderthurjes se ligjit me rutinen zyrtare tatimore sht e nevojshme
rregullimiistrategjisesekontrollitprdondryshimtligjevetatimoredhetarifave
fiskale.Kjokalidhjemepenalitetinqduhettmarrendo kohevazionistifiskal,
qshtmeiinteresuariqtperfitojengandryshimiiligjeve.

Autoritetet me te larta tatimore duhet ta bejne inspektorin ti ktheje syte nga

shperblimi tatimor, si nj bakshish q vjen jo nga toleranca e tyre ndaj evaizonit,
por si nj mim me i larte pr punn e tij rezultative, pr taksat q ai mbledh. Nse
nj forme e till perhapet, ajo jo vetem do ti nxite inspektoret drejt t punuarit
ndershmerisht,porndikondhetektatimpaguesitepandershemprtulurevazionin
qbejne.
Ndoshta,neseinspektorittmundtearrihejtijepejnjperqindjeelarteegjobesq
ai vendos dhe mbledh do t ishte optimale pr maksimizimin e t ardhurave
tatimore.Kjodotndihmonteprtkufizuarkorrupsionindhetesynohejmundesia
earritjesspoatijnivelitardhurashmaksimale,pornderkohemeinspektoreqdo
tkarakterizohenngandershmerianpunnetyre.

TATIMETDHETATIMPAGUESITEVEGJL:KUSHTPROBLEMI?

Ka dy arsye pse duhen tatuar tatimpaguesit e vegjl (biznesi i vogl). S pari ata
duhettrritinkontributinetyrentardhurattatimorederinniveline10%15%
dukerriturnumriiatyreqeduhettetatohenneketegrup.Ndersasdyti,nsedot
rritejniveliimbledhjesstardhuravengakygruptatimpaguesishkjodotishten
funksiontrritjesekonomiketvendit.

Tatimpaguesitevegjl:Thjeshtsiantkuptuardhenzbatim
Perceptimi publik pr kt grup tatimpaguesish ka ndryshuar qe nga fillimi i viteve
90 e deri me sot. Pas dekades se pare tranzicioniste, sektori i sherbimeve, tregtise
dheiprodhimitfilluantzgjerohendhetprezantoninrealishtnjpjesenrritjet
Prodhimit t Brendshem Bruto (PBB). Ky zgjerim ka perfshire brenda tij dhe nj
pjese t konsiderueshme t fuqise punetore dhe karakterizohet nga nj perdorim
mjaft efektiv i kapitalit t vendit. Ndersa rritja e aktivitetit dhe zgjerimi i tyre po
shnderrohet ne nj motorr ekonomik efektiv, shume analiste fiskale mendojne se
bashkepunimi i administrates tatimore me kt grup tatimpaguesish eshte i dobet
dhenemenyrenmenatyraletekomunikimitduhettketenjrritje.

82

Qeveriakanevoje,qetatimetterealizohenpasiduhenkryersherbimetpublikeqeka
planifikuar. Megjithate, tatimet jo me shume per faj te tyre, konsiderohen ende ne
opinionin publik si organ konfiskimesh dhe marrje tatimesh me force sesa si nje
institucionnesherbimtetemiressepergjithshme.Atehere,natyrshemperqeverine
nevojitet nje sistem fiskal qe te mund ti tatoje qytetaret e vet nisur nga nje tipar
kryesor:thjeshtesinenetekuptuar(transparencen)dhenjezbatimtendershemnjesoj
mbitegjithe(barazine).Thjeshtesidherritjetbashkepunimitmestyre.

Rritjaebashkepunimitpradministratenduhettkonsistojenrritjenesherbimeve
qe duhen bere pr keta tatimpagues dhe kjo nuk duhet t zbatohet vetem brenda
kornizave t administrates. Jo! Koha po therret n kt sherbim pjesemarrjen e
agjentevefiskaleprivate,edhevetemthjeshtsinjefillimtjeternmbartjenebarres
nefushenekonsulencesdhendihmes,siprplotesiminedokumentacionitqeduhet
t prezantoje do tatimpagues n zyrat e administrates, po ashtu dhe ne drejtim te
edukimitfiskaltetyre.
E pra, atehere keta tatimpagues duhet t orientohen si te perfitojne nga lehtesirat
fiskaleligjoredheminimizimineburokraciseadministrativejoligjore.
Cfarenukkuptohet,porqeduhetnenvizuareshtefaktiseadministratatatimorenuk
duhet te perqendrohet vetem mbi disa tregues makro te biznesit te vogel, por
nepermjet infrastruktures se saj te pozicionohet ne ato kategori te biznesve ketij
grupiqekanedhesasinemetemadheteteardhurave,natyrishtpaharruartetjerat.
Konkluzionet e mia nuk jane te mbeshtetura vetem ne supozime te momentit, por
nisen nga vrojtime mbi sjelljen dhe qendrimin midis administrates dhe
tatimpaguesvetevegjel.

Tatimevizionarenshrbimttatimpaguesve
Eshte interesante se gjithnje e me shume administrata tatimore perpiqet ta kryeje
punen e saj duke punuar sipas linjes funksionale: regjistrim, pagese, vleresim,
kontroll,apelim,sanksioneedenime.
Eksperteperpolitikatfiskaleneadministratentatimoreqendroretashmepomerren
me thjeshtimin e procedurave te metejshme per biznesin e vogel. Megjithate, viti
fiskal 2005 mendohet se po shkon me ne fund drejt rruges me tipare te tilla.
Megjithese teorikisht ne shenjestren tatimore duhet te jene gjithe kategorite e
biznesevedhegrupetetatimpaguesve,nepraktikekjonukmund tegjejedotzbatim
te plote. Objektivi per tu shenjestruar nga tatimoret duhet te jene rrjedha e
qarkullimit te te ardhurave, qe perfundojne ne biznesin e vogel. Por ato kane nje
burim dhe ky gjendet te tatimpaguesit e medhenj. Per kete grup tatimpaguesish po
mendohet qe ngarkesa tatimore te jete nje mantel sipas mases se cdonjerit tip
biznesi.
Nen kushtet aktuale, rruga e ndjekur per sistemin e nje takse vendore, te perfituar
nga pushteti lokal dhe aplikimi i shkallezimeve te perqindjeve ne raport me
aktivitetinduketsinjerrugeqetregonnjemomentprogresivitetiteshperndarjesse
ngarkeses fiskale dhe te nje unifikimi te praktikave ne trajtimin sa me te thjeshtuar
tatimorperta.

83

Megjithate, administrata tatimore duhet qe te rrise teknikat e kalkulimeve te te
ardhurave te gjeneruara nga biznesi i vogel dhe orientimin e tendencave drejt nje
prezantimi dinjitoz te ketij grupi tatimpaguesish, vetem nepermjet kanaleve te
dokumentacionit.

AEKUPTOJNSIPRMARRSITSHQIPTAREKONOMIN?

Natyrisht,qedisangasipermarresitmetemedhenjshqiptarenukjanepjesemarres
netegjithakompanitemetefuqishmetevendit,poratykuatanukmarrinpjesejane
miqteetyre.Ketasipermarresndoshtajanenjerezitmmeinfluenceneekonomine
esotmeshqiptare.Secilinganemundtepermendefiguratearrirasipermarresishte
suksesshem,tepasur.Atajanenjerezitqepraktikojnepandrojtjegjithecfarenje
ekonomistmundtiketesinjohuriteorike.Ngaaktivitetitregtar,atajanezgjeruarte
prodhimiinjemallitekerkuar,emetejpertubashkuarnetregunendertimevedhe
shtrirjaetyrevazhdonmetregunesigurimevedheatebankar.Gjithnjedukeshikuar
menjeveshtrimambiciozpershkrirjeebashkimebizneseshmesyniminambicioz
pertedaletashmeneujratnderkombetaretesipermarrjes.Nepamjetepare,keta
njerezjanemenaxheredhesedytikapitalistedukeuperpjekurtebalancojnebrenda
qeniessetyresamemiretedyrolet.
Nefakt,idejaperteshkruajturmbidickatetillemeerdhinganjedebati
mbremshemmenjemik,icilieshteekonomistinjohur.Nebisedenqepatem,ai
mendonteseketasipermarresjanedukeevrarekapitalizminqeendeeshtei
parritursiduhetnevendintone.Idejaetijishtesekapitalizmishqiptareshtei
kercenuarngapapergjegjshmeriteevetvetes,ikeqkeshilluarneshumerasteaponje
drejtimiorganizuarnerrjetngasipermarresitdhedrejtoretekzekutive,keshilltaret
etyrejuridikedhefiskale,bankieretdhegjithebashkepuntoretengushte,teciletme
orientiminqepoijapinsipermarrjesnevendposabotojnesisteminqeekrijuan
atavete.

Ashtevrtetkjo?
Sipermarresitemedhenjmendojnesekapitalizmiradikal,qeatapoperpiqente
zbatojnedukendjekurrregullatesistemitkapitalistnukeshtenjekercenimperte,
porperkundrazinjezhvillimnatyralifazaveteecurisetetij.Politikanetnuke
kuptojneekonominedhenderhyrjetetyreligjorenukmundtindihmojnedotketo
zhvillimeekonomiketevendit.Evetmjashpresepernjeorientimtedrejtene
rrugenkapitalistedoteishtezbatimiinormavemoraledheetikepernjeshoqeri
civilenormaledhemarrjaepergjegjesivepermbarevajtjenekesajshoqerie.Mekete
mendim,teharmonizuarmekarakteristikatkombetareketasipermarresduhette
kerkojnengathellesiaetraditesintelektualeshqiptareperteashtuquajturinshpirt
tesolidaritetitmeqellimgarantiminembrojtjenekapitalizmitqeatapondertojne
nevend.Kjogjekerkonmepakoportunizemdhemeshumecilesitesecilit.
Perpolitikanetduhetshumemeteperkohepertakuptuarketedheperrastin
shqiptarndoshtadoteduhetshumeshumekohe.Por,tepaktenapoecin

84

sipermarresitnedrejtimineduhurpertakuptuarekonomine?Nesepo,duhettenae
tregojneketemevepra,qetakuptojme.

Vesetdheshkurtpamsia
Shkurtpamesiaeshtenjengazakonetekeqiaqepokarakterizonzhvilliminkapitalist
nevend.Nesedotebehejfjalevetempernjepjesetesipermarresvedote
konsiderohejnjerastesidheshqetesimidotelargohej.Por,nefaktfitimetrealete
padeklaruarangapjesaderrmueseesipermarresve,kontributetfiskaleneniveletme
teultahistoriketeekonomisekapitaliste,maredheniepunedhenespunemarreste
ngjashmemefazatfillestareqepershkruanMarksinelibratetij,pordheinvestitore
qekryejneinvestimepaprezantuarmeperpararadiografinefiskaletetyre,tegjithe
ketatreguestebejnetereagoshdhetithuashvetesseekonomiaetregutnevendin
tonenukpoecennerrugeneduhur.Kompaniteesipermarresvemetemedhenjjane
kandidatetepareperbursenshqiptare,porkjomjegullnajeesterzgjaturedeklarimit
teteardhuravenuknapremtongjetjetervecsetevazhdojmesakrifikimine
metejshemteteardhmessoneekonomike,thjeshtperfaktinsemendimiperfuqizim
nukecenparalelmevizioninpernjevendtezhvilluarekonomikisht.Bursaeshte
vendikufarketohenideteafatgjatatekapitalizmitnevend.Por,tethuashburse
duhettekeshplotesuarmeperparakriteretqeajokerkon,sinjefaltoree
kapitalizmit.Kjodotethotesepjesemarresitesajduhettekenetedrejtenehyrjes
nepotenjejtenmundesi,qekanjeindivid,iciliikadeklaruarmeseparigjithe
pasuriteapoteardhurateperfituara.Kjologjikenasugjerondisaide.

Bursashqiptaredotefunksionojevetemnesekompanitedoteduantepasqyrojne
gjithetitujtepronesiseqezoterojnerealishtsikapitaltetyre.Cdoinvestitorduhetta
provojevetenvetemnepermjetkalimitneperkorridoretekesajburse.Tregu
shqiptarqeeshteendeingushte,pormundtengushtohetakomameshumeme
shkurtpamesinedhepangopesinepertefituarnepermjetspekullimevedhe
perpjekjeveperfitimevetemngalevizjemekaniketecmimevenderkombetare.
Ngritjaenjeindustriedhekeqesimiinjetjetredotendikontenereflektiminnetreg
tecmimeveqenukdotetregoninnjeqarkullimtekapitalitnemenyrenatyrale,nga
njesektorekonomiknetjetrin.
Analistetekonomikejanetepozicionuarnegjitheketeprocesnekrahunegjykuesve
tedobet.Ataekanekohenetyretezenesesitebiennesytesipermarresveperte
sistemuarekonomiteetyrepersonale.Nevendtekesaj,ataduhettutregojne
sipermarresveseneshumerasteatanukeluajnedotrolinemenaxheritdhedote
ishtememiretembaninrolinekapitalistit.Sipermarresitedineveteketegjedhe
nukkanevojetuatregojeasnjekeshilltarapoanalistatecfareuthoteinstikti.Por,
ataijanefuturnjerrugeqemendojnesedotjadalinmbaneashtusibenene
momenteteparatezhvillimittesipermarrjevetetyre.Perdeshtimetetyrejahedhin
fajinkohesdhesituatavepolitikenevend,pornefakttegjithaketojanethjesht
mangesimenaxherialetetyre.Por,neketemespikerishtanalistetfiskaledhe
juridikekanenjepergjegjesitemadhehistorike,qenukmundtajustifikojnedot.Pa
atainvestitoretdhesipermarresitemedhenjdotezhytenakomamethellene

85

erresirenqeveteshkurtpamesiadheaftesitemenaxherialetecojne,ashtusindodh
nerastineverberimit.

Kohaespekullimeve
Asnjerinukduketspekullantngapamjaejashtme.Madjendonjeanalistiekonomise
mundtimbrojeata,nevendqetiakuzojedukevenenedukjecilesineesipermarrjes
qepogjeneronsipralinekapitalizmitnevend.Njespekullatorqenxjerrfitime
nepermjetrritjesjonormaletecmimevedhelojraveevazionistemedeklarimine
fitimevetetijmendonseeshtekohatefitojesameshumedheketemendimperpiqet
takthejenementalitetnetegjithesipermarresitetjere.Madjeketekerkonta
reklamojedhengaanalistetqeaiimbanprane.Mendimiitijivetemnemengjes
eshteteshesemesameshumefitimeatecfarekablerembremedheriblerjen
perseriperterishiturperseri,pamenduarmegjatesekaq.Nese,kaberellogarite
sakteaidotebehetmemeshumeparadheansjelltas.Sigurisht,senesekaarriturte
bejeparagjithnjeemeshumedukeberetehumbasesipermarresinekrahtetij,aido
tiketehequrmundesinekonsumatoritpertemarremallramecmimemeteulta.
Tashme,komandenecmiemveebenai.Por,njetregmespekullanteaktivedhete
suksesshemdotejeteshumepakidobishemperekonominedhekonsumatorin.
AshtusikathenedheNicholasKaldor,njekritikikapitalizmitspekullant,
spekullatoretjanenjesemundjekancerozeneseatadotejenetesuksesshemdhete
demshemperekonomineneseataegzistojne,porneseatanukdotejenekydemnuk
egzistonme.

Asnjenukevretdotkapitalizmin
Mundteketeopinioneqemendojnesegaleriamepersonazhetemesiperme,kugjen
spekullatore,sipermarresemenaxheretesuksesshemdhetedeshtuar,kapitaliste,
investitore,analiste,oportuniste,rrufjanepolitike,keshilltarefiskaleejuridikedhe
shumespecietetjeranormaleterracesnjerezorepoperpiqentavrasinkapitalizmin.
Megjithateunemendojsenukdotjaarrijnedot.Megjitheseekanedemtuar
reputacioninetijkjonukeshtendonjehumbjeemadhe,pasikapitalizmine
mentalitetinshqiptarnukkanefaktndonjeimazhtepelqyeshem.Por,nisurngakjo
kerkohetpikerishtnjeshembullqetepercojenjeimazhtendryshuartetij,sesate
vazhdojetembahetimazhiqeka.Megjithate,kjokerkonnjespastrimprej
personazhevetedemshemperte.Cdosistempjelldheelementeqeedemtojneate.
Doteishtemirenesegjithesipermarresitemedhenjdotepunoninperimazhineri
dheteperpiqeshintambaninsameaktivsisteminekrijuarprejtyredukeqeneme
kopetente,pordheshumemetepertepergjegjshemperrolinqekanemarre.Te
gjithedotauronimkete.Erendesishmeeshteqeatatekuptojnesesameshume
pushtettegrumbullojneneperduar,aqmeshumepergjegjesitemedhadotubien
mbisupe.Dheketeuduhettaperballojnesipermarresit,qederidjeishintevegjel
dhesotjaneberetemedhenj.Aqtemedhenjsanukpoinxmeastreguqeikrijoi...

LUFTAENISURNDAJKORRUPSIONIZMIT

86

Njepjeseeopinionitdotethoshteseeshteepamundurtarrnjosshkorrupsionin,
pasi ai sht bere pjese e shoqerise sone. Disa t tjere do t thoshin se korrupsioni
sht nj fenomen global. Korrupsioni sht si semundjetkronike p.sh. si diabeti. Ai
mundtkontrollohet,pornukmundtzhduket.

Prmendimintimpergjigjettillajanenjformeeindiferentizmitprtmosmarre
asnje pergjegjesi mbi vete. Por, dikush duhet t besoje dhe te mendimi ndryshe.
Dikush,mundtketnjopinionkunder,etthotemez:
Po!shtemundurqkorrupsionitluftohet.
Tpaktenkybesimvlenprtenisurluftenkundertij.Nesenisetmetkundertene
ketij besimi, atehere ne nuk kemi rrugezgjidhje, por vetem t nenshtrohemi t
jetojmebashkemet.

Pseduhettaluftojmekorrupsionin?
Vrtet! Pse duhet ta luftojme? Cfare te keqe na ben? Njerezit sot thone, se nese nj
nepunespublikmerrbakshishdhetembaronpuneneshteindershem.Njnepunes
publik qe merr bakshish dhe nuk ta mbaron punen eshte i pandershem. Ndersa nj
person qe nuk merr bakshish, por prapeseprape ta mbaron punen eshte budalla.
Korrupsioni, per keto mentalitete eshte kthyer ne nj e drejte themeltare per cdo
nepunespublik,pasikonsiderohetsinjekeqeedomosdoshmepernjqeverisjete
mire.Porketomentalitetekanzenevenddhenesistemetecaktuaraqeveriseseqe
inkurajojnetoleriminekorrupsionit.Shembujteterejanneperkrahjetetij.Keshtu,
vendet e azise juglindore, te quajtur tigrat ekonomike aziatike kan patur rritje
ekonomike te fuqishme e megjithate ne renditjen e nivelit te korruptimit jan ne
vendet me shkalle te larte korrupsioni. Une them se dhe korrupsioni i ketyre
vendeve,pordheshumetetjereve(korrupsionieshteglobal)eshtenjkorrupsioni
ndershem.Pasineketovende,perzgjidhjenenjproblemiqe tedale,nesepaguan
njbakshish,problemizgjidhet.Oseshumaebakshishittekthehetmbrapsht.

Shembullii1shit,njmodelprluftnantikorrupsion
Po te shikojme disatedhena perkorrupsionin, Shqiperia renditet ne vendin e81te
ne 102 vende gjithsej, sipas te dhenave, marre nga Transparency International, nj
organizatejoqeveritaregjermane.
Kjodotethotese80vendejanmepaktekorruptuarsene(pertumarreshembull
sijabejne)dhe21vendejanmetekorruptuarsene.Eshtee natyrshmeqetekete
vendemetekorruptuaraseShqiperia,porpernekjoduhettesherbejesishtyseper
teikursamelargngavendetefundit.NgastudimeteBankesBoterorethuhet,sesot,
nese nj vend konsiderohet me korrupsion, efektet e investimeve te huaja bien ne
20%mepak.Dhekjonevendintonederimesoteshtendier,pahyreneshifra.

Luftandajkorrupsionitkashembujteshumte,porunepopermendrastineKryetarit
te Bashkise se Nju Jorkut, Rudi Giulliani (Rudi Xhuliani). Kur filloi punen e tij, disa
vitemepare,ainisimekonceptinsendajkrimitduhejluftuarmezerotolerance.Aija
arrititaultendjeshemnivelinekriminalitetitneqytetinetij.

87

Nekemiparenevitet90neItali,luftenndajMafiasdhekorrupsionittedrejtuarnga
gjykatesit me kodin Duar te pastra. Disa nga ata, per shkak te ashpersimit dhe
nderthurjes se korrupsionit me boten e eger kriminale me tradita mafioze humben
dhe jeten, por ama dhane nj ndikim shume te fuqishem ne jeten italiane duke
crrenjosurmadjedhetraditashumeshekulloreteMafiasitaliane.
Pra, nuk eshte se zhdukja e korrupsionit nuk egziston si mundesi. Vlerat e nj
shoqerieduhettembeshteteneforcohenfortnetraditatevendit.

Potene,nShqipri?
Ne kohen e sotme te hapjes se tregjeve, ku investimet e huaja synojne tregjet ne
gjenerim, si te ne, investitoret duan te jene te sigurt qe jo vetem kompanite ku ata
kaninvestuarmenaxhohenmeefektivitet,porqeatotemundtefunksionojnenenj
shtetqeveriseskorporativmenaxherial,tepozicionuarnenjkuaderveprimeshme
etikenemoralintij.Kjodotethoteqeteketemeshumetransparenceneveprimetqe
ndermarrjet i deklarojne shtetit dhe nj kuader veprimesh menaxheriale te paisur
me etiken dhe moralin qe vlereson vendimet e gjithe segmenteve qe menaxhohen
prejtij.

Arsyeja pse korrupsioni qendron ne sistemin tone eshte me se shumti per shkak te
mungeses se transparences dhe kurajos. Transparenca do te ishte ajo qe do te
perbente hapin e madh drejt shoqerise me njerez te dalluar per vleren dhe
ndershmerine e tyre, pavaresisht se per kete irren te gjithe. Kjo do te conte ne
standartizimin e menyres qeverisese shqiptare per nj qeverisje, pa shkelur e
anashkaluar zbatimin e ligjit. Kjo transparence duhet te ndihmohet gjithashtu dhe
nga kerkesa per nj presion te forte nga grupet e interesit ne vend, per izolimin e
njerezve te korruptuar. Ndihma e tyre konkrete do te ishte denoncimi direkt i
njerezve te korruptuar, qe kan mundur te identifikojne. Nese ky material do ta
konsideroninmevlereaiduhetprezantuardheneorganetqejantengrituraperta
luftuar ate. Lufta ndaj korrupsionit behet ne front te gjere, ku armiku eshte i
dukshem (pjestaret e shtetit e sistemi gjyqesor) dhe i padukshem (ajo pjese e
politikanevetekorruptuar,porqejanneopozite).

Nj nga aspektet me te mprehta te korrupsionit eshte ai qe i perket politikes dhe

sistemit te drejtesise. Lufta ndaj korrupsionit duhet pare si nj lufte ndaj fenomenit
ne gjithe nivelet e qeverisjes. Perpjekja per te zbuluar politikanet dhe juristet e
korruptuardoteishtemefaktekonkretedheemrapertiparaqiturketaindividesie
keqjaeshoqerisesesotme.
Luften antikorrupsion, politika (pjesa qe con perpara shtetin) duhet ta bashkoje se
bashku me luften per nj ulje te varferise ne vend, luften ndaj evazionit fiskal, ndaj
ekonomise informale dhe arsimimin e kualifikimin sa me mire te administrates
publikedheshtetasve.Korrupsioniisotemeshtekthyerneaktivitetinmefitimprures
dhemerriskunmeteuletpertehumburdhejetonmbikurrizintone365ditetevitit.
Lufta ndaj tij duhet te beje zgjimin e ndergjegjes popullore qe eshte hapi i pare ne
luftenfrontalendajkorrupsionit,qeeshteluftaeshumicesndajpakices.Cdoudhetim
igjatefillonmehapinepare,sadoivogelqetejete.

88

MULTINACIONALET,INVESTIMETEHUAJADIREKTEDHERRISQET

Eshtemendimipergjithshemaiqesupozonsevellimiiinvestimevetehuajadirekte
(IHD)eshtetreguesigjendjesseasetevetekontrolluarangatehuajtnenjevend.
Nisur nga ky supozim keto te dhena jane nje mates i mire i shtrirjes se prodhimit
nderkombetar. Sipermarrjet e krijuara mbi investime te tilla quhen zakonisht filiale
te multinacionaleve apo filiale te huaja, te cilat portretizohen si nje kanalizim i
kapitaleveteliranderkombetareedheneekonomiteepazhvilluaraqekanemungesa
tegjithetipeveteasetevetenevojshmeperzhvilliminevendittetyre.

Mbiketekendveshtrim,siinvestimifillestariketyrefilaleve,poashtudhevazhdimii
metejshemiveprimtarisesetyrekanemundesitetejenetefinancuarangaburimete
huaja duke u cliruar nga pengesat e ndryshme fiskale ne vendet e tyre dhe duke
gjetur mundesine qe te shfrytezojne hapesirat rajonale, si ato te pas viteve 90 qe
kanegjeturdhenevendintone.

Per te prezantuar matjen e volumit te investimeve te kompanive multinacionale ne

tregun financiar shqiptar une do te perdor te dhenat e publikuara prej raporteve te
misioneveteFMNsenevendintonedheautoriteteveteMinistriseseFinancave.
Atehere,poteshikojmesesaeshteinvestuarngamultinacionaletnevendintoneper
5vjecarinefunditrezultonseIHDjanemesatarishtneniveline114miliondollareve
ne vit apo sa 2.7% e PBBse se vitit. Pjese e ketyre IHD jane dhe te ardhurat nga
privatizimet e quajtura strategjike, mesatarisht 23 milion dollare amerikane ne vit
aposa0.6%eProdhimitteBrendshemBruto(PBB).Pjesaeteardhuravetekrijuara
si pasoje e qarkullimit te investimeve te huaja ne vend eshte sa rreth 1/3 e te
ardhuravenetotalteprezantuaranebilance.

SistemetfinanciaredheIHD
Eshte e panevojshme te thuash, se shtrirja e investimeve te huaja ne nje vend
mikprites eshte e lidhur me levizshmerine e kurseve te kembimit valutore. Mund te
them se investitoret e huaj jane shume me fleksibel me luhatjet e kurseve te
kembimit dhe nisur nga kjo reagojne shpejt duke stimuluar investimet e tyre ne
momentet qe investitoret vendas nuk e kane marre ende vehten nga levizshmeria e
kurseve valutore dhe nuk jane ne gjendje te perballen me keto rrisqe ne nje kohe
afatshkurter. Kjo perkthehet per investitoret e medhenj si nje perfitim ne varesi te
bazes se kostos se mallit te tyre, shperndarjes se te ardhurave te gjeneruara nga
investimetdhepolitikesseinvestimeveteberanevite.

Por,nerastinevendittonekyfaktorthuajsekaqenekonstantdukeqenenjefaktor
ndihmepernxitjenefutjesseinvestimeveshtese.Madjeedhesikurtesupozonimse
rrisku i luhatjeve te medha per investitoret do te ndikonin ne fitimet e tyre,
prapseprape pozicioni monopol qe kane ata ne tregun e vendit u jep mundesine e

89

rikuperimit nepermjet opsioneve te cmimit te projekteve investuese. Kjo ndoshta,
teorikisht mund te ndikoje ne nje ngadalesim te investimeve. Por, nga ana tjeter
investitoretjaneashtusigjahtariimire,nepritjetekohesmetepershtatshmeperte
ecurperparameprojektetembeturaprapa.
Treguesit makroekonomike te qendrueshem ne vend dhe rritja ekonomike e
perseritur keto vitet e fundit ka pervijuar disa pista investimesh qe kane perfshire
brenda tyre si investitoret e huaj dhe ata te brendshem. Ky fluks i investimeve
kryesisht ne transferim teknologjie e investitorev te huaj drejt vendit tone dhe
investim i prodhuesve vendas ne prodhime aktuale ne sektoret e materialeve te
ndertimit,telendeveteparaperindustrisidheprodhimetagroindustriale.

Pervecrendesisesefinancimevevendasendikimiiinvestimevetehuajarrit
mundesineegjallerimittesistemitfinanciarnevendintone.Kyefektkaardhursine
sektoretekonomikeendemerrisktelarte,poashtudhenesektoreteekonomiseku
multinacionaletluajnenjerolmonopolistsuperiormbiinvestitoretvendas.Kyrol
nukeshteilidhurvetemmepolitikatstimuluesenevend,pordhemepolitikat
globalemonopolistetesektorevetecaktuardukeukthyernendikuestekostosse
jetesessevendevenezhvillim.

MATNITEMPERATURNFISKALETBIZNESITTUAJ

eshtjakycenanalizeneraportevefinanciarenukshtvetemgjetjaenjpergjigje
dhekaq.Kjoanalizejusherbenmbitgjithaprtgjeturtemperaturenfiskaledhet
marrimveshgjithashtusekurnjbiznes:
1. eshtefitimprures
2. kamjaftueshemparapertepaguarfaturat
3. mundettepaguajepagatdhekontributetepunonjesve
4. mundtepaguajepjesenetatimeve
5. poiperdoraktivetefektivisht
6. kaproblemeteknologjie
7. eshtekandidatpertushiturapofalimentuar

Nsejumonitoroniraportetfinanciarenmenyreperiodike,ateheredotjeninnj
situatemjafttqartembifaktinsesaefektivishtemenaxhonibiznesintuaj.
Huadhenesit gjithashu jan nder t interesuarit pr t vleresuar rriskun duke
monitoruar nj varg raportesh financiare. Mbajeni mend, se raportet jan treguesit
dhevetemjumundtthonipastajgjithehistorineebiznesit.Raportetfinanciarejan
t vlefshme gjithashtu pr t bere krahasime midis dy bizneseve t ngjashme sipas
sektoritekonomikkuoperojne.P.sh.krahasimiiraportevemundttregojensenj
biznes mban me shume inventar nga situate normale apo mbledh debitoret shume
ngadalengasaduhet.

90

Kjo do t thote qe t dallosh qe me pare njollat e errta n situaten financiare t
bisnesitqemundtkercenojnembarevajtjenprtardhmen.
Raportet financiare gjithsesi kan ndarjen e tyre sipas faktorit qe duam t
identifikojmedhesistemojmemepas.

Kushjanktoraporte?
Kategoriteqedotepermendjaneraportetfinanciaresimeposhte:
1. Perfitimi:eshterealizuarnjefitimimirengabiznesineraportmeqarkullimin?
2. Raportet e Kthimit: Krahasuar me aktivet dhe kapitalin e futur ne pune, a i ka
sjellenjefitimtemirekjobiznesit?
3. Likujditetet:kabiznesiparatemjeftueshmepertepaguargjithefaturatetij?
4. Perdorimi i Aktiveve ose Aktiviteti: si i ka perdorur biznesi aktivet e
qendrueshmedheatoqarkulluese?
5. Mekanizmi: a ka kompania shume borxhe apo eshte e financuar nga ortaket e
vet?
6. InvestitoretoseAksioneret
Jocdokushkanevojetiperdoreketoraporte.Perdoruesitetyreqejanetelistuarne
tabelenukeshteenevojshmeqecdonjeritedijetegjitha,pormeshumedotenisen
nganevojasipasasajsecfarekerkojnetenxjerrindukeipareketoraporte.

Prcilatraportefinanciaredotishteiinteresuarseciliprejnesh?

Pergjigjaperketegjendetneketetabele.
GrupeteInteresuar Raporteprtupar
Investitort Rikthimikapitalittevenenepune
Fitimeperaksion
Dividenteperaksion
Teardhuratngadividentet
Interesatembuluar
Detyrimet
Huadhnsit Interesatembuluar
Raportiipagueshmerisesedividenteve
Dividentetembuluar
Teardhuratngadividentet
Menaxhert Raportiifitimeve
Raportiiqarkullimitteaktiveve
Raportiiqarkullimitteinventarit,debitorevedhekreditoreve

91

Raportiidetyrimeve
Raportiiinvestimeve
Punonjsit Rikthimiikapitalittevenenepune
Perfitimi
Treguesiteqarkullimitteparase
Raportiiinvestimeve
Furnitoret dhe kreditor t
tjer
Perfitimi
Likujditetet
Qarkullimiikreditoreve
Menaxhimiikapitalittevenenepune
Klientt Perfitimi
Likujditetet
Rikthimiikapitalittevenenepune
Qeveriadheagjensitesaj Perfitimi
Likujditetet
Rikthimiikapitalittevenenepune
Komunitetiivendit Shumicenegjitheraportevefinanciare
Analisttfinanciar Shumicenegjitheraportevefinanciare
Grupetambientaliste Shpenzimetperekematantindotje
Shpenzimetperkerkimetebazuarambiflorendhefaunen
Dhurimeperorganizatapolitikedhehumanitare
Krkuesit Varetngaqellimiikerkimevetetyre

LEASING...NTVRTETQIRADHNIE

KurkemimaredhenieLeasingu?
Leasing mund te egzistoje ne forma te ndryshme duke perfshire leasingun
operacional dhe leasingun financiar. Leasing operacional jane marreveshjet e
qeradhenies se thjeshte, ku qerramarresi i paguan nje qera periodike qeradhenesit,
per perdorimin periodik te nje prone apo sendi te vecante. Leasing financiar ne
dallimngamelarteshtenjemekanizemfinanciarqeperdoretperpervetesiminenje
aktivi.Aieshtenjeburimalternativikapitalitnepermjetkredisebankare,kubiznesi

92

merrnjeaktiv(sidomospaisje)dhejolekenedore,sidhepaguanperperdorimine
aktivitpernjeperiudhekohe.
International Finance Corporation (IFC) e percakton leasingun financiar si nje
marreveshje kontraktuale tre paleshe, ku qeradhenesi e l peng nje aktiv te blere
ngaaitenjefurnizuesdheqejajepnjeqeramarresiketeaktivnekembimtepageses
qemerrngaaiperperdorimineaktivit.Roliitrepjesemarresveneketeprocesjane:
- Qeradhenesi, qe blen paisjen (aktivin) dhe e kthen ate per aktivitet
qeradhenieje;
- Qeramarresi,qezgjedhdheperdorpaisjenpernevojatetij;
- Furnizuesi,qeishetpaisjenqeradhenesit.
Qeramarresi i paguan keste te rregullta qeradhenesit per perdorimin e paisjes dhe
nje pagese perfundimtare per paisjen. Ne fund te marreveshjes se qerase, paisja
(aktivi) eshte paguar plotesisht dhe ka kaluar ne pronesi qeramarresit. Ne
marreveshjeneqerase,paisjasherbensikolaterale(paralele,shtese).
Ne keto marreveshje perfshihen nje numer i gjere aktivesh te tilla si: impiante
energjie

MomentetfunksionimitLeasingutsipasligjittTVSHs
Tek kontratat e leasing dallimi qendron ne pagesen me keste te qeramarresit, nese
kostot e prodhimit plus kostot dytesore te qeradhenesit mbulohen teresisht
(amortizim i plote) apo pjeserisht (amortizim i pjesshem). Per TVSHne ky dallim
eshteiparendesishem.
Nenjekontrateleasingemiraekonomikeillogaritetqeradhenesit.
Meteshumtenerastevebehetfjalepershoqeritecilatblejnetemiraekonomike
(makina,aeroplane,makineri)dheiajapinmeqiraklienteveteinteresuar.
Ne keto raste qeradhenesi sjell nje furnizim sherbimi (dhenie me qira) ndaj
qeramarresit. Partneret bien zakonisht dakord per te paguar cdo muaj kestet e
Leasing.Furnizimiimallitsilletneketemenyrepjesepjese.
Neqoftesedotendryshohetrenditjaetemiraveekonomikegjatekohesseveprimit
tekontrates,duhenndryshuaredhetegjithallogaritjetsipassaj.Neqofteseperfituesi
iLeasingnderpretparakohekontraten,ateherekostotelindurangakjodhekostote
zevendesuaradotejeneneformedemshperblimi.Neketerastnukduhetllogaritur
asnjeTVSH.PagesatshteseqepaguhennembarimtekontratesseLeasing,
perkundrazibazohennenjekembimsherbimeshdheinenshtrohenTVSH.
Tepagesahyngjithshkaqeperdorperfituesiisherbimit(maresiiLeasing)(tarife
baze,kestLeasingdheshpenzimetetjeragjateleniesneperdorim),pordukezbritur
TVSH.
KesteteLeasing:Tatimilindnembarimtekohesseparanjoftimit,pertecilenjane
pertupaguarkesteteLeasing.
Tarifabaze:TarifabazeeshtepjeseekontratesseLeasingdhepaguhetzakonishtne
fillim.Tatimilindketumemarrjenepaisjes.
Ne nje rast leasingu te te mirave ekonomike te paluajtshme duhet pasur parasysh
parimiisinjeetereiaktivittepaluajtshemnefurniziminqekryhet.Kjodotethote
sepersaitakonrenditjessetruallitdhendertesaveduhetmarrevendimnjellojsepse
ndertesaeshtepjeseqenesoreetruallit.Neqoftesetrualliiduhetllogariturmarresit

93

te leasing, atehere atij i duhet llogaritur edhe ndertesa, pra behet fjale per nje
furnizim.
Neqoftese trualli i duhet llogaritur dhenesit te Leasing atehere kjo gje ka vlere edhe
perndertesen.QeradhenesiiLeasingmelenienendertesessjellneketemenyrenje
furnizimsherbimi.

PrvojabelgeprkontratateLeasingut
NBelgjik,kontratateqerasprlikujdimetplotanlidhjemeaktivetluajtshme
janrregulluarmeligjinevitit1967.Prtukonsideruarsimaredhenieleasingujane
vendosurdisakritereqejane:

leasing duhet te kete lidhje me prone te luajtshme, te cilen qeramarresi e perdor

ekskluzivishtperqellimebiznesi;
afati i qerase percaktohet me marreveshje dhe duhet te jete i barabarte me
kohezgjatjenevleresuartejetegjatesiseseaktivit;
qeraja duhet te fiksohet ne nje menyre te tille, qe vlera e aktivit zhvleresohet pas
periudhesseqerasetepercaktuarnemarreveshje;
qeramarresi ka mundesine te marre pronen e luajtshme te dhene me qera ne
mbarimteqerasepernjecmimtevendosurnemarreveshje.Kycmimduhettejetei
barabartemevlerenembeturtellogariturteaktivit.

Ligji per kreditim e konsumatorit i dates 12 qershor 1991 jep nje percaktim per
leasingun.

Nje kontrate qeradhenie perdoruesi eshte percaktuar si nje kontrate kreditimi, ku

njerapalebiedakorttijapepalestjeter,tekonsideruarsi perdorues,tedrejtenper
te perdorur pronen e luajtshme dhe pala perdoruese eshte dakort te paguaje
periodikisht nje cmim te fiksuar dhe ku kontrata permban mundesi blerje te
shprehurqarteapotenenkuptuar.

Ligji i mesiperm permban kufizime per te mbrojtur konsumatorin (perdoruesin) qe

dotemarrenjetemirenepermjetmenyresseleasingut.Ndermarrjetqekaneneplan
temerrenmenjeaktivitetleasinguduhettenjihenngaMinistriaeEkonomise.

Autorizimi per kryerjen e leasingut ne Belgjike, dhene nga Ministria e Ekonomise

publikohetmepasneFletorenZyrtareteBelgjikes.

Klasifikimiimarreveshjeveleasing
Marreveshjet e leasingut te cilat nuk kane kritere te nje qeradhenie si me siper, per
qellime ekonomike dhe ligjore, apo dhe ne rastin e qeradhenieve te thjeshta
(operacionale)apoblerjemeqera,varenngakushtetemarreveshjes.
Nje kontrate qeraje, per tu konsideruar si e tille duhet qe mandati per pronesine
ligjoreteaktivittedhenemeqeratemosjetetransferuarteqeramarresi.

94

Nga pikpamja ligjore, per nje blerje me qera ose nje shitje me keste, transferimi i
pronesise, ashtu si palet mund te jene marre vesh, ndodh ne kohen kur marrveshja
hynnefuqi.

Kompaniteeleasingut
Sipas dekretit ministerial te 23 shkurtit 1968, ndermarrjet e leasingut duhet te
krijohensipasnjeresprejtipitteshoqeriveqepercaktonligjipershoqeritetregtare.
Filialet belge te kompanive te huaja te leasingut mund te regjistrohen sipas ligjit te
mesiperm.
Nuk ka ndonje forme ligjore egzistuese per kompanite e leasingut. Megjithate,
qeradhenesit jorezidente qe kane ne plan te japin nje aktiv me leasing duhet te
sigurojneneparimnjelejeapomiratimngaMinistriaeEkonomise.Kjodotethotese
atoduhetteregjistrojnenjefilialneBelgjike.

KAPITULLIV

TRANSFORMIMETSHQIPTARENKNDVSHTRIMINPERSPEKTIV

95

Ka nje mendim deri diku t perhapur, sidomos jashte kufijve t Shqiperise, se
socializmi ishte thjesht nj devijim i perkohshem prej rruges natyrale dhe ky
tranzicionitanishemshtnjrikthimtektraditashqiptare.Pjeserishtmundtjete
e vertete, ndoshta persa i takon besimit fetar dhe nj pjese t tradites kulturore.
Restaurimi i disa xhamive dhe kishave egzistuese n vend, p.sh. i Kishes n Kurbin,
dhendertimiixhamivedhekishavetrejashtprocesiimbledhjesdheriformimit
t tradites s letersise dhe artit kishtar, aq shume i zhvilluar q nga kohet e
Rilindasve. Por, besimi fetar dhe kultura jane perjashtime. Vetem n nj shkalle t
caktuar,nderkaqkandodhurkthimintraditenekohesparasocialiste,persaiperket
transformimeve politike dhe ekonomike. Keto transformime jane me shume nj
permbledhje e shkurtuar e gjithe historise ekonomikopolitike shqiptare. Shqiperia
nukkapaturndonjeherehistoridemokracie.Nmtshumtenehistorisessaj,ajo
kaqeneepushtuarngaperandoriteehuajadheqeveriteqajokaushqyerkaneqene
vasaletketyreperandorive.Perpjekjetesajprtubrnjkombshtetenjflamur
endeskanembaruardhesot.Transformimeteparanisnqmeperpjekjeteparat
Mbreterise s pare t shqiptareve t bashkuar t pakten n nj shtet (megjithese
kemi historite me mbreter ilire, ato i prkasin jo nj mbreterie t organizuar n
kuptiminuniversaltsaj).Metejketotransformimeubeneshumemerrenjesoren
vitet e revolucionit socialist. Por, n kuptimin e fjales revolucion cfare gjejme t
pasqyruarngagjithe cpo perpiqem t them. A sht Revolucioni realizimi i nj cikli
t plote dhe kthim n piken nga ku u fillua? Po t marrim shembuj t historise
shikojme se n revolucionin francez, megjithese u bene ndryshime rrenjesore, pas
revolucionaret e pane veten n rikthimin n menyre simbolike prape te monarket,
shfaqurmetitullinperandornformeneNapoleonitdukeuperpjekurmeshumet
shperndanin pushtetin e centralizuar si n kohen e monarkeve sesa t benin
ndryshimet rrenjesore q mbarte mbi vete revolucioni q bene. Kolonite amerikane
bene lufte pr tu shkeputur nga britaniket dhe formuan nj sistem ligjor qeverises,
q n fakt rrenjet e tij t thella ushqeheshin nga traditat dhe institucionalizmi
britanik. Po keshtu, revolucioni shqiptar pervec ndryshimeve rrenjesore q solli n
vend, centralizoi n vetevete pushtet ekonomikpolitik, q n shume reforma
fillestare ua hoqen me dhune fuqise cifligare drejtuese shumeshekullore n vend.
Pra,dorevolucion(nvetvetejanetmedhenjtgjithekurkryhen)nnjmenyre
ose tjeter sht rikthyer n piken e fillimit t historise kombetare, duke sjelle me
vete kuptohet, si kohen q kane mbartur bashke me reformat dhe antireformat po
ashtu dhe kostot njerezore brenda tyre. Une atehere shtroj pyetjen: Pse Shqiperia
dherevolucioniqeubenvitet1990duhettishtendryshe?

Studiues dhe filozofe t revolucioneve t ndryshem q kane ndodhur n bote thone

se revolucioni q kryhet n nj vend nuk mund ta ndryshoj dot menjehere
trajektorenshumeshekullorethistorisekombetare,porkostuaedhunesstijsht
e pajustifikueshme dhe e patolerueshme. Parimi kryesor q duhet jete motoja e nj
revolucioni sht se ligjet dhe parimet jane universale, ndersa institucionet t
transferueshme. Vetem reformat e bazuara mbi rrenjet institucionale e ligjore q
jane trashegimni e konservuar e tradites historike t vendit mund t sjellin zhvillim
dhe zgjerim t rrenjeve t shtetit. N Shqiperi, nderkohe nuk gjen dot nj studiues

96

apo analist te kete studiuar me konseguence mbi transformimet revolucionare t
Shqiperise dhe shtrirjen e tyre. Asnjeri nuk ka pare asgje te mire q mund t
shpetohet/j nga gjithe periudha socialiste duke patur tendence shkaterrimin e
komplet institucioneve t saj, me idene e nisjes s institucioneve sipas ideve t
pastudiuara te Revolucionit Demokratik t 1990. Propozuesit perendimore t
reformave t shpejta (n fakt tek ne ky tip reformash u zhvilluan me shpejt se n
asnje vend tjeter ishsocialist) kane qene gjithnje prane qeverive shqiptare t
pasrevolucionit 90, me strategji pr zhvillimin e vendit, por e kane br kt n
formen e nj leksioni me terma taktike, n kushtet laboratorike t tyre, q
presupozon t ket nj treg privat dhe pronesi private t vendosur n vend.
Shqiperiadhesottdyketokushtethemeloreprecjenperparasipaskesajskemet
perendimoreve nuk i ka. Nderkohe, q asnjeri ose pak analiste mund t kene
propozuar apo mbeshtetur zhvillimin gradual t reformave, t ndertuar mbi
bazamentet e tradites historike institucionale shqiptare. Kritiket e reformave
graduale n tranzicion jane t prirur t marrin shabllon modelin socialdemokrat
europian, por harrojne q modeli pararendes te ne ishte pasqyre e nj individi apo
regjimi,qnuknalatnjejtentrashegimnisiekishinketovendekurfilluanreformat
etyre.KurthemiprShqiperineishsocialistesiregjimimeiizoluardhevendimei
varfer,krahasiminduhettagjejmevetemmevetendhereformatduhettibejmeme
t maturat nga gjithe vendet e tjera. Pasi kt 14vjecar, me klasen drejtuese n
Shqiperikandodhursinehistorineeatijqvjenngafshatineqytetdhengaqesytee
mendja e tij nuk kane pare e shijuar gjithe ato t reja bashke (natyrisht q ska
opinion t vetin pr asgje nga ato q shikon), orientohet dhe fatin e tij e le n
meshiren e rastesise. Ndoshta, kur mendohet t behen reforma, q une e kuptoj me
ndryshim t kursit drejt zhvillimit ekonomik n pergjithesi, versionet q duhet t
studiohen duhet t jene me shume se nj dhe mbi t gjitha tema t debateve
kolektiveintelektualetvendit.Ketojanemomentet,kurintelektualet(torganizuar
n forume ose individe) duhen gjetur dhe thirrur n shume forma t prezantimit e
ballafaqimitmeta.shtveshtiretgjeshinstitucioneapopraktikeqmundtjete
e perdorshme dhe efektive nga Perendimi n Shqiperi pa kaluar n disa nga keto
filtra t mendimit mbarekombetar. Une u perpoqa t argumentoj pr kt pike se
nese jemi me mendimin s historia nuk ndryshohet aq shpejt sa pelqejme dhe s
rrenjetmetfortajanembitgjithavetetraditajonenukduhettndiheminsiklet
t kthejme koken pas dhe t shkojme e t marrim me t mirat e asaj q krijuam
vet nder dhjetevjecare. Por, tek ato q marrim duhet t perpiqemi t gjejme
pergjigjen e pyetjeve t sotme (kujtesa nuk kthehet pas me vite por ndalon aty ku
mendonsefshihetpergjigja).

Popronaprivate?
Parenkuptimineperspektivesafatgjateamundthemisepolitikapasviteve90ka
qene me e qendrueshme? Shteti shqiptar u ndertua n vitin 1912, me shpalljen e
pavaresise,medisacilesidhetipareqmeshumekarakterizoheshinnganevojapr
mbijetese, sesa t zhvillohej dhe t perhapej n gjithe vendin qeverisja e tij.
Mbreteria, q pasoi me tej n qender t suksesit t saj pati suksesin nepermjet
autokracise.AutokraciaidhaMbretitzotesineprtbrreformateparanfavort

97

zhvillimit t vendit (me shume t karakterit emancipues, edukues e juridik) duke
perqendruardisapasuritvendittlenanmeshiretfatitdhendikuannthemelet
enjshtetiprturadhitursigjithevendetfqinje,nprezantimineformesseshtetit
tbazuartoligarkiaevet.Kuptohetqqellimikryesoritijishtegrumbullimiisame
shume sherbimeve mbreterore n favor t elites se tij. Kjo elite ishte pergjithesisht
klasa ushtarakofeudale shumeshekullore, q kishte trasheguar shumicen e prones
mbi token n baze t sherbimeve, me se shumti ushtarake, t kryera n favor t
perandorise osmane. Ky grup i vogel shoqeror se bashku me grupin e ndihmesve t
tyre perbenin shumicen e pronareve mbi token n vend, q duhet t kryenin
sherbimetmbreterorendajmbreterisesepareshqiptare.Nesendonjeri,refuzontet
kryente sherbimet ndaj mbretit, pronat e tij ishin t parat q shteti i konfiskonte,
dukeishperndareprbesniketetjereapovasalet.Parimiipronesisesekushtezuar
mbi pronen u ndie dhe mbi klasen e kapitalisteve industrialiste, e shprehur nga
oborri n politikat e koncensioneve t pasurive kombetare. Korporatat q vepronin
n vend lejoheshin t punonin jo mbi parimet universale t funksionimit t
korporatave, por mbi marreveshje ligjore individuale t dala n menyre t fshehte
nga Mbreti. Keto kane ndikuar n mentalitetin e biznesmenit shqiptar, se sidoqofte
varet nga shteti. Keto ishin sherbimet me t medha q i beheshin shtetit deri n
koheneepokessocialiste,kupronesiambitokenhumbisiedrejtedheketopushtete
i mblodhi shteti. sht e kuptueshme, se pas gjithe ketyre periudhave historike, t
deklaroshdemokracinedhekonkurencenetreguttlirebazuarmbipronenprivate
nuk mund t pritet sukses i plote i zbatueshmerise se tyre. Pasi, vete pushteti pas
Revolucionit Demokratik 1990, shume shpejt u terhoq n parimet e vjetra, se
mireqenieneshtetasveekandorevetemshteti.Njeliteere(qmundtiquajme
oligarkt),perqendroibiznesemeradheqthithninatepjesetgjalletekonomise
se trasheguar shteterore q tretej perdite.Kompani q merreshin pr disadhjetra
milione leke, n kohen e sotme vlejne n tregun e shitjeve n disa dhjetra milione
dollare. N kohen kur lidershipi i vendit dobesohet, perpjekja e tyre sht q n
humbjeesipertfitojnepronesiaposhperblimepikerishtnga ketaoligarkqkane
perfituar nga ky lidership. Edhe sot sht pikerisht lidershipi, ai q jep drejtimin e
rrjedhes.Perpjekjeteoligarkeveprtfuturhundetnjeten politike,mundtkene
ndikuarnprishjenestabilitetitpolitiktvendit.Perqendrimiityrevetemnnjerin
krah politik sht me se shumti dhe shkak pr prishje t pakteve t politikes, pasi
prish balancimin e nevojshem t drejtimit t vendit. Sot, Shqiperia sht perseri n
mes t turbullires, pasi ka kaluar pak me shume se nj dekade t depresionit
ekonomik,me kaos, krim dhe mungese t venies perballe ligjit t do kundravajtesi.
Apeli i kohes pr lidershipin q luan rnd me kundravajtesit e ligjit, mendoj se
duhet ta gjeje veten pikerisht n traditat e thella t popullit tone. Grupi i oligarkeve
q duan t kontrollojne shtetin nuk sht grupi q interesohet pr zbatimin e
parimeve t t drejtes mbi pronen private, rregullave t shtetit dhe fuqizimit t
forcavegoditesettij.Aigrupkerkonthyjenpolitikemedoformeprtforcuar
pasuriteqkanegrumbulluarnperandorivettyretsemura.

Ngritjaekombitshtetshqiptartplotsuar

98

PrheretparenhistoriShqiperia,poiafrohetmeshumeseasnjehereidesesenj
kombishtettperbashkettgjitheshqiptareve.Historikisht,shqiptaretkaneqenet
organizuar n vilajete nen nj qeverisje (por nen ombrellen dhe emblemen
perandorake),qnkoheneperandoriseosmane,Nacionalizmishqiptarmegjithese
ka qene gjithnje pr atdheun, ka qene me shume i percare si jashte kufijve po ashtu
dhe brenda nga t huajt dhe bindjet. Nacionalizmi sht penguar t jete si nj parti
me vete, por sht perhapur me shume si nj fare nga pak e kudo. Zhvillimet q
ndodhen vitet 90 e me vone kane qene vitet e nj nacionalizmi t orientuar pr t
fituarkredopolitikedhejoprprogramstrategjiktunifikuarprktceshtjett
gjitheve.Ceshtjaenacionalizmit,perveckesajnukduhetparethjeshtsiripercaktimi
kufijve me fqinjet, por si nj ceshtje e forcimit t shteteve shqiptare aty ku ato jane
ngritur. Gabimi fatal i fuqive t medha ndodhi pikerisht n nj moment historik t
Shqiperise se pamekembur akoma me shtetin e saj foshnje. Do t duhen ndoshta t
kalojme disa momente historike, q e drejta t rikthehet prape sipas trajektores
historike q ka qene me pare. Por, detyra q mendoj i ka rene brezit t sotem sht
fuqizimi i shteteve t tyre. Kjo behet vetem duke zbatuar rregullat q shteti ka
shpallurprtgjithedhedukeidetyruarataqketorregullanukduantizbatojne.
Duke u kthyer dhe njehere t besimi fetar doja t thoja se a ka rol ajo n kt
diskutim? Fakt sht q shume para jane harxhuar keto vite pr restaurime dhe
ndertimetobjektevetbesimitfetar.Shumemisioneeorganizataveprojnenvend
pr qellime dhe tematika fetare, q n fakt jane ajo pjese e jetes q Shqiperise i
mungonte q prej nderprerjes prej saj. Mijera t rinj, tashme e kane zevendesuar
etiken komuniste me mesimin e etikes fetare. Ndersa shume u jane perkushtuar
ritevefetare,shumettjerejanemjafttperkushtuarmeproblemetsocialenvend
dukeupreokupuarprhalletrealetkomunitetitttyre.Nisurngagjithekjolevizje
e njerezve dhe ideve t tyre, besimi fetar po ben n vend nj revolucion etiko
shpirterorgradual.Besimifetardhekulturandoshtamundtpasqyrojnedhemasin
me qarte se gjithkush tjeter transformimin shqiptar. Periudha kur kultura fillon e
lulezon,tregonshenjatezhvillimittnjvendi.
Nmbylljetkendveshtrimittimdotdojatthojaseshkaqetekrizaveqndodhin
herepasherenvendintoneikanerrenjetetyrethellenmosmarreveshjethistorike
t t kaluares, t mbjelle nga keqdashesit e kombit tone si brenda vendit dhe te
fqinjet. Forcat antidemokratike, t t dy ekstremeve t kraheve t politikes do t
vazhdojnetperdorinvarferinedhepabarazineekonomike,prtzbatuarobjektivat
e tyre politike dhe rrezikimin e demokracise. Bashkepunimi i tyre me grupet e
organizuartkrimitdhendonjeoligarkutsemure,mosuljaenivelittkorruptimit
n administrate dhe nderhyrja e agjenturave te shteteve historikisht armike t
Shqiperise jane rreziku i sigurise se demokracise se vendit dhe zhvillimit ekonomik
euroatlantik.
Janar2005

KORRUPSIONIDHETATIMPAGUESITEPANDERSHM

99

Evazioni fiskal n fakt sht nj problem serioz, jo vetm pr vendet me zhvillim
ekonomik ende n tranzicion, por dhe pr vendet q kan nj sistem fiskal t
zhvilluar. Edhe vende si SHBA, Japoni e Gjermani kane nje evazion fiskal qe
vleresohettjetnmasn2030%.Luftandajevazionitfiskal,megjitheseeshtenj
ngadetyratparesoretpunesseadministratestatimoreduhetpareenderlidhurme
korrupsioninemundshemnradhetembareadministratespublike,sinjoferteqe
behet nga tatimpaguesit e pandershem (nuk raportojne t ardhurat), t cilet
perpiqen t krijojne nje imazh te shtremberuar t figures se administrates q
perfshintekorruptuarit.

Psekorruptoheninspektorttatimor?
Nga nj anketim i br n Shqipri koht e fundit nga FIAS, 25% e kompanive t
pyetura pranojn se paguajn rryshfete. Nga studimet e shumta n lidhje me
korrupsionin n radhet e administrates fiskale n vende me zhvillim ekonomik dhe
nzonatngjashmemeShqiperineshtpare,searsyejamemadhenfaktmbetet
pagaeuleteinspektorevetatimor.Potshikojmepagenmesatarenadministraten
tatimore shqiptare, ajo sht midis 250 300. Krahasuar me pagen mesatare t
njepunonjesitatimornvendetmesistemtzhvilluartatimorajoeshte4heremee
vogel.Kursepaganadministratatvendevetngjashmemene shtrrethkufijve
t mesiperm pages. Nga debatet dhe analizat eshte verejtur se keto nivele pagash
kanendikimnkrijiminehapsiraveboshenradheteinspektorevemeintegritette
dobet profesional dhe moral, pr pranimin e rryshfeteve nga tatimpaguesit ne
kembim te shuma t mdha t te ardhurave qe i fshihen administrates tatimore.
Megjithese,kjoperbennjhallkedelikate,kukrkohetngaqeveriandrhyrjeprt
prmirsuar situaten duke zbatuar nje politike ndryshe per nxitjen e motivimin e
inspektoreve, harresa per keta punonjes te shtetit deri me sot ka qene me dem per
interesat e vendit. Ketyre njerezve u duhet dhene nje shans i barabarte konkurence
pr t qen t ndershem me detyren, q n fakt moralisht e kan marre prsipr
duke i nxjerre nga hambari i indiferentizmit dhe duke i motivuar per te zbuluar
miliardateevazionit.Nukmundteniseshnjeluftenenjeterrenkutatimpaguesitme
ofertat dhe rryshfetet qe u japin disa individeve arrijne te fshihen dhe ti shpetojne
detyrimit qe kane per te paguar. Nje nder menyrat per te vleresuar punonjesit
tatimore mund t plotesohet duke i dhene inspektorit mundesine eshperblimit, pr
tardhuratqaimundtmbledhingatatimpaguesitepandershemapoataqkan
kostotlartetmbledhjesstardhuravetatimoreprejtyre.Njrrugeetill,pot
hartohet dhe zbatohet me transparencen e duhur nuk do ti zvogeloje t ardhurat e
buxhetit, por do te sjelle te ardhura qe do te krijojne standarte te tjera per vendin.
Duke ulur masen e korruptimit t inspektoreve, ajo do t oje n reduktimin e
tatimpaguesvequshmangendetyrimevetatimore.Provojeni,ta benijudrejtuesqe
ikenikopetenceketovendime...

Nj arsye tjetr e shfaqjes s korruptimit sht rekrutimi n pune i individeve, q

janeteinfiltruaritebiznesitneadministrate.Kjokategorinjerezish,qmarrinemrin
menaxheretetatimeveeperqendronfokusinepunesseadministratesneceshtjeqe

100

nukisherbejneqellimittatimor.Atajaneajopjeseepunonjesveqeedhepseduhette
bejne shqyrtimin dhe zberthimin e gjith fenomeneve q ndodhin n aktivitetet
ekonomikenkompaniteshqiptareshumeformeshe,veprojnetekunderteneasajqe
kane detyre. Raportet e ktyre menaxhereve ngelen jashte realitetit ekonomik dhe
fiskal duke perbere nje barre per punen e kolegeve dhe duke mos percjelle asnje
efekt n orientimin e biznesit drejt vullnetarizmit per derdhjen e detyrimeve
tatimore.

Nje arsye tjeter une mendoj se eshte dhe jeta ekonomike shqiptare qe vazhdon me
kembenguljetemostentojetelegalizojeteardhuratesaj.Maniaekrijimitteaseteve
dhelikujditetevederinekufijteeethevenukisherbenideseperminimiziminnatyral
te korrupsionit si dukuri. Ky bres biznesmenesh jane ata qe dhe u leverdis sipas
mendjessetyretejoshindheshpenzojnepakparanekembimte pjesessemadhete
te ardhurave qe ata fshehin dhe nuk e deklarojne. Deri sa mungon dhe pergjegjesia
qytetaremeevogelperderdhjevullnetaretedetyrimevefiskalenukmundtethuash
sefajinperevazioninekanetatimoret.Eshtemoraliishoqeriseaiqendikonnekete
drejtim dhe jo vetem puna e disa inspektoreve qe kane detyren qe te luftojne te
vetemdrejtkeshtjellaveteevazionit.Nderkohe,nesezbatohetsameshpejtdeklarimi
iteardhuravetecdoindivididotekishimnjezhvvendosjete provesseteardhurave
nga inspektoret te tatimpaguesi. Nese sot eshte inspektori ai qe duhet te provoje se
sa jane te ardhurat reale te tatimpaguesit, neser duhet qe tatimpaguesi nepermjet
vetedeklarimitduhettiprovojeinspektoritteardhuratetij.

Administrata ka nevoj t beje dhe llogaritjen e mundshme t korruptimit t

inspektoreve, n mnyr q t shmanget sa t mundet si fenomen. Njra do t ishte
q t shikoheshin rezultatet e kontrollit me nj fare shkallezimi t mundshem pr
penalizimin e inspektoreve nse pas rishikimit te aktit t inspektimit gjykohet se
inspektori e ka fshehur evazionin fiskal. Ndersa tjetra do t ishte shtrirja e
standarteve t kontrollit deri n at mase sa evazioni nuk do t sillte prfitime dhe
po t korruptohej inspektori. Varet nga specifikat n praktiken tatimore se cilen
forme gjykimi t zgjedhim. P.sh. nse gjoba pr evazion sht mjaft e larte apo
rryshfeti sht prane kufirit q pranohet nga evadori fiskal, atehere forma e dyte
duket si me e preferueshme. Por nse gjobat jan t vogla dhe rryshfeti sht me
prane minimumit t pranueshem nga nj inspektor atehere forma e pare behet
prioritare.

Por,gjithsesiduhettheksuarsengaautoritetetmetlartatatimorenbashkepunim
me titullaret e finances dhe ekzekutivit shqiptar degjohet shpesh se jan hartuar
strategjidhepopunohetnzbatimineprogrameveprtaluftuarevazioninfiskalt
bashkelidhur me korrupsionin. Por fenomenet tranzicioniste t nj administrate
publike, mund t permiresohen dhe t jen baza t nj administrate dhe sistemi
tatimortzhvilluarvetemnesekaneshembujmenaxhereshtezote.

101

Amundtparandalohetndopakkykorruptimiapojo?!
Nese do merrnim si shembull versionin me inspektore t korruptuar, puna e
kontrollit tatimor mund ta pershkruaja shkurtimisht kshtu. Ndershmerisht ose jo,
tatimpaguesi i deklaron t ardhurat e tij periodikisht gjate vitit. Administrata
tatimore, ka caktuar inspektoret tatimore, t cilet sipas procedurave t percaktuara
ligjore ( Manual Kontrolli, urdhera, qarkore, programe) duhet t verifikojne kto
deklarime, sipas menyres se riskut dhe probabilitetit pr perzgjedhjen e
tatimpaguesve pr tu kontrolluar. Kta tatimpagues q do te jen shenjestra e
kontrolloreve mendohet t jen dhe evazionistet e mundshem fiskale, nga ku ka
burimetardhurashtpadeklaruara.Nisurngamundesiaseketakontrolloremund
t korruptohen nga ky kontigjent tatimpaguesish t pandershem, organizohen dhe
rikontrolle,tciletnfaktjankostoshtesepradministratentatimore.

Ketu sht momenti q duhet t perdoren menyra pr t menaxhuar sa me

efektivishtkontrollintatimormesynimmaksimiziminetardhuravetatimoreduke
mos rritur me tej koston e mbledhjes se tyre. Nj nga menyrat, q e zgjidhin kt
problemshtvendosjaepenalitetevedhemasaveadministrativeprinspektoretq
automatikisht duke mos zbatuar detyrat jane ose te paafte, ose te korruptuar.
Megjithese, fytyra e te korruptuarit eshte zakonisht e njejte me ate te paaftit, te dy
kaneprobabilitetetebiennerrjetenekontrollittebrendshemtatimor.
Mnyratjetrnukegjenzgjidhjenmemarrjenemasaveadministrative(verejtjederi
n pushimin nga puna) pasi shtja n kt rast komplikohet. Argumentimi i saj
mbeshtetettekideja,seryshfetetmevleratvoglatpranuarngainspektortvaren
ngapjesaqznevazionisttntotalinetatimpaguesvemetardhuratmdha.Sa
me shum tatimpagues t till, aq me shum do t rritet numri i inspektoreve q
marrin ryshfete t vogla. Pikerisht dhenia e shperblimeve n kt kontekst, u jep
autoriteteve tatimore mundesine pr t zhdukur edhe korrupsionin me nj kosto t
ulet. P.sh. n situaten kur do tatimpagues i madh kontrollohet nga nj inspektor,
dhniaeprqindjessipastardhurestatimoreqaikambledhurmundtaplikohet
pr keto kompani te medha. Pagesat e tyre fiskale prbjn baz pr prqindje t
lartdheprkontrollorin.

Shoqrit e vogla apo dhe ato q paguajne taksat vendore t biznesit t vogl,
prbjnnjgruptjetrqshtshummiprhapur.Tatimpaguesiteketijgrupii
paguajnetaksatnbazetvlersimitqataibjnvet.Ata deklarojnsitardhur
ate qe mendojne se u leverdis per te paguar sa me pak detyrime fiskale, meqe dhe
dokumentacion nuk para kane deshire te mbajne dhe kontrollohen n mnyr
rastsore,prshkaktnumrittmadhqkannraportmenumrinekontrollorve
dhe nenvleftesimit per rendesine qe ata kane, sipas paragjykimit nga menaxheret
tatimore.

Nvendtrryshfetit...
Problemi i stafit menaxherial te administrates tatimore sht ai i hartimit t nj
mekanizmi optimal, ku do pjese e tij t jet nj skeme. do pjese t tij duhet ti
korespondoj nj mesazh i pritshem pr tu raportuar vullnetarisht nga

102

tatimpaguesit. Ideja qendrore e ketij shkrimi sht pikerisht se si ti jepet nxitje
inspektoreve dhe t kontrollohet puna q ata bejne, n mnyr q t realizohet
objektiviqendror,aiimaksimizimitttardhuravetatimore.

N kuadrin e nderthurjes se ligjit me praktiken tatimore sht e nevojshme

rregullimiistrategjisesekontrollitprdondryshimtligjevetatimoredhetarifave
fiskale.Kjokalidhjemepenalitetinqduhettmarrendo kohevazionistifiskal,
qshtmeiinteresuariqmundohettperfitojengandryshimiiligjeve.

Autoritetettatimoreduhettabejneinspektorintikthejesytengashperblimitatimor,
sinjryshfetqvjenjongafaljaegjobave,porsinjmimmeilarteprpunnetij
rezultative,prtaksatqaimbledh.Nsenjformeetillperhapet,ajojovetemdo
ti nxite inspektoret drejt t punuarit ndershmerisht, por ndikon dhe tek
tatimpaguesitepandershemprtulurevazioninqbejne.Arsyejashtseatadot
ndergjegjesohen nga sjelljet e kontrolloreve, q t shperblyer nga autoriteti i tyre
tatimor do t zgjedhin versionin e vjeljes se penaliteteve n vend t nj ryshfeti t
vogeltdhenenkembimngatatimpaguesi.
Prezenca e ketij fenomeni dhe masa e perhapjes se tij, natyrisht q ojne n
reduktiminetardhuravetatimore.
Dhe ndoshta madje, dhe sikur inspektorit t arrihej ti jepej nj perqindje e larte e
gjobes q ai vendos dhe mbledh do t ishte optimale pr maksimizimin e t
ardhuravetatimore.Kjodotndihmonteprtkufizuarkorrupsionindhetesynohej
mundesia e arritjes s po atij niveli t ardhurash maksimale, por nderkohe me
inspektoreqdotkarakterizohenngandershmerianpunnetyre.
21Mars2003

PUSHTETIIDOLLARITTZI

Duatebisedojmejulexuesanepermjetnjekendveshtrimitekohesmbiatecfarepo
ndodh lidhur me maredheniet midis Euros dhe Dollarit. Me e mira per ti kuptuar
ceshtjet e monetare eshte analizimi i tyre disa here dhe nga kendveshtrime te
ndryshmevezhgimi.

Unesipaskenditngakueshikojketeceshtjepoeniskeshtu:
Mendoni sikur te ishit te mbytur ne borxhe, e megjithate cdo dite leshoni ceqe
bankare per para qe nuk i keni duke shpenzuar per nje vile te bukur e luksoze,
makinedhejahttemodessefundit,njeudhetimneperbote.Ne faktceqettuajanuk
do te vlenin asnje lek, por vazhdojne tu lejojne te bleni gjera te reja pasi keto ceqe
nukarrijneasnjeherenebanke!!Kenimarrveshjemepronarine njemalliqeeduan
tegjithe,p.sh.naftedheaieshteidetyruartepranojevetemceqettuajsipagese.Kjo
do te thote qe ata duhet ti pranojne ceqet tuaj qe edhe ata vete te kene mundesi ti
perdorinpertebleremallraesherbimetetjera.Leshoninjecekperteblerenjeauto
dhepronariidyqanitkembencekuntuajmenafte.Shitesiinafteseperdorketecek

103

pertebleremallraushqimore.Shitesiimallraveushqimoreeperdorperteblerepije
e keshtu vazhdon qarkullimi i tij, pa u ndalur dhe pa u kthyer asnjehere ne banke.
Keninjeborxhnelibratellogarise,porderisacekunukarrinnebankenukduhette
paguani. Ky eshte pozicioni qe SHBA kane jetuar per 30 vite. Kane pranuar kerkesa
nga te gjithe, derisa borxhi eshte rritur dhe u eshte dashur te emetojne me shume
dollare (njekohesisht me shume ceqe ne qarkullim) per te vazhduar te mbajne
biznesetnekembe.KjonukkapsetjuhabitenisurngafaktiqeSHBAjanefuqiamee
madheekonomike.

Nje dite shitesi i naftes mund te pranoje dhe ceqe nga te tjere pervec teje. Te tjeret
mendojne se mund te jete nje ide e mire. Nese kjo ide gjen terren atehere ceqet e
kane humbur magjine e meparshme, pasi tani u duhet te kalojne nga sportelet e
bankes. Por ne banke nuk keni aq para gjendje sa per te mbuluar gjithe vlerat e
ceqeve dhe keshtu laku i borxheve shterngohet fort perreth qafes se borxhliut.
Dollaret e emetuar dhe ceqet e leshuar do te fillojne te cohen ne sportele per tu
zbardhur,dukeuhumburvlerenqeatakishinmepare.

SituatarealeekonomikeeSHBAnotonneujeratethella.Janevendimedebitorne
toke.Duhettepaguajnegati12,000US.Dollarepersecilinnga 280milionebanorete
vet. Kjo situate ekonomike eshte me e keqe nga situatat katastrofale te Argjentines
apondonjevendiaziatiksiIndoneziadhekrizatetyretethella.

Ather,meEuroapomeDollar...?
Ne kete pike nuk duhet shume vizion per te kuptuar se nafta e kuotuar ne burse ne
EuroeshteshumemeerrezikshmeperSHBAsegjithearmeteshkaterrimitnemase
apo armet e tjera kimike, qe do te perdoreshin per terrorizem kunder tyre nga
Sadami, sic eshte thene ne media. Perpara pushtimit, Iraku kishte filluar te shiste
nafteneEuroqengaNentoriivitit2000.Neatekohe1Euroishtebarazme83cent.
Neatekohekjouquajtnjeaktipazakonteprovokimipolitik, porneteverteteishte
njeveprimizgjuarfinanciar.Nevitin2001,Eurofitonterreth25%mbidollarin.

Pas vitit 2003 influenca amerikane e ka kthyer kete vend dhe ekonomine e
karburanteveneperdoruestedollarit.Qeveriairakeneengriturdhembeshteturprej
amerikaneveilejonSHBAseteinfiltrohenneprodhimeteOPECutdhenecmimete
vendosura prej tij. Perderisa Iraku zoteron per nga rezervat e naftes vendin e dyte
ne bote dhe eshte ne gjendje qe me investime te prodhoje 7 milione fuci ne dite,
atehere Iraku eshte e mira e patundshme me e cmuar e kohes. SHBA mund te rritin
prodhimin e naftes ne Irak mbi nivelin qe vene kuotat e OPECut duke ulur dhe
cmimin e saj ne nivel boteror. Ato mund ta kuotojne kete nafte ne dollare dhe te
garantojne vleren e naftadollarit per shume vite duke anashkaluar problemin me
Euron.
Irani gjithashtu ka prezantuar Euron si valuten me t mundshme per kontratat e
naftes. Edhe Venezuela, nje prodhues i rendesishem i naftes, eshte duke adoptuar
masa per te kaluar kuotimin ne Euro. Kjo tendence ka mundesi te perhapet dhe ne

104

vendeteOPECut.IvetmikercenimperdollarindotembetejnesevendeteOPECut,
tegjithabashkedotakuotoninnaftenetyreneEuro.

MezgjeriminebashkimitEuropiandheme10vendeterejakonsumiurritmerreth
33% me shume se SHBA. Nisur nga kjo, per te vendosur raporte bashkepunimi
reciprok me vendet e OPECut, europizanet mund te rritin presionet gjithnje e me
shume mbi to per te kryer transaksionet ne Euro. Zona europiane do te jete
konsumatorikryesordhemenjemonedhemeteqendrueshmenetregpervendete
OPECut.Dhekjoperketovendemundtejeteterheqese.

Por, kontrolli i SHBAse mbi naften irakene do ta zbehte cdo vendim te vendeve te
ndryshmengasathamemelart,pasinukdotekishininfluencetemjaftueshmeperte
ndikuar mbi pjesen tjeter te botes. Nese, do te humbte kontrolli mbi vendet
nafteprodhuese me te medha si sauditet dhe irakenet, atehere per dollarin do te
kishte probleme deri ne renien e tij. Vendet konsumuese te naftes do te
zevendesonin gradualisht dollaret qe kane neper banka me euro. Por, dhe nese
vendet e OPECut vendosin te kuotojne naften ne euro, humbja per dollarin
mendohettearrijederine40%pernjevit.
Nedriteneketyrefakteve,idejameeparepereuropianetqeuvjennemendeshtese
ishte nafta ajo qe shtyu Bush dhe Cheney te nisen per ne Irak. A eshte e gabuar kjo,
kur familja Bush eshte nje familje trashegimtare e dinastise se naftes dhe Cheney, e
kaarriturpasurinepersonaleqezoteronpikerishtnganafta?!
Shkurt2004

DOLLARI:APOELNDONEURON?

Teluftoshnjekundershtarnukdotethotegjithmone,qetitregoshatijforcentende.
Kurndeshendykundershtaretefuqishemdhemepervojeshpeshperdorinforcene
kundershtarit ne favor te tyre. Duket sikur strategjia amerikane ne kete beteje
monedhashnderkontinentaleeshtepikerishtdheniaEurosateqekerkonte,njerritje
efuqizimteshpejtemeqellimmbingopjenesistemitmonetardhekaliminnekolaps.
Banka Qendrore Europiane (BQE) eshte garantuesja e stabilitetit te Euros duke
sherbyersinjeinstituciondrejtuesdheshnderruesibotesfinanciaredheekonomike
nganjeambjentidollarizuarnenjeambjentteeuroizuar.Por,kjorrugeeshteegjate
dhengasaduketdhemjaftegjere.KrijimidhehedhjaeEuros neqarkullimkishtesi
qellim kryesor te saj te siguronte nje shkalle shpetimi ne rast te shkaterrimit dhe
reniessesistemittedollarit.

BotaegjenvetennenjerrethanekuSHBAabsolutishtuduhettekenenjeDollarme
tedobetpertembijetuar.NjeDollarmeidobetkadyperfitime:
- zbutjenedeficititmonetaraktualshumetelarte
- perkrahjen e eksporteve amerikane duke shpresuar qe te cojne drejt me
shume investimeve nga eksportuesit dhe rrjedhimisht te rritin dhe numrin e
punesimeve.

105

AdministrataepresidentitamerikanGeorgeW.Bushedimire,sesynimifinaliEuros
dukeunisurnganevojatesajeshteuljaeritmitteinvestimevetehuajadhelargimin
e investitotreve prej Dollarit duke i drejtuar ne tentimin drejt saj. Por ata e dine
gjitashtu qe nje Euro shume e forcuar do ti semurte ekonomite europiane duke
krijuarcrregullimenerrahjetezemressetyre.Sirezultat,lojaamerikaneeshtete
lejoje Dollarin te dobesohet pak nga pak dhe me ritme me te pershpejtuara sesa
kerkontjauimponojneekonomiteebrishtaeuropiane.

Strategjiaekesajadministrateeshtendertimiinjedollari,kumenjegurtevrase3
zogj
- rritjen e eksporteve amerikane dhe ne kete menyre rritjen e konkurences
ekonomikedukepermiresuarritmeterritjesnepergjithesi;
- ne te njejten kohe uljen e eksporteve europiane dhe konkurences duke e
drejtuardrejtstanjacionitekonomikbashkimineuropian;
- zhvendosjenegjithebarressedeficititnekurrizteeuropianeve

MendimikryesoreshteseBQEdoteperpiqettemaskojenderhyrjetaktualeperpara
seatateulinnormatetyreteinteresit.
Ne te njeten kohe, Kina dhe shtetet myslimane, po luajne nje loje tjeter se bashku.
Cdo here qe Dollari ulet, ato blejne metale te cmuara. Natyrisht qe individet
europianenukkanehyreneketeradheblerje,sicnukkanehyreedheamerikanet.

Atehere,kushpofiton?
AmospofitonamerikadukelenelitarinteterhiqetngaBQEnemenyreqetilereqe
tebehensameshumeeuropianeqeeterheqinate?ApoeshteBQEdhepjesatjetere
botes duke u gajasur me fundmi qe ata po mbajne ne duart e tyre celesin per te
shperthyerekonomineamerikane?Kushedi?!

Thenia gjermane qe kam lexuar diku "Wer im Glashaus sitzt, soll nicht mit Steinen
werfen."(Aiqefutetnenjeshtepiqelqinukduhettehedhegurebrendasaj)mevjen
nemendnktrast.

Sa me poshte ta lere monedhen e vet SHBA qe te bjere aq me shume do te jen te

nxitur aziatiket te shkarkojne borxhet e tyre aksionere ne US.Dollare, nese ata
shikojneseasetetetyrenedollarezhvleresohennecdomomentqekalon.Kjonxitjee
tyredotevijenjemomentqedotejetenjerrugepakthimmbrapa.

Nuk ka rendesi se cdrejtim merr fati i luftes midis euros dhe dollarit, nese ju
vendosni te investoni ne pasuri te paluajtshme apo ne metale te cmuara. Kjo do tju
bentetektheheshitnespektatore.Kushdoprejmonedhavefitonapohumbetjudote
jeni(tepaktenekonomikisht)tesigurtengabaterdiaefushebetejesmonetare.
Ndersa Euro rritet ne raport me Dollarin, natyrisht qe i jep atyre qe kane investuar
paratetekyifunditnjembeshtetje.

106

Pse?
Sepse levizja nderkombetare qe bazohet nga Dollari eshte bere nje ceshtje
domosdoshmeriejetike.NesenukdoteketemeEuro,atehereshtytjaetyredotejete
drejt Dollarit apo metaleve te cmuara. Nderkohe Euro do te mbetej thjesht si nje
kujtiminjeperpjekjepertjukunderveneDollaritdhekaq.
Megjithate,mosharronigjithsesiteinvestoninegjerametesigurtaseketody
monedha.Zotronipasuri?

AMERIKA:MBLEDHSEETAKSAVEEUROPIANE?

Dy vite me pare, politikanet dhe zyrtaret e Komisionit Europian (KE) deklaruan se

synimi i tyre ishte qe ta kthenin Bashkimin Europian (BE) ne ekonomine qe do te
orientontegjitheekonomineboterorene2010.Kjoderimesotduketengjashmeme
vetemnjethenie.BEesotmeeshteembyturnganjevargrregullashdhengarkesash
tatimore,qenukeleneteecieliruar,drejtsynimevetedeklaruara.

Nderkohe, Amerika fale politikave te nisura ne drejtim te uljes se taksave qe nga

administrata Regan dhe nga ana tjeter e orientuar nga politika te tregut te lire, ka
bereqesotmesatarisht,teardhuratperfrymetejene50%metelartaseneEurope.
Ritmet e rritjes ne dekaden e fundit kane qene 60% me te larta dhe shkalla e
papunesise 50% me e ulet. Politika fiskale eshte avantazhi me i madh amerikan.
Taksat konsumojne rreth 29% te prodhimit te brendshem. Kjo ne fakt eshte nje
shkalle e larte, por krahasuar me europianet qe shpenzojne 42% te prodhimit te
brendshemnukduketkushedicfare.

Atehere, si e mendon Europa ta kaloje SHBAne? Ndoshta me politiken e uljes se

taksave,njesojsiberiAmerikanevitet80?Ndoshta...
Irlanda, tashme me uljet qe ka bere e ka pare vete se kjo i ka sjelle rritje te
prosperitetit ekonomik. Krahasuar me stilin e uljes se taksave te administrates
Regan,dukeperfshirenjetatimmbifitiminprejvetem10%,Irlandaeshtekthyerne
nje tiger te zones dhe tashme eshte vendi i dyte me i pasur i Europes. Fatkeqesisht,
politikanet europiane nuk kane ne planet e tyre politika te ngjashme fiskale. Ata
madjetentuantapenalizoninIrlandenperpolitikenesajtezbutjes.

Por, nese europianet nuk zbatojne kete politike, atehere si mendojne ti realizojne
synimet e tyre per tu bere lidershipi ekonomik boteror? Pergjigjen mund ta gjejme
vetem ne tentativat per te luftuar kunder politikes fiskale amerikane dhe ne kete
menyre te ngadalesojne ritmet e rritjes ekonomike. Pra, nje synim i tyre eshte jo qe
atateperpiqentingjajneAmerikes,portabejneatetingjajeEuropes.
PerpjekjetneketedrejtimjaneshfaqursinepermjetkanaleveteveprimitteOBTse,
poashtudhenepermjetpresionevedirektepervendosjetaksash mbiprodhimedhe
sherbime qe rendojne mbi konsumatorin amerikan. Por, me e demshmja per
ekonomineamerikaneeshteequajturaDirektivatatimorembiKursimet.

107

Kjo skeme pretendon tu kerkoje institucioneve financiare amerikane te behen
mbledhesitetaksavepershteteteuropiane.Bankatamerikaneu kerkohettethyejne
rregullinefshehtesisesetedhenaveteklientevetetyredukeraportuarparateqete
huajtkaneinvestuarneekonomineamerikane.
Per vendet europiane, kjo e dhene konsiderohet si nje arme e forte informative ne
duarteadministratavetetyretatimorepertaksimineeuropianeveperteardhurate
fituaraneSHBA.
Por,nefaktamundtequhetkjonjekerkeseedrejte?Neseshqetesimimundtejetei
ligjshem,rregullimimundtekerkohetteuljaeshkallevetetaksimitpertemoslejuar
rrjedhjenekapitalitdhekrahuttepunesdhejondryshe.PerAmerikenkjoeshtenje
humbje.Tehuajt,llogaritettekeneinvestuarneekonomineamerikanerreth9trilion
dollare amerikane. Shumica e ketij kapitali eshte ne institucionet financiare dhe
bankat amerikane. Zbatimi i Direktives Europiane nga ana e amerikaneve do te
thoshtetehiqtedorengathithjaenjepjesetemireteketijkapitalidukeukthyerne
mbledhes te tatimeve ne burim per llogari te BEse. Nderkohe, me m pak para ne
qarkullim, per familjet amerikane do te ishte e veshtire te siguronin kapitalet e
lirshme si deri me sot e te paguanin mallrat e kredituara e hipotekat. Vete biznesi
amerikan do te humbte kapitale, duke i bere me pak konkuruese prodhimet e veta
dhedukerezultuarngakjoshkurtimetevendevetepunes.

Faktikisht, Amerika gjithsesi asnjehere nuk i eshte nenshtruar politikave ofensive

europiane.
Ne kete drejtim, administrata e sotme e Bushit ka bere nje pune te kujdeshsme ne
drejtim te mbrojtjes nga keto sulme. Politikat e ndjekura nga kjo administrate kane
qene kundershtuese dhe me orientim shume te forte te ruajtjes se integritetit fiskal
tepacenuar.

PIRAMIDATFINANCIAREINFORMATIKE

Jetojme ne nje kohe ekonomike, ku kompani te tilla gjigande si Microsoft, IBM, HP

jane pjese e nje cikli ekonomik gjithnje e me te madh. Por, le te hedhim nje sy se
cfare po ndodh me to. Kjo eshte si te shikosh dhe anen tjeter te medaljes. Le te
marrim si shembull multinacionalen informatike Microsoft. Ajo eshte nje kompani
nderkombetare dhe me nje numer shume te madh punonjesish. E megjithate,
perandoritetillainformatikejanedhepiramidafinanciareqe kaneperteshkaktuar
kriza mjaft te medha per gjithe ata qe jane perfshire ne to, nepermjet aksioneve qe
disponojne.Problemikryesorsipastedhenavetepublikuaranepermjetbilancevete
Microsofttregojne sekjo kompani per vitet 9500 kaloime humbje dhe vetem duke
bere lojra te llogarive kontabile dhe manipulime me pagat dhe kursimet e
punonjesve ka bere te mundur te prezantojne per mbare aksioneret e paditur, nje
situate me fitim. A nuk ishte e njejte situata dhe me gjigandin energjitik Elron, qe
falimetoi ? Fakti eshte se aksionet e kompanive informatike ashtu si dhe per gjithe
kompanite e tjera jane ne pronesi te publikut te gjere, te cilet megjithese nuk i dine
hollesite e xhepave te kompanive, ne rrugen e etheve per fitime te shpejta dhe te

108

medha kane investuar fitimet e punes dhe kursimet per pensionet e tyre ne keto
aksione. Nese 80% e ketyre vlerave eshte pjese e skemave piramidale, duke u
maskuar me modifikime te kontabilitetit dhe manipulime per te mbuluar humbjet,
kjo do tu sillte ketyre njerezve qe marrin pjese ne to nje humbje te tille, qe do te
shkaktoninkrizametefortaseajoeviteve30neSHBA.

Dyretrospektivahistorikeamerikane:SamuelInsulldheCharlesKeating
Dysituatatetjerapergjateshekullittekaluardukeperdorurtenjejtatteknikasiketo
te kompanive informatike mund te pershkruhen dhe ato te Charles Keating, i cili ne
fillimedestabilizoidhemepasepermbysisistemineHuavedheKursimevedheato
te Samuel Insull, i cili ishte presidenti i kompanise Edison Electric, me teknologjine
me te perparuar te viteve 1920. Deri ne vitet 20, Samuel Insull konsiderohej si nje
hero, sa pa u njohur si shkaktari i krizes qe shkaktoi depresionin e madh ne 1930.
Fatkeqesisht,synimetetijtemirapertendihmuarnjerezitnukarritendotteruajne
integritetinfinanciartekompanisesetij.
Shume besojne se falimentimi i burses ne 1929 shkaktoi Depresionin e Madh duke
treguarqarteseainefakterdhisirrjedhojeepolitikaveqeveritaretekeqiaqeishin
tembeshteturadhetemanipuluarangasipermarreslideresiInsullapoKeating.

Nderkohe,sot teknologjiainformatikeeshtekthyer ne nje makine parash, pa qenee

tille.Dheketondodhinnenjekohekurlevizjeteshpejtateqarkullimittekapitalitne
kuadrin e globalizmit pervecse krijojne iluzione te prosperitetit per aksioneret,
sjellin dhe efekte shtypese per ekonomite e vendeve ne zhvillim. Ndersa, ky kapital
qarkullon me te shpejte, destinacioni perfundimtar i tij asnjehere nuk merret vesh
qartesekundodhet.

Teknikatepiramidesfinanciareteperdorurangaketokopmani
Spekullime me aksionet e tyre jane nje metode sa e vjeter, aq dhe efektive per
kompanitetillamultinacionaledhemeshumeaksionereqehyjneedalin.Vetemper
nje tremujor, te vitit te kaluar Microsoft shiti nje vlere prej kontratave te aksioneve
prej 600 milion dollare, duke u angazhuar perpara aksionereve per nje kujdes
administrimi me ndikimine saj direkt ne vlereneaksioneve per te mos pesuar ulje.
Aksioneretkryesoretekompanisepervetetetyrenukkishinpseteshqetesoheshin,
pasi ata ishin guzhinieret e librave te llogarise. Qarkullimi i likujditeteve ne kete
kompanieshtenjefaktfinanciarqevjennepermjetdisashifrave.65%eparasenuke
ka origjinen nga shitja e produkteve por nga perfitimet prej lehtesive tatimore te
nderthururameushtrimetekryeraneburse,fondetepensionevetepunonjesvedhe
shitjenekontrataveteaksioneve.

Punapertefshehurshpenzimedhezbukurimipublicitarirealitetiteshtenje
tjetermenyreeaplikuarprejkompanivetetilla.Ofertaqeubejnepunonjesveterinj
pertupaguarnepermjetopsioneveteaksioneveneburseeshtenjeperpjekjeperte
mos paraqitur realisht ne librat e llogarise, shpenzimet qe ata u duhet te paguajne
realisht.Neketemenyrerezultatiikompanisedelimanipuluardheijepaksionereve
nje imazh te nje kompanie me fitim, kur kjo nderkaq nuk eshte ne cdo publikim si

109

reale, pasi keto shpenzime dalin realisht nga llogaria e te gjitheve bashke dhe
ndikojne ne vleren e vertete te aksioneve qe kane ne kete kompani. Nderkohe
nepermjetpublicitetittebereprejshumepersonalitetevetefushavetendryshmete
jetes,qekompaniaiperdormemjaftmjeshteriishtojneasajimazhindheshkelqimin
qe ndoshta nuk e ka. Kjo pune publicitare e shkelqyer shoqerohet dhe me perpjekje
per kontroll te medias apo nese kjo nuk eshte e mundur per nje perpjekje per ta
perdoruratesinjeelelmentsamepakkundrakompanise.Neketedrejtimkompani
te tilla behen dhe vete pjestare te botes se mediave qofte duke u bere aksionere ne
shoqerite mediatike po ashtu dhe duke krijuar vete botime qe hyjne ne treg me
qellimethjeshtmbeshteteseteketyrebizneseve.

Blerjaeshitjeveteardhshmengakompanitendryshmeeshtenjetjetermenyre
per te perfituar dhe spekulluar ne treg prej kompanise. P.sh. Microsoft ka bere nje
investim prej $250 milion tek WebMD per nje sasi prej 11 perqind aksionesh dhe
nderkoheWebMDbennjereklameprej$100milionperMSNnetwork.Netenjejten
kohe, Microsoft ben marreveshje qe te financoje po te njejten shume per keshilla
mjekesorepernjerezqeperdorinWebMD.Natyrisht,egjithekjoskemefunksionimi
prezantohet per publikun vetem nepermjet nje marreveshje ku ne fakt qarkullojne
vetem ceqe bankare dhe jo shumat reale te shkruara ne to. Ne fakt reklama e bere
mbi to eshte biznesi me i madh. Njerezit i shpenzojne dollaret e tyre duke blere
keshillatndersaMicrosoftblenaksioneneMadisonAvenue.
Nderkohe, menyra e manipulimit me shpenzimet e bera per kosto blerje e
perdorimeshsoftwareshdheriqarkullimiityrebazuarthjeshtneformamarketimite
rinovuarakabereqeshpenzimetdhepagesatqebehenpertotemosjetereal.

Pastrimi i dollareve te mbetur neper xhepa ka qene dhe eshte nje nder
metodat me te mira per te vazhduar perfitime, sidomos ne hapjen e bizneseve ne
forme multinacionalesh apo te nderthurura me organizma te tjere jashte SHBA.
Shumat e parave qe jepen nga institucione te ndryshme ne skema ndihme dhe
dhurimijanepikerishtshitjeeproduktevetekompanivetetilla.Ndersavendetkuu
jepet asistence dhe ndihme me kushte lehtesuese marrin pikerisht produktet,
njerezve te ketyre vendeve ju thuhet prej qeverive te tyre qe jane nderkohe dhe
kontraktoret per keto multinacionale, se borxhet e marra i sherbejne zhvillmit
afatshkurter dhe interesat bashke me principalet te kerkuara prej institucioneve
huadhenese financiare boterore do te shlyhen per periudha afatgjata. Fakt eshte se
kjoteknologjiduhettefuturnepershtatjemekushtetrealetecdovendidhengaana
tjeter perfitimi me i madh per cdo vend eshte krijimi i aseteve te qendrueshme te
tilla qe do tu mbeten per ti perdorur brezat e ardhshem. Kjo eshte nje ndihme e
madhe per njerezit ne vend te ndihmes se ofruar me asistenca qe ne shume raste
janejotepershtatshme.

Prdorjaefondevetpensioneveninvestimeaksionesheshtenjetjeterefekt
piramidal.AjoqenukkuptojnedotpunonjesitemultinacionalesIBMeshtepikerisht
fakti qe perfitimet nga fondet e pensioneve jane rrjedhoje e manipulimeve te bera
prej Microsoft. Kjo kompani po i perfshin keto fonde ne skemat e veta piramidale

110

dukeberenjembivleresimterezultatittesaj,apothenemeqarteduketerhequrnje
perqindjetemadheteinvestimeveneS&P500dhedukeeveshtiresuarkonkurencen
per kompani te tilla si IBM. Shume nga investimet e reja te Microsoft vijne duke i
marre hua nga fondet e pensioneve duke u lidhur me skema te fuqishme te
mbledhjesseketyrefondevesi:Fidelity,StateStreet,BarclaysandJanus.

Prdorja e gogolit te inflacionit dhe llogaritareve si armiq ne pergjithesi per

aksionet e njerezve mbetet nje forme tjeter qe perdoret here pas here prej
kompaniseperteluajturmefitimetrealeteaksionereve.Shumicaeinflacioniteshte
ne SHBA ne fushen e sherbimeve dhe sendet e luksit. Nderkohe monopolet jane ne
gjendje me skemen e organizimit te tyre te ruajne cmimet ne nivelet aktuale. Por
atyre nuk u lejohet te luajne me termin e inflacionit duke krijuar iluzione per t tek
njerezitaksionere.Nderkohe,manipulimetqemundtevijneneopinioninenjerezve
prej perdorjes se ketyre iluzioneve ne librat e llogarise prej llogaritareve eshte nje
rrisk qe mbetet i pranishem. Ky ndoshta eshte rrisku me i madh dhe eshte ai qe
shkaktoiDepresionineMadh.NefaktRooseveltdonteqeprofesioninellogaritaritta
bentekombetar,nekuptiminepunesimitperllogariteqeverisetegjitheauditoreve
nisurngamungesaebesimitqeaiehumbiqeprejkesajkrizetemadhe.

SHQIPRIABALLKANIKEEUROPIANE

Ka kaluar m shum se nj dekad e gjysem q nga rnia e Murit t Berlinit... Ka

kaluar goxha kohe tashme nga fillimi i transformimeve n jetn ekonomikopolitike
tishvendevesocialiste.Pasimeteorikapitalistranezonenishsocialistetebotes
ambjentipolitikoekonomikpapriturpatinevojepernjesistem teri,qetipershtatej
ketijndryshimi.

Krijimiishtetevetrinjshkatrroihartnevjetrpolitike europianedhenvendte
saj u krijua nje harte e re ekonomike dhe politike. Shtetet e rinj, te cilet linden te
dobet nga ky ndryshim ishin burimi i vazhdueshem i shqetesimeve ekonomike
socialepervitetqekaluam,porndoshtadheshumevitetetjereqedotevijne.
Ne vecanti shtetet e Ballkanit kane trasheguar semundjet e prapambetjeve social
ekonomike te regjimeve nga vijne. Varferia eshte semundja me epidemike qe ato
kane dhe jo vetem nuk eshte sheruar dot nga vaksinat e ndihmave te vendeve te
zhvilluara, por ne disa vende u semurn akoma me keq. Hapja e ketyre vendeve
ndajbotesimolepsiatomesemundjeinfektiveterrezikshme persisteminedobet
tetyre,tetillasi:korrupsionimasiv,inefiencaadministrative,krimiiorganizuardhe
nje moral social i oroditur. Ato prballen me sfiden per ndryshime thelbesore te
politikave te ruajtjes se sovranitetit kombetar, te reformimit te jetes politike dhe
ekonomike,pormethemeletehedhuraneekonomineekaluar.
Duke mos patur sigurine e nje baze te forte ekonomike ato nuk jane ne gjendje tu
pergjigjen shume tendencave komplekse te globalizmit dhe ndikimeve qe vijne prej
gjeopolitikes, se vendeve te zhvilluara dhe me interesa afatgjata ne rajonin e
Ballkanit.

111

Politikat e shteteve te dobta te Ballkanit jane shpesh vazhdimesi e debateve

historike,portedalajashtekohe.Atorikthehentashmepasngurtesimittetyrepas
5dekadashegzistenceneformetefshehurdukeedobesuarimunitetinballkanik.
Kjolengateesterzgjatureshteteveballkanikevjensipasojee:
- luftraveciviledhedhunesbrendavendit;
- destabilitetittezgjatursocial,ekonomikepolitik
- ngjalljevetedebateveteetnicitetit;
- integritetitmoraltedobettepolitikaneveterinj.

Shume shtete kane nisur rindertimet e institucioneve dhe ekonomive te vendeve te

tyre, sipas orientimeve te reja globaliste. Por disa prej tyre nuk ka qene te zote te
rindertojne institucione efektive dhe te afta per te paraprire problemet politike e
sociale, qe historia ka sjelle ne skene. Ato kane qene te mire vetem per te krijuar
problemeeturbullirasociale,nderkoheqeekonomiakaecurnerrugekaotike.
Shtetet ballkanike, megjithese menduan se e hodhen tej autoritarizmin dhe
nderhyrjene1shitpolitik,endeprapapluralizmitpolitikkanetefshehurdobesitee
pushtetit te ripersonalizuar ne individet e rinj lidere te postsocializmit. Cdo pozite
qeeshtenepushtetndjekmecfaredomenyrekundershtaretpolitike,sibengjahtari
meprene,dukeriskuarneketemenyreneradikalizimineforcaveshoqeroreqejane
nevend.

Njepolitikeetilleperpiqettemolepsemesemundjenesajtejoshjesdhekorruptimit
te moralit kolektiv dhe individual cdokend qe nuk e ka molepsur dot ndryshe. Ky
perqendrim i gjithe pushteteve dhe monopoleve oligarkike krijon premisa per te
provokuarndryshimeteketyreekuilibrevetevendosurambibazajotedrejta.
Shtetetedobtapogrumbullojnenjebllokproblemeshperteardhmen.Dukeqenese
ato jane bere strehe e qete per trafikantet dhe terroristet; duke qene se nuk kane
mundesiperterindertuarsigurineetyrekombetare;dukeqenepreespiunazhevete
shtetevetetjeraatojanekthyernenjeambjenttepapershtatshemperkonkurencen
politikoekonomiketerajonit.Nderkohe,Ballkaniqendrorejugorvazhdontembetet
prej vitesh nje ambjent i vrazhde, gri dhe jomikprites i perzier neper luftra dhe
acarimenderetnike.

...prnjShqipriballkanikeeuropianemezhvillimekonomiktgarantuar.

Ne Shqiperi egziston realisht nje bote bipolare politike, madje dhe financiare. Ajo
eshte me prezente ne zonat ku secila force politike eshte ne krye te pushtetit lokal.
Keto zona kane gjithe karakteristikat e nje bipolarizimi. Mungon nje qender e trete
pushteti apo disa qendra te tjera. Ne keto zona te bipolarizimit mungojne kushtet
baze per stabilitet dhe zhvillim: ato perbehen nga pushtete lokale pergjithesisht te
dobta dhe politikane lokale militante dhe te paafte per organizim dhe rindertim te
zhvillimitekonomikzonal.Gjithashtu,netomungonzbatueshmeriastandarteeligjit
dhe rregullave njesoj dhe per te gjithe. Ndikimi politik i jep ngjyrim gjithe jetes
socialedheekonomiketezones.Megjitheperpjekjetmehopepernjerikompozimte

112

ndryshem te tablose ekonomikopolitike, ajo ka mbetur e ngurte, duke dhene nje
imazhtezymtedhepaperspektivekonkreteevizionarezhvillimi.

Eshteelehtedhepermetepanjohurinmejetenevenditperketo15vite.Atoigjen
te renia e fuqise punetore dhe hyrja e paket e kapitalevene vend neraport meketa
treguesqoftedhemeshtetinfqinjishsocialist.

Ekonomikisht, zhvillimi i Shqiperise pas momenteve te Krizes se Madhe te vitit 97,

kafituarnjeritemecjekonstant.Drejtuesitekohessesotme kanedhenemesazhine
qarteteshkeputjesprejeresseparaviteve97dukepropaganduarerenereformave
demokratike dhe ne interes te zhvillimit ekonomik kombetar me moton: per nje
Shqiperiteardhmemezhvillimekonomiktegarantuar.Por,duhetpranuarsepersai
perket te ardhurave per fryme, ne radhitemi ende ne nivelet e vendeve qe
konsiderohen,sitepazhvilluara.Megjithese,shtetikapaturmonopolinemobilizimit
tefuqiseselirepunonjeseperpunekyburimpergjithesishtnukeshteperdorur.Por
dhe grupi i kerkesave sociale te popullsise per shperndarje burimesh qeveritare
(pensione,arsim,shendetesi)eshtetreturnepervitesikripaneuje.

Politikisht, shteti e ka dhene kontributin e tij ne jeten shoqerore dhe politike

nepermjetdisanderhyrjevefragmentareperteekuilibruarjetenpolitiketeaktoreve
historike. Duke qene se deri ne vitet 97 ndodhen largime te personelit profesional
dheburokratikngainstitucionet,mendryshiminelidershipitpolitikukaluaperdisa
vitemerehabilitimteinstitucionevepertisjellenenivelinepranueshemperteqene
nefunksionpune.Nderkohevitetmepasqepasuannukushoqeruanmesherbimine
duhur dhe mbeshtetjen politike per venien ne eficencen e nevojshme te tyre.
Afersisht,pasgjitheketyrevitevetereformaveinstitucionaleproblemetqeatokane
patur nuk kane ndryshuar, por vetem jane konvertuar apo zhvendosur ne periudha
duke mbartur mbi vete dhe problemet e reja qe lind koha. Atehere, cfare eshte
ndertuarneketovitembivleratinstitucionaletetrasheguarangaekaluara?

Vizioniprtardhmen?

Lufta ndaj fenomeneve difektoze te vjetra duke mos anashkaluar ato te reja do te
sherbeje per forcimin e rolit dhe imazhit te shtetit ne syte e shoqerise. Trafikantet,
krimi i organizuar, korrupsioni ne gjithe nivelet dhe rrisku per te ardhura te
munguara nga mentaliteti per te bere evazion jane prej vitesh elemente mjaft te
rrezikshemqepopengojnerritjenevleraveinstitucionaleteshtetitdemokratik.Keto
rreziqe bashkohen dhe me plage sociale te hershme te shoqerise shqiptare si:
gjakmarrja, mungesa e kultures demokratike dhe tendenca per tju shmangur
detryimeveshoqerore.
Lufta ndaj secilit fenomen, koordinimi i veprimeve prej segmenteve qeveritare, si
dhe ndihma e gjithe pjeses intelektuale te vendit, qe eshte detyre patriotike do te
ishte fronti per cdonjerin nga ne per te nxitur ecjen drejt zhvillimit te konsoliduar
ekonomiktevenditmevizionetpaneuropiane.

113

Ne kundershtim te botes bipolare, rritja e ndikimit te gjithsecilit ne vendimet me te
rendesishme te jetes se vendit duke vepruar me voten dhe fjalen e tij, njesoj si te
vendosteeteinteresohejperfatinenjerezvetetijteafert dotethotenjehapmetej
neformiminenjebotepapoleakullnajoreteperjetshem.Ketopoledotekishinme
pak ndikim ne klimen politikoekonomike te vendit tone, si dhe ne vendet e tjera te
Balkanit.Ambjentipaskesajdotebehetmepakizymte.Nderkohe,ridimensionimii
kerkesave tona ndaj Perendimit per te luajtur nje rol konstruktiv per te ardhmen
duhet bere me te drejten qe na jep te qenit europiane te hershem. Bota europiane
perendimore ende vazhdon, here ne menyre te ndergjegjshme e here te
pandergjegjshme te ndihmoje mbajtjen e bipolarizimit te jetes se vendeve te
Ballkanit.

MAFIA,KRIMIIORGANIZUARDHEPASOJATEKONOMIKEPREJTYRE

do element apo grup elementesh q kercenon Shtetin duhet trajtuar si armik i

Shtetit. Kuptimi klasik i mafies, e organizuar mbi baza familjesh, me grupe t vogla
sht rinovuar n ditet tona. Mafia e dikurshme apo organizatat kriminale si cdo
grupimpolitikoekonomikudetyruantepershtatenmekohenere.Megjithateparimi
ifunksionimiteshteipandryshuar:tentakulateperhapuratektijoktapodigjigand
perpiqen te fshihen duke aktivizuar pikerisht tentakulatfiliale per kete qellim.
Kto filiale t administruara, drejtperdrejt apo nepermjet personave te pajtuar ne
punengakokatmafiozekanekrijuardhesisteminetyrepushtetit.
SynimikryesoriketyrepushtetevekriminaleeshteluftandajShtetitduketentuarne
ceniminelegjitimitetitekskluzivtetij,qjakadhenevotapopulloreprtmbrojtur
rendin dhe sigurine, per te taksuar dhe sherbyer me taksat e mbledhura per keta
votues,sidhepertezbatuarligjetevendosurangaperfaqesuesitepopullit.Luftaq
mafiozet i bejne funksioneve t shtetit eshte e pashmangshme, pasi ata nuk
bashkejetojne dot me nje Shtet qe funksionon mbi parimet qe thame. Sidoqofte,
klanet mafioze te bashkuara ne nje qellim duke perdorur krimin e organizuar dhe
elemente te inkriminuar te shtetit ka dhene efektet e veta ne keto vitet e fundit n
tronditjen e sigurise s vendit dhe pengimin e progresit te vendit. Per arritjen e
synimeve, mafiozet e sotem perdorin cdo mjet dhe menyre si: korruptimin e
politikaneve, administratoreve publike, punonjesvet policise dhesistemit gjyqesor
prtmbyllursyteperbiznesettyremafiozkriminal.
Nje objektiv tjeter i ketyre grupeve eshte perdorimi i fitimeve te paligjshme per ta
shfrytezuar administraten publike qendrore dhe lokale, q ti lejoje t perdorin
burimet kombetare. Procesi i infiltrimit t tyre n pasurite kombetare ndikon n
semurjen e Shtetit duke i dobesuar sistemin imunitar te mbrojtjes se vetvetes,
pasitashmeijanhequrmjetetprtufuqizuardheforcuar.Mafia(perdisaelemente
qe perfshihen bashke me elementet e krimit te organizuar) aktualisht nuk jane m
nj organizim q vetem po ndikojne ne prishjen e rendit publik. Ato me kriminq e
mbajne gjalle jan bere nj problem politikoekonomik duke shfrytezuar pergjigjen

114

ende te dobet q u ka dhene Shteti me dy gjymtyret e tij godites: policine dhe
gjykatat.

Pasojatpolitikoekonomikengaveprimtariaekrimittorganizuar

Krimi i organizuar n vetvete sht nj fenomen, q bazat ekonomike t tij i ka tek

ekonomia informale, tek evazionistet fiskale, te kontrabanda, tek ata q kerkojne te
pastrojne parate e fituara nepermjet trafikut t droges dhe qenieve njerezore n
biznesetelicensuaranmnyrligjore.
Parateqkrijohenngakrimiiorganizuarperdorenherepasherepertekrijuarlidhje
meelementetmafiozokriminale,pasidhekygrupshtnluftetvazhdueshmeme
Shtetin. Parate q burojne nga evazioni fiskal dhe prej atyre q punojne n tregun
informal jan zona ku krimi i organizuar ndihet i qete dhe nuk shihet si nj e keqe.
Madjenmomentetcaktuara,kurShtetiashpersonluftenndajketyrefenomeneve,
kriminelet e organizuar kunderpergjigjen me vendosje gjobash dhe goditje t
biznesit t ligjshem. Vete krimi i organizuar hap biznese, q bazohen ne financimet
mbi mashtrimin dhe dhunen. Madje, ai ashtu si dhe cdo organizate tjeter antishtet
infiltron njerezit e tij ne administraten publike apo dhe inkriminon drejtperdrejt
drejtues te kesaj administrate. Kshtu, skemat piramidale (apo si quhen n gjuhen
ekonomike boterore Skemat Ponzi) ishin dhe jan biznes i krimit t organizuar me
efekte ne orientimin e Shtetit n luften kundr tij dhe krijimin e situatave kaotike
jashtekontrollittShtetit.

Shtetidheluftaetij
Shteti shqiptar ishsocialist ishte mjaft i ashper ndaj ketyre fenomeneve (pasoje e
politikes izolacioniste) duke e ln kt fenomen pa terren veprimi apo infiltrimi.
Klasatdrejtueseqlindenneperiudhenedemokracisesebrishte,tpamesuaraapo
dhe moskokecarese ndaj eksperiences se luftes ndaj krimit t organizuar, menduan
se Shteti kishte shum te ngutshme garantimin e t drejtave t njeriut, duke
mosvleresuarrrezikunekrijimittkrimittorganizuarvendasnbashkepunimme
mafian dhe terrorizmin e jashtem, qe ne fund te fundit lufton pikerisht vlerat
demokratike. Me akuzat ndaj Shtetit qe krijuan apo perfaqesonin sipas rotacionit
politik,klasatdrejtueseetreguanvetensitpapergjegjshme,primitivedhetpaafta
perballearmikutttyre.
Gjykimet e bujshme apo maksigjykimet e bizneseve kriminale nuk kan arritur ti
prishin dot rrjetin e mafies dhe krimit te organizuar, q veprojne n vend.
Perkundrazi, sa here q Shteti ka ndermarre iniciativa n lufte kundr saj ajo sht
kunderpergjigjur n mnyr t pameshirshme me veprime terroriste duke goditur
stabilitetinpolitikoekonomiktvendittonpordhetvendevefqinje.
Megjithate,Shtetimeiniciativatqpondermerrpotregonseshtakomaigjalledhe
ngjendjetluajerolinetijthelbesorsimbrojtesishoqerisennjdemokraci.Lufta
ederitanishmendajkrimittorganizuar,dotbehejefrytshmenseperpjekjetdhe
sakrificatejetesseperditshmetshumpunonjesvetShtetittvleresoheshinsinj
potencial pr t ardhmen. Ndersa hierarkia e orgnizatave antishtet ecen sipas
meritavekriminale,administrataduhetqenemenyretepadiskutueshmetembajete

115

lidhur pas vetes elementin qe eshte i evidentuar si luftetar i homologut te tij
kriminalnesektorinperkates.Pra,krimiiorganizuardotshkaterrohet,nseklasat
drejtuese t politikes shqiptare do t marrin pergjegjesine politike, si t veprimeve
dhe t mosveprimeve t tyre. Kshtu ata permbushin detyren e tyre, te pakten si
njerzmetnjejtatdetyrasicdoshtetasperShtetinevet.

5STEPUNSDHEJETSSJAPONEZVE

Shpesh mahnitemi me faktin se sa e qendrueshme sht filozofia e punes dhe jetes

Japoneze. Ajo na jep filozofine globale aq qarte ashtu si e ka n metodologjine e saj.
Nj nga keto metodologji sht 5S, 5 hapat, 5 rregullat baze t miremenaxhimit dhe
disiplines. Quhet keshtu pasi t pese parimet e saj nisin me S n japonisht dhe
shkruhen:

SeiriSeisoSeitonSeiketsuShitsuke

Tperkthyera,atojane:
Sistemimiluajingavendiipunesgjitheatoqnuktduhenprprodhimineradhes
Vendosja e rregullit vendosi me rregull gjithe gjerat e tua, keshtu mund ti gjesh
kollaj.Atoqperdorenshpeshvendosenpranevendittpunes.
Funksionaliteti kij mendjen q do gje t jete e paster, funksionale dhe e gatshme
prtuperdorur
Standartizimimenyraqjuperdorniprtmbajturforttreparimetesiperme
Qndrueshmeriatjubehetzakonprzbatimineproceduravetveprimitkorrekt.

Po cfare na duhet ne shqiptareve metoda e 5S, kur dihet distanca gjeografike dhe
ekonomike e Shqiperise nga Japonia? Si mund t influencoje ajo kulturimin e
ambjentittpunesdukeebrmetodene5Snjzakon?Kushdoqnisnjpervoje
tre,ikaketomendime.

Filozofia e 5S fokusohet mbi organizimin e vendit t punes ne menyre efektive dhe

zbatimin e procedurave t standartizuara. 5S thjeshteson ambjentin e punes tone,
zvogelon shperdorimet dhe aktivitetet pavlere, duke permiresuar nderkohe
efektivitetin dhe sigurine. Teoria e prodhimtarise s 5S, mund t futet n shtepi,
shkolla,zyra,fabrika,spitale,vendepuneetj.Nukkakufizime,sekudhekurmundt
zbatohet. Ajo mund t nise me canten tuaj, kuleten ose sirtarin pa shume mundime.
Propozimet dhe sugjerimet konstruktive do t plotesohen me venien n jete te
parimevetesaj,gjeqdotpermiresojestandartetevarurangafaktoretepunesdhe
jetestuaj.
Ne shikojme gjithe ato ndodhi gjate dites, por n t vertete ne shikojme ose
njohimvetematogjera,qneikemiparemeperpara(perjetuar),osecfarefitojme

116

dukegermuartevetjajone(mendja).Mtshumtenekohespunetoriebenpunene
tij pa e patur mendjen realisht aty. Sado efektiv q t jete ai, 50% apo 70%, kjo
pasqyrohet n gjithe prodhimet e tij, pa asnje deshire t ndergjegjshme pr tu
permiresuar. Edhe n Shqiperi, kur nj punetor vjen n pune, ideja e tij sht t
mbarojedetyreneasajdite.Kjodetyrenukeletshikojemetejsekaq,sitekndotjet,
harxhimet ose crregullimet perreth tij, por qellimi i vetem i tij sht t mbaroje ate
detyre q i kane caktuar. Por, pas asaj q shikon tek kompani te suksesshme si
ToyotaCompany,Honda,Mitsubishidhenvendettjerapune, kurmetodae5Sve
ngulet thelle n mendje, punetori arrin vertet te shikoje parregullsite e jashtme,
nepermjetlentevet5Svendosurnsyteemendjesstij.
Nj eksperience e kendshme pr tu perhapur ne bizneset shqiptare sht puna e
kenaqshmengrup.Nnjekiptrregullt,1+1=2,pornekipinmetmire1+1=3.
Gjithsesi,nbiznesashtusinsport,shtemundurq1+1=1osemepakse1,nese
lojtaret jane duke u perpjekur t pengojne dhe ti vene shkopinj nen rrota njeri
tjetrit.Kjoshtpseshumefirmajaponeze,popunojneforttpromovojnecilesinee
pjesmarrjesnaktiviteteqperfshincdokendnnjpunenekip.PorneShqiperine
esotmekjonukshtnjgjeelehteprtubr.

Stilijaponezimenaxhimittebiznesit
Nj tjeter ceshtje interesante per tu shprehur dhe ndare me ju, eshte stili japonez i
menaxhimittbiznesitnepermjetkontrollitnecdohaptecilesisedhemenaxhimitte
saj n shume industri. Ka nj element njerezor t perzier n keto mjete, cfare i ben
atotsuksesshme.Kurzbatohennnjvendmekushtetkeqijamakroekonomike
mundtjenendoshtadhenjdeshtim.Duhettkuptohetse,elementinjerezorluan
rolin kryesor n suksesin e zbatimit t ketyre praktikave. Njerezit kane energji t
pashtershme(fuqiaemendjes),porjanengjendjettransformojnevetemnjpjese
t vogel t tyre n energji kinetike (veprimet). Kjo shpjegohet me aftesine
transformuese t vogel, e cila varet nga ndergjegja e tyre (besimi) potecialet e tyre
dhe efektiviteti i aftesive t t menduarit, t cilat jane t zhvilluara, bazuar n
arsimiminepervojenetyre.Aftesiatransformuesemundtperkufizohetsinjaftesi
prtkthyermendimetntardhura.Produktivitetiinjpunonjesiapomenaxheri
varetndeshirenetijashtusidhenaftesitetransformuese.

Edhe pse gjithe punonjesit e kompanise jane t inspiruar n t njejten shkalle,

persosmeria do t varet nga aftesia transformuese e secilit. Mjetet e menaxhimit
cilesor japonez n dallim nga pervoja e deritanishme, ashtu si 5S dhe Kaizen
funksionojne bazuar mbi parime, t cilet do t permiresojne aftesine transformuese
tedoindividi,qipraktikon.

PETRODOLLARAPOPETROEURO?!

Duatebisedojmeju,nepermjetdritaressekohesmbiatecfarepondodhlidhurme
krizen e naftes dhe maredheniet midis Euros dhe Dollarit. Me e mira per ti kuptuar

117

ceshtjet e tipit monetare eshte analizimi i tyre disa here dhe nga kendveshtrime te
ndryshmevezhgimi.Unesipaskenditngakueshikojketeceshtjepoeniskeshtu:

Mendoni sikur te ishit te mbytur ne borxhe, e megjithate cdo dite leshoni ceqe
bankare per para qe nuk i keni duke shpenzuar per nje vile te bukur e luksoze,
makine dhe jaht te modes se fundit, nje udhetim turistik ne Sardenje. Ne fakt ceqet
tuaja nuk do te vlenin asnje lek, por vazhdojne tu lejojne te bleni gjera te reja pasi
ketoceqenukarrijneasnjeherenebanke!!

Ju keni marreveshje me pronarin e nje malli qe e duan te gjithe, p.sh. nafte dhe ai
eshteidetyruartepranojevetemceqettuajsipagese.Kjodotethoteqedisapronare
mallrashesherbimeshduhettipranojneceqettuajqeedheatavetetekenemundesi
ti perdorin per te blere mallra e sherbime te tjera. Leshoni nje cek per te blere nje
autodhepronariidyqanitkembencekuntuajmenafte.Shitesiinafteseperdorkete
cekpertebleremallraushqimore.Shitesiimallraveushqimoreeperdorperteblere
pije e keshtu vazhdon qarkullimi i tij, pa u ndalur dhe pa u kthyer asnjehere ne
banke. Keni nje borxh ne librat e llogarise, por derisa ceku nuk arrin ne banke nuk
duhet te paguani. Ky eshte pozicioni qe SHBA kane jetuar per 30vite. Kane pranuar
kerkesa nga te gjithe, derisa borxhi eshte rritur dhe u eshte dashur te emetojne me
shumedollare(njekohesishtmeshumeceqeneqarkullim)pertevazhduartembajne
bizneset ne kembe. Kjo nuk ka pse tju habite nisur nga fakti qe SHBA jane fuqia e
madheekonomike.

Nje dite shitesi i naftes mund te pranoje dhe ceqe nga te tjere pervec teje. Te tjeret
mendojne se mund te jete nje ide e mire. Nese kjo ide gjen terren atehere ceqet e
kane humbur magjine e meparshme, pasi tani u duhet te kalojne nga sportelet e
bankes.Pornebankenukkeniparagjendjesapertembuluargjithevlerateceqeve
dhe keshtu laku i borxheve shterngohet fort perreth qafes se borxhliut. Dollaret e
emetuardheceqeteleshuardotefillojnetecohennesportelepertuzbardhur,duke
uhumburvlerenqeatakishinmepare.

SituatarealeekonomikeeSHBAnotonneujeratethella.Janevendimedebitorne
toke.Duhettepaguajnegati12,000US.Dollarepersecilinnga 280milionebanorete
vet. Kjo situate ekonomike eshte me e keqe nga situatat katastrofale te Argjentines
apondonjevendiaziatiksiIndoneziadhekrizatetyretethella.

Atehere,meeuroapomedollar...?
Ne kete pike nuk duhet shume vizion per te kuptuar se nafta e kuotuar ne burse ne
EuroeshteshumemeerrezikshmeperSHBAsegjithearmeteshkaterrimitnemase
apo armet e tjera kimike, qe do te perdoreshin per terrorizem kunder tyre nga
Sadami,siceshtethenenemedia.

Perpara pushtimit, Iraku kishte filluar te shiste nafte ne Euro qe nga Nentori i vitit
2000.Neatekohe1Euroishtebarazme83centdhekjouquajtnjeaktipazakonte

118

provokimipolitik,porneteverteteishtenjeveprimizgjuarfinanciar.Nevitin2001,
Eurofitoinekuotimrreth25%mbidollarin.

PushtimiiIrakutpoekthenketevenddheekonomineekarburanteveneperdorues
te dollarit. Qeveria irakene e ngritur dhe mbeshtetur prej amerikaneve po u lejon
SHBAse te infiltrohen ne prodhimet e OPECut dhe ne cmimet e vendosura prej tij.
Perderisa Iraku mban per ngarezervat e naftes vendine dyte ne bote dhe eshte ne
gjendje qe me investime te mevonshme te prodhoje 7 milione fuci ne dite, atehere
Iraku eshte e mira e patundshme me e cmuar e kohes. SHBA mund te rritin
prodhimin e naftes ne Irak mbi nivelin qe vene kuotat e OPECut duke ulur dhe
cmimin e saj ne nivel boteror. Ato mund ta kuotojne kete nafte ne dollare dhe te
garantojne vleren e naftdollarit per shume vite duke anashkaluar problemin me
Euron.

Irani gjithashtu ka dhene shenja se do ta pershtase Euron ne valuten e mundshme

per kontratat e naftes. Edhe Venezuela, nje prodhues i rendesishem i naftes, ka
ndermend te adoptoje masa per te kaluar kuotimin ne Euro. Kjo tendence ka
mundesi te perhapet dhe ne vendet e OPECut. I vetmi kercenim per dollarin do te
mbetejnesevendeteOPECut,tegjithabashkedotakuotoninnaftenetyreneEuro.
MezgjeriminebashkimitEuropiandheme10vendeterejakonsumiurritmerreth
33%meshumeseSHBA.

Nisurngakjo,pertevendosurraportebashkepunimireciprokmevendeteOPECut,
europianet mund te rritin presionet gjithnje e me shume mbi to per te kryer
transaksionet ne Euro. Zona europiane do te jete konsumatori kryesor dhe me nje
monedhemeteqendrueshmenetregpervendeteOPECut.Dhekjoperketovende
mundtejeteterheqese.

Por, kontrolli i SHBAse mbi naften irakene do ta zbehte cdo vendim te vendeve te
ndryshmengasathamemelart,pasinukdotekishininfluencetemjaftueshmeperte
ndikuar mbi pjesen tjeter te botes. Nese, do te humbte kontrolli mbi vendet
nafteprodhuese me te medha si sauditet dhe irakenet, atehere per dollarin do te
kishte probleme deri ne renien e tij. Vendet konsumuese te naftes do te
zevendesonin gradualisht dollaret qe kane neper banka me euro. Por, dhe nese
vendet e OPECut vendosin te kuotojne naften ne euro, humbja per dollarin
mendohettearrijederine40%pernjevit.

Nedriteneketyrefakteve,idejameeparepereuropianetqeuvjennemendeshtese
ishtenaftaajoqeshtyuBushdheCheneytenisenperneIrak.Aeshteegabuarkjo,
kurfamiljaBusheshtenjefamiljetrashegimtareedinastisesenaftesdheCheney,e
kaarriturpasurinepersonaleqezoteronpikerishtnganafta?!Amosjanepoataqe
duantevazhdojneluftennegjirinpersikdhenevendinqequhetIran

AllahuapoZotinandihmofte

119

NAFTA:DHESAKOHNAMBETET?

Ne bote, te gjithe e dime se rezervat me te medha te naftes gjenden ne zonen e

LindjesseMesme.Por,nderkohepotenisemingafaktetdhevendetetjeratebotes
nuk jane mbrapa. Ne tabelen m posht paraqiten me te detajuara vendet me
rezervat me te medha, prodhuesit me te medhenj si dhe kompanite me te medha
nisurngarezervatqeposedojnesidheprodhimiqenxjerrinnetreg.

Rezervatenafts,prodhimidhekonsuminbotsot

Rezervat
(nmilionfui)
ArabiaSaudite:261,750
Kanadaja*:180,000
Iraku:112,500
EmiratetBashkuaraArabe(EBA):97,800
Kuvajti:96,500
Irani:89,700
Venezuela:77,685
Rusia:48,573
Libia:29,500
Meksika:26,941
Nigeria:24,000
Kina:24,000
SH.B.A:22,045
Katari:15,207
Norvegjia:9,947
Algjeria:9,200
Brazili:8,465
Omani:5,506
Kazakistani:5,417
Angola:5,412
Indonezia:5,000
BOTA:1,032,132
* zbulimet e 2003 dhe 2004 kane rritur ndjeshem
rezervat e naftes si per Kanadan, po ashtu dhe per
Australin. Te dyja bashke mendohet te kene rezerva
naftes me shume sesa Iraku apo ne nivele te
krahasueshmemeArabinSaudite.
Prodhimi
(nmilionfui/dit)
ArabiaSaudite:8.528
SH.B.A:8.091
Rusia:7.014
Irani:3.775
Meksika:3.560
Norvegjia:3.408
Kina:3.297
Venezuela:3.137
Kanadaja:2.749
E.B.A:2.550
BritaniaeMadhe:
2.540
Iraku:2.377
Nigeria:2.223
Kuvajti:1.838
Brazili:1.589
Algjeria:1.486
Libia:1.427
Indonezia:1.384
Omani:.964
Argjentina:825

BOTA:75.226

Konsumi
(nmilionfui/dit)
SH.B.A:19.993
Japonia:5.423
Kina:4.854
Gjermania:2.814
Rusia:2.531
KoreaeJugut:2.126
Brazili:2.123
Kanadaja:2.048
Franca:2.040
India:2.011
Meksika:1.932
Italia:1.881
BritaniaeMadhe:1.699
Spanja:1.465
ArabiaSaudite:1.415
Irani:1.109
Indonezia:1.063
Hollanda:.881
Australia*:.879
Taivani:.846

BOTA:75.988

Nderkohe, e gjithe kjo sasi nafte perpunohet dhe prodhohet per tu hedhur ne treg.
Pikerisht, per kete flet tabela, n t ciln prezantohen kompanit qe bejne

120

perpuniminekesajnaftenembareboten.Neanentjeter,ketokompanikanekrijuar
dhezonatetyreterezervavetenaftes.

Kompanitmtmdhatnaftsjanrenditurmposht:
Renditursipasprodhimit
(fuindit)
1. ExxonMobil(SH.B.A)2,542
2. RoyalDutchShell(B.M/HOLL.)2,220
3. ChevronTexaco(SH.B.A)1,959
4. BritishPetroleumAmoco(B.M)1,931
5. Yukos(RUS)1,507
6. TotalFinaElf(FRA)1,454
7. Lukoil(RUS)1,200
8. ConocoPhillips(SH.B.A)1,019
9. Surgutneftegas(RUS)884
10. ENI(ITA)857
Renditursipasrezervave
(milionfuindit)
1. Lukoil(RUS)17,360
2. Yukos(RUS)17,281
3. Gazprom(RUS)14,902
4. ExxonMobil(SH.B.A)12,312
5. RoyalDutchShell(B.M/HOLL.)9,469
6. ChevronTexaco(SH.B.A)8,710
7. BritishPetroleumAmoco(B.M)8,376
8. Tyumen(RUS)7,300
9. TotalFinaElf(FRA)6,961
10. Surgutneftegas(RUS)6,642
Shtetetqeeksportojnemeshumenafteneboteishikojmenetabelen3.,kumundte
verehet se jane keto zona ku dhe stabiliteti politik apo makroekonomik,
pergjithesishteshteipaqendrueshem.

Shteteteksportuesemtmdhatnafts
(milionfuindit)
1. ArabiaSaudite:7.40
2. Rusia:4.76
3. Norvegjia:3.22
4. Irani:2.74
5. Venezuela:2.60
6. EmirateteBashkuaraArabe:2.09
7. Nigeria:2.00
8. Iraku:2.00
9. Kuvajti:1.80
10. Meksika:1.65
11. Libia:1.24
12. Algjeria:1.24
Duke pare keto te dhena ( rezervat e naftes vleresohen ne 800 miliard fuci dhe
konsumiboterorinaftes27.4miliardfucinevit)duketsikurboteskjosasiimjafton
dhe per 27 vite te tjere apo ndryshe mund te thuhet se ora ka filluar te punoje
mbrapsht duke filluar nga 10.000, qe mendohet se jane ditet e fundit. Kjo sasi
perllogaritet per kete periudhe nese konsumi nuk peson rritje. Nese konsumi rritet
edheme1%meshume(2.74miliardfuci)atehereshkurtohettepaktenmenga1vit
fundi i rezervave. Ne fakt ajo qe duhet marre parasysh ne kete rast eshte statistika.
Perketo20vitetefunditkonsumimesatarkaqene4.5fuciperpersonnevit.

Shpresangeletefundit

121

Sipas vleresimeve te gjeologeve, ata mendojne se ne bote jane ende te fshehura dhe
tepazbuluaraendeedhe3trilionfuciapotreheremeshumerezervangasanedime
aktualisht sot. Shpresa tjeter eshte ulja e konsumit duke gjetur dhe burime te tjera
alternative energjie. Per kete po perpiqen gjithandej ne bote, por me shume jane te
interesuara dhe konsumatoret me te medhenj, vendet e G7, qe konsumojne 48% te
konsumittepergjithshemboteror(shihgrafikun).

ZILIAEEUROPS

PolitikaneteEuropesPerendimoreikangacmuarvazhdimishtsuksesiekonomikdhe
mireqeniane rritjee vendeve nordike (Finlanda, Suedia, Danimarka dhe Norvegjia).
Ajo qe i ngacmon me shume dhe e rrit interesin e tyre per te mesuar se si fqinjet
nordike europiane i mbajne te gjalla ekonomite e tyre, kur dihet se pjesa tjeter e
kontinentitmeziarrijnetetekenenjezhvillimtevogel.
Vendet nordike jane renditur midis 6 vendeve me konkururese ekonomike nga
Forumi Ekonomik Boteror dhe kane nje pikavarazh me te larte ne krahasim me cdo
vend tjeter te botes ne lidhje me standartet e jeteses, edukimin dhe sherbimin
shendetesor.

Siarrijnetambajneketeritematehere?

Kjo pyetje eshte shtruar nga gjithe vendet europiane dhe pergjigjet jane te
shumllojshme. Ato nisin qe me reduktimin e barrierave tregtare dhe te punesimit
dhe hapjen e Europes ne nje orientim me te gjere ne tregun boteror. Por nga ana
tjeterEuropahaspengesatemedhamentaliteti,tecilatjanenjepeshemeshumene
vendimetqemerrBE.
Ekonomistet thone se vendet nordike kane nje baze te fuqishme ekonomike pasi
kaluan nje periudhe rimekembje dhe rindertimi te ekonomise ne vitet 8090 duke
krijuar premisa per rritjen e konkurencesse ekonomive te tyre neeurope dhe bote.
Industrite joentabile u analizauan dhe ne rastet qe studimet i konsideronin si
jofitimprurese u shkeputen nga ekonomia e vendit. Nderkohe, kerkimet dhe
studimetuforcuanpergjetjendhezbatimineteknologjivemeteperparuara.Sektori

Konsumatort m t mdhenj
35%
20% 3%
4%
4%
8%
3%
9%
3%
3%
3%
2% 3%
SHBA Te tjere Spanja
Rusia Korea e J ugut Kina
Kanada J aponia Itali
India France Arabia Saudite
Angli

122

i sherbimeve publike u permiresua me futjen e mekanizmave te rinj dhe skemat e
perfitimeveperpensionetdhepapunesineurishqyrtuanpernje orientimmbi baza
sa me personale te perfitimit nga individet. Sot, papunesia eshte me e
menaxhueshme duke shfrytezuar me efektivisht te dhena dhe tregues ekonomike
rajonale. Prodhimtaria eshte nje nga keto tregues qe sherben per matjen e
rendimentittepunonjesvedheperketovendeverheteteecime shpejtsemesatarja
eEuropes.
Ziliaeeuropianevepervendetnordikeburonpasiatanukkaneperfitimekaqbujare
per te papunet, nje sherbim shendetesor dhe arsimor falas per femijet dhe nje
ekonomidhefinancaqerriteneforcohenpervit.
Sherbimetsociale,natyrishtqekanenjekosto.Taksatnevendetnordikeprekin50%
te PBBse se vendit, kur ne vendet e tjera europiane ky tyregues eshte rreth 35% e
PBBse. Por, ne vendet nordike gadishmeria e njerezve per te paguar kete nivel
taksash lifdhet pikerisht me nivelin esherbimeve qe kane arritur te perfitojne.
Tashme atje eshte krijuar balanca aq shume e deshiruar per cdo qeveri. Modeli i
qeverisedhesektorittesherbimevetenjevendinordikeshteekundertaeqeverive
europianemeqeveritevogladhesektoreprivatetemedhenjtesherbimeve.
Modeli nordik perfaqeson me se miri pergjigjet per mirefunksionimin dhe reagimin
ndaj ndryshimeve qe bie koha. Por, politikat nuk jane ato qe bien suksesin, pasi
modeli nordik eshte mbi te gjitha i mbeshtetur ne bashkepunimin midis
punemarresvedhepunedhenesve.
Natyrisht,kaskepticizemqeelidhinbilancinpozitivteketyrevendevedhekohesse
mireqepopunonperketovende.Kerkesaevendevetendryshme perproduktenga
vendet nordike eshte mjaft e fuqishme, sidomos per: naften nga Norvedgjia, celikun
nga Suedia dhe fruta e leter nga Finlanda. Erfitime te tjera qe vijne nga kjo zone e
Europes jane teknologjia dhe paisje mjaft precize nga komani te tilla si: Nokia e
FinlandesdheEriccsoniSuedise.
Marcus Storch, drejtuesi i fondacionit Nobel dhe ish drejtuesi i kompanise
prodhimeve kimike suedeze AGA thote se kemi nje varg gjerash fatlume qe
kombinohen dhe bejne qe punet te ecin perpara, por kjo nuk mund te vazhdoje
pambarim.SistemitatimorneSuedi,iciliurishqyrtuanevitin1990eshtenjebarree
madheperkompanitedukestimuluarnjelargimteindustrivejashtevendit.Fakteqe
e mbeshtesin kete ide jane kompani te tilla si: Ikea, Tetra Pak dhe Skype, te cilat
tashme kane ikur si rezidente nga Suedia, vetem per arsye tatimore. Arsyetime te
tillavlejnedhepervendetetjeranordike,tecilatkanenje sistemtengarkuarfiskal
dhe nje rritje te spenzimeve per kualifikim dhe rritje te mireqenies se familjeve te
punonjesve.
Perpjekjet ne drejtim te lehtesimit te barres kane filluar. Pas ndryshimeve ne kodin
tatimor te vitit 1990, ne vitet qe kane ardhur po studiohet mundesia e lehtesimit te
tatimit mbi te ardhurat, duke pare dhe mundesite e harmonizimit te shkalleve
tatimoremeatotepjesestjeterteEuropes.
Ndryshimet, po studiohen ne segmentet me te prekshme te taksimit, ate te
kontributevesocialedhetatimitmbiteardhuratpersonale.Ne ketekuaderdhevete
drejtuesit e kompanive po perpiqen qe te mbledhin opinione sa me te shumta ne
favortendryshimeveqekerkohen.

123

DanRydberg,njemenaxherinjefabrikepoecenpikerishtneketerruge.Cdoteenjte,
stafi takohet per te vendosur se sa ore do te punojne per javen e ardhshme. Kur ka
njeproblemfurnizmiapourdherashtedhenamevonese,atapunojnemepakse40
ore ne jave. Ne rastet normale punonjesit punojne dhe jashte orarit ligjor duke mos
pretenduarperpagesetejashtezakonshme.
Nisurngakyshembull,kuptohetqartesevendetnordikejanemetepregatiturperte
perballuar ndryshimet qe vijne nga zhvillimet e kohes dhe kushteve specifike te
secilit. Pak nga pak, njerezit kane filluar te kuptojne se shteti do tu garantoje atyre
nje siguri per jeten dhe nuk do te lihen ne meshiren e fatit. Punonjesit kane nje
mundesi me te gjere te pjesemarrjes ne vendimet per ekonomine dhe politikat
sociale, pasi per shekuj me radhe vendimet me te rendesishme jane marre nga
niveletmeteuletateqeverisjesdheneketemenyrepunonjesitjanendiershumete
perfshireneketovendimarrje.
Per vendet e tjera te Europes, kjo menyre e vendimarrjes dhe komunikimit midis
qeverisedhepuinonjesveeshtenjetraditeqeegzistonpakosefare.
Eshteeveshtireqekjotraditetezevendesohetlehtesishtnevendeteuropiane.
KAPITULLIVI

SISTEMIITATIMEVEDHETAKSAVENESHQIPERI

Ndryshimetpolitikoekonomikedheatosocialeqendodhennevendintonenefillim
te viteve 90, krijuan nevojen e rishikimit total te politikave dhe praktikave te
buxhetit. Ne kete kuader, si pjese e rendesishme e buxhetit te shtetit, kerkohej nje
reformemadhenepraktikatlegjislativedheadministriminpraktikteteardhurave
teketijbuxheti,kupjesenkryesoredotazininteardhuratngatatimetdhetaksat.

Sistemifiskalparaviteve90
Parandryshimevetefillimitteviteve90,shqiptaretishinplotesishttebindurseata
ishinivetmivendnebotepatatimedhetaksa.Porkjonukishterealishtkshtu.Ne
paguanim tatime dhe taksa te cilat kryesisht ishin t fshehura ne cmimet e
kontrolluara te mallrave dhe sherbimeve qe furnizoheshin nga ndermarrjet
shteterore. dokush mund ta mendoje sa e veshtire ishte riprezantimi pas nje
periudhe40vjecareinjesistemiteritatimordhekrijimiinjeadministratetatimore
eficiente. Por, tani pas rreth gjashtmbdhjet vjetesh, mund te pohojme se kemi
ndertuar nje legjislacion tatimor modern, te perafert me ate te vendeve te tjera te
zhvilluara te rajonit dhe te hartuar me asistencen e organizmave nderkombetare
prestigjioze te njohur ne fushen e draftimit te ligjeve dhe te hartimit te politikave
tatimore.

Fillimetereformesfiskalepasviteve90
Konturimi i legjislacionit fiskal dhe percaktimi i llojit, bazes se taksueshme dhe
tarifavetatimoreiperkasinfundvitit1991dhefillimivitit1992.Nisurngamungesae

124

pervojes ne hartimin e legjislacionit fiskal, i cili do t aplikohej ne ekonomine e
sipermarrjesselire,ligjetehartuaraneketeperiudhepergjithesishtishintethjeshte
dhe jo te kompletuar. Nje tendenc me e mire per hartimin e nje pakete te plote
fiskaleuduknefillimvitin1993,dukedhenenemenyremeteqartekonturetenje
legjislacionitatimorbashkekohor.Neketeperiudhe,krahastatimevetetillasi:tatimi
mbi qarkullimin, akcizat, tatimi mbi fitimin dhe mbi biznesin e vogel, filloi
implementimiitatimitmbiteardhuratpersonale,kryesishttatimitmbipagat.

Periudha19921996,pervetenivelinezhvillimitekonomiktevendit,dhenevojen
per investime kryesisht nga investitore te huaj, u karakterizua nga tarifa
pergjithesisht te nivelit mesatar dhe te ulet, si dhe nga incentiva dhe perjashtime
fiskalemeqellimstimulimineekonomisntrsidheveprimtariveprodhuesedhe
eksportuesenveanti.Ketijqellimiisherbyenmasatetillasiperjashtimingatatimi
mbi fitimin per 4 vitet e para te veprimtarive prodhuese, zbritje nga detyrimi mbi
fitiminnsefitimiriinvestohejneShqiperingaanaeinvestitorevetehuaj,menjanimi
i efektit kaskade ne aplikimin e tatimit mbi qarkullimin, mostaksimi i nje sere te
ardhurashpersonalesitardhuratngainteresat,ngadividentetetj.

Krahas efekteve pozitive qe paten keto masa ne zhvillimin ekonomik te vendit,

sigurimin e stabilitetit makroekonomik dhe fuqizimin e sipermarrjes se lire, nuk
mund te mos permendim edhe faktin se incentiva te tilla filluan te ktheheshin
gjithnje e me shume ne nje instrument te rrezikshm per shmangie nga detyrimet
tatimore dhe evazion fiskal. Nga ana tjeter, nevojat per investime dhe shpenzime te
tjera buxhetore e benin te domosdoshme mbledhjen e sa me shume te ardhurave
tatimore ne buxhet, te ardhura qe nuk mund te siguroheshin duke ruajtur dhe
zgjeruarincentivatfiskale.

Fillimiimodernizimittsistemittatimorshqiptar
Kthesa e rndsishme n fillimin e modernizimit t legjislacionit dhe te sistemit
tatimor shqiptar kane filluar mbas vitit 1995 dhe ne vazhdim. Perpjekjet u
perqendruan se pari ne hartimin e ligjit dhe pergatitjen e infrastruktures per
implementimin e Tatimit mbi Vleren e Shtuar, e cila si forma kryesore e tatimeve
indirektedotezevendesontetatiminmbiqarkullimin.Hyrjane fuqieketijligjine6
mujorinedytetevitit1996ushoqeruaneateperiudhe,pormetepergjatevitevene
vazhdim me rritjen e te ardhurave tatimore indirekte nga TVSHja krahasuar me
tatimin mbi qarkullimin, si dhe me permiresime te dukshme ne fushen e
administrimit duke perfshire perpunimin e informatizuar te deklaratave dhe te
vleresimevetatimore.

Procesi i modernizimit te sistemit tatimor shqiptar i filluar me TVSHne, duhej te

shoqerohej edhe me modernizimin e llojeve te tjera te te ardhurave tatimore dhe
kryesishtteatyredirekte.Mbasvitit1997,filloinjepuneemadheperkonturimine
nje legjislacioni tatimor modern dhe bashkekohor. Puna filloi me miratimin e Ligjit
Pertatiminmbibiznesinevogelnemars1998.Qellimiindryshimevenemenyren
e taksimit te kesaj kategorie tatimpaguesish ishte thjeshtezimi i metejshem i

125

procedurave te llogaritjes, te kontrollit dhe pageses se tatimit mbi biznesin e vogel.
Nje mase e tille merrej me qellim lehtesimin e ketij biznesi te madh ne numur nga
procedurat e renduara dhe burokratike te administrates shteterore, duke u dhene
tatimpaguesvetevegjelnjefrymemarrjemetemadhe.

Mepasupunuanedrejtimtemodernizimittellojevetetjeratetatimevedirektesite
atyre mbi te ardhurat e individeve, ashtu edhe te fitimit t shoqrive tregtare. Ky
synim u realizua me miratimin ne dhjetor 1998 te Ligjit Per tatimin mbi te
ardhurat i cili integronte ne nje ligj te vetem te ardhurat e individit dhe ato te
kompanive.Kyligj permbantegjithashtukushtedheparimete panjohuramepare,
porteaplikuaragjeresishtngaadministratattatimoretevendevetezhvilluara.Mund
te themi se implementimi i ketij ligji, se bashku me Tatimin mbi Vleren e Shtuar,
perbejnearritjetmetedukshmenefushenelegjislacionitfiskaldheteadministrimit
tatimor. Keto ligje, duke mos permbajtur shume perjashtime dhe incentiva kane
mbyllur mundesite per shmangie tatimore, duke krijuar njekohesisht terrenin e
pershtatshempernjekonkurencetendershmemidisbizneseve

Jomepakterendesishmejanendryshimeteberanefusheneakcizave,dukehartuar
njeligj,icilinepermjetnivelitteunifikuartetarifavete parashikuaraperprodhimin
e vendit dhe ate te importit, plotesoi nje nder kushtet kryesore te vendit tone per
antaresimneOrganizatenBoteroreteTregtise.

Procesi i modernizimit te legjislacionit tatimor shqiptar vazhdoi me miratimin ne

dhjetor1999teLigjitPerprocedurattatimoreneRepublikeneShqiperise,icilime
klauzolat qe permban, ka sanksionuar ne menyre te qarte te drejtat dhe detyrat e
administrates tatimore dhe tatimpaguesve, duke pershkruar ne te njejten kohe te
gjithaparimetbazeteorganizimitdhefunksionimittehallkaveqeperbejnesistemin
tatimorshqiptar.

Rritjaekonomike,investimetdheefektiqejepsistemiitaksavembito
Rezultatet e arritura gjate viteve 19982006 ne fushen e mbledhjes se te ardhurave
tatimore, na japin te drejte ta konsiderojme pergjithesisht te plotesuar procesin e
modernizimittelegjislacionittatimorshqiptar.Perketearsye,perpjekjeteMinistrise
seFinancavejaneperqendruarmetepernemodernizimineadministratestatimore
dhe permiresimin e procedurave te deklarimit, mbledhjes, kontrollit dhe
administrimit tatimor. Njekohesisht i eshte kushtuar rendesi punes per edukimin e
tatimpaguesve, rritjen e frymes se bashkepunimit me tatimpaguesit, duke i
konsideruaratajosikundershtare,porsipartnere.

Njekohesisht, duke patur parasysh impaktin e politikave fiskale, sidomos te tarifave

mbi investimet dhe zhvillimin, gjate ktij harku kohor u punua per hartimin e disa
ndryshimeve ligjore me efekte mbi investimet e huaja dhe kryesisht te sferes
prodhuese. Ketij qellimi i sherbyen hartimi i ndryshimeve dhe miratimi i paketave
fiskale,tcilatpermbaninprcdovitndryshimeterendesishmenedrejtimtenxitjes

126

seinvestimevedhelehtsimittbarrsfiskale.Nderndryshimetmeterendesishme
mundtepermendim:
- uljen e normes se tatimit mbi fitimin nga 30 ne 25 perqind, m tej n 23 dhen
fundn20prqind,paharruarpropoziminvitit2007prtaksnesheshtprej10
prqind,prtretatimekryesore;
- zbatimin e sistemit te pageses se shtyre per importimin e makinerive dhe
paisjeve pr investime, qe e shprehur ne menyre te qarte do te thote perjashtim i
tyrengaTVSHjaneimport,uljaeafatitterimbursimitteTVSHsepereksportuesit
ngagjashtenenjemuaj;
- uljaetarifesdoganoreperimportinemakinerivenga5ne2perqind;
- uljaetarifesmesataredoganorenga18ne15perqind;
- uljaeakcizespercigaretekategorisesetrete(qenefaktdotethoteuljeeakcizes
percigaretqekryesishtprodhohennevend);
- uljaedenimeveadministrativeperrasteteshkeljevenga5ne1fishineshkeljes
se kryer dhe nje sere ndryshimesh te tjera me pak te rendesishme te prezantuara
nepermjetkesajpakete.

Me ndryshimet dhe uljen e tarifave tatimore te kryera ne fundin e vitit te kaluar,

Shqiperia nuk mund te konsiderohet si vend me tarifa te larta dhe barre te madhe
fiskale mbi investimet, cka e bn mjaft t krahasueshm dhe atraktive n raport me
mevendetetjeraterajonitdheteEuropes.

DukekrahasuartedhenateShqiperisemeatotevendeveperafersishttengjashmete
rajonit si Bullgaria dhe Rumania, rezulton se tarifat tatimore si te tatimeve direkte,
ashtuedheteatyreindirektenevendintonejanemeteuleta.

Ngaanatjeter,barrafiskaleneShqiperi(raportiiteardhuravengataksatmeGDP
ne)eshtendermeteuletat.Kytregues,pervendeteOECDseeshtembi38perqind,
nderkohe qe per vende te vecanta eshte: Polonia 4143 perqind, Hungaria 3941
perqind,Cekia4041perqind.Ndersanevendintone,kytregueskavariuarnga18,7
perqind ne vitin 1993, 15,3 perqind ne vitin 1996 dhe rreth 23,2 perqind ne vitin
2006.

TATIMETDHETAKSATVENDORE:HISTORIKISHKURTER

N kuadrin e reforms s ndrmarr pr prmirsimin e sistemit t qeverisjes

vendorenShqipri,StrategjiaperDecentralizimindheAutonomiLokaleenentorit
1999, si dhe Ligji perOrganizimin dhe Funksionimin ePushtetit Vendor percaktuan
elementetkryesoretesistemittetaksavedhetarifavevendorenetecilatuprfshin:
Listaetaksavevendore
Autoritetiiqarqeve,bashkivedhekomunavepertaksatetyrevendore
Klasifikimiillojevetetarifavevendore

127

Autoritetiiqarqeve,bashkivedhekomunavepertarifatvendore

1. Taksa vendore mbi biznesin e vogl u klasifikua si e ardhur e bashkive dhe

komunave dhe u ideua te vilej ne formen e nje kuote fikse vjetore per cdo
vendndodhjekunjepersonzhvillonbiznes.Subjektikesajtakseeshtecdopersonqe
kryenbiznesneterritorineRepublikesseShqiperisenecdoperiudhetevititdheqe
nukineneshtrohettatimitmbivlereneshtuar.Praethenendryshe,subjektitakses
vendore mbi biznesin e vogel jane te gjithe tatimpaguesit te cilet i nenshtroheshin
tatimitmbibiznesinevogel.

Nje mase e tille u ndermor n kuadrin e decentralizimit t qeverisjes vendore, me

synim rritjen e interesit t organeve t qeverisjes vendore pr evidentimin,
rregjistrimindhepagiminedetyrimevetatimorengatgjithpersonatqeushtrojn
aktivitetebiznesinterritorinedonjsietqeverisjesvendore.Dispozitateligjitte
ri alokojn totalisht n buxhetet lokale te bashkive dhe komunave t ardhurat q
vilenngakjotakse.

Mbas studimit ne teresi te veprimtarive te cilat kategorizohen si biznes i vogel dhe

n saj t interesit q do t ken organet e qeverisjes vendore pr vjeljen e ktij
tatimi, si dhe n saj t bashkpunimit t administrats tatimore me bashkit dhe
komunat pr evidentimin, regjistrimin, kontrollin dhe vjeljen e tatimit, numuri i
tatimpaguesve t regjistruar (sidomos n zonat rurale) dhe pr pasoj edhe t
ardhurat nga ky tatim do t rriten ndjeshm krahasuar me vitet e kaluara kur
pushtetivendornukishteiperfshireneprocesetetilla.

Pr thjeshtsi n administrim, si pr tatimpaguesit ashtu edhe pr administratn

tatimore, taksa lokale mbi bisnesin e vogl do t jet nj tatim me kuota fikse. N
tabeln perkatese qe eshte pjese e Ligjit, jepet masa e kuotave baz t tatimit sipas
llojittbisnesit,dukeiklasifikuarrrethetntrekategori,bazuarkryesisht(ashtusi
dhenligjinekzistues)nnivelinezhvillimitekonomikttyre.Por,nndryshimnga
ligjiPrtatiminmbibisnesinevogl,LigjiiriPertaksenvendorembibiznesine
vogel i jep t drejt organeve t qeverisjes vendore t rrisin ose t ulin masn e
kuotave baz t tatimit deri n 30%, ndryshim ky q duhet t zbatohet uniformisht
prtgjithakategoritebisnesit.

Sipas ligjit te ri, do vendndodhje e bisnesit duhet t tatohet n vehte, dhe kur kto
vende bisnesi bien nn juridiksionin e organeve lokale t ndryshme, tatimpaguesi
duhet ti regjistroj ato vemas n organin tatimor respektiv prgjegjs pr sejciln
vendndodhje. Ky tatim bazohet n parimin e tatimit territorial t vendndodhjes s
bisnesit, q do t thot se, pamvarsisht nga rezidenca e tatimpaguesit, tatimi
derdhet n buxhetin e bashkis ose komuns ku ndodhet vendi i ushtrimit t
bisnesit.

Ne ligjin e ri jane ruajtur procedurat e thjeshta te llogaritjes dhe pageses se ketij

tatimi, me qellim minimizimin e procedurave burokratike te cilave duhet tu

128

neneshtrohen tatimpaguesit e vegjel. Po keshtu eshte parashikuar nje sistem i
thjeshteimbajtjessetedhenavedheievidentimitteqarkullimitterealizuar,tecilat
lejojne llogaritjen e sinqerte te detyrimit si nga vete tatimpaguesit, ashtu dhe nga
anaeadministratestatimore.
Prasishihet,ligjiirinukkandryshimethelbsorekrahasuarmeligjinekzistuesPr
tatiminmbibisnesinevoglPor,siutheksuaqnfillim,synimiitijkaqentrris
interesin dhe autoritetin e organeve t qeverisjes vendore pr prmbushjen e
detyrimeve tatimore nga subjektet q ushtrojn veprimtari n territorin e tyre, dhe t
kalojtrsishtnbuxhetetlokaletardhuratevjelurangakytatim.

2. Ne ligjin mbi sistemin e taksave vendore u perfshine taksa mbi ndertesat dhe
mbi token bujqesore, si dhe nje sere taksash te tjera te cilat sipas legjislacionit te
kaluarkaneqenepjeseeLigjitPersisteminetaksaveneRepublikeneShqiperise

taksa mbi ndrtesat aplikohet mbi te gjitha kategorite e ndertimeve, pra si per
ato qe sherbejne per banim, ashtu edhe per ato qe sherbejne per veprimtari apo
qellime te tjera. Kjo takse eshte kategorizuar sipas nje ndarje zonale dhe eshte e
diferencuar jo vetem sipas zonave, por edhe sipas destinacionit te perdorimit dhe
vitittendertimit.Niveliitakseseshtecaktuarmeilarteperzonen1(Tirane,Durres)
nekrahasimmedyzonatetjera.Pokeshtukadiferencenetarifesipasdestinacionit,
ku ndertesat e biznesit kane tariga me te karta se ato qe sherbejne per banim.
Gjithashtu brenda grupit te ndertesave per banim, ato te ndertuara pas vitit 1993
kanetarifemetelartenekrahasimmeatotendertuaraparavitit1993.

taksambitoknbujqsorembeshtetetnesiperfaqenetokesbujqesorenehektar
ne pronesi te taksapaguesit. Po keshtu edhe per kete takse eshte bere klasifikimi i
rretheve,klasiikimiitokesne10klasa,sidheeshtepercaktuarvleraetaksesneleke
per hektar ne vit per cdo rreth dhe kategori toke. Ne fakt, per taksen mbi token
bujqesore pushtetit vendor i jane lene ne ligj kompetenca te gjera te cilat synojne
krijiminefleksibilitetitperndryshimedhemundesiveperarketiminekesajtaksee
cilakadeshtuargjateperiudhes19941995.

Si per taksen mbi ndertesat, po ashtu edhe per taksen mbi token bujqesore, keshilli
bashkiakapoaikomunalkanetedrejtetarrisinapotaulinnivelinesajnekufirin30
perqind.

Krahas takses mbi ndertesat dhe takses mbi token bujqesore, pushteti vendor
mbledhdheadministronedhenjeseretaksashtetjeramekarakterlokalsi:
taksaefjetjesnehotel,
taksaendikimitneinfrastruktureperndertimetereja
taksambikaliminesedrejtessepronesiseperpasuriteepaluajtshme
taksaeregjistrimittepervitshemteautomjeteve
taksaperzenienehapesiravepublike

129

taksaetabeles
taksateperkohshme
Ngakygruptaksash,taksaeregjistrimittepervitshemteautomjetevedhetaksambi
kalimin e se drejtes se pronesise para miratimit te ketij ligji kane qene taksa me
karakter nacional dhe administroheshin nga buxheti qendror. Kalimi i tyre ne
dispozicion te pushtetit vendor jo vetem do te krijoje mundesi per rritjen e te
ardhuravedheforciminebuxhetitteketijpushtetimembi1miliardeleke,pordote
krijoje mundesi per investime ne infrastrukture, sinjalistike rrugore dhe fusha te
tjera.

Si konkluzion mund te themi se tashme proceset e decentralizimit fiskal jo vetem

kane filluar, por edhe jane materializuar me te ardhura konkrete te cilat do te
fuqizojne dhe shendoshin financat vendore. Eshte detyre e pushteteve vendore te
punojne per miremenaxhimin e te ardhurave qe administrojne duke perfshire
rekrutimin e stafit te kualifikuar, hartimin e procedurave dhe akteve nenligjore per
administriminetyresidheperrritjeneefikasitetitnembledhjeneteardhurave.

MARRVESHJETPRSHMAGIENETAKSIMITTDYFISHTDHEPARANDALIMIN
EEVAZIONITFISKAL

Historikishkurtrmbimarrveshjettatimore
Marrveshjet tatimore kan ekzistuar q para lufts s par botrore. Prpjekje pr
harmonizimin e principeve e krijimin e modeleve kan filluar q n Lidhjen e
Kombeve.N1928jandiskutuardisamodele;N1943ModeliiMeksiks;m1946
modeli i Londrs; Me krijimin e OECDs puna pr zhvillimin e modeleve t
marrveshjevetatimoreuprqndruaaty.N1956uparaqitnj studimprtatimet
e dyfishta ndrkombtare. M 1963 doli projektmodeli i OECDs; n 1977 sht
miratuarsimodeldukeuprsosurmemodelete1992,94,95,96,97,2000dhe
2002. Gjithashtu vlen t prmendet manuali i OKBs 1979, modeli i OKB 1980, i
azhornuar me modelin e 2001, q edhe keto prgjithsisht bazohen n modelet e
OECDs.

Taksimiidyfishtndrkombtardhenevojaprprfundiminemarrveshjeve
prshmangjenetij.
Sistemettatimoreqaplikohennvendetndryshmekantprbashktaporedhe
shum ndryshime midis tyre. Por, megjith veorit q mund t ken, sistemet
tatimore prgjithsisht mbshteten n disa parime baz, q jan krijuar me koh dhe
jan prsosur vazhdimisht nga zhvillimet botrore n teorin dhe praktikat qindra
vjeare tatimore. N funksion t qllimit t ksaj teme dy nga parimet m t
rndsishme ku jan mbshtetur legjislacionet tatimore n shumicn e vendeve t
botsjan:

130

Parimiirezidencs.Termi"rezident",qnkuptimineprgjithshmprdoret
si "banor i prhershm", n gjuhn tatimore prdoret pr t treguar individt
apo shoqrit (personat juridik) q n baz t kritereve t prcaktuara n
legjislacionin e nj shteti, konsiderohen subjekte tatimore t atij shteti, me
prgjegjsitplottatimorenatshtet.Prankuptiminfiskalrezidencaenj
tatimpaguesilidhetmevendbanimineprhershmprefekttatimiprandajn
disa vende pr t shprehur rezidencn tatimore prdoret termi vendbanim
fiskal. Prcaktimi i residencs tatimore (vendbanimit fiskal) t tatimpaguesve
nlegjislacionettatimorenprgjithsibazohetnkriteretemposhtme:

i)Prpersonatjuridik(shoqrit):
- vendi ku ndodhet selia qendrore apo vendi i drejtimit (menaxhimit) efektiv t
shoqris, pra shteti n territorin e t cilit ndodhet administrata qendrore e
shoqris,kuzakonishtmblidhetdhemerrvendimetebisnesitbordidrejtuesi
shoqris;
- vendi i themelimit apo inkorporimit t shoqris, pra vendi n baz t
legjislacionit t t cilit shoqria (kompania, korporata) sht themeluar dhe
regjistruarprtushtruaraktivitetinsipersonjuridik,etj.

ii)Prindividt:
- vendikuindividikanjbanestprhershmendispozicionttij;
- vendikukainteresatjetike(kukainteresatpersonaledheekonomike);
- vendikuai qndronfizikishtnpjesnmt madhetvitit(mshumse183
dit);
- vendinnshtetasitcilitshttatimpaguesi,etj.

N baz t ktyre kritereve prcaktohet shteti ku ndodhet "vendbanimi fiskal" apo

"rezidenca" e shoqris apo e individit pr pasoj edhe detyrimi i plot pr t paguar
tatimetnatshtet.

N Ligjin ton nj individ konsiderohet resident tatimor Shqiptar nse ka nj

vendbanimtqndrueshmnterritorineRepublikssShqiprisosekurqndron
nRepublikneShqiprisprnjperiudhqntotalikalon183ditgjatnjviti
kalendarik,ndrsanjpersonjuridikkonsiderohetresidentShqiptarkurkaseline
vettprhershme(qendrore)nRepublikneShqipris.

N baz t ktij parimi rezidentt tatohen pr t ardhurat e realizuara n shkall

botrore. N Ligjin Shqiptar Pr tatimin mbi t Ardhurat ky parim mishrohet n
Nenin7,paragrafi1prindividt,dhenNenin17,paragrafi1prpersonatjuridik.

Parimi i burimit. Sipas ktij parimi t ardhurat apo fitimet e krijuara

(realizuara) n nj shtet, duhet t tatohen n kt shtet pavarsisht nse
subjekti(individioseshoqria)janosejorezidenttktijshteti.Pokshtu,n
baztparimittburimit,pasuritendodhurannjshtet(tok,ndrtesa,etj.)
duhet t tatohen n kt shtet, pamvarsisht nse pronari i tyre sht ose jo

131

rezidentiktijshteti.Praparimiiburimitijepprparsivenditku"prodhohen",
krijohen t ardhurat ose ku jan vendosur pasurit, pamvarsisht se kto t
ardhuramundtprfitohenosektopasurimundtzotrohenngaindividose
shoqrithuaja,pra"jorezidente"tatijvendi.Sipasktijparimijorezidentt
tatohenmbibazaburimorepravetmprtardhuraterealizuaranatvend.
NLigjinShqiptarprTatiminmbitArdhuratkyparimmishrohetnNenin7
paragrafi2prindividtdhenNenin17paragrafi2prpersonatjuridik.

Nktokushteindividtaposhoqritrezidentetnjshteti,qushtrojnaktivitete
dherealizojntardhurannjshtettjetr,prktotardhuratatohendyher:nj
her n vendin e rezidencs s tatimpaguesit (individit apo shoqris) dhe nj her
nvendineburimitttardhurave.(Shmbujprindividdheshoqri).

Sishihet,"tatimtdyfisht"kemikurenjjtaeardhur,n duartetnjjtitperson,
tatohetdyher:njhernvendinkurealizohentardhuratdhenjhernvendin
ku ka rezidencn tatimpaguesi. Tatimi i dyfisht mund t krijohet edhe kur t dy
shtetet pretendojn q, n baz t kritereve t legjislacioneve t brendshme (q
mundtjentndryshme),njindividaponjshoqrikonsiderohetrezidentent
dy shtetet (residence dyfisht) dhe i nnshtrohet detyrimit t plot tatimor n t
dyshtetet.

Tatimet e dyfishta bhen penges pr lvizjen e individve, shoqrive, kapitaleve dhe

investimeve nga nj shtet tek tjetri. Duke patur aktivitet n dy ose m shum shtete,
individt apo shoqrit (multinacionalet) qndrojn nn juridiksionin e
legjislacioneve tatimore t disa vendeve, gj q e komplikon dhe vshtirson
mbledhjen e tatimeve n sejcilin shtet. N t tilla raste mund t lindin tatime t
dyfishta, por edhe evazion fiskal gj q e bn t domosdoshme prfundimin e
marrveshjevetatimore.

Marrveshjet tatimore shmangin barrierat tatimore ndaj zhvillimeve bisnesore

ndrkombtare. Nprmjet dispozitave q krijoj pr palt kontraktuese eleminohet
tatimi i dyfisht, i krijohet investitorve t huaj siguri n trajtimin tatimor,
parandalohet evazioni fiskal, parandalohet diskriminimi tatimor, ofrohen mnyra pr
bashkpunimdhezgjidhjetkonflikteveqmundtkrijohenmidisorganevetatimore
tvendevetndryshmentrajtimintatimorttransaksionevendrkombtare,etj.

Tardhuratqjanobjektimarrveshjeve
Marrveshjet tatimore e eleminojn tatimin e dyfisht duke prcaktuar se cili nga
shtetet kontraktuese ka t drejt t tatoj t ardhura apo kapitale t caktuara, apo e
ndajntdrejtntatimoremestdyshteteve,porpaernduartatimpaguesinmetatim
tdyfisht.TardhuratqjanobjekttrajtimingaMarrveshjetjan:

- TransportiNdrkombtar
Edrejtaetatimittfitimevetrealizuarangaveprimtariae anijevedheavjonven
trafikun ndrkombtar i takon shtetit kontraktues ku ndodhet vendi i drejtimit

132

efektivtsiprmarrjes(kundodhenzyratqendroretsiprmarrjes).Pranrastine
transportit ndrkombtar e drejta tatimore i jepet vetm njerit shtet (ku ka
menaxhiminefektiv,kushtrezidentekompania)pamvarsishtngaekzistencaenj
selie t prhershme n shtetin tjetr. Pra n baz t ktij paragrafi kompanit e
huaja ajrore, p.sh. Olimpiku, Turkish Airlines, MALEV pr fitimet nga operimi i
avjonve n aktivitetin e transportit ndrkombtar me Shqiprin tatohen
respektivishtnItali,Greqi,TurqidheHungaripamvarsishtnsekandeg(selit
prhershme) n Shqipri. Ndrsa Albanian Airlines, Albatros, Belle Air (q jan
siprmarrje q menaxhohen n Shqipri kompani rezidente Shqiptare) tatohen n
ShqipripamvarsishtsemundtkendegnItali,Greqi,Turqi,etj.

Vshtirsi n interpretim shpesh krijohen nga aktivitete t tjera q lidhen me

transportin ndrkombtar. Kshtu shitja e biletave edhe pr kompani t tjera (pr
linja t kombinuara), aktivitete reklame q lidhen me transportin ajror, shrbime
tranziti (hoteleri restorant brenda mimit t bilets), transportimii pasagjerve pr
naeroport,transportimiimallravendepo,etj.,konsiderohenaktivitetendihmse
qjanpjesapolidhendirektmetransportinndrkombtardhetrajtohennbaz
t dispozitave t paragrafit 1. Por nse nj shoqri ajrore apo detare operon nj
hotel apo nj restorant n nj port, aeroport apo n qytet, q pjesrisht mund ti
shrbej edhe transportit ndrkombtar (pasagjerve apo stafit t avjonve e
anijeve),kybisnesnukmundtkonsiderohetpjesetransportitndrkombtardhe
nuk mbulohet nga dispozitat e paragrafit 1, por nga nenet 5 dhe 7 (pra nj seli e
prhershmeekompanisshuajfitimetescilstatohennvendinkundodhetkjo
seli(pranshmbullintonkundodhethotelioserestoranti)dhejonvendinkuka
zyrat qendrore shoqria ajrore apo detare (si veprohet me t ardhurat nga
transportiajrorapodetar).

- Siprmarrjetelidhura
Administrata tatimore e njerit shtet kontraktues ka t drejt t ndryshoj (ri
karakterizoj)llogaritenjsiprmarrjeprefekttllogaritjessdetyrimittatimor,
prtransaksionetmepaltelidhurakurvleraektyretransaksionevenukprputhet
me vlerat e tregut (pra transaksionetnuk jan t bazuara n parimin arms length
dhe prmbajn transferim mimi). Metodat e rikarakterizimit bazohen kryesisht
n parimin arms length dhe jan: metoda e mimeve t krahasuara mes palve t
pavarura, metoda kosto plus, metoda mimi i rishitjes minus, etj. Duhet patur
parasysh q korrektimet mund t lidhen me t gjitha llojet e transaksioneve pr
furnizim mallrash e shrbimesh, por edhe me pagesa t interesave, honorareve t
paguara pr t drejtn e autorit, pr t drejtn e prdorimit t patentave, pagesave
prshrbimeteknike,etj.

Rikarakterizimi i transaksioneve mund t krijoj tatim t dyfisht ekonomik, pra e

njjtapjeseardhuravenduartedypersonave(mmsdhefilialitapodyfilialeve
tzotruarangainjetiperson)tatohetdyher:njhernvendinkuubrregullimi
(rikarakterizimi) dhe nj her n vendin tjetr ku ajo e ardhur ka qen tatuar n
prputhje me vlern e transaksioneve para rregullimit. Marrveshja obligon shtetin

133

tjetr t bj rregullimin korrespondues ose si quhet shpesh rregullimin sekondar
(nse ai sht dakort me t ardhurat e rikarakterizuara t personit t lidhur n
shtetin e prmendur n fillim). P.sh. le t supozojm se administrata jon tatimore,
bn rikarakterizim t fitimeve t nj filiali Shqiptar pr transaksione q ai ka me
kompanin mm n shtetin X dhe n baz t llogaritjeve t bazuara n parimin
arms length i rrit fitimet e filialit me 100.000 $ dhe i taton ato me 20%. Por, nga
ana tjetr fitimet e kompanis mm n shtetin X jan llogaritur me vlerat e
transaksionevetdeklaruarangakompania(pararikarakterizimitnShqipri)dhe
shuma prej 100.000 $ ka qen e prfshir n t ardhurat e mms. N kto kushte,
Marrveshja obligon shtetin X t bj rregullimin korrespondues, pra uljen e fitimit
t mms pr 100.000 $ n mnyr q kto t ardhura t mos tatohen dy her.
Sigurisht, kjo mund t krijoj probleme pasi administrata tatimore e shtetit X mund
t mos bjer dakort nivelin e fitimit t korrektuar nga administrata tatimore
shqiptare. N kt rast administratat tatimore bashkpunojn nprmjet
proedurave t mirkuptimit reciprok dhe shkmbimit t informacionit pr ta
zgjidhurktproblem.

- Dividentt
Dividenti sht shprndarja e fitimit nga shoqrit aksionere t fardo forme, tek
personatqizotrojnaksionet(individapopersonajuridik).Edrejtaprtatimin
e dividentve nuk i takon ekskluzivisht asnjrit shtet kontraktues. Pra, as vendit t
rezidencs (ku sht rezident individi ose personi juridik q i prfiton dividentt), por
asvendittburimitkukrijohendividentt,prakushtrezidentekompaniaqbn
shprndarjen e dividentve. E drejta tatimore n kt rast ndahet midis t dy
shtetevekontraktuese.

Dividentt q paguhen nga nj kompani rezidente e njrit shtet kontraktues nj

rezidentitshtetittjetrkontraktuesdottatohennshtetintjetr,pranshtetinku
shtrezidentprfituesiidividentve.

Kur nj kompani jorezidente (p.sh. Greke) shprndan divident q lidhen edhe me

fitime t realizuara n Shqipri, kto divident nuk mund t tatohen n Shqipri,
prvese kur ato i paguhen personave rezident shqiptar, ose kur kompania greke
kanjselitprhershmenShqipridhedividenttepaguariatribuohenasajselie
tprhershme.

- Interesat
Tatimiiinteresave bhetnvendinkushtrezident prfituesiiinteresave, por kjo e
drejt nuk sht ekskluzive. Interesat konsiderohen me burim n Shqipri kur pagues
sht nj kompani shqiptare, megjithat, nse nj kompani e huaj (p.sh. italiane)
paguan intersa pr nj hua t prdorur pr bisnesin e nj selie t prhershme q
kompania italiane ka n Shqipri dhe interesat krijohen nga kjo seli e prhershme,
athere burimi i interesave sht vendi ku ndodhet selia e prhershme, pra n kt
rastshtShqipria.

134

Prkufizimiitermitinteresamedividentshtivlefshm prefekttzbatimitt
Marrveshjes, pr t shmangur diferencat q ekzistojn midis legjislacioneve t
brendshme n karakterizimin e t ardhurave t ndryshme si divident. Ajo q ka
rndsishtdallimiidividentit(qmerrpjesnrriskune bisnesitmetdrejtne
pjesmarrjesnfitimetekompanis)ngakrkesateborxhit,ngainteresi(qkanivel
fikstardhuretrndakortparaprakisht,pamvarsishtngarezultatiikompanis).
Kyndryshimkarndsijovetmprtrajtiminendryshmtatimorqmundtken
dividentt me interesat, por sidomos pr faktin se interesi sht shpenzim i lejuar
prefekttatimi,kursedividentijo.

- Honoraretapotardhuratngaprdorimiitdrejtssautorit
Honoraretosetardhuratngaedrejtaeautorit,qjantardhuratngadhniaet
drejts s prdorimit t pasuris intelektuale apo pasurive t pa trupzuara
industriale, si: liensa, patenta, etj., t drejtne tatimit t honorareve e ka vendi ku
shtrezidentprfituesiityre,porkjoedrejtnukshtekskluzive.

- Fitimetngakapitali
Fitimet nga shitja e pasurive t paluajtshme, duke mbuluar edhe fitimet nga shitja e
pasurive t paluejtshme dhe aseteve t bisnesit, tatohen n vendin e burimit (ku
ndodhenpasuritepaluajtshme)

Fitimetngashitjaepasurissluajtshmeqbjnpjesnpasuritbiznesoretnj
selie t prhershme q nj siprmarrje e njrit shtet kontraktues ka n shtetin
tjetr, apo pasuris s luajtshme q nj individ i njerit shtet ka n shtetin tjetr,
tatohennshtetinkundodhetseliaeprhershme.

- Shrbimetpersonaletpavarura
T ardhurat nga aktivitetet profesionale t pavarura t avokatve, inxhinjerve,
petagogve, mjekve, dentistve, arkitektve, etj. tatohen n vendin e rezidencs,
prverastitkurindividikanjbazfiksenvendineburimit.Nnjrastttillt
ardhuratqiatribuohenbazsfiksetatohennvendineburimit.

- Shrbimetpersonaletvarura
Tardhuratngapunsimitatohennvendineburimit,kuushtrohetpuna.
Edrejtatatimoreilihetvendittrezidencs,porvetmnse plotsohentrekushtet
(prezenc m t ult se 183 dit; pundhnsi nuk sht rezident i vendit t burimit;
pagesanukbhetnganjselieprhershmeepundhnsitnvendineburimit).

- Shprblimetedrejtuesvetkompanive
Edrejtatatimoreitakonekskluzivishtvendittrezidencsskompanis.

- ArtisttdheSportistt
E drejta tatimore i takon vendit t burimit. Aplikohet jo vetm ndaj individit direkt,
poredhendajpersonavejuridiktkontrolluarngaartisti(rentastarcompany).

135

Eleminimiitatimittdyfisht
- Metodaeprjashtimit:SipasparimittprjashtimitShtetiirezidencsnuktatont
ardhurattcilatnbaztdispozitavetMarrveshjestatohennshtetineburimit.
Parimi i prjashtimit prmban n vetvete dy metoda: a) prjashtim t plot t
ardhurat q mund t tatohen n shtetin e burimit nuk prfshihen fare n bazn
tatimore n shtetin e rezidencs, dhe b) prjashtimi progresiv: t ardhurat q
mund t tatohen n vendin e burimit nuk tatohen n shtetin e rezidencs, por ky i
funditmbantdrejtntimarrnkonsideratatotardhurakurprcaktontarifn
(progresive)ttatimitprpjesnembeturttardhurave.

- Metoda e kreditimit: N baz t parimit t kreditimit, shteti i rezidencs llogarit

tatimin n baz t t ardhurave globale t tatimpaguesit prfshir t ardhurat nga
shtetiiburimit,tcilatsipasMarrveshjesmundtjentatuarnShtetintjetr,dhe
mpaslejonkreditimin(reduktimin)etatimittpaguarnvendineburimit.Parimi
i kreditimit gjithashtu prmban dy metoda: a) kreditim i plot kur shteti i
rezidencs lejon kreditimin e shums totale t tatimit q mund t jet paguar n
shtetintjetr,dheb)kreditimizakonshmkurshtetiirezidencslejonkreditimin
etatimittpaguarnshtetintjetrderinmasnetatimittvetprtardhurate
realizuaranshtetintjetr.

INTERVISTMENJTATIMORTRIKTHYERNADMINISTRAT

Intervistuesi:Sindihenitashmeqejenirikthyernesektorinpublik?

Tatimori:Ndihemsikurtejemkthyerneshtepi.Unejamnethelbnjenjeriqeiperkas
shtetit. Mua me duket mjaft natyral ky kthim apo si te thuash nga sektori privat ne
atepublik.

Intervistuesi:Sakohekeniqepunoninesektorinprivat?

Tatimori:Trevite

Intervistuesi:Cfarejuduketsekandryshuarmeshume?

Tatimori: Teqenitnesektorinprivatnukeshtendonjeeksperienceqegjithmonete
pelqen ta perseritesh. E gjithe kjo varet nga kushtet qe te rrethojne dhe sa i
permbushnevojatetuafizike,shpirteroredhemoralepunaqeben.

Intervistuesi:Cfaremendoninekohenelire?

Tatimori: Oh, shume gjera. Nje nder gjerat qe jam duke vazhduar ta beje dhe
aktualisht eshte perpjekja per tu ngritur profesionalisht duke lexuar disa materiale

136

me shume interes nga pervoja e administrates tatimore ceke. Nderkohe, une jam i
angazhuar edhe ne nje kurs per standartet e kontabilitetit, materialet e te cilit i
vazhdoj ti perpunoj edhe ne kohen e lire. Natyrisht, si gjithe njerezit e tjere une
shikojdhereflektojdhembingjarjetqemendodhinperditene jetentimedheatete
rrethittimshoqerorefamiljar.

Intervistuesi: Megjithese folem perkohen tuaj te lire nuk folem per momentet e
gezueshmeqekeni?

Tatimori: Eshte nje lehtesim gjithsesi te kalosh kohen e mundshme me familjen dhe
miqte. Kjo kohe ne kete periudhen e fundit nuk ka qene aq sa une kam deshire, por
me pelqen qe te mendoj se kjo situate do te ndryshoje, pasi une besoj se dita nese
organizohet siduhet mund te shfrytezohet ne shume drejtime dhe preferenca te
njeriut. Gjithsesi, momentalisht kam patur momente gezimi me familjen time vetem
nefundjava.

Intervistuesi:Amundtenathonisegjateeksajkoheqekeniqenenesektorinprivat,a
jenindjerekrenarperpunentuajdhekontributinqekenidhene?

Tatimori:Unemendojsejaneshumegjerapertecilatduhettendihemmiremeveten
time.Pikeseparijanearritjetemianepunenqekambere.Megjitheseperrezultatet
duhet te lasin te tjeret gjithsesi kam bere nje pune qe mendoj se ka patur pak
kundershtime aty ku une e kam prezantuar. Pastaj,zakonisht une e kam zakon qe
gjerat ti dikutoj dhe me shoket e mi te afert si ata te punes dhe te tjere. Mendoj se
duke i disktuar ne kete forme vendimet behen me te pjekura dhe kam me pak
mudnesitegaboj.Natyrisht,qevendimetimarrnefundvete.
Nga ana tjeter, ndihma qe u kam dhene te rinjve qe sa jane diplomuar ka qene dhe
permuanjeeprvojeekenaqshme.Njekohesishtdhendjenkenaqesiqemesonnjerez
te tjere, por nga ana tjeter ndihesh si pjestar i asaj moshe, te cilen thelle ne veten
timetashmeekamfuturtekapitulliinostalgjise.Neanentjeter,persaiperketpunes
seredhetevjeternjekohesisht,asajneadministratentatimoremeduketvetjasedi
meshumeseparakoheskurunekamqene.Unebesojsepunaeinspektorittatimor
ka evoluar dhe kete e kuptova kur u ktheva. Tashme e kuptoj kete rol si me te
fuqizuardhejosinjekontrollor,pornjepunonjesqekamisiontejetenesherbimte
publikut.

Intervistuesi:Jamdakort.PorakenindonjebrengengakohakurjuIperkisnitsektorit
privat?

Tatimori: Une nuk kam brenga. Te pakten persa i takon punes. Une kam kaluar
shumemirenekohenqekampunuarnesektorinprivat.

Intervistuesi: Cfare mendimi keni per misionin e ri relativisht qe ka administrate

tatimorenelidhjemesigurimetshoqerore?

137

Tatimori:Po.Mendojseeshtenjendermisionetmeteveshtiradhendoshtaderitani
kaqenesinjedetyreeparejomevmendjeneduhur.Pasivertetmendojsekjofushe
eshte nje pjese nga e cila administrata duhet ti jape kohe te mjaftueshme. Ne kete
kuader puna e saj duhet te bazohet ne sa me shume kontrolle per te rritur
ndergjegjesimintenjerezitperpagesenekontributeve.

Intervistuesi:Cfaredonitethonimekete?

Tatimori: Pikerisht, tani menyra se si operon sistemi i sigurimeve shoqerore eshte i

mbeshtetur direkt mbi pagesen e kontributeve, te cilat sjnderrohen menjehere ne
perfitimeperpensionedheperfitimeetjera.Ndermjetkontributevedheperfitimeve
janepolitikatqeveritareqeduhettebejnerregullatorineqeverisemeshtetasinevet.
Cfare mendoj une se duhet bere aktualisht eshte dhenia sa me pare e mundesive
reale per krijimin e tregut privat, i cili duhet te jete nje kolone shtese dhe nje
kontributormeirregulltneskemenesigurimeveshoqerore.

Intervistuesi:Natyrisht,qekjoeshteevertete...

Tatimori: Madje une mendoj se sa me shume sektore private te fuqizuar te kemi aq

me e lehte eshte dhe fusha e bashkepunimit me administraten tatimore. Veshtiresia
me e madhe ne nje kontroll apo komunikim aktualisht eshte krijimi i nje klime
mirekuptimidhebashkebisedimimesipermarresitprivate.Derimesotkjoklimeka
qeneendertuarmbibazaeprsonaledhejonjesistemingriturdheidetyrueshemper
tu zbatuar pa diskutim ngate gjithe. Le te marrim nje shembull. Ne ato sektore ku
kemi dhe operatore private te huaj dhe perfaqesues te kompanive me emer, por
njekohesisht kemi dhe operatore private te cilet jane akoma ne nivele anonimati
ndryshimi midis operatorit te pare dhe atij te dyte eshte shume i dukshem. Ndersa
operatori i pare eshte serioz ne pasqyrimin e transaksioneve dhe derdhjen e
detyrimeve, operatori i dyte eshte mjaft i veshtire per tu quajtur bashkepunues me
ne.Krahasimetetjeramundtegjenidhevete.

Intervistuesi: Cfare mendoni ne lidhje me deklarimet per uljen e taksave dhe pune e
veshtire qe rrite per ju tatimoret, ne momentin kur ju duhet te luftoni akoma me fort
evazioninfiskal?

Tatimori: Persa i takon deklarimeve ato kane lidhje me politikanet dhe menyrat qe
ata zgjedhin te prezantojne veten dhe partine. Nderkohe, une si gjithe shoket e mi
jeminezbatimteasajqemiratohetneligjdheatyreqeshkruhenneudhezimetqena
dergohenngaDrejtoriaePergjithshme.Luftandajevazionitfiskalkaqenenjedetyre
qeeshtezbatuarqenemomentinqeukrijuaadministratatatimore.Pormeduhette
them se permasat e kesaj lufte si dhe fronti i saj jane rritur ne permasa gjigande ne
keto vite qe une kam munguar. Nderkohe, arritja e objektivave te mbledhjes se te
ardhuraveeshtenefaktnjebeejeefituarpercdovitngaadministratakuunepunoj
ndajevazionitfiskal,qeeshteiperhapurgjithandej.Por,unekerkojqeteterheqdhe
vemendjenegjitheatyreqejanepjestareteadministrates,pordhegjithenjerezveqe

138

ne kete lufte detyrimi qendron per te gjithe te marrin pjese sipas asaj qe kane
mundesi.Nukmundetvetemushtriatatimoreteluftojedhetefitojeevetme.

Intervistuesi: Cfare dini ju rreth asaj qe quhet korrupsion apo ne gjuhen zyrtare
mitmarrje?

Tatimori:Unenukdimeshumengasadiniju,dineshoketemiapoperfletsecilisapo
ulet e rri me nje shok apo mik te vetin. Korrupsioni, ne sistemin e sotem eshte i
perhapur njesoj si ajri qe ne thithim. Megjithese ky ajer eshte i ndotur me
korrupsionin qe ne e thithim te gjithe une do te thoja se e rendesishmja eshte mos
kaloje mbi normat e lejuara te shqoerise dhe te mos behet i rrezikshem per
shendetin e saj. Nese do te kerkonim nje shoqeri pa korrupsion kjo do te ishte nje
ambjen ideal. Megjithate, mundesia per te korruptuar dhe per tu korruptuar eshte
njevariantqecdoindividerealizonsipaskulturesdheperfitimittetijpersonal.Nuk
merezultonsendonjemundemburretsenukeshteiprekurngakjosemundjeedhe
psemundtaketeberevaksinenkundertij.
E rendesishmja ne fund te fundit eshte qe te mos ngaterrohen dhe te perdoren e te
diskutohengjitherastetqedegjojmesikorrupsion.Edheaika shenjatdhepermasat
etijrelativeneraportmedeminetijndajshoqerisedheqytetareve.

Intervistuesi: Kohet e fundit kemi degjuar ne media te thuhet per informatizimin e

tatimeve. fare duhet kuptuar me kete dhe si e mendoni ju ndihmen e saj ne punen
tuaj?

Tatimori:Nefaktinformatiziminetatimemundtequhetikryernesesotdotekishim
njeprocesteinformatizuartetegjithatatimeveqepaguajnetatimpaguesit,sidhenje
pasqyrimtegjitheveprimeveneprmjetsistemitsidheshumesituatatetjeratecilat
keto te fundit perdoren prej shume vitesh nga inspektoret tatimore. Nderkohe,
informatizmidoteishteedheaiqeduhettekishtenefunksionadministratatatimore
per tu lidhur online me administraten doganore si dhe gjithe pjeset e tjera te
administratespublike.Kjoendenukegzistonsiinfrastrukture.Nderkohedhesistemi
informatik qe funksionon aktualisht eshte me mangesite qe rrejdhion nga
mosfunksionimi normal i tij per shkak te mangesive ne marrjen dhe hedhjen e
informacionit, menyres se venies ne dispozicion. Nderkohe ka mjaft punonjes qe
ende kane nevoje te persosin njohurite ne nivel perdoruesi, gje qe eshte e
papranueshme me detyren qe ata kane. Megjithate, administrata tatimore mund te
quhet si perdoruesja me optimale e te dhenave informatike ne gjithe administraten
publike,nisurngamasivitetiidokumentacionitqeajoperdor.

Intervistuesi: Ndersa po flisje per inspektoret mendja me shkoi te kushtet e tyre te

punesdhe motivimiigjithekesajadministrat. Sindiheni ju,aqmeteperdukembajtur
pervojanekohetendryshmeneketeadministrate?

Tatimori: Ne tatime, sipas meje jane duke punuar njerezit me te perkushtuar ne

gjithe administraten publike. Por nderkohe, me ta nuk eshte marre asnjehere si

139

duhet asnje qeveri. Ndersa nga njera ane ju kerkohet te bejne zbulime te parave te
fshehuranevleratetillasip.sh.40milionlekeshperblehen perketemenjepageqe
mezi arrin bashke me shperblimet ne vleren 40 mije leke. Nuk e di se si mund te
quhetkynjemotivimrealishtperinspektorin.Kymotivimnekohetemeparshmeka
qene deri diku me realist ne raport me pagat qe perfitonin punonjesit e tjere te
sistemit publik. Ne vitet 9599 paga e nje tatimori konsiderohej si nje page e
kenaqshmenepiramidenepagavebuxhetore,nderkoheqeketopagaqengaajokohe
nuk jane ripare nga asnje deri me sot me vemendjen qe duhen pare struktura te
rendesishme si jane midis disa te tjerave dhe tatimet. Mendoj se arsyeja e vetme ka
qene paragjykimi i administrates dhe duke njesuar elementet vertet te
papergjegjshem dhe me precedente kundravajtjesh me gjithe punonjesit. Nderkohe
edhepresioniiveteadministratespertumarremeshumemetengaanaetitullareve
te qeverise ka qene i ulet. Nderkohe une shikoj plot shoke te mij, te cilet jane
transferuar nga rrethet ku kane punuar ketu ne kryeqytet qe jane ne kushte prane
minimumit te nevojave baze te jeteses. Nuk mund te quhet nje punonjes i motivuar,
kur ai jeton ne nje apartament me qera sa 2/3 e rroges se tij, me gruan ne shume
raste ose pa pune, ose ne punera te lodhshme dhe me femije per tu kujdesur. Ne
asnje rast titullari nuk duhet te ndihet i qete pa mos i pare dhe keto probleme
familjare te punonjesve te tij. Nderkohe, persa i eprket cilesise se tyre ne pune kjo
eshte nje politike me vetem, qe duhet te jete ne vemendjen dhe pergjegjshmerine e
strukturaveteburimevenjerezore.

Intervistuesi:Sidotereagonitndajkritikuesvetepunessetatimoreve,pasisicdegjojme
punaetyrequhetabuzivedhejoprofesionale.Cmendonirrethkesajteme?

Tatimori:Kritikatikamdegjuardhenatyrishtqenukndihemmire.Neradhetepare
nuk me duket per asnje rast e drejte kur keto kritika behen ne pergjithesi, per
problemeteeprgjithshmedhedukemosfolurasperpergjegjeskonkretedheasper
mangesikonkrete.Unemendojsekjovjensingamosnjohjaeproblemeveprejatyre
qe shkruajne, pasi nje pjese e mire ose jane ata qe nuk kane profesionalizmin e
nevojshem per trajtim te ketyre problemeve, por nga ana tjeter dhe kur trajtohen
duket qe burimi i informacionit ka qene jo i qarte dhe konkluzionet jane pa adrese.
Neketorasteashtusipostieritakthenmbrapshtletrenpaadrese,edheunemendoj
se i takon administrates tatimroe tja u ktheje mbrapsht keto sajime dhe genjeshtra
te rrezikshme. Nderkohe, si ne cdo institucion me punonjes do te kete nivele dhe
kategori te ndryshme te profesionalizmit. Natyrisht, qe procesi i rritjes se
profesionalizmitnukeshtembyllur.Aieprsosetbashkemepersosjeneshoqerisedhe
administrates publike ne pergjithesi. Sa per abuzimet, une ju thashe dhe me lart se
per disa dru te shtrember nuk ka pse te prishet gjithe imazhi i administrates
tatimore.Nukmundtequhetabuzimkurkerkonngaqytetaritetepaguajetatiminqe
ainukpelqentapaguaje.Nukquhetabuzimneseaifshehteardhuratdukekryerne
kete menyre krim ekonomik dhe tatimori detyrohet te kerkoje ate qe ai ka detyre.
Nderkohe, quhet abuzim nese kur tatimori te kerkon tatimin tja futesh ne xhepin e
tijduketegarantuarsenukkaperteegjetruasnjeekeqesakohetejeteai.Quhet
abuzimkurtatimoritekerkonnjefavornekembimtedetyresqeaikadhedukemos

140

e mbaruara detyren e tij. Abuzim quhet dhe kur nje polic tatimor duke mos qene i
pergjegjshemseainukduhettelereasnjeindividqekryenveprimtaripalejedheai
te le duke prishur keshtu konkurencen midis nje biznesmeni dhe nje tjetri. Raste
mundtekete,pornukmundtegjykoshedheataqenukjaneteperfshirefareneketo
abuzime,porthjeshtkanefatinekeqteteqenitteparagjykuarapokanefatinekeq
sepunojnenenjendermarrjemeketaindivide.Thjeshtfatiikeqdheneketerastune
dotethoshaseeshtenjesojsiajofjalaeurtememiresyri,senami.

Intervistuesi:Jufaleminderitperbisedenehapurdheinteresante.

Tatimori:Jufaleminderitjuve.Dotekerkojaqeashtusijuerdhettekune,poashtute
venindhegazetaretetjeretekshoketemij,pasitegjithenetatimoretkeminevojete
bisedojmemenjerezit,qetekuptohemisamemiremenjeritjetrin.

MASHTRIMETNTVSH

Sipas ligjit Pr TVSHn, nje tatimpagues mund te mbarte TVSHne e blerjeve qe

nukekaperdorurnganjeraperiudhetatimorenetjetren.NeseshumaeTVSHsese
pagueshmesipasfaturaveteshitjeseshteevogel,shumaeTVSHseseblerjesmbetet
e pashfrytezuar dhe do te krijoje fryrje te gjendjes se TVSHse te tatimpaguesit apo
ndryshekrijimteTVSHsekreditore.
Nefundte3mujorit,tatimpaguesidoteketenjeTVSHkreditoretefryre,ecilalidhet
me blerjet me TVSH, qe kane qene te medha ne raport me shitjet me TVSH, qe ka
kryertatimpaguesi.
Ai duhet te plotesoje formularin tip per te deklaruar kete stok te TVSHse (krediti)
duke e justifikuar perpara organeve tatimore me detaje historikun e krijimit te ketij
stoku.

Me poshte jane prezantuar disa raste te perpjekjeve te tatimpaguesve per te

mashtruarmesituatendebitorekreditoreteTVSHse.

Mashtrimimexhiron

Kymashtrimndodhpergjitheatatatimpaguesqefshehinqarkulliminetyremujorte
aktivitetit duke mos deklaruar xhiron reale. Ky mashtrim ndodh ne mase te
tatimpaguesit qe kryejne transaksione me leke ne dore. Nje perhapje te ketij tip
mashtrimi ka dhe me ato shoqeri qe jane te regjistruara ne TVSH, por kryejne
transaksionemelekenedoremekategorineebiznesittevogel,dukefshehurnekete
menyrevlerenetransaksioningatedykrahet.

FryrjaeTVSHskreditore

141

Kjo eshte nje forme ne te cilen tatimpaguesi kerkon te gjeje sa me shume fatura
blerje me TVSH duke perdorur fatura fallso qe pasqyrojne blerje inegzistente te
plotesuaravetemsivlerafaturimi.Nerastinkurtatimpaguesikerkontirimbursohet
shuma e TVSHse kreditore me plotesimin e periudhes 3mujore kjo menyre
fallsifikimieTVSHsemundtegjendetdukeberekryqeziminefaturaveqedyshohen
sejanetefallsifikuara.

EksportiTVSHsapoeksportiimashtrimit

Tatimpaguesiaplikontarifen0perqindpereksporteinegzistentedhekerkonTVSH
ne per blerjet me TVSH te kryera per keto eksporte, nderkohe qe keto te mira qe ai
kakryerfurnizimeiperdorperqellimeprivatedhejonefavorteaktivitetit.Mallrate
konsumit dhe ato te luksit jane pjesa me e madhe qe perfshihet ne skemen
mashtruese. Ky mashtrim zbulohet vetem nepermjet inspektimeve per verifikim te
dokumentevengakalindurkerkesaperrimbursim.

Mashtrimiiquajturkaruzel(meposhtemashtrimikaruzel)

Vecanerisht, ky mashtrim perfshin abuzimin ne lidhje me perjashtimet nga skema e

TVSHse. Per vitin e kaluar jane zbuluar mbi 90 raste te ketij tip mashtrimi duke
sjelle nje humbje te ardhurash prej 200 milion leke. Nese kontrolli ndaj ketij
fenomeni nuk rritet, atehere tendenca per rritjen e permasave te ketij mashtrimi,
sidomosperrastetetatimpaguesvetevegjeldoterritet.

Mashtrimi karuzel ka te beje me kryerjen e transaksioneve te blerjeshitjeve te

perseritura midis tatimpaguesve qe ndryshojne statusin e tyre ne periudha te
shkurtra kohore. Ky shkembim transaksionesh do te thote qe TVSHja nuk paguhet
nga shitesi (i cili zhduket), nderkohe qe bleresi e dekalron si TVSH kreditore per
blerjenekryer.Zakonisht,njezinxhirigjeredhekomplekstransaksioneshnerrethe
te ndryshme perdoret per te mbuluar kete fenomen qe ndodh. Mashtrimi karuzel
perdoretshpeshngaorganizatatekrimitekonomikdheeshtenjehumbjeenjeshme
perbuxhetin.

Mashtrimi karuzel perfshin levizjen e vazhdueshme te te mirave midis

tatimpaguesveteregjistruarterrethevetendryshmetevendit,dukeisjellebuxhetit
teshtetithumbjeteardhurashtatimoreteshumfishta.
Mashtruesit e zbatojne kete skeme duke futur shoqeri te ndryshme ne zinxhirin e
furnizimevepertabereteevshtireevidentiminetyredkeshfrytezuarnatyrishtdhe
dobesi te administrimit tatimor. Mallrat qe jane kontigjent i kesaj skeme mashtrimi
jane mallrat me vlere te larte dhe kosto transporti te ulet (mallra informatike,
komunikacioni).Ketomallramundterrinenenjevend,portransaksionetjapinidene
eblerjeshitjevetevazhdueshme.

Njepervojeperketeskememashtrimiegjejmengapraktikaetreguteuropian.

142

Mashtrimi do te kryhet ne nje nga vendet europiane. Midis vendeve te BEse nuk
zbatohet TVSH dhe telefonat celulare jane ideale per trafikimi, pasi ka kerkese te
lartepertadhejanelehtesishttetransportueshem.
Mashtruesitperdorinnjeshoqeriqeimportontelefona(paTVSH)dhepastajishesin
ato ne tregun e brendshem me TVSH dhe me pas zhduken duke perfituar ne kete
menyreTVSHne,ecilaeshtehumbjeperteardhurat.Ketotransaksionendodhqete
jene zinxhir duke perfituar ne kete menyre dhe TVSHne kreditore, ne disa prej
hallkavetezinxhiritteqarkullimit.

Ky ishte nje shembull qe tregon per sofistikim te mashtrimit me TVSHne, por

mashtrimet karuzel mund te ndodhin me cdo lloj malli. Ne kete zinxhir
transaksionesh ka tatimpaguese qe zhduken ashke me parate e TVSHse. Pastaj ata
kthehen,pertufuturperserineradhenezinxhiritteqarkullimitmenjetatimpagues
tjeter qe do te zhduket pas ca kohesh. Ne mjaft raste, malli nuk leviz fare nga
magazinakueshtegjendje.Tatimpaguesetetillequhen godites,pasiataegodasin
TVSHne.

Lidhjemevendintone.

Shqiperia nuk perballet me kete tip mashtrimi aktualisht, pasi ajo zbaton parimin e
TVSHse per mallrat e blera nga BEja apo cdo vend tjeter i botes. Ne rastin e
importit, mallrat ngarkohen me TVSH ne momentin e hyrjes ne piken e kalimit
kufitar, ku ka sherbim doganor dhe ne rastin e eksportit, mallrat ngarkohen me 0
perqindTVSHsipasligjitnefuqi.

Mosdeklarimetapondrprerjaedeklarimeve

Ne rastin e zhdukjes se tatimpaguesit apo mashtrimit te pervetesimit, tatimpaguesi

regjistrohet si tatimpagues i TVSHse duke aplikuar TVSHne ne shitjet e tij, por
zhduket duke mos derguar asnje deklarate apo e nderpret dekalrimin duke mos
paguar asnje lek TVSH per buxhetin. Keta mashtruese shfrytezojne dobesite
administrative.

Kjo skeme mashtrimi eshte nje levizje sistematike e krimit tatimor ne sistemin e
TVSHse, e cila eshte konstatuar ne disa rrethe te vendit. Ne thelb, mashtruesit
perfitojne TVSH nga mallrat e blera, duke rritur sasine dhe vlerat e fatures mbi
normat e rregullta te nevojave te biznesit duke u perpjekur qe ne kontrollin e
mundshem te korruptojne dhe thyejne integritetin e kontrollorit per te mos e
prezantuar kete si mahstrim te tatimpaguesit. Perfituesit e TVSHse e shesin mallin
apo sherbimin e tyre me nje cmim tregu dhe me tej zhduken pa paguar TVSHne
duke mos deklaruar asnje periudhe. Ky lloj mashtrimi zbatohet per periudha 36
mujoremashtrimidukeumbyllurmezhdukjenemashtruesve.

Mashtrimiklonues

143

Ky mashtrim kryhet duke perdorur NIPTin e tatimpaguesve te njohur. Personi qe
kryen nje mashtrim te tille, pa qene i regjistruar vete perdor NIPTin e dikujt tjeter,
qe eshte i regjistruar ne organet tatimore. Personi zhduket pa deklaruar asnjehere,
pasieshteenatyrshmeqeaiskasekutedeklarojesakoheeshteiparegjistruardhe
vjedhNIPTinetatimpguesit.Bleresiipafajshemimallitaposherbimitedekalronsi
TVSHkreditorevlerenqeiperketblerjesseberetemashtruesi,ecilaeshteobjekti
zbulimitsimashtrimneteardhmenkurkjokontrollohetngainspektoret.Nderkohe
dhe tatimpaguesit qe i eshte vjedhur NIPTi dhe jane leshuar fatura tatimore
perballet me mungesen e deklarimeve te tyre ne administraten tatimore dhe behet
objektidetyrimevedhedenimevepertepaguarsipasligjitteTVSHse.

Sistemi i informacionit te TVSHse duhet te kete nje mekanizem te pershtatur

pikerisht per te monitoruar regjistrimet e reja, vecanerisht ato qe permenden me
poshte:
- Ngapervojanepune,punonjesitedegevetetatimeveduhettadineproblemin
sipaszonavedhemallravetecaktuaraqebehenpjeseekesajskeme.
- Personat mashtruese qe do te marrin vesh se keto mallra dhe zona po
monitorohen nga administrata dhe do te heqin dore nga zbatimi i skemes ne
zonat dhe mallrat e zbuluara, qe tashme jane aktivitete me risk dhe do te
bejne perpjekje ne zona te tjera. Sistemi i informacionit te TVSHse duhet te
jape alarmin kur dekalrimet e aktiviteteve te periudhes se kaluar jane te
ndryshme nga deklarimet e ketyre aktiviteteve per regjistrimet e reja.( ketu
duhenfuturzonatemeparshmeteketijmashtrimidheaktivitetettip).
- Sistemi duhet te kryqezoje aktivitete, ne te cilat TVSHja e blerjes eshte
dekalruarmeemadheseTVSHjaeshitjesperdisaperiudhameradhe.
- ProgramiinformatikduhettebejekryqezimineTVSHsepaguarmeTVSHne
eblerjeveperaktivitetetemonitoruara.
- Sistemi duhet te kete nje mekanizem alarmi te pershtatur per te evidentuar
nderprejren e deklarimeve, deklarimet e regjistrimeve te reja qe jane
jonormale(shitjetemedhanemuajtepareteaktivitetit)
- Nga eksperienca, punonjesit duhet te dine qe nje mashtrim i caktuar eshte
zakonisht i kufizuar ne nje zone te vecuar apo ne nje aktivitet apo mall a
sherbimtevecante.Akonisht,funksinimiiske4messemashtrimitzbatohetne
zonen ngjutur apo ne zona te tjera nese ky mashtrim ka funksionuar. Keshtu
qe, anormalitetet ne cdo proces te funksioneve te administrates (regjistrim,
pageseedeklarim)duhetteshikohenmesyrineidentifkimitteparregullsive
apodevijimevenganormaliteti.

Dega e Tatimeve duhet te kete kujdes ne regjistrimin e nje tatimpaguesi ne TVSH,

duke verifikuar dhe kerkuar per gjithe te dhenat e disponueshme (historike dhe
aktuale) pasi ky eshte momenti me thelbesor i maredhenieve administrate
tatimpagues. Tatimpaguesi duhet te jete shume mire i njohur nga administrata per
pasojatqekanerastmashtrimiapodevijimingastatusiitijnatyral.

144

HISTORIAETATIMEVE

Peraqkohesadoteegzistojneqeveri,atyreuduhettenxjerrinmenyratendryshme
pertefinancuaraktivitetetetyre.Metodatefinancimitpublikkanendryshuarmjaft
nganjekohenetjetren

Tatimetnlashtsi
Fjalataksojrrjedhngafjalalatinetaxare,qedotethotetrritsh.
Ne civilizimet e lashta te asirianeve, egjiptianeve dhe babilonasve, e drejta mbi
pronenvetjakenukegzistonte.MbretiapoFaraoniishtezoteruesiivetemigjithckaje
ne territorin e tij, duke perfshire dhe njerezit. Keshtu, ne vend te taksimit te
individevepermbeshtetjenepushtetitmbreteror,mbretithjeshtidetyrontenjerezit
te punonin per te. Mbreterit e lashte siguronin te ardhura ne formen e ushqimeve
dhemetalevetecmuar.

Neseketoteardhuranukmjaftonin,ateherembretipregatisteushtrineperpushtime
nevendetfqinjedhekonfiskontepronatetyre.Njerezveqemposhteshinukerkohej
ti paguanin tribute pushtuesit, si shenje e nenshtrimit ndaj pushtetit te tij. Nese
mbreteritishintedobetdhenukmundtepushtoninmbreteritetjera,atehereataua
shtoninbarrenedetyrimeveakomameshumenjerezvetembreterisesetyre.Neato
mbreteriqenukegzistoneparaja,mbreterittaksoninbujqitdukeukerkuarnjepjese
tekorrjevetetyre.

Taksimiperkoke(njeri)ishtenjeburimimadheteardhurashneEgjiptinelashte.Po
keshtu, me vone qeveria e grekerve te lashte e mbeshteste financimin e saj ne te
drejtat mbi pronesine e minierave te argjendit, tributeve nga vendet qe kishte
pushtuar, pak taksa doganore dhe kontribute vullnetare prej qytetareve per
investime.Ajokishtevendosurtaksepercdokokeskllavidhetehuaji.
Ne periudhat e hershme te republikes romake gjithe qytetaret romake paguanin
takseperkoke.Megjithate,fitoretushtaraketeromanevesollenkaqshumetributesa
qeveriaperjashtoiqytetaretesajngakjotaksederineshekullinIIte.Njeshekullme
vone, perandori Augustus futi taksen mbi token dhe trashegimnine. Perandoret e
mevonshem i rriten si perqindjet e taksave dhe numrin e mallrave qe taksoheshin
dukeperfshiredhemiellindhekripen.

TatimetngaMesjetaderimsot
Gjate Mesjetes, qe nga shekulli V deri ne shekullin XV, numri dhe niveli i taksave
varionte nga shteti ne shtet. Europianet i nenshtroheshin formave te ndryshme te
taksimit duke perfshire taksen mbi token, taksen per koke, taksen mbi
trashegimnine,tarifatperperdorimineurave,rrugeveeportevesidhekuotizacionet
egjobateperzierasipasshteteve.

Shume njerez i paguanin taksat ne para ose prodhime direkt feudalit te feudit, qe
ishte pronari i tokes ku jetonin bujqit. Ne sistemin feudal qe mbizoteroi ne Europe
duke filluar nga shekulli XI, mbreterit, fisniket dhe perfaqesuesit fetare ishin

145

mbledhesit e taksave. Mbreterit nxirrnin te ardhura nga tokat e tyre, detyrimet nga
importi dhe eksporti si dhe te ardhura nga detyrime dhe sherbime te ndryshme, qe
beninvasaletetyre.Perpjesenmetemadhetevendeve,fisniketdheperfaqesuesite
fese ishin te perjashtuar nga taksat mbreterore, keshtu qe barra e tyre rendonte
akomameshumenekurriztefshatarevedhezejtareve.

Kur Mbreti Xhon i Anglise u perpoq te rriste te ardhurat e tij, nepermjet nje sere
taksashterendaqenxorri,fisniketfeudalerefuzuantiapaguanin.Nevitin1215ata
edetyruanmbretintefirmoste MagnaCart,njedokumentnetecilinaibintedakort
temblidhteatollojtaksashqedotekishindhemiratimineperbashkettebaroneve
tetij,dukekufizuarneketemenyrepushtetinembretit.Kishakatolikeromaneishte
nje grumbulluese gjigande taksash e mesjetes. Nje nga burimet e saj me te medha
ishin te ardhurat e kishes te quajtura e dhjete e kishes *. Kjo ishte nje pagese e
detyrueshme sa 1/10 e prodhimeve bujqesore dhe blegtorale per person. Kisha
mblidhtegjithashtudhekuota,gjoba,tarifadhesipasnivelithierarkikshumicaetyre
merrej nga papati i Romes. Me rritjen e numrit te popullsise dhe lindjen e qyteteve
pasiatourritensiqendrazejtareetregtare,ukthyenneqendrapermbledhjenete
ardhuraveneformenetaksesmbipronenaponendonjemalltecaktuardhesitakse
shitje. Prej shekullit XVIII, Anglia filloi te vendoste taksa te ndryshme mbi
transaksionet.Taksatmbiimportetmorennjerendesitemadheneteardhuratesaj,
po ashtu si dhe taksambi mallra te caktuara si: sheqer,mish, cokollate, alkool, kafe,
qirinj dhe sapun. Me kalimin e kohes, njerezit filluan te shprehnin pakenaqesi
gjithnje e me shume ne forma kundershtimi per sistemin egzistues te financave
publike.Sirrjedhoje,sistemettatimorenukarrininterealizoninteardhuratemedha
sipas kerkesave te klases drejtuese. Perfundimisht, lideret politike dhe ekonomike
filluantevininnejetenjepolitikendryshedukeulurperqindjetetaksavedhetarifat.
Ne fund te shekullit XIX dhe fillimin e shekullit XX, shqetesimi per aplikimin e nje
sistemi fiskal qe te realizonte te ardhura pa prishur barazine e kontributit te
gjithsecilit coi ne lindjen e tatimit mbi te ardhurat. Ne vitin 1799, Anglia nxorri te
parin akt ligjor per aplikimin e tatimit mbi te ardhurat, me qellim financimin e
luftrave kunder Napoleonit. Qeveria e hoqi kete tatim vetem kur perfundoi lufta, ne
1815,porevendosiprapeatenevitin1842.

Tatimi i pare mbi te ardhurat progresiv ishte ai i vendosur ne Prusi ne vitin 1853, i
cilirritimeshumebarrentatimorembinjerezitmeteardhura metelarta.Vendete
tjera e futen kete tatim ne dekadat e mevonshme, duke perfshire Angline ne vitin
1907,SHBAnevitin1913dheFrancenne1917.Megjithesetatimetsillninnefillimet
etyrepakteardhuranebuxhet,sotatoluajnenjerolkryesornetegjitheboten.

*titheneanglisht