Ekonomia e tregut t lir nj sistem i prkryer

14:30 / 9.11.2012

01

do sistem ekonomiko-shoqror ka karakteristikat e veta pr nga mnyra e zbatimit n nj shoqri t caktuar e n nj koh t caktuar. Fjaln hyrse dua t shpjegoj me nj definim pak ndryshe t ekonomis, nga kuptimi praktik i saj: -Ekonomia nuk sht shkenc, ajo m shum i ngjan nj teknike apo mnyre t mendimit, pr t dhn zgjidhje t problemeve n nj koh t caktuarPra duke filluar nga ky definim do t mundohem t jem sa m i shpjegueshm pr lexuesin, n mnyr q sadopak t kuptojm sistemin e sotm t prditshmris son. Shum analist t ekonomis sot japin mendime t ndryshme mbi ekonomin e tregut t lir, disa e quajn edhe si sistem t dshtuar, disa ende e prkrahin me fanatizm si sistemi m i mir, q ka sjell pasuri dhe mirqenie. N kt pik jam pak m i prmbajtur, as nuk them q sht i prkryer e as nuk them q sht i dshtuar. N njfar mnyre jam prkrahs i sistemit t ekonomis s tregut t lir, sepse n krahasim me sistemet tjera ekonomike shoqrore, kemi dshmi pr m shum progres t prgjithshm shoqror n aspektin global. Mirpo nuk i mohoj edhe dobsit q ky sistem i ka, por q do t mund t prmirsoheshin. Pr t gjykuar nj sistem ekonomik, nuk mund t jeni i drejt nse nuk e sheh at sistem si pjes t sistemit shoqror. Me kt dua t them q duhet t shohsh elementet e sistemit sesi reagojn me njra tjetrn dhe me far rezultatesh, n shrbim t kujt dhe kuptimin e nj objektivi n nj t ardhme ku grupi shoqror e sheh dhe e dshiron at. Pra, ktu dua t shtjelloj disa elemente t sistemit pr t kuptuar m mir prmirsimet e mundshme t ekonomis s tregut t lir n funksion t shoqris. Kto elemente jan: klasa politike, bizneset dhe ndikimet e tyre ekonomike, klasa shoqrore e mesme, t varfrit dhe t pasurit. ka ofron klasa politike n sistemin e pluralizmit politik? Ata ofrojn programe politike, premtime dhe projekte me t cilat provojn t bindin qytetart pr t ardhur n pushtet pr nj mandat t caktuar. Kush sht m s shumti i interesuar t ket ndikim tek klasa politike? Pa kurrfar dyshimi bizneset dhe ndrmarrsit, ata duan q t jen bilez edhe pjes e politikave tatimore, subvencionuese dhe krejt kjo me synim prfitimin ekonomik dhe ndikimin n treg. Dika q sht e natyrshme duke pasur parasysh q ekonomia e tregut t lir sht e bazuar n ideologjin e Adam Smith: selfishness is an organizing principle egoja sht nj parim i organizimit- n kuptim t organizimit pr fitime materiale. Kush lufton pr vlera n nj shoqri? Natyrisht q sht shtresa e mesme e shoqris q me t gjitha mjetet mundohet t ndikoj sistemin shoqror, q t jet m i drejt, t kt perspektiv individi dhe krkon e propozon ide q shtresn e varfr ta trheq nga varfria dhe shtresn e pasur ta trheq drejt shtress s mesme. Kjo ka qen kshtu gjat historis njerzore dhe i ngjan nj tregimi pa fund. Megjithat, nj proverb indiane thot: -kur dy elefant luftojn, kush vuan sht bari n tok-, me kt dua t shtjelloj q lufta mes klass politike dhe biznesit shkakton vuajtje shtress s varfr dhe asaj t mesme, nse ajo luft nuk bhet n interes t shoqris si e till. Duke besuar q kam dhn nj sqarim t elementeve t sistemit dhe reaksionet mes tyre, do t shtoj q ekonomia e tregut t lir n kuptimin e liris s plot t aktreve, nuk ekziston, po t

funksiononte si e till, nuk do t na duhej shteti dhe aparatet e tij. Pra me q shteti duhet t luaj rolin kryesor n zhvillimin shoqror, ather mbetet q politikat shtetrore do t prcaktojn mirqenien ton shoqrore. Liri aq sa sht e mundshme, intervenim aq sa sht i domosdoshm. Populli e mban shtetin n nj ekonomi t tregut t lir, prmes sistemit tatimor dhe pikrisht kt pik do t mundohem t jap ide t prmirsimit t politikave tatimore, sepse sht shteti ai q mund t ofroj politika ekonomike ku shoqria pastaj kanalizohet drejt nj mirqenie t prbashkt, apo ndodh e kundrta ku rritt diferenca mes shtresave shoqrore dhe kjo padyshim gjeneron paknaqsi. Zhvillimi i prgjithshm duhet kuptuar si nj prmirsim i jets son t prditshme dhe ai prmirsim duhet t prek t gjitha shtresat shoqrore dhe secilin individ brenda grupit shoqror. Lidershipi politik duhet t kuptoj ekonomin si nj rregullim shtpiak praktik, si nj teknik mendimi pr zgjidhje t problemeve q shoqria ka. Pavarsisht ksaj, lidert politik m shum bjn luft mes partish se a jan t djatht a jan t majt, t djath nga qendra apo t majt nga qendra. Asnjri profil politik nuk ofron zgjidhje automatike t sistemit ekonomiko-shoqror. T pasurit nuk do t ishin t pasur, po t mos ekzistonin t varfrit dhe pjesa tjetr e shoqris, pasuria e tyre kalon npr duart e masave shoqrore, andaj iu takon sot atyre t japin m shum nga pasuria e tyre n prmirsim t sistemit ekonomik si i till. Natyrisht kjo shtres e pasur nuk pranojn vullnetarisht t ket ndryshime n sistem tatimesh q prek interesat e tyre, ka do t thot q ata jan pjes e brjes s politikave t shtetit drejt ekonomis s tregut t lir. sht i vetmi miliarderi Warren Buffet q bn thirrje pr rritje tatimesh pr shtresn e pasur, miliarderet tjer ose heshtin ose jan kundr. Pr t konkluduar do t thoja q prmirsimi i sistemit t ekonomis s tregut t lir n funksion t prgjithshm shoqror sht prmirsimi i sistemit fiskal, do t propozoja: - Sistem progresiv t tatimit n t ardhura, t paktn n 3 apo 4 elsa; sa m t larta t ardhurat, m shum kontribut n t ardhmen shoqrore. - Dallim n tatim pr personat q kan familje dhe ata q jetojn t vetm, nuk sht e drejt q nj burr apo grua q ka 3 fmij paguan 10% tatim me pag t njjt dhe nj tjetr q jeton i vetm paguan po ashtu 10% tatim. Fmijt jan e ardhmja e do shoqrie, ata m von mbshtesin sistemin pensional pr gjeneratn q plaket. Andaj individi q jeton i vetm duhet t paguaj m shum tatim pr pagn e njjt pr ti ln hapsir individit familjar q t iu ofroj nj jet m t mir fmijve. Statistikat flasin q ata q jetojn vetm, shpenzojn m shum n pije alkoolike, rritja e tatimit n kt rast, do t prodhon nj t dehur m pak, pra nj njri normal m shum, n shoqri. - Traget i rritjes s tatimeve t jen bizneset e mdha, ndrsa favorizim tatimor bizneseve t vogla. Kjo kanalizon dhe mbron konkurrencn fer n treg dhe ofron e quilibr ekonomik n t ardhmen. - Politik bankare t atill q i detyron bankat t ulin normat e interesit. Sa m t larta normat e interesit, m pak investime n biznese t vogla, m pak progres n zhvillim t gjithmbarshm. - Tatim n pasurin neto, ky lloj tatimi sht prezent n disa vende europiane. Kryesisht caktohen limite t pasuris neto, ku vijn dhe tatohen natyrisht shtresat e pasura t shoqris. - Tatim n transakcione financiare q kalojn prmes sistemit bankar. Ky lloj tatimi duhet t ket prqindje t vogl, prek t gjitha shtresat shoqrore, por kontributi sht fer, dhe natyrisht shtresat e pasura do t paguanin m shum pr faktin q kan m shum transakcione financiare. Pra, shteti sht elsi i ndryshimeve n sistemin shoqror. Shteti duhet t luaj rolin e nj gjyqtari korrekt mes elementeve t sistemit. Ato elemente do t reagojn n at mnyr q tregu i lir do iu mundson t arrijn n nj ekuilibr t knaqshm e si rezultat nj individ t lumtur n nj shoqri fer.