SOLOI SOLI POMPEIOPOLIS

Mersin'in yaklak 11 km. batsnda, bugnk Mezitli ilesi snrlar iinde Viranehir m ahallesinde yer alan Soli Pom peiopolis merkeze en yakn ren yerlerinden birisidir. Diogenes Laertios'a gre, Soli adnn k keni (So lo n 1. 51), b u rad a bir za m a n la r y n e ticilik ya p m olan Solon'dan kayn aklan m aktad r (.. 630-560). Solon, Kilikia'da kurduu bu kente hem adn verir hem de buraya AtinalIlar yerletirir. Bat dillerine "soloikism os" tretim i ile giren Soli (Greke Soloi) szdizimsel dil yanl, dilin aykr kullanm anlam na gelen bir gram erterim ine kaynaklk etmektedir. Bu anlam da nn Solon ile gelen AtinalIlarn zamanla dili bozarak aykr konuan halkna borludur. Soli adn ilk kullanan Hesiodos' tur. Hesiodos'a gre, Troia'nn dm esinden sonra A rgos'un kurucusu A m p hiarau s'u n olu kahin A m p h ilo kh o s, A pollon tarafn d an So li'd e ld r lm ve gmlmtr. Helenistik a, Soli'nin en parlak dnem lerinden biridir. Byk skender .. 333'te Soli'yi Issos'ta Perslere kar kazand zafer ncesi hibir direnile karlam adan ele geirm i ve Tarsus'ta neredeyse lm ne neden olabilecek ateli bir hastalktan kurtulduu iin Soli'de Asklepios'a kurbanlar sunm utur. Ayrca ordusuyla geit dzenleyip, m eale kousu, m zik g s t e r i l e r i ve s p o r y a r m a l a r yaptrm tr (Anabasis 2.5.7). skender Soli halkn P erslere kar e ilim le rin d e n dolay 200 g m talanton para ile cezalandrm ve kente halk egem enliine dayal bir y n e tim b a la m tr. H e le n is tik Dnemde Soli'nin nlleri arasnda, babas Tarsus'tan g etmi olan stoac filo z o f K h y rsip p o s; g ld r a iri Philemon ve nazm tarznda yazlm olan "Phainom ena" adl yaptn yazar Aratos vardr (Strabon 14 .5.8). Soli, .. 70'lerde Arm enia kral Tigranes'in saldrsna urar ve halk, onun yeni kurduu bakenti Tigranokerta'nn bayndrlnda altrlm ak zere ge zorlanr. Soli halk bu srgnden sonra ancak .. 68'de yeniden yurtlarna dnebilmitir. .. 67 yl Soli tarihi iin bir dnm n o ktas ve yeni b ir b a la n g tr. Pompeius tarafndan yaplan dzenlem elerle Ovalk Kilikia (Cilicia Cam p estris/Pedias) artk Rom a'nn egem enlii ve koruyuculuu altna (1824), J. A. Cram er (1832), L. De Laborde (1838), V. Langlois (1852-53), W. Barker (1853), W. Bartlett (1834-35, 1842-45 ve 1853), Charles Texier (1862), P. Trem aux (1863), E. J. Davis (1875), V. Cuinet (1890), G. Alishan (1899)'n notlar ve iinde yer alan izimlerdir. Pom peiopolis'in planlarndan en hatasz 1/500 yard lekli, ngiliz Am iral F. Beaufort'unkidir. Limann ku ze y d o u s u n d a lim a n a b akan tiyatrosu ve onun yasland Soli Hyk kuzeyinde limana bitiikStunlu Cadde ve ehri evreleyen sur ile kuleler planda aka grlr. Soli Pom peiopolis'i en son ziyaret eden nllerden birisi de Trkiye Cum huriyeti'nin ilk Cum hurbakan Mustafa Kemal Atatrk'tr. 21 Mays 1 9 3 8 'd e M ersin V a lisi R u kn e ttin Nasuhiolu ve Belediye Bakan Mithat T o r o lu 'n u r e f a k a t in d e g i t t i i P o m p e io p o lis S t u n lu C a d d e s i Atatrk'n ziyaret ettii en son ren yeridir. S o li P o m p e io p o lis , a r k e o lo ji literatrne 1889'da Berlin'e Soli'den gtrld iddia edilen ve imdi Staalichen Museen koleksiyonundaki Orta Tun a silah definesi ile bu silahlar arasnda bulunan Eski Hitit hiyeroglifli damga m hr rnekleriyle girer.

GeTuna

.. 2. binin ikinci yarsnda Hitit m paratorluk Dnem inde ukurova K izzu w a tn a b lg e si iin e girer. Kizzuwatna'nn bat, Tarhuntassa'nn dou snrnda yer alan Soli Hyk Soli H y k k a za m a tl (kasa tipi ) su r duvarlar ile .. 15. yzylda gl bir savunma sistem ine sahiptir.

.. 13. yy. Parnapi M hr Basks

Demir Devri
Soli Hyk Demir Devri seram ikleri Tarsus ile paralel ve kendine zg zengin rneklerle temsil edilmektedir. ounluu Ge ve Orta Demir Devrine ta rih le n m e kte d ir. M eto p lu ya da m etopsuz iie tek merkezli emberler, yatay paralel ince-kaln bandl tek renkli (mor, siyah, kahverengi) ya da iki r e n k l i ( k r m z zer i s i y a h ) bu rneklerden bazlar yerli retim dir ve Kbrs ile ilikilidir.

1999 ylnda balatlan arkeolojik kazlara gre: .. 2. binden beri Dou A k d e n iz'in n e m li lim an ke n tle ri arasndadr. Roma dnem inde 200 stunu olan kuzey gney dorultusundaki Stunlu Cadde (cardo m axim us) ve e vresin d e ki antsal mimari kalntlar: Soli Hye yaslanan tiyatro, liman, hamam, Aratos'un ant mezar, gnm zde yalnzca limann dousunda kalntlar grlen surlar ve to p ra k zerin d eki d i e r ka ln tla r antsal Roma Dnemi'ni y a n s t m a k t a d r . A n t o n i n u s Pi us Dnem i'nde kentin kuruluunun 209. yldnm nde baslan an sikkesine gre; Soli Pom peiopolis, .. 66/65 ylnda Byk Pompeius (Pom peius M agnus, . . 106-48) tarafndan kurulur. S tra b o n , 1 4 .5 .8 (671 ); Plutarch, (Pom peius, 28); Dio (36, 37); Pom ponius M ela'ya (13, 71) gre: Byk Pompeius korsanlardan geriye k a l a n l a r d a n b a l a n m a y a l ay k, nemli olanlarn ve grev sreleri biten askerleri buraya yerletirir ve kentin adn "Pom peiopolis" olarak deitirir.

Arkaik Dnem
Hitit m paratorluk Dnemi Testicik

girmitir. .. 66/65 ylnda Pompei'nin adn alan ve onun grev sreleri biten askerleri ve korsanlar yerletirdii bir Roma kenti olarak yeniden kurulan Pom p eiop olis'e bu tarihten sonra serbest ehir (civitas libera) nvan verilmitir. Soli P o m p e io p o lis 19. yy. da zellikle ngiliz ve Fransz gezginlerin ilgisini ekmitir. Bu gezginlerin plan ve gravrleri, kentin tarihi ve arkeolojisi ile i l g i l i y a y n l a r n d a , a n ve gnlklerinde yerlerini alr. Burada anlmaya deerolanlar: Charles Robert C o ck e re ll (1 8 1 0 -1 7 ), F. B e a u fo rt (1 8 1 1 ), Jo h n M a cD o n a ld K in n e ir (1813-14), W.M. Leake

Arkeolojik Kazlar
Soli Pom peiopolis'de ilk sistemli arkeo lo jik kazlar Prof. Dr. Remzi Yac'nn bakanlnda, 1999-2003 yllar arasnda Mersin niversitesi; 2004 ylndan beri de Dokuz Eyll n ive rsite si'n in bir projesi olarak Kltr ve Turizm Bakanlfnm izni ile yrtlm ektedir. Kazlar iki alanda srdrlm ektedir:

Soli Hyk
Strabon'un da (14. 5. 8) belirttii g ib i, S o li P o m p e io p o lis c o ra fi zelliklerine gre ikiye ayrlan Ovalk Kilikia-Kilikia Pedias (Latince Cam pestris) ile Dalk Kilikia-Kilikia Trakheia (Latince Aspera) arasnda bir snr oluturmaktadr. Soli Hyk'te balatlan kazlar sonucu elde edilen arkeolojik veriler, kentin .. 2. binden beri etkin bir liman kenti olduunu gstermektedir. .. 66/65'te bir Roma kenti olarak ye ni d en kurulan P o m p e i o p o l i s ' i n t i y a t r o s u Sol i Hyk'n kuzeybatsna yaslanr.

Soli Hyk'te 15-13. yzyllara ait Luvice kii adlarnn olduu yazl belgeler vardr. .. 15. yzyl Muvvazi m hr basks, .. 14. yzyl kent beyi Targasna'ya ait kulp basks ile .. 13. yzyl Parnapi adl bir askerin mhr b a sk sn n b u lu n d u u yakm a kp mezar Ge Tun a'nda Soli'de gl snfsal bir yapnn olduunu gsterir. Bu tabakalara zg buluntular arasnda en tipik olanlar tek renkli yiv iaretli kaba kap la r, ip b a s k lla r, kafes bezemeliler, dalga bezemeliler, Kbrs retimi beyaz astarl st kaplar ile krmz parlak perdahl klt kaplar ( m a t a r a , kol v e i e b i i m l i ) bulunmaktadr. Ayrca iki yz balta ve o ra k b i im in d e ile n m i ku m ta maden kalb Soli'de G eTun a'nda maden retiminin varln gsterir. Soli'nin . . 2. bindeki adnn Ellipra ya da Ura olabilecei hakknda grler ne srlr.

Arkaik Dnemin balca grubunu; h y n bat ve d o u y a m a c am alarnda bulunan m im ari terra co tta la r olu turm aktad r. K arlkl sfe n k s, e rke k fig rl k a b a rtm a l levhalar, lotus-palm et kabartmal tepe k ire m iti, v o l tl p a lm e t des enl i antefiks paralar, m eander kabartmal sima paralar, rten vb. Kilikia'da ilktir ve Soli akropolnde yerleik Grek kolonistlerin (apoikia) varln ve ayn zam anda Grek kolonizasyonun dou snrn gstermektedir. Ayrca .. 7. yzyl Kulu Kaseler, Yaban Keisi Stili oinokhoe paralar, .. 6. yy. dalga bezemeli rnekler, lonia Kaseleri, Dou G re k le b e sle ri, K o rin th Se ra m i i paralar, Rodos-Lindos kolonisi olarak bilinen Soli' nin .. 7-6. yzylda Grek d nyas ile olan yakn ilik ile rin i kantlamaktadr.

F. Beaufort 1817, Karamania 249

Pom peiopolis'in Tiyatro'dan Grnm (yaklak 1862-1868). P. Tremaux, National Gallery Of Canada (no.33344.14)

Arkaik Dnem Fikellura Krater Paras

Arkaik Dnem Mimari Pimi Toprak Levha

SOLOI SOLI POMPEIOPOLIS

Klasik Dnem
Klasik Dnem daha az rnekle tem sil edilm ektedir. Krm z Figr tekniinde yaplm plak bir kadn karsnda elinde kutu ve keten tutan Eros betimlemeli seram ik paras ile Dionysos-M enad betim lem eli rnekler .. 5-4. yzyl buluntulardr.

SOLOI SOLI POMPEIOPOLIS

Roma Dnemi
Soli Hyk'te en ge buluntular hy byk lde tahrip etmi Roma dnem ine ait savunma kulesi platformlar, Soli'de belediye bakanl yapanlarla ile ilikili yaztl krk bir blok, terra sigillatalar ve hyn bat yam acna yaslanan kent tiyatrosundan olumaktadr. Hyn gneyinde zeri mozaik deli Bizans D nem ivillatipi biryap vardr.

Soli P o m p e i o p o l i s s t u n balklar Korinth dzenindedir. Bitkisel bezemeli olanlarnn yan sra figrlerle sslenm i olanlar da vardr. Figrl olanlar Yunan-Roma Pantheonu'nun rn e kle rin i se rg ile m e kte d ir: Zeus, Athena, Aphrodite, Artem is, Pan, Satyr, Di os k ur l ar . . . S t u n b a l k l a r n n tarihlenm esi ounlukla Severuslar (193-235) dnem ine ve genel olarak 23. yzyllara verilmektedir. 130 ylnda Pom peiopolis'i ziyaret eden mparator Hadrianus, baka yerlerde olduu gibi burada da yap faaliyetlerine nclk etmitir.

Roma Dnemi Apollon Heykelcii

M EZTL / M ERSN / TRKYE

.. 5. yy. Soli Sikkesi

Liman Helenistik Dnem

zellikle Roma tiyatrosunun altnda youn kll bir dolgu tabakas iinde, firnisli ve rulet-palm et baskl kaplar, kalp yapm (Megara) kaseler, Bat Yamac (West Slope) seram ii, ayrca pimi toprak kandiller, Rodos, Knidos, T h a so s, K b rs m h rl am phora kulplar, unguentarium , piramidal ve disk biimli dokum a arlklar, Tanagra tipi pim i toprak figrin balar, Helenistik Dnem'in nemli buluntular arasnda saylabilir. Oturan bir tanraya (Kybele?) ait bir kalbn bulunm as Soli'de bu tip figrinlerin retiminin yapld gstermektedir. Pom peiopolis limanna son biimi Hadrianus Dnem inde verilir. 143/144 yllarnda kentin Pom peiopolis olarak kuruluunun (.. 66/65) 209'uncu yldnm nde baslm Antoninus Pius sikkesi zerinde son hali grlr. Bu sikkede limann iinde uzanm tanrsal figrn yerel bir rmak tanrsn temsil eden bir tanr; liman ile ilgili Portunus, Okeanos ya da her n tem sil eden bir tanr olduu dnlr. Sikkeye y a k n d a n b a k lrs a , P o m p e io p o lis liman iki katldr. Bat dalga krannn ucunda deniz feneri, dou dalgakrann ucunda ise elinde asa tutan bir dier tanr heykeli grlr. Liman ats zerinde dzenli aralklarla yerletirilm i kp benzeri nesneler ile ilk iki kp arasnda ate flamas yer alr. Bunlarn lim ann aydnlatlm asnda kullanld sanlmaktadr.

Roma Dnemi Dionysos-Pan-Panter Heykel Grubu

Stunlu Cadde
Y a k la k 350 m. u zu n lu u n d a kentin ana eksenini oluturan ve Dou g e le n e in i ya n stan P o m p e io p o lis Stunlu Caddesi'nin gnm zde 33 stunu ksmen ayakta kalabilmitir. Caddede grnrdeki btn mimari paral ar (stun kaidesi, stun tam buru, stun bal, friz ve korni) deprem nedeniyle yklarak evreye dalm durum dadr.

tiptedir. 2003 ylnda Stunlu Cadde'de a a kar l an T a n r a N e m e s i s Heykeli, konsol heykelleri iin im dilik tek rnektir. Stunlu Cadde kazlarnda 2000'den balayarak gmlm durum da d ier m im ari p aralarla birlikte bulunan l heykeller grubu: arap Tanrs D ionysos-Pan-Panter, Salk Tanrs Asklepios-TelesphorosHygieia; ile yerel sluptaki Nem esis ve bir benzeri Pireus'ta olan askerimparator Balbinus (238) halen Mersin M zesi'nde sergilenm ektedir. Yine Adana M zesi'ndeki Pom peiopolis'ten bulunan stilistik olarakTrajanus Decius (249-51) portresi ile paralellik gsteren bir Kilikia ynetici heykeli, kronolojik olarak dier heykeller gibi Severuslar dnem i ve sonrasna tarihlenm ektedir. Soli Pom peiopolis yazt ynnden de zengindir. Pom peiopolis Stunlu Caddesi'nde en eski yazt, Augustus Dnem ine tarihlenir. Hadrianus ve Com m odus'a adanan konsol yaztlar da vardr. Dier konsollar zerinde o k u n a b ile n le r; rahip M. A u re liu s A r t e m i d o r o s , konsl A r m e n i u s Peregrinus (olaslkla 244 yl konsl) ve kente yarar dokunan biri kadn kiiye aittir. Bu yaztlar, Augustus Dnem inden balayarak 3. yzyla uzanan birzam an dilimine yaylrlar.

Pom peiopolis Bat Stun Sras

2.yzyl Pom peiopolis Liman (C. Brandon) NAUTICAL ARCHAEOLOGY, 39.2, 392.2

Roma Dnemi Asklepios Ba

BAKANUl

Mezitli Belediye Bakan Sayn Uur YILDIRIM ' a teekkr ederiz. ww w.soli-pompeiopolis.com

Stunlu Cadde'nin benzerlerine K ilikia 'd a D io kaisare a, H ie ro p o lisKastabala ve Anazarbus'ta; Suriye'de A p em e ia ve Palm yra'da rastlanr. Douya zg konsollar zerindeki yaztlar, Roma im p arato rlarn a ve im parator ailesinden kiilere, yksek m em ur ve ileri gelenlere ithaf edilir. Yekpare ya da alan bir ni ile tambura eklenm iolarak bu konsollar iki

Stunlu Cadde Figrl Korinth Stun Bal

Stunlu Cadde'de opus sectileli taban dem eleri, apsisi iki stun arasna yerletirilm i kk kilise ile altn tak koleksiyonu Erken Bizans Dnem inin en nemli buluntulardr. 525 depremi ncesine tarihlenirler.

Antoninus Pius Sikkesi 143/144 (Nau. Arch. 2010, 395)

D algakran larn uzunluu 320 m etre, dalgakran akl ise 180 metredir. 1. yy. sonunda balayp 2. yy. o rtasn d a inas ta m a m la n a n P o mp e i o p o l i s l i man n y a p m n d a N a p o li-P u te o li k rfezi e v re sin d e bulunan ve Roma Dnemi Akdeniz lim anlarnda yaygn olarak kullanlan volkanik kln (pozzolana harc) varl ROM ACONS (Roma Deniz Betonlar) projesi ile saptanmtr. Alm inyum silikatlar asndan zengin olan bu kl, su iinde kire ile tepkim eye girerek bir dizi hidratl kalsiyum alm inat ve silikatlar retir. Bu m addeler su altnda k a rb o n d io k s it y o k lu u n d a h arcn a gre g a ile kat b ir k tle hal i ne dnm esini salar. Soli P o m p e io p o lis Dou Akdeniz'in en byk lim anlarndan biridir. Do u l i m a n l a r , Roma m parato rlu u iin ze llikle tahl, zeytinya ticareti, askeri gvenlik; ayrca kereste ve maden kaynaklarna ulam asndan nem tam aktadr.