Fakultet za menadment Herceg Novi

Esej
Iz predmeta Osnovi ekonomije

Tema : Optimalna valutna zona, Evropski monetarni sistem i Evropska monetarna unija

Studenti : Tanja Dragievi 78/10

Mentor : Prof. Dr Sonja Bjeleti

Sadraj

Uvod . 3

1. Optimalna valutna zona, Evropski monetarni sistem i Evropska monetarna unija . 4 1.1. Optimalna valutna zona .... 4 1.2. Evropski monetarni sistem (1979 - 1998) ............................................................ 6 1.3. Prerastanje u monetarnu uniju . 8 1.4. Stvaranje eura .. 10 1.5. Evropska centralna banka i zajednika monetarna politika .. 12

2. Studije sluaja ....................................................................................................... 13 2.1. Studija sluaja I .................................................................................................. 13 2.2. Studija sluaja II ................................................................................................. 14 2.3. Studija sluaja III ................................................................................................ 15

Zakljuak ................................................................................................................... 17

Literatura ................................................................................................................... 18

Uvod

U ovom radu emo se potruditi da to bolje objasnimo nastanak ideje, a potom i samo formiranje evropskih integracija u vidu optimalne valutne zone, evropskog monetarnog sistema i evropske monetarne unije. Pokuaemo Vam pribliiti cjelokupni koncept koji stoji iza monetarnog sistema i unije evropskih zemalja i to jasnije prikazati pozitivne i negativne efekte ovih vrsta integracija gledajui na njih sa istorijskog aspekta. Sve ovo e biti potkrijepljeno primjerima iz stvarnog ivota, u vidu studija sluaja case study.

1. Optimalna valutna zona, Evropski monetarna unija

monetarni sistem i Evropska

U ovom radu ispitujemo teoriju optimalne valutne zone, evropskog monetarnog sistema i Evropske monetarne unije sa Evropskom centralnom bankom i zajednikom valutom (euro).

1.1. Optimalna valutna zona

Teoriju optimalne valutne zone razvili su Mandel i McKinon ezdesetih godina prolog vijeka. Mi smo posebno zainteresovani za ovu teoriju zbog toga to dobro osvjetljava konflikt u izboru izmeu fiksnog i fleksibilnog deviznog kursa. Optimalna valutna zona ili blok odnosi se na grupu zemalja ije su nacionalne valute vezane kroz sistem permanentno fiksiranih deviznih kurseva i uslova pod kojima bi takva zona predstavljala optimum. Korpa valute zemalja lanica bi onda mogla da fluktuira prema valutama zemalja nelanica. Oigledno, svi regioni u nekoj zemlji ine optimalnu valutnu zonu. Formiranje optimalne valutne zone eleminie neizvjesnost koja nastaje kada devizni kursevi nisu trajno fiksni to podstie proizvodnu specijalizaciju, spoljnotrgovinske tokove i investiranje meu regionima i zemljama. Formiranje optimalne valutne zone takoe podstie proizvoae da itavu zonu tretiraju kao jedinstveno triste i da onda ostvaruju dobit po osnovu rasta ekonomije obima. Uz permanentno fiksirani devizni kurs, optimalna valutna zona ima anse da ostvari veu cjenovnu stabilnost nego u sluaju kada se devizni u svakoj zemlji mogu mijenjati. Vea cjenovna stabilnost proistie iz injenice da neoekivani okovi u razliitim regionima jedni druge potiru, te preostali poremeaji bivaju relativno sve manji kako se zona poveava. Ovakva vea cjenovna stabilnost moe podstii privredne subjekte da novac koriste kao metod za uvanje bogatstva i kao sredstvo razmjene, dok ih snano obeshrabruje da se uputaju u neefikasne bartere koji se ee odvijaju u
4

inflatornim ambijentima. Optimalna valutna zona takoe smanjuje trokove intervencija na deviznom tritu na kojima se trguje valutama zemalja lanica, smanjuje trokove hedinga i trokove razmjene jedne valute za drugu radi plaanja uvoza robe i usluga ili (ukoliko se usvoji jedinstvena valuta) u sluaju kada stanovnici putuju negdje u okviru optimalne valutne zone. Moda najvei nedostatak optimalne valutne zone lei u tome to zemlje lanice ne mogu da vode nezavisne stabilizacione politike, koje bi bile prilagoene njihovim preferencijama i njihovim specifinim okolnostima. Na primjer, ako je neki region ili neka zemlja u okviru optimalne valutne zone u depresiji, trebalo bi primijeniti ekspazivnu fiskalnu i monetarnu politiku da bi se smanjila nezaposlenost, dok bi nekom prosperitetnijem regionu u istom tom trenutku moda vie odgovarala restriktivna politika, ne bi li se tako smanjili inflatorni pritisci. U izvjesnoj mjeri ovi trokovi optimalne valutne zone bivaju smanjeni kroz vee trokove (arbitrau) kapitala i rada iz regiona i zemalja sa vikom ponude (gdje su prinosi i zarade niske) u regione i zemlje gdje postoji viak tranje (gdje su prinosi i zarade visoke). Iako su ova kretanja povoljna , ipak ne bi trebalo vjerovati da e ovi procesi eliminisati i meuregionalne i meunarodne razlike unutar optimalne valutne zone, to pokazuju i primjeri sjevernoistoni Brazil, itd.). Optimalna valutna zona bie sve povoljnije rjeenje pod sljedeim pretpostavkama : (1) to vea mobilnost resursa izmeu lanica ; (2) to vee strukturne slinosti i (3) to vea spremnost da se uspostavi bliska koordinacija fiskalnih, monetarnih i ostalih politika izmeu zemalja lanica. Optimalna valutna zona bi trebalo da ima za cilj maksimizaciju koristi od permanentno fiksiranih kurseva uz istovremenu minimizaciju trokova. Meutim, izuzetno je teko izmjeriti neto koristi svake zemlje lanice optimalne valutne zone. trajnog relativnog siromatva u nerazvijenim regionima po zemljama (npr. Appalachia u SAD ili

U okviru svake zemlje, skoro se niko ne bi sloio da bi nerazvijenim regionima bilo bolje kada bi se otcijepili i konstituisali kao zasebne drave, ne bi li tako mogli da vode ekonomsku politiku koja bi bila primjerenija njihovim uslovima. Umjesto toga, ono to se u ovim sluajevima obino radi jeste da drava daje specijalnu pomo u vidu stimulisanja investicija koje bi se plasirale u nerazvijene regione. Meutim, Istoni Pakistan se ipak odvojio od Zapadnog Pakistana i tako je nastao Banglade, a Kvebek esto prijeti da e se izdvojiti iz Kanade kako iz ekonomskih tako i iz kulturnih razloga. Valja primijetiti da neke od koristi koje nastaju formiranjem optimalne valutne zone mogu da se dobiju, u neto slabijoj formi, i uvoenjem fiksnog deviznog kursa. Na taj nain, argumenti u korist optimalne valutne zone istovremeno su argumenti u korist fiksnog, a protiv fleksibilnog deviznog kursa. Teorija optimalne valutne zone se moe tretirati kao poseban sluaj teorije carinskih unija koja se bavi monetarnim faktorima.

1.2. Evropski monetarni sistem (1979 - 1998)

Marta 1979. godine, Evropska Unija ili EU (koja se tada zvala Evropska zajednica, ili EZ) formirala je Evropski monetarni sistem (EMS) kao korak ka ostvarenju cilja usmjerenog ka poveanju monetarne integracije izmeu zemalja lanica, gdje je kao krajnji cilj predvieno formiranje zajednike valute i zajednike centralne banke. Glavne karakteristike EMS bile su : (1) kreirana je zajednika valuta ECU (European Currency Unit) definisana kao ponderisani prosjek svih valuta lanica ; (2) valute svih zemalja lanica smjele su da fluktuiraju maksimalno do 2.25 odsto oko svog pariteta (6 odsto za britansku funtu, pansku pezetu; Grka i Portugal su se prikljuili kasnije). Tako je EMS formiran kao fiksni, ali prilagodljivi reim deviznog kursa gdje valute zemalja lanica zajedniki plivaju u odnosu na dolar. Od septembra 1992. godine, meutim, ovaj sistem je napadnut i avgusta 1993. se dozvoljeni interval fluktuacije poveava sa 2.25 na 15 odsto (vidi Studiju sluaja I) i

(3) predvieno je da zemljama lanicama bude obezbjeena kratkorona i srednjorona platnobilansna podrka od strane establimenta EMCF (European Monetary Cooperation Fund). Kada su fluktuacije valuta zemalja lanica dostigle 75 odsto svog dozvoljenog intervala dostignut je gornji prag divergencije i od zemlje se oekivalo da preduzme odreen broj korektivnih akcija ne bi li fluktuacije svoje valute dovela u dozvoljene okvire. Ako bi devizni kurs dosegao do granice intervala onda bi se simetrino dijelili izmeu zemlje sa slabom i zemlje sa jakom valutom. Na primjer, ako bi francuski franak depresirao u odnosu na njemaku marku, i to sve do svoje gornje granice, onda je francuska centralna banka morala da prodaje svoje devizne rezerve njemakih maraka, a njemaka centralna banka (Bundesbank) je morala da obezbijedi kredit u njemakim markama francuskoj centralnoj banci. Zemlje lanice imale su kvotu u EMCF, 20 odsto u zlatu (vrjednovanom u

trinim cijenama), a ostatak u dolarima. Poto su zemlje lanice sve vie konvertovale dolare i zlato u ekije (ECU), koliina ekija ubrzano je rasla. I zaista eki je postao znaajna meunarodna aktiva i rezervna valuta. Jedna prednost ekija bila je njegova vea stabilnost u odnosu na bilo koju nacionalnu valutu. Oekivalo se da e EMCF vremenom evoluirati u Evropsku centralnu banku. Do poetka 1998. EMCF je ve raspolagala sa preko 50 milijardi US$, a vrijednost ekija je bila 1 ECU = 1,1042 US$. Od marta 1990. do septembra 1992, obavljeno je ukupno 11 izmjena u konstrukciji EMS. Generalno posmatrano, u visokoinflatornim zemljama poput Italije i Francuske (do 1987) bilo je potrebno izvriti devalvaciju u odnosu na eki (ECU) da bi se ouvala konkurentnost u odnosu zemlje sa niskom inflacijom kao to je Njemaka. Ovo ukazuje na fundamentalnu slabost EMS u pokuaju da ouvaju svoje devizne kurseve unutar usko postavljenih intervala, a da se istovremeno ne radi na usaglaavanju monetarne, fiskalne, poreske i drugih politika. Kako su naglasili Fratiani i fon Hagen (Fratianni i von Hagen 1992), inflacija u Italiji i Francuskoj u periodu 1979-1987, bila je obuzdavana prisustvom Njemake u EMS, to je i nju samu spasilo od potreba za veim realnim
7

apresijacijama njemake marke. Francuska i Italija su, meutim, ovo postepeno pribliavanje niskim stopama inflacije u Njemakoj platile veom nezaposlenou. elja EU da stabilizuje devizni kurs bila je razumljiva kada se imaju u vidu velike fluktuacije deviznog kursa od 1973. godine (vidi Studiju sluaja I). Empirijska verifikacija je pokazala da su varijacije nominalnog i realnog deviznog kursa i novana ponuda u zemljama lanica EMS bile manje nego meu ostalim zemljama, barem do septembra 1992. godine.

1.3. Prerastanje u monetarnu uniju

Juna 1989. godine, Komitet kojim je predsjedavao ak Delor (Jacques Delors), predsjednik Evropske komisije, preporuio je tri etape u stvaranju monetarne unije. Prva etapa, koja je poela jula 1990, zahtijevala je konvergenciju ekonomskih performansi i kooperaciju monetarnih i fiskalnih politika, kao i ukidanje svih restrikcija u unutarevropskim tokovima kapitala. Druga etapa, odobrena na zasjedanju u holandskom gradu Mastrihtu (Maastricht) decembra 1991. godine objavila je stvaranje EMI-ja (European Monetary Institute, EMI) kao prethodnice Evropskoj centralnoj banci (ECB) koja bi jo ee centralizovala makroekonomske politike zemalja - lanica i smanjila margine njihovih deviznih kurseva do januara 1994. (EMI je, u stvari, osnovan kao to je i predvieno, 1994. godine). Trea etapa sastojala se u zaokruivanju monetarne unije ili do 1997. ili do 1999. godine, uz uvoenje jedinstvene valute i Evropske centralne banke koja bi se ukljuila u trine intervencije i u operacije na otvorenom tritu. To je znailo da e zemlje lanice morati da se odreknu suvereniteta nad svojom novanom ponudom i monetarnom politikom. Nadalje, vie nisu imale punu slobodu ni nad svojim fiskalnim politikama. Uz zajedniku centralnu banku, centralne banke svake zemlje dobile su ulogu koja na neki nain podsjea na onu koju u SAD imaju pojedinane Federal Reserve banke. Mastriki sporazum (Maastricht Treaty) postavlja nekoliko uslova koje zemlje moraju zadovoljiti prije nego to mogu da pristupe monetarnoj uniji :

(1) stopa inflacije ne smije da pree 1.5 procentni poen iznad prosjene stope inflacije tri zemlje koje imaju najmanju inflaciju ; (2) njen budetski deficit ne smije da pree 3 odsto BDP ; (3) ukupan dravni dug ne smije da pree 60 odsto BDP ; (4) dugorona kamatna stopa ne smije da premauje za vie od dva procentna poena prosjenu kamatnu stopu iz tri zemlje sa najniom stopom inflacije i (5) dvije godine prije pristupanja njen prosjeni devizni kurs ne smije da pada vie od 2.25 odsto vrijednosti EMS. Do 1991. samo su Francuska i Luksemburg ispunili sve kriterijume. Usljed trokova ujedinjenja koji su izazvali budetski deficit od 5 odsto BDP, Njemaka tada nije ispunila sve uslove za pristupanje. Italija, sa budetskim deficitom od 10 odsto BDP i dugom veim od 100 odsto BDP, nije bila zadovoljila niti jedan od ovih uslova. Do 1998, meutim, najvei broj lanica EU je ispunio ove uslove (vidi Studiju sluaja II) i tako su stvoreni uslovi za istinsku monetarnu uniju. U cilju daljeg uvrivanja fiskalnih ogranienja koja e omoguiti funkcionisanje Monetarne unije, 1997. godine je postignut dogovor o osnivanju Pakta za stabilnost i rast ( Stability and Growth Pact SGP). Pakt za stabilnost je zahtijevao da se budetski deficit zemalja lanica smanji na ispod 3 odsto BDP, tako da u sluaju recesije zemlja moe da vodi ekspanzivnu fiskalnu politiku, a da istovremeno ostane ispod limita od 3 odsto. Zemlje koje bi prekrile ovo fiskalno ogranienje plaale bi visoke kazne. Njemaka je zahtijevala da se osnuje ovaj Pakt kao uslov za nastavak konvergencije u cilju da se osigura da zemlje potuju finansijsku disciplinu da bi se izbjegla kasnija eventualna prekomjerna novana ekspanzija, odnosno slabljenje eura. U itavom periodu pregovora Ujedinjeno Kraljevstvo je uporno pokuavalo da uspori kretanje ka veoj ekonomskoj i politikoj uniji, iz straha da e izgubiti jo vie suvereniteta. Ujedinjeno Kraljevstvo je odbilo da obea da e uzeti euro za svoju nacionalnu valutu ili da e prihvatiti radno zakonodavstvo Evropske Unije. Razlike u kulturi, jeziku i temperamentu su usporavale proces formiranja Unije, dok se vjeruje da
9

e budua proirenja na zemlje Istone i Centralne Evrope jo vie komplikovati stvari. Ipak, Mastriki sporazum je funkcionisao kao most koji je obezbijedio da ove zemlje poetkom 1999. godine ponu zajedniko funkcionisanje, nakon to je godinu dana prije toga osnovana ECB, i uvedena nova valuta, EURO.

1.4. Stvaranje eura

Sa uvoenjem eura i zajednike monetarne politike Evropske centralne banke, poetkom 1999. godine je Evropski monetarni sistem prerastao u Evropsku monetarnu uniju (European Monetary Union, EMU). Tako je prvog januara 1999. godine nastao euro () kao zajednika valuta 11 zemalja eurozone (Austrija, Belgija, Njemaka, Finska, Francuska, Irska, Italija, Luksemburg, panija, Portugal i Holandija). Grka je primljena 1. januara 2001. godine, Britanija, vedska i Danska odluile su da u tome ne uestvuju. Stvaranje eura je jedan od najznaajnijih dogaaja u poslijeratnoj monetarnoj istoriji. Nikada ranije se tako velika grupa suverenih zemalja nije dobrovoljno odrekla sopstvene valute i prihvatila neku drugu, zajedniku valutu. Od 1. januara 1999, euro se razmjenjuje na svim finansijskim tritima, nove hartije od vrijednosti se izdaju u eurima, a zvanina statistika eurozone se izraava u eurima, ali banknote nisu uvedene u opticaj sve do poetka 2002. godine. To jest, do toga dana euro je bio samo obraunska valuta ali to nije bila valuta koja je fiziki bila u opticaju. Od 1. januara do 1. jula 2002. godine euro je cirkulisao paralelno sa nacionalnim valutama, ali od 1. jula 2002. godine sve nacionalne valute su napustile opticaj, a euro je, u papirnim i metalnim novanicama postao zvanina valuta 12 zemalja eurozone. Vrijednost eura u odnosu na valute zemalja lanica utvrena je u jesen 1998. godine i tada je rigidno fiksirana (tj. vie je nije bilo mogue promijeniti). Zvanina stopa konverzije svih valuta u euro data je u tabeli 2. Zemlja Austrija Belgija Finska Francuska Nacionalna valuta iling belgijski franak marka franc, franak Jedinini kurs 13.7603 40.3399 5.94573 6.55957
10

Njemaka njemaka marka 1.95583 Irska funta 0.787564 Italija lira 1936.27 Luksemburg luksemburki franak 40.3399 Holandija gulden 2.20371 Portugal eskudo 200.482 panija pezeta 166.386 Od 1. januara 1999. do 1. januara 2002. godine devizni kurs eura je fluktuirao u odnosu na druge valute, kao sto su ameriki dolar, britanska funta, japanski jen, itd, ali je vrijednost svih valuta unutar korpe ostala fiksna u odnosu na euro. To znai da su devizni kursevi valuta tih zemalja fluktuirali u mjeri u kojoj je euro fluktuirao u odnosu na druge valute. Na primjer, ako je dolarska cijena eura bila 1.10 US$, dolarska vrijednost njemake marke bila je za 10 odsto via od vrijednosti njemake marke u eurima, ili 1.10 * 1.95583, to bi iznosilo 2.151413 US$. Ako bi euro depresirao, dolarska cijena marke bi postala 1.05 * 1.95583, ili 2.0536215 US$. Da bi se izbjegle pretjerane fluktuacije i mogue odstupanje kurseva Velike Britanije, vedske, Danske i eura, ustanovljen je Mehanizam deviznog kursa (ERM II) slian onome koji je postojao u doba Evropskog monetarnog sistema. Meutim, kako se ve pokazalo u periodu 1992-1993, ovaj sistem je nestabilan i podloan krizama. Ali je u cilju eventualnog budueg prihvatanja eura za sopstvenu valutu bilo u interesu Velike Britanije, vedske i Danske da se fluktuacije njihovih valuta u odnosu na euro svedu na minimum. Juna 2004. godine, Estonija, Litvanija i Slovenija su ule u ERM II sa mogunou fluktuacija oko pariteta u intervalu od 15 odsto. Euro je uveden 1. januara 1999, pri deviznom kursu 1 = 1.17 US$ ali je, nasuprot oekivanjima najveeg broja eksperata, poeo da fluktuira ispod pariteta (tj. za 1 = 1US$) sve do kraja 1999. godine. Do kraja oktobra 2000. godine euro je padao sve do kursa 1 = 0.82 US$, da bi se zatim sredinom 2002. godine vratio na svoj paritet sa dolarom. Zatim je decembra 2004. porastao ak do 1.36 US$, da bi se marta 2006. vratio na 1.20 US$. Stvaranje eura donijelo je mnoge koristi lanicama eurozone, ali je takoe izazvalo znaajne trokove, naroito na kratak rok. (Vidi studiju sluaja III).

11

1.5. Evropska centralna banka i zajednika monetarna politika

Evropska centralna banka (ECB) osnovana je kao izvrno tijelo Evropskog sistema centralnih banaka (European System of Central Banks ESCB), federalne strukture nacionalnih centralnih banaka Evropske Unije. U januaru 1999. godine ECB je preuzela odgovornost za zajedniku monetarnu politiku unutar EMU. Odluke o monetarnoj politici u ECB se donose veinom glasova u upravljakom savjetu, sastavljenom od estolanog borda (ukljuujui predsjednika ECB, ije mjesto je do 2003. godine zauzimao Willem Duisenberg, a naslijedio ga je Jean-Claude Trichet i guvernera nacionalnih centralnih banaka. Mastrikim ugovorom ECB je dobila samo jedan zadatak, da sprovodi cjenovnu stabilnost, a pri tome joj se skoro u potpunosti garantuje nezavisnost od politikih uticaja. ECB samo mora regularno da obavjetava Evropski parlament o svojim aktivnostima, ali Evropski parlament ne moe da utie na odluke ECB. Na primjer, dok kongres SAD moe da donosi zakone i tako da smanjuje nezavisnost Federal Reserve Board-a, da bi se izmijenio statut ECB, trebali bi to da izglasaju birai u svim zemljama lanicama. Skoro potpuna nezavisnost ECB od politikih uticaja uvedena je u namjeri da zatiti ECB od pritisaka da prua neke monetarne stimulacije i tako izaziva fluktuaciju. Ali ovo je izazvalo kritike da je ECB daleka i nedemokratska i da ne odgovara na pravi nain na ekonomske potrebe graana. Meutim, politika deviznog kursa je u rukama politiara, umjesto u rukama ECB. Ovo je udno jer su monetarna politika i politika deviznog kursa blisko povezane i nemogue je voditi istinski nezavisnu politiku u jednoj oblasti, a u drugoj ne. Bilo kako bilo, prva operacija EMU iz 1999. godine bila je prilino turbulentna, politiari su zahtjevali da se spuste kamatne stope ne bi li stimulisali rast i prevazili slabost eura, dok je ECB to u najveem dijelu odbijala (barem u zvaninim izjavama).
12

Konflikt u voenju monetarne politike postao je evidentan tokom 1999, kada su Irska i panija imale veoma visok rast i suoavale se sa inflatornim pritiscima (to je zahtijevalo restriktivniju monetarnu politiku), dok su druge zemlje (poput Njemake i Italije) imale prilino anemian rast (i stoga bi im pogodovalo sniavanje kamatne stope). Kako ve biva, ECB je primjenila neke prosjene mjere monetarne politike sa kamatnim stopama koje su vjerovatno bile preniske za Irsku i paniju, a previsoke za Njemaku i Italiju. U periodu od 2000. do 2002. ECB je vodila prilino vrstu monetarnu politiku (svakako mnogo vru nego onu koju je Fed vodio u periodu od 2001. do 2002) u strahu da se moe vratiti inflacija, kao i da bi povratio kredibilitet. Bie interesantno da vidimo na koji nain e ECB uspjeti da pomiri razliite zahtjeve zemalja koje prolaze kroz faze brzog sa onima koje prolaze kroz faze sporijeg privrednog rasta.

2. Studije sluaja 2.1. Studija sluaja I - Valutna kriza evropskog monetarnog sistema iz 1992 - 1993. godine
Septembra 1992. godine Ujedinjeno Kraljevstvo i Italije napustile su mehanizam deviznog kursa (exchange mechanism ERM), koji je dozvoljavao da valute zemalja lanica EU fluktuiraju samo u okviru definisanih limita, to je bilo praeno devalvacijom panske pezete, portugalskog eskudoa i irske funte u periodu septembar 1992 - maj 1993. godine. Visoke kamatne stope u Njemakoj, koje su uvedene radi zaustavljanja inflatornih pritisaka (koji su nastali u procesu rekonstrukcije Istone Njemake) ojaale su Njemaku marku u odnosu na druge valute to je izazvalo tenzije u okviru EMS, za ta su uveliko optuivali Njemaku i njenu restruktivnu monetarnu politiku. Suoena sa narastajuom depresijom i rastuom nezaposlenou Ujedinjeno Kraljevstvo i Italija su procijenile da su trokovi ouvanja pariteta u okviru ERM postali nepodnoljivo visoki te

13

su ga napustile. To je omoguilo da njihove valute depresiraju a da se kamatne stope spuste, to je, i jedno i drugo, stimulisalo rast. Ali to nije bio kraj krize. Kad je Bundesbanka (njemaka centralna banka) odbila da spusti eskontnu stopu, to su mnogi finansijski analitiari i valutni trejderi oekivali u avgustu 1993. godine, pekulanti su na to odgovorili odmazdom u vidu rasprodaje francuske, danske, panske, portugalske i belgijske valute (Ujedinjeno Kraljevstvo i Italija su tada ve napustile ERM te nisu bile direktno pogoene). Nakon to obilne intervencije na deviznim tritima, naroito od strane francuske centralne banke, nisu uspjele da sprijee masivan pekulativni udar, ministri finansija Evropske Unije su se sloile da se napusti uski raspon fluktuacija od 2.25 i da se primijeni mnogo iri interval od 15 odsto sa obje strane njihovih centralnih pariteta. Tokom krize, Bundesbanka je prodala vie od 35 milijardi US$ deviznih rezervi ne bi li podrali franak i ostale valute, a ukupna koliina novca potroenog na intervencije svih centralnih banaka premaila je 100 milijardi US$. Ali sa vie od 1 triliona US$ koji svakog dana prolaze kroz devizno trite ni ovakve masivne intervencije nisu mogle da preokrenu trine sile i da sprijee pekulativni udar. Snano irenje intervala fluktuacija uklonilo je opasnost od pekulativnih udara, ali su devizni kursevi ostali blizu svojih predkriznih pariteta.

2.2. Studija sluaja II - Mastriki indikatori konvergencije

Tabela I daje vrijednosti etiri od pet mastrikih indikatora za 15 zemalja lanica Evropske Unije iz januara 1998. godine. Na osnovu ovih podataka , uz podatke o deviznom kursu (kojih nema u tabeli) je Evropska komisija utvrivala koje zemlje su spremne da se ukljue u jedinstvenu valutu. Iz tabele vidimo da su sve zemlje, osim Grke, zadovoljavale kriterijum niske inflacije, fiskalnog deficita i dugorone kamatne stope, ali da osam zemalja nije zadovoljavalo kriterijum javnog duga. Nadalje, Irska nije zadovoljavala ni kriterijum deviznog kursa. Evropska komisija je, meutim, presudila da su sve zemlje (osim Grke) dovoljno napredovale te da sve mogu da preu na zajedniku valutu. Ujedinjeno Kraljevstvo , Danska i vedska su odluile da ne
14

uestvuju u ovom procesu jer nisu htjele da izgube kontrolu nad novanom ponudom i monetarnom politikom, ali su zadrale pravo da to uine kasnije. Grka je primljena 1. januara 2001. godine.

Tabela 1. Mastriki indikatori konvergencije lanica EU, januar 1998.

Stopa inflacije (%) 1.4 1.2 1.8 1.8 1.1 1.4 1.9 5.2(b) 1.3 1.2 1.4 1.8 1.8 1.8 1.9 1.6 2.7 Javni deficit (% GDP) 2.5 2.9 2.5 0.6 2.3 1.7 -1.1 2.2 -0.3 -1.1 -1.0 1.6 2.2 2.2 0.5 1.9 3.0 Javni dug(a) (% GDP) 61.2(b) 58.1 118.1(b) 52.3 64.7(b) 118.1(b) 59.5 107.7(b) 53.6 59.5 7.1 70.0(b) 60.0 67.4(b) 74.1(b) 70.5 60.0 Dugorona kamatna stopa 5.6 5.5 6.7 7.0 5.6 5.7 6.2 9.8(b) 5.9 6.2 5.6 5.5 6.2 6.3 6.5 6.1 7.8

Njemaka Francuska Italija Ujedinjeno Kraljevstvo Austrija Belgija Danska Grka Finska Irska Luksemburg Holandija Potrugal panija vedska Prosjek EU Referentna vrijednost (a) - procjena (b) zemlja ne zadovoljava kriterijum

Izvor : European Comission, Convergence Report 1999 (European Comission : Brussels, 1998)

2.3. Studija sluaja III Koristi i trokovi od uvoenja eura

Uvoenje eura kao zajednike valute zemalja eurozone donijelo je velike koristi zemljama uesnicama, ali je izazvalo znaajne trokove. Koristi su :
15

(1) nestanak potrebe konverzije valuta unutar zemalja lanica (procjenjuje se da se time tedi ak 30 milijardi US$ godinje) ; (2) nestanak valutnih fluktuacija meu zemljama lanicama ; (3) brza ekonomska i finansijska integracija ; (4) mogunost da ECB vodi ekspanzivniju monetarnu politiku nego to je bila ona koju je u prolosti njemaka Bundesbanka praktino nametnula ostalim zemljama eurozone ; (5) vea ekonomska disciplina u zemljama poput Grke i Italije, koje su bile nezainteresovane ili moda i nemone da svoje finansije dovedu u red bez nametanja spoljnog pritiska ; (6) emisiona dobit od tampanja eura kao meunarodne valute ; (7) smanjeni trokovi pozajmljivanja na meunarodnom finansijskom tritu i (8) rastui ekonomski i politiki znaaj Evropske Unije u meunarodnim odnosima. Najozbiljnija negativna posljedica uvoenja eura nastaje kada se samo u jednoj ili u nekoliko zemalja dogodi recesija ili neki drugi asimetrini ok. Razlog lei u tome to zemlja pogoena okom ne moe da koriguje devizni kurs niti moe da upotrebi monetarnu politiku, a manevarski prostor za fiskalnu politiku je veoma ogranien. U takvoj situaciji ta zemlja ili ta grupa zemalja mora da saeka da se taj problem rijei sam od sebe, postepeno, vremenom. U nekoj integrisanijoj privredi, poput SAD, ako je neki region u recesiji, neki e se radnici trenutno odseliti i doi e do velike fiskalne redistribucije (jer e padati izdavanja za osiguranje od nezaposlenosti). Meutim, u Evropi je mobilnost radne snage mnogo nia nego u SAD, a isto vai i za fiskalnu redistribuciju. Na taj nain, zemljama eurozone e biti mnogo tee da se izbore sa asimetrinim okovima. injenica jeste da e ekonomske integracije pospjeiti mobilnost radne snage unutar Unije, ali je to spor proces koji e trajati godinama. Velika mobilnost kapitala unutar eurozone moe u izvjesnoj mjeri posluiti kao supstitut neadekvatnoj mobilnosti rada i time pomoi u prevazilaenju ovog problema.

16

Zakljuak

Iz svega navedenog u radu, takoe i iz primjera iz prakse, sa sigurnou moemo zakljuiti da integracija velikog broja zemalja meusobno razliitih po mnogim faktorima, bilo po kulturi, veliini ili njihovom ekonomskom doprinosu uniji u vidu GDP, doprinosi polako, ali sigurno irem cilju. Taj cilj je povezivanje drava lanica Evropske unije u jednu vrstu cjelinu koju moemo nazvati simbiozom, cjelinu u kojoj svaki njen fragment zadrava svoju slobodu i individualnost. Upravo zbog ovoga nije ni udo to Evropsku uniju nazivaju najnaprednijom integracijom tolikih razmjera, zbog toga, ali takoe i zbog toga to je to prvi put u istoriji da se toliki broj drava uputa u takvo neto. Iako se za SAD moe rei da je uspjeniji od EU po pitanju mobilnosti ljudi, stanje u Evropi se znatno poboljava sa svakom prolazeom godinom, uprkos ogromnim razlikama u istorijskoj, kulturnoj i ekonomskoj pozadini. Upravo zbog ove posljednje injenice Evropska zajednica zaslueno stoji na tronu kao pobjednica.

17

Literatura

1. Dominick Salvatore, International Economics (Ninth Edition), Centar za izdavaku delatnost Ekonomskog fakulteta u Beogradu, Beograd, 2009. 2. http://www.scribd.com/doc/39345414/Evropski-Monetarni-Sistem-I-EvropskaMonetarna-Unija

3. http://www.wikipedia.org/

18