www.valmirnuredini.

tk

Politikat Fiskale

www.valmirnuredini.tk

Sistemi fiskal sht i lidhur ngusht me ekzistimin e shtetit dhe funksionimin e tij. Shteti q t mund t funksionoj dhe ti plotsoj nevojat e prgjithshme dhe t prbashkta t qytetarve, i nevojiten mjetet materiale. T gjitha kto nevoja kan karakter publik, prandaj do shtet insiston q n nj nivel sa m t lart ti plotsoj ato. Pr kt arsye, shteti nprmjet masave dhe instrumenteve t ndryshme t sistemit fiskal siguron mjete t caktuara materiale (financiare), t cilat i prdor pr plotsimin e nevojave me karakter publik si jan: arsimi, shkenca, kultura, shndetsia, mbrojtja, infrastruktura etj.
2

www.valmirnuredini.tk

Prdorimi i politiks fiskale si mjet pr t ndikuar n rrjedhat ekonomike ishte ide e Kejnsit q nga viti 1930, pra me paraqitjen e depresionit t madh. Kejnsi argumentoi se ekonomia e nj vendi gjendet n nj depresion, ather shpenzimet qeveritare paraqiten si nj e mir publike, sepse prej saj mund t prfitojn t gjith, ashtu q qeveria duhet ose t shpenzoj ose t gjej mnyr q t ndikoj n rritjen e shpenzimeve individuale. Kejnsi konkludoi se me rritjen e shpenzimeve qeveritare do t rriten edhe shpenzimet individuale, ku pastaj prmes multiplikatorit do t vie deri te rritja e produktit. Qllimi i Kejnsit ishte q prmes politikave fiskale t ndikohet n rritjen e krkess agregate ashtu q t kemi rritjen e produktit si dhe t arrihet punsimi i plot me nj nivel m t lart t mimeve.
3

ka nnkuptojm me termin politika fiskale?

M termin politik fiskale nnkuptojm mnyrn se si qeveria zgjedh t shpenzoj buxhetin e saj me qllim t furnizimit t qytetarve me shrbime dhe mallra publike shpesh duke u referuar si shpenzime. Kto mallra dhe shrbime prfshijn infrastrukturn publike, edukimin, shndetsin, sigurin publike, gjyqsin etj Qeveria prpiqet ti gjej metodat m t mira pr financimin e ktyre shpenzimeve nprmjet llojeve t ndryshme t tatimeve si: TVSH, taksat doganore, tatimet n t hyra personale, tatimie n t hyra t korporatave, kontributet pr sigurimin social, etj. Gjat zbatimit t politikave tatimore, qeveria mundohet q t siguroj nivel t ult t ngarkesave tatimore dhe trajtim t barabart si pr biznese, ashtu dhe pr qytetar.
4 www.valmirnuredini.tk

Rndsia e politiks Fiskale

Politika fiskale bashk me politikn monetare jan dy komponente themelore t politiks ekonomike shtetrore t cilat shfrytzohen pr realizimin e objektivave makroekonomike pr influencimin e produktit t prgjithshm vendor, nivelin e punsimit, t ardhurat dhe nivelin e mimeve. Prmes politiks fiskale, shteti mund t ndikoj drejtprdrejt n ekonomi. Prmes instrumenteve t politiks fiskale ndikohet n punsim dhe nivelin e mimeve, n rishprndarjen m t mir t t ardhurs dhe pasuris, n rritjen ekonomike, n rritjen e kursimit, n nivelin e investimeve, n shtjet e arsimit, kultur dhe shndetsi. Dhe, pr t ardhur deri te plotsimi i ktyre shpenzimeve, qeveria ka gjetur metodn e saj pr tu financuar me mjete prmes llojeve t ndryshme t t hyrave fiskale si: TVSH, taksat, taksat doganore, tatimet n t hyra personale, tatimi n t hyra t korporatave, kontributet pr sigurimin social, etj.

5 www.valmirnuredini.tk

OBJEKTIVAT E POLITIKS FISKALE

Objektivat e politiks lidhen me rritjen e mirqenies s prgjithshme shoqrore e cila sigurohet vetm n kushtet e nj ambienti q e cilsojn stabiliteti ekonomik, politik dhe social. Objektivat e politiks fiskale jan: 1. 2. 3. 4. Alokimi i t hyrave publike Stabiliteti makroekonomik Nxitja e rritjes ekonomike Rishprndarja e t hyrave

6 www.valmirnuredini.tk

OBJEKTIVAT E POLITIKS FISKALE

Objektivat e politikave fiskale ndryshojn dhe mund t prfshijn: 1. Alokimin e t hyrave publike (tatimet). Shum veprimtari t rndsishme pr funksionimin e shoqris edukimin, shndetsin, sigurin publike, mirqenien sociale, mbrojtjen e ambientit, investimet publike nuk do t ishin t mundshme ose nuk do ofroheshin n nivel t mjaftueshm pa intervenimin e shtetit. Pr ti mnjanuar kto mangsi, politika fiskale shfrytzon t hyrat e grumbulluara n buxhet dhe ndihmon financimin e ktyre aktiviteteve. 2. Stabiliteti makroekonomik. Ekonomit e shum vendeve t zhvilluara shpesh jan objekt i luhatjeve t vazhdueshme. Stagnimet eventuale n ekonomi shpesh reflektohen n buxhetin familjar dhe pastaj edhe n shpenzimet e tyre pr mallra dhe shrbime. N orvatjet e saj pr t eliminuar ose zbutur luhatjet e tilla, qeveria her pas here prdor mjete t politikave fiskale si 7 www.valmirnuredini.tk politika tatimore dhe shpenzimet publike.

3. Nxitja e rritjes ekonomike. Nprmjet ndryshimeve n tatime dhe shpenzime publike, qeveria mund t ndihmoj n stimulimin e zhvillimit ekonomik 4. Rishprndarja e t hyrave. Prfituesit e t hyrave t tatimeve qeveritare i prdorin tatimet e mbledhura q t sigurojn pensionet publike; nivelin minimal t t hyrave pr personat q jan t smur, fizikisht t sfiduar, t vjetr, etj Shteti i cili ofron prparsi t lart ktyre synimeve zakonisht preferon t prdor sistem progresiv t t hyrave tatimore, d.m.th. se tatimohen me tepr ata t cilt kan t ardhura m t larta.

8 www.valmirnuredini.tk

Cilat jan format kryesore t financimit t shpenzimeve publike?

Qeveria ka disa mundsi:
1.

Tatimet e drejtprdrejta. N kt grup tatimesh

prfshihen tatimi n t hyrat personale, tatimi n t hyrat e korporatave, apo edhe tatimi n pron. N Kosov, si dhe n shum ekonomi t tjera t pazhvilluara, tatimet e drejtprdrejta nuk luajn nj rol me rndsi n buxhetin e shtetit.

2. Tatimet indirekte.

Tatimet indirekte prfshijn n mes t tjerash TVSH-n, akcizn dhe tarifat doganore. Momentalisht, tatimet indirekte kontribuojn me prqindjen m t madhe t t hyrave t grumbulluara. Kto lloje t t hyrave m s shumti mblidhen n pikat doganore.
9 www.valmirnuredini.tk

Cilat jan format kryesore t financimit t shpenzimeve publike?

Qeveria ka disa mundsi:
3. Taksat. Taksat mund t aplikohen tek shrbimet lokale ose n nivel kombtar. Shembuj t shrbimeve t cilat mund ti nnshtrohen taksave jan: aeroporti; disa dokumente t lshuara nga administrata publike; regjistrimi i bizneseve etj. sht si rregull, q kto lloje t t hyrave nuk luajn rol t rndsishm n buxhetin e nj vendi. 4. Huazimet publike. N situata ku qeveria nuk ka mundsi t financoj shpenzimet aktuale publike prmes mbledhjes s tatimeve t rregullta, ajo detyrohet t huazoj nga burime t brendshme ose t jashtme. Aktualisht Kosova nuk ka t drejt t marr borxh publik..
10 www.valmirnuredini.tk

TVSH, Akciza dhe Tarifat doganore

Tatimi mbi Vlern e Shtuar Tatimi mbi Vlern e Shtuar apo TVSH sht nj tatim mbi konsumin. Aplikohet n furnizimet e mallrave dhe shrbimeve t kryera nga personi i tatueshm n Kosov dhe n importe. Shkalla tatimore (prqindja) normale e TVSH-s sht caktuar 16% e vlers s mallrave dhe shrbimeve te furnizuara dhe te sjellura n Kosov.
11 www.valmirnuredini.tk

Akcizat
N sistemin tatimor jan prfshir tatimet e veanta n qarkullim, ndrkaq secili prej tyre sht rregulluar me ligj t veant, me t cilat tatohen: alkooli, pijet joalkoolike, birra, kafeja, produktet e duhanit, automjetet etj.

12 www.valmirnuredini.tk

Dogana
Pr nga karakteri i vet ekonomik ato jan nj lloj i veant i tatimit indirekt. Edhe pse dallojm dogann pr import, eksport dhe kalimin e transit, sot n sistemet doganore bashkkohore kryesisht e hasim dogann e importit, dhe kt kryesisht n funksion ekonomik t mbrojtjes s prodhimit vendor, kurse roli i saj fiskal sht m pak i rndsishm. Sipas rregullit dogana prcaktohet n prqindje nga vlera e mallit, por n rastet e caktuara aplikohet edhe dogana n shumn absolute pr nj njsi t matjes, prkatsisht sipas sasis ose peshs s mallit.
13 www.valmirnuredini.tk

BUXHETI QEVERITAR
Shpenzimet dhe t ardhurat e parashikuara nga qeveria pr nj periudh njvjeare, pasqyrohen n buxhetin qeveritar. Pra, buxhetin mund ta prkufizojm si pasqyr sistematike financiare e t hyrave dhe t dalave t shtetit dhe t bashksive m t ngushta shoqrore politike pr nj periudh t caktuar, perkatsisht pr nj vit buxhetor. Buxheti shrben pr t regjistruar dhe kontrolluar si kryerjen e shpenzimeve ashtu edhe t ardhurat paraqiten t detajuara. Luhatjet n ekonomi bjn q koh pas kohe sasia e tatimeve q bizneset derdhin n buxhet t ndryshojn. Prandaj buxheti qeveritar mund t jet m tepric pozitive (suficitar) me tepric negative (deficitar) por mund t jet 14 edhe buxhet i balancuar. www.valmirnuredini.tk

BUXHETI QEVERITAR
Buxheti suficitar shkaktohet n ato periudha kur qeveria prkatsisht grumbullon m shum t hyra se sa i nevojiten pr financimin e shpenzimeve aktuale buxhetore. Buxheti deficitar shkaktohet n ato periudha kur qeveria nuk sht e aft t financoj t gjitha shpenzimet e parapara buxhetore nga t hyrat e saja aktuale. Buxheti i balancuar sht kur t ardhurat jan t barabarta me shpenzimet . Deficiti dhe suficiti konsiderohen si situate normale me t cilat ballafaqohet qeverit anekand bots. Por deficiti mund t konsiderohet i dmshm nse lejohet t prsritet n periudh afatgjat, meq n at rast rezultojn n grumbullimin e nj barre t borxhit publik. 15

www.valmirnuredini.tk

Cilat jan komponentet kryesore t shpenzimeve publike?

Shpenzimet publike n mnyr tipike jan t klasifikuara n dy mnyra. 1. Mbi baz horizontale

2. Mbi baz vertikale

16 www.valmirnuredini.tk

Cilat jan komponentet kryesore t shpenzimeve publike?

1. S pari, mbi baz horizontale prgjat t gjitha ministrive n form t:
pagave dhe mditjeve n sektorin publik, shpenzimeve n mallra dhe shrbime, transfereve dhe investimeve kapitale n sektorin publik.

17 www.valmirnuredini.tk

Cilat jan komponentet kryesore t shpenzimeve publike?

2. S dyti, mbi baz vertikale, m detajisht bhet alokimi i resurseve nga qeveria qendrore tek nivelet e ndryshme qeveritare. Pr shembull, programet individuale t ministrive t edukimit, t shndetsis, etj. Duke e vshtruar nga nj perspektiv tjetr, nj pjes e buxhetit qeveritar shfrytzohet pr financimin e investimeve pr zhvillimin e resurseve njerzore si dhe trajnimin e tyre, prfshir ktu sportin, shkencn apo kulturn. Shpenzimet e ksaj natyre e ndihmojn si sektorin publik ashtu edhe at privat. Nj segment shum me rndsi i shpenzimeve publike sht edhe ai i dedikuar pr mbrojtjen sociale t disa kategorive t njerzve: pensionet e financuara nga shteti; pagesat pr ndihma sociale pr t papunt; ndihma sociale pr ata t cilt jan t sfiduar fizikisht, etj
18 www.valmirnuredini.tk

Cilat politika fiskale ndihmojn n nxitjen e zhvillimit ekonomik?

Ka shum mnyra n t cilat politikat fiskale mund t ndihmojn n nxitjen e zhvillimit ekonomik t vendit. N prgjithsi rekomandohet q t hyrat buxhetore t sigurohen prmes nj strukture t till tatimore ku baza e tatueshme si t ardhurat apo shpenzimet pr konsum jan definuar shum gjer dhe sa me m pak prjashtime. Kjo mundson q shkallt tatimore t jen n nivel t ult, duke e zvogluar demotivimin pr t punuar, shpenzuar, investuar apo kursyer. Sa i prket shpenzimeve buxhetore, sht me rndsi q programet qeveritare t jan t dizajnuara n at mnyr q t mbshtesin aktivitetin e sektorit privat duke ofruar nj platforme n favor t rritjes ekonomike dhe punsimit 19 e jo t konkurrojn me t. www.valmirnuredini.tk

Cili sht dallimi mes politiks fiskale dhe asaj monetare?

Kjo sht nj fush kompekse e analizave politike. Thn thjesht, politika fiskale shfrytzon sistemin tatimor dhe shpenzimet qeveritare pr t ndikuar n ekonomi dhe pr t arritur nj sr objektivash t tjera. Politika monetare, n ann tjetr shfrytzon instrumente si ndryshimet n ofertn e paras dhe me shkalln e interesit me qllim q t ndikoj n nivelin e mimeve dhe koston e kredis. Zakonisht politika monetare prcaktohet nga Banka qendrore e Qeveris. Kosova. Pr kt arsye, qeveria gjat prpjekjeve pr t ndikuar n ekonomin sht e kufizuar n shfrytzimin e vet t disa instrumenteve t politikave fiskale. 20
www.valmirnuredini.tk

ka sjell deri te deficiti apo suficiti buxhetor?

Deficiti buxhetor shkaktohet n ato periudha kur qeveria nuk sht a aft t financoj t gjitha shpenzimet e parapara buxhetore nga t hyrat e saja aktuale. Luhatjet n ekonomi bjn q koh pas kohe, sasia e tatimeve q bizneset derdhin n buxhet t ndryshojn. N mnyr q t eliminoj deficitet n prgjithsi, qeveria do t detyrohej q t ndryshoj shpenzimet e parapara ose shkallt tatimore sa her q t ndryshoj niveli i t hyrave buxhetore. Por kjo do t shkaktonte jostabilitet dhe pasiguri tek bizneset, dhe do t rrezikonte financimin e disa segmenteve me interes n sfern publike. Pr t evituar kt, qeveria vendos q t futet n borxhe publike pr t tejkaluar diferencat eventuale.
21 www.valmirnuredini.tk

ka sjell deri te deficiti apo suficiti buxhetor?

E kundrta ndodh kur qeveria prkohsisht grumbullon m shum t hyra se sa i nevojiten pr financimin e shpenzimeve aktuale buxhetore. N kt rast qeveria operon me suficit buxhetor. Ajo mund ti shfrytzoj parat e mbetura pr shlyerjen e detyrimeve t mhershme ndaj kredidhnsve. Deficitet dhe suficitet konsiderohen si situat normale me t cilat ballafaqohen qeverit aneknd bots. Egzistimi i deficitit ose suficitit nuk mund t prdoret si argument pr t konkluduar mbi kualitetin e politiks fiskale. Shumka varet nga faktort q kan sjell deri te deficiti. Deficitet mund t jen t dmshm, nse lejohet t prsriten n periudha afatgjate, meq n at rast rezultojn n grumbullimin e nj barre t borxhit publik. 22
www.valmirnuredini.tk

www.valmirnuredini.tk

23