SADRAJ:

Uvod............................................................................................................................2

Biografija Gazi Husrev-bega.........................................................................................3

Gazi Husrev-begov vakuf..............................................................................................5

Damija.........................................................................................................................8

Medresa i biblioteka....................................................................................................10

Hanikah..........................................................................................................................12

Sahat-kula i muvekkithana.............................................................................................13

Zakljuak.................................................................................................................... .......14

Literatura...........................................................................................................................15

Uvod

Izuavanje biografije Gazi Husrev-bega koji je svojim ivotom i djelom obiljeio vrijeme u kojem je ivio i stvarao je veom znaajno za historiografiju. Linost, koja je svojom ulogom u upravljanju vanim sandacima (Smederevo, Bosna) u pograninim dijelovima Osmanskog carstva, te u brojnim vojnim akcijama utjecala na historijske tokove u Bosni u irem regionu jugoistne Evrope toga vremena, kao i na urbani razvoj Sarajeva, svakako je dugogodinji bosanski namjesnik, vojskovoa i vakif Gazi Husrev-beg. Sve do danas Gazi Husrev-beg je ostao veoma poznata i omiljena linost u narodu, posebno u Sarajevu gdje je uglavnom i podigao svoje zadubine. Na njega je sauvano sjedanje u pjesmi G azi Hurev-beg vodi svatove u Stambol, koja je nastala najvjerovatnije krajem XVII ili poetkom XVIII stoljeda. 1 Postoji i nekoliko legendi vezanih za Gazi Husrev-bega, od kojih neke potvruju historijski izvori, dok druge ne odgovaraju historijskim injenicama, kao npr. ona o gradnji Careve damije ija izgradnja se njemu pripisuje, legenda o mjestu i datumu njegove smrti itd. 2 O Gazi Husrev-begu i njegovom bogatom vakufu postoji brojna literatura, ali kada se ta literatura, kao i objavljeni izvori, uporedi sa dostupnom arhivskom graom pohranjenom u arhivima Sarajeva, Istanbula, Ankare, Dubrovnika, jasno je da se biografija i djelo ovog velikana nae prolosti mogu detaljnije obraditi. Dva puta je bio na poloaju funkcije dravnika, upravnika ova dva vava pogranina sandaka, uestvovao je i u brojnim pohodima, posebno u vojnama koje je poduzimao najpoznatiji sultan Osmanskog carstva Sulejman, poev od pohoda na Beograd 1521. godine, bitke na Mohau 1526. godine pa do dolaska pod Be 1529. Godine. Gazi Husrev-begova uloga kao dravnika i vojskovoe bila je velika, ali za nas je daleko znaajniji njegov doprinos urbanom razvoju Sarajeva. Njegov kompleks graevina podignut u prvoj polovini XVI stoljeda i danas svjedoe o planskoj izgradnji kojoj je bio cilj da ovaj grad bude ne samo administrativni, nego i kulturni, prosvjetni, ekonomski i sufijski centar Bosne. Sudjelovao je u mnogim bitkama kao to su: bitka na Mohakom polju (1526.), u bici za
Beograd (1521.), za osvajanje Budima (1541.)...

Ubijen u Crnoj gori od tamonjih plemena i napravljeno mu je turbe pored njegove damije u Sarajevu. Gazi Husrev-beg je podigao mnogobrojne zadubine kao to su: damija, medresa, biblioteka, hanikah, sahat-kula, muvekkithana, bezistan, Talihan, idr...
1

Narodne pjesme Bonjaka u Bosni i Hercegovini, sabrao Kosta Hormann 1888 -1889. Izbor i predgovor enana Buturovi, Sarajevo 2001., str. XX-XXI; Alija Nametak, Gazi Husrev-beg u narodnoj tradiciji, Spomenica, str. 22-27. 2 Esma Smailbegovi, Prie o Sarajevu Sarajevo 1991.

Biografija Gazi Husrev-bega

Veliki vojskovoa, ratnik, namjesnik Gazi Husrev- beg, roen je 1480. godine u Serezu (Grka). Otac mu je po porijeklu bio Hercegovac (roen u Trebinju), Ferhad - paa, a majka Selduka, jedna od tri kderi sultana Bajezida II. Nakon oeve smrti odlazi u Istanbul, na dvor, gdje dobija odgoj i obrazovanje. Ne postoji mnogo saznanja o njegovoj mladosti, ali navode se podaci da je bio oenjen osloboenom robinjom ahdidar. Husrev-beg je jo kao malo dijete ostao bez oca koji je poginuo 1486 . godine u bici kod Adene kao vojskovoa Beyazida II boredi se protiv egipatskog sultana Kaitbaja. Majka mu je takoer rano umrla i pokopana je u zasebnom turbetu pokraj koga je kasnije podignuto i turbe njenog oca sultana Beyazida II. Husrev-beg je odrastao i odgojen na osmanskom dvoru, a svoje prvo zaduenje dobio je kao diplomata. Dodijeljen je kao pratnja svome daidi carevidu Mehmedu koji je 1503. godine postavljen za krimskog namjesnika sa sjeditem u gradu Kefi. Kao izaslanik carevida Mehmeda iao je na ruski dvor gdje je sa ruskim knezom, kako u svojoj povijesti Bosne navodi Salih-ef Muvekit sjedio za istom sofrom. Kako ved 1504. godine umire carevid Mehmed, Husrev-beg je iz Kefe premjeten za beglerbega u pokrajinu Skenderiju sa sjeditem u Skadru. Viteku titulu gazija, odnosno heroj, koja se je davala istaknutim osmanskim ratnicima i junacima zbog vojnikih uspjeha i hrabrosti, stekao je 1521. godine prije dolaska u Bosnu, zbog zasluga u osvajanju Beograda. Period njegovog namjesnitva na Balkanu trajao je nepunih 18 godina, sa prekidima od 1521.-1541. i prilino je osvijetljen. Njegovu upravu obiljeili su i brojni pohodi.

Gazi Husrev-begov vakuf

Gazi Husrev-begova vakufska dobra nalazila su se u est podruja prostranog Osmanskog carstv: u Serezu u Paa sandaku (Grka) gdje mu je otac Ferhad-beg bio sandakbeg, a i majka, sultanija Selduka, i mala svoja zavjetajna dobra, zatim u Sarajevu, Tenju, Jajcu, Ostrovici (Dalamaciji Hrvatska) i u poegi (Hrvatska). U Sarajevu i Serezu ta dobra su se sastojala od mulkovnih posjeda, dok su ostale uvakufljene zemlje predstavljale mirijske zemlje koje je on dobio u potpuno vlasnitvo na osnovu carske povelje temlikname. Veliki dio tih posjeda kojisu se tada nalazili u graninim predjelima zapravo je osvojio Gazi Husrevbeg. Gazi Husrev-beg je u vakufnami za svoju damiju propisao da se uz pet dnevnih namaza, dumu i dva bajrama, u njegovoj damiji obavljaju jo neki ibadeti i za njihovo izvravanje odredio i dnevna primanja, a u nekim sluajevima i poblie ukazao, kakve kvalifikacije, odnosno strunu spremu, trebaju imati oni, koji de te dunosti obavljati. Najvaniji izvori za izuavanje Gazi Husrev-begovog vakufa su njegove tri vakufname, zatim popisi vakufa u defterima Bosanskog i Klikog sandaka, Muhimme defteri, sidili. To nije vakuf kao ostali vakufi, zapisano je u jednom fermanu upudenom u Sarajevo iz Carigrada u povodu nekih nepravilnosti koje su se deavale u Gazi Husrev-begovom vakufu u drugoj polovini XVI stoljeda. I zaista, ovaj vakuf se od svog poetka izdvajao od ostalih vakufa osnovanih tokom stoljeda u Bosni, ne samo po svome bogatstvu i brojnosti objekata nego i po svome znaaju. Konano, to je i jedini vakuf koji je i pored brojnih nevolja, stradanja i nepravilnosti opstao do danas. U povodu osnivanja Gazi Husrev-begovog vakufa sainjene su tri vakufname, izmeu decembra 1531. i novembra 1537. godine. Vakufnamom je takoer propisano da se u Begovoj damiji, kako se obidno njegova damija u narodu naziva, vre i ove dunosti:

1. Devrihan-svakog petka jedan sat pred dumu namaz petorica hafiza imaju uiti Kur'an. Za njih se u vakufnami pored hifza trai da budu i ugodna glasa. Od tada, pa do danas vodilo se uvijek rauna, kao i u drugim sluajevima, da se postupa po vakufnami i da se ni u demu ne odstupa od propisa navedenih u njoj. 2. Hatma-Poslije podne namaza svaki dan trideset ljudi imaju prouiti u damiji cijeli Kur'an (hatma) i zajedniki uiniti dovu. Sevab od prouene hatme pokloniti Muhammedu a.s., njegovoj porodici, drugovima njegovim, zatim vakifu i svim ostalim muslimanima i muslimankama.

3. Tevhid-Tesbih-takoer svaki dan poslije obavljenog podne namaza petorica ljudimusebbiha imaju prouiti tevhid i sevab od toga pokloniti vakifu i ostalim umrlim muslimanima. 4. Kadi-aer-pred samo podne svaki dan (osim petka) ima se uiti na mahfilu Suretu-l-Mulk (Tebareke), a pred ikindiju, takoer na mahfilu Suretu-n-Nebe' (Amme). 5. Munadi salati-duma-pred ezan za dumu namaz u petak sa munare se objavljuje salavatima da se pribliava vrijeme dume-namaza. 6. Mevlud-vakufnamom je odreeno, koliko se ima utroiti novaca za uenje Mevluda svake godine u njegovoj damiji (300 dirhema). Pored ovoga, vakufnamom odreenog Mevluda, u Begovoj damiji dugi niz godina uio se uodi 12. rebiul-evvela i Mevlud iz evladijjet vakufa Muhameda Fadil-pae erifovida. I u sveanim prilikama u Begovoj damiji se uio, a i danas se ui takoer Mevlud. Tako je prouen sveani Mevlud kad se 1885. godine renovirala Begova damija. Prilikom proslave 400-godinjice Gazi Husrev-begove damije u oktobru 1932. godine, prouen je Mevlud posebno za mukarce, a posebno za ene. To je, koliko se zna, prvi put da je u Begovoj damiji prireeno neto za muslimanski enski svijet. Od godine 1947., otkada se u Begovoj damiji, predaje novoizabranom reisu-l-ulemi menura, prireuje se u tom povodu i Mevlud. I prilikom otvaranja Islamskog teolokog fakulteta u jesen 1977. godine, u ast tog dogaaja prireen je i Mevlud. I u drugim nekim prilikama uen je Mevlud u Begovoj damiji. Vremenom su u Gazi Husrev-begovu vakufu kreirana neka zvanja i uspostavljene slube, kojih nije bilo prilikom gradnje Husrev-begovih hajrata i pisanja njegovih vakufnama. Tako su i u damiji ustanovljene slube vaiza, dersi-'ama i mudevvida. 7. Mudevvid-uprava Gazi Husrev-begova vakufa kreirala je 1868. godine mjesto mudevvida - uitelja za pravilno uenje Kur'ana. Mudevvid je svoja predavanja drao u Begovoj damiji, a kojima su uz uenike medresa mogli prisustvovati i drugi zainteresirani. Mnogi su to koristili i otuda je u Sarajevu ranije bilo dosta ljudi, koji su potpuno pravilno i po svim tedvidskim pravilima uili Kur'an. Kad je umro prvi mudevvid Hadi hafiz Muhamed Emin ef. Hadijahid 1892. godine, sluba mudevvida prela je na njegova sina Hafiz Husni ef. Kako se on u to vrijeme nalazio u Istanbulu na naukama, u mudevvidskoj dunosti zamjenjivali su ga do njegova povratka iz Istanbula Hadi hafiz Mustafa ef. adordija i Ahmed ef. Paralija, trgovac po zanimanju, a koji je tu vjetinu sigurno nauio pred starim Hadijahidem. Kad je u Gazi Husrev-begovoj medresi 1921. godine provedena reforma, od tada je i mudevvid postao stalni nastavnik medrese, a kiraet se uveo u medresi kao redovan predmet. Pored navedenog u Begovoj damiji se odraju i drugi ibadeti. 8. I'tikaf-dok je ranije u mnogim damijama u Sarajevu, naroito arijskim, uspostavljan uz ramazan i'tikaf, sada se on uspostavlja jedino u Begovoj damiji. Nastojalo se uvijek da u

i'tikaf idu (zatvaraju se) poboni ljudi, koji, izmeu ostalog, znaju lijepo i pravilno uiti u Kuranu, jer su mu'tekifi trebali, dok borave u i'tikafu, pored dru gih ibadeta, sto vie uiti i Kur'an. 9. Mukabele-uz ramazan se, kao to je poznato, u mnogim damijama ue mukabele u ra zno vrijeme preko cijelog dana. U Begovoj damiji nekada su se uile i po etiri mukabele: na sehur, pred podne, pred ikindiju i iza ikindije. Uz to uila se mukabela i u Gazi Husrev -begovu turbetu jedan sat pred iftar. Bilo je godina kad se mukabela uila i u Muradbegovu turbetu u vrijeme izmeu mukabele iza ikindije u damiji i mukabele u Husrev-begovu turbetu. Mukabelu pred ikindiju uio je obino jedan, eventualno dva hafiza, dok je m ukabela iza ikindije bila najsveanija. Tu su mukabelu uila gotovo redovno sedmorica, nekad osam, a bilo je godina i devetorica hafiza. Pored sarajevskih ovu mukabelu su uili i hafizi musafiri, koji su preko ramazana boravili u Sarajevu. U Gazi Husrev-begovu turbetu mukabelu su uili obino hafizi, koji su bili i karije. Hafizi, koji su uili mukabelu na sehur, sjedili su ranije uz mimber, a kasnije i sada izmeu mihraba i mimbera, pred podne izmeu mihraba i mimbera, pred ikindiju na mahfilu, a poslije ikindije izmeu mihraba i gornjeg dursa damijskog. Dok se mukabela uila i pred podne, ljudi su je nazivali mukabelom malih hafiza, jer su je uili uglavnom mladi sarajevski hafizi, samo im je ef (bas) bio stariji. Danas se u ovoj damiji ue dvije mukabele: na sehur i pred ikindiju. 10. Zijareti sa'ri se'adet-godine 1876. tadanji sultan Abdul-Aziz podario je Sarajevu amanet, koji se sastojao od jedne navodne dlake iz brade Muhameda a. s. i komada vezenog zastora, kojim se oblau zidovi sobe u kojoj se nalazi kabur Muhameda a. s. Ovaj amanet dopremljen je u Sarajevo sa velikom ceremonijom, a u Sarajevu je primljen sa velikim potovanjem i panjom. Amanet je donesen u Begovu damiju. Kasnije je smjeten i uva se u Gazi Husrev begovu turbetu. Nalazi se u posebnoj zastakljenoj krinji, koja je privrdena na istonom zidu turbeta. Amanet je stigao u Sarajevo 26. augusta, a sutradan, 27., obavljen je prvi zijaret ovoga amaneta. Kako je to onda obavljano, mi danas ne znamo. Iza toga je jo nekoliko godina obavljan zijaret, a onda jedno vrijeme prestane. Tek od 1904. godine zijaret je obnovljen i obavljan je svake godine 26. dan ramazana, odnosno uveer, na Lejletu-l-Kadr, iza jacijenamaza. Zijaret je obustavljen godine 1965., navodno to se ne moe odravati red prilikom samog zijareta. Kad je zijaret obnovljen 1904. godine, sarajevski trgavac Mujaga erim dao je napisati jednu levhu, na kojoj je na turskom jeziku pisalo: Nodas je zijaret dlake hazreti Pejgamberove. Neka Bog to svojom milodu primi!". Levha je uramljena i ustakljena. uva se u turbetu Gazi Husrev-begovu. Dvadeset esti dan ramazana levha bi bila postavljena iznad ulaza u turbe. Sam zijaret obavljao se na sljededi nain: Poslije jacije namaza, mutevelija Gazi Husrevbegova vakufa otvorio bi krinju i iz nje izvadio dvije manje krinje u kojima se nalaze amaneti, dlaka i vezeni dijelovi zastora. Uz uenje tekbira krinje bi dao imamima Begove damije ili nekom drugom od sarajevske uleme, koji bi ih uz uenje tekbira, digli iznad glave i

tako unijeli u damiju. U damiji je ved bio postavljen jedan dui sto ispred mihraba, vie prema sredini dzamije. Tu bi krinje bile sputene, otvorene i lanovi Ilmije bi uvali flaicu s dlakom i komade zastora, a svijet bi u redu mimo toga prolazio, amanete ljubio ili samo mimo njih prolazio. Za svo vrijeme zijareta hafizi bi uili Kur'an ili ilahije i salavate naizmjenino. Mnogi, poto bi obavio zijaret, povlaio bi se u koju od dvije tetimme i tu klanjao obino kazajeta, to jest naklanjavao bi namaze, koji su mu proli. Ako to nije radio, sjedio je i sluao uenje hafiza ili naputao damiju. Poslije obavljenog zijareta, amaneti su na isti nain vraeni u turbe i pohranjeni u krinju. 11. Ikrar-javno oglaavanje da neko hode idi obaviti had, vrilo se putem ikrara. Poslije podne ili ikindije namaza imam damije proui aere, to jest odlomak iz Kur'ana u kome se govori o haddu kao vjerskoj dunosti. Iza aereta proui se prigodna dova. I to je bilo javno oglaavanje da je dotini odluio obaviti hadd. Ikrar se ranije obavljao skoro redovno u Begovoj damiji. Kasnije se to poelo raditi i u drugim, kako arijskim tako i mahalskim damijama. U zadnje vrijeme to se radi i u privatnim kudama. 12. Instalacija reisu-l-uleme ili davanje menure-do 1947. godine sveano davanje menure novoizabranom ili postavljenom reisu-l-ulemi obavljano je u Carevoj damiji. Prvi puta to je uraeno u Begovoj damiji 1947. godine. Od tada pa do danas jo je dva puta, 1957. i 1975, sveano davanje menure obavljeno u Begovoj damiji. I u toj prilici ui se aere i sveana dova.

U zadnjih 70-80 godina ovaj su tevhid vodili Ibrahim ef. Travnianin, zatim Raid ef. Ustovid, pa Hadi Mehemed ef. Muhid. Posljednji je bio Hadi Ali ef. Maid. Svi su oni bili poznati kao veliki takva-sahibije (neobino poboni) i nadasve poteni ljudi, koji su ovosvjetskim stvarima pridavali vrlo malu panju i vrijednost.

Smatralo se ranije velikom asti biti u bilo kakvom hizmetu u Gazi Husrev-begovim institucijama, posebno u damiji. Zato mnogi i kad je zauzeo kakav vii poloaj u Islamskoj vjerskoj zajednici (profesor na medresi, lan Ulema medlisa, pa ak i poloaj reisu-l-uleme) nije naputao slubu, koju je imao u damiji ili kojoj drugoj Gazi Husrev -begovoj instituciji.

Damija
Gazi Husrev-begova damija ili samo Begova damija u Sarajevu je izgraena 1530. godine kao zadubina Gazi Husrev-bega, vladara bosanskog Sandaka. Damija je sa svih strana opkoljena uskim uliicama stare arije, sa desetinama duana, pa ju je nemogue sagledati u njenoj neodoljivoj ljepoti i veliini zbog kojih vai za jedan od najznaajnijih spomenika sakralne arhitekture na Balkanu. Objekat je projektovao Adem Esir Ali Perzijanac iz Tabriza, zarobljen u Tursko-perzijskom ratu, a kasnije, sve do svoje smrti (1538. godine) na dunosti glavnog arhitekte u Carigradu. Gradili su ga dubrovaki majstori. Objekat je kvadratnog oblika, s kupolom prenika 13 metara i visine 16 metara, na koju se nadovezuju manje kupole i polukupole.Prednjim dijelom damije dominiraju teki, mramorni stupovi na koje se oslanjaju lukovi damijske sofe (trijem), koji je dijele na pet kvadratnih polja, od kojih je svako presvoeno kubetom. Glavni ulaz u damiju je vanredno dekorisan krasno stilizovanim arabeskama, ornamentikom, pozlatom i mramorom. Enterijer damije odie nadrealnom prozranou i skladnim dimenzijama prostora. Zahvaljujui odnosu irine prema visini, graditelj je uspio postii impresivan dojam irine, a sjajno rijeeno osvjetljenje pojaava taj dojam. Centralni damijski prostor, u temeljnim je linijama jednostavna figura koja se u vertikalnom profilu razvija do savrenosti. Ovaj prostor je presvoen kubetom (kupola) visokim 26 metara.Originalna dekoracija damije je zbog oteenja i poara restaurirana 1775. godine. Bila je ponovo teko oteena u poaru 1879. godine, a restauracija je, s velikim odmacima od originalnog orijentalnog stila, uraena 1886. godine. Dananja dekoracija damije je potpuno nova i uraena je tokom 2001. i 2002. godine. Pet puta dnevno sa damijske munare oglasi se mujezin koji vjernike poziva na namaz, a taj se poziv svakodnevno ponavlja od 1530./31. godine do danas. Poseban arm ovom objektu daje prelijepi adrvan koji se nalazi u dvoritu, ija voda slui za uzimanje abdesta. Na tom je mjestu prvobitno (1530.) stajao bunar, a dananji oblik s kupolom datira iz 1893. godine. U sjeni damije i stoljetnih lipa su dva turbeta, u kojima je 1541. godine ukopan Gazi Husrevbeg i njegov zatoenik, a kasnije prijatelj dalmatinac Murad-beg Tardi. Begova damija je najznaajniji objekat iz bogate ostavtine Gazi Husrev-bega.

Slika 1. Gazi Husrev-begova damija

Slika 2. Unutrasnjost Begove damije

Medresa i biblioteka

Gazi Husrev-begova medresa je najstarija odgojno-obrazovna institucija u Bosni i Hercegovini i jedna od rijetkih u svijetu koja u kontinuitetu radi nepunih 470 godina. Osnovana je 26. redeba 943. godine po Hidri. Njen osniva je unuk turskog sultana Bajazida II, najznamenitiji namjesnik i dobrotvor Bosne Gazi Husrev-beg, ija vakufnama ini trajnu organizacijsku i programsku osnovu rada ove kole. Poznata je pod imenom Kurumli medresa po olovnim kupolama koje je prekrivaju (Kurumlija). Prvobitno ime je nosila po imenu Gazi Husrev-begove majke, turske princeze iz Seldukog sultanata, u iju slavu je i sagraena, Selduklija. Zahvaljujui vakifovoj mudroj i dalekovidoj oporuci iz navedene Vakufname da se u koli, pored duhovnih i tradicionalnih znanosti, izuava "i drugo to bude potrebno s obzirom na obiaj i mjesto", Gazi Husrev-begova medresa je cijelo vrijeme svoga postojanja bila u punom znanstveno-pedagokom dosluhu s prilikama i vremenom u kojem je djelovala. Gazi Husrev-begovu medresu zavrilo je vie hiljada bonjakih alima, imama, hatiba, mualima, muftija, hafiza, ali i renomiranih filozofa, umjetnika i znanstvenika. Gazi Husrev-begova medresa danas djeluje kao srednja kola. kolovanje traje etiri godine. Nastava se izvodi na bosanskom jeziku po nastavnom planu i programu koji donosi Rijaset Islamske zajednice Bosne i Hercegovine, a odobrava Ministarstvo obrazovanja i nauke Kantona Sarajevo. Svrenici Gazi Husrev-begove medrese mogu nastaviti kolovanje na bilo kojem fakultetu u Bosni i Hercegovini i na mnogim fakultetima u inostranstvu, posebno u islamkom svijetu. Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu osnovana je 1537. godine kada je Gazi Husrevbeg dao da se podigne medresa a u vakufnami o gradnji medrese odredio da ...to pretee od trokova gradnje, da se za to kupi dobrih knjiga, koje e se koristiti u spomenutoj medresi, da se njima koristi ko bude itao i da iz njih prepisuju oni koji se bave naukom.3 Tako se ova biblioteka smatra prvom i najstarijom kulturnom institucijom Bonjaka muslimana. Sve do 1863. godine Biblioteka je ostala u sklopu Kurumlije medrese kada je zbog pomanjkanja prostora premjetena u veu prostoriju dograenu pored Gazi Husrevbegove damije. Tu je ostala sve do 1935. godine kada se zbog poveanja knjinog fonda preselila u prostorije ispred Careve damije gdje je ostala sve do poetka agresije na Bosnu i Hercegovinu 1992. godine, kada je iz sigurnosnih razloga izmjetena na vie sigurnijih mjesta u gradu. Osnovni fond Biblioteke ine rukopisi na arapskom, turskom i perzijskom jeziku kojih ima oko 10.000 kodeksa, po emu ova biblioteka spada meu najvee u Evropi a dobro je poznata i u svijetu. Rukopisi potjeu iz raznih krajeva islamskog svijeta, osobito iz velikih i znaajnih kulturno-naunih centara kao to su Istanbul, Mekka, Medina, Kairo, Bagdad. Znaajan broj ovih rukopisa potjee iz bosanskih gradova i sela gdje su mnogi Bonjaci muslimani pisali originalna djela ili prepisivali knjige drugih autora iz svih, tada poznatih naunih disciplina. Knjini fond Biblioteke se neprestano uveavao tako to su mnogi pojedinci uvakufljavali ili poklanjali knjige ovoj biblioteci. Ponekad su to bile i cijele biblioteke.
3

E. Durakovi, Gazi Husrev-begova vakufnama za medresu u Sarajevu, str. 170.

10

Slika 3. Gazi Husrev-begova medresa

Slika 4. Gazi Husrev-begova biblioteka

11

Hanikah
U blizini medrese Gazi Husrev-beg je podigao i hanikah (perzijska sintagma hane-gah kuda ejhova i dervia), poseban tip medrese gdje se izuavao tesavvuf. Hanikah je pripadao redu halvetija iji je sljedbenik bio i sam Gazi Husrev-beg. Ovaj derviki red je veoma popularan i rairen i u Anadoliji i u Rumeliji. Kasnije, kada su predstavnici halvetijskog tarikata doli u sukob sa nosiocima osmanske vlasti u naoj zemlji, na elo hanikaha doao je ejh nakibendijskog reda. 4 Postoje podaci da je 1857. Godine u hanikahu bio ejh kadirijskog reda Mustafa efendija.5 Prema vakufnami ejhovi u hanikahu su trebali da budu ...poznati po iskrenosti, pobonosti, istrajni na putu sjajnog erijata, koji slijedi djela ejhova i pobonih ljudi, koji poste, ine zikr, suzbijaju zle porive svoje due...6. Za etiri stoljeda svoga rada hanikah je bio rasadnik islamske prosvjete i kulture i dao veliki broj znamenitih ejhova i uleme. Iako je prema vakufnami ortodoksna ulema imala glavnu rije, ipak se u hanikahu odravala i tesavvufska tradicija. Zikr se odravao etvrtkom iza ikindije, odnosno uoi petka i ponedjeljka uvee.7 Prvi poznati ejh Gazi Husrev-begovog hanikaha bio je uveni Ali-Dede Bonjak. To je tek nedavno, na osnovu jednog rukopisa koji se uva u Nacionalnoj i Univerzitetskoj biblioteci Bosne i Hercegovine u Sarajevu pod brojem Rs-338, utvrdio hafiz Haso Popara. U vakufnami je Gazi Husrev-beg odredio da to bude hanikah i zavija, a vremenom je ova institucija prerasla u medresu, gdje su prevladavali predmeti koji se inae predaju u medresama. Meutim, ipak su se u hanikahu sve do XIX stoljeda odravali derviki obredi i izuavao tesavvuf.8 Hanikah je vie puta stradao u poarima, ali uvijek je obnavljan, ovdje se odravao i zikr do 1949. godine kada je posljednji ejh, Hafiz Demaludin-efendija Hadijahid, napustio muddevidsku dunost. Nedavno je hanikah ponovo obnovljen i danas slui kao objekat za odreene kulturne i vjerske manifestacije, izlobeni prostor i slino.

4 5

Demal ehaji, Derviki redovi u jugoslavenskim zemljama, Sarajevo 1986., str. 85. Osmanli Belgelerinde Bosna Hersek / Bosna i Hercegovina u osmanskim dokumentima, hazirlayan Yildirim Aganoglu (et al.), Istanbul 2009., str. 499-500. 6 Vakufnama Gazi Husrev-bega (za damiju) u: Vakufname iz Bosne i Hercegovine (XV i XVI vijek), str. 55. 7 D. ehaji, Gazi Husrev-begov hanekah u Sarajevu, Anali GHB IV, Sarajevo 1976., str. 6. 8 D. ehaji, Derviki redovi u jugoslavenskim zemljama, str. 86.

12

Sahat-kula i muvekkithana

Veina autora koji su do sada pisali o Gazi Husrev-begovoj sahat-kuli navode da je sagraena u XVII stoljedu, a na osnovu posanja turskog historiara, geografa, enciklopediste Katiba elebija. Meutim, na osnovu podataka iz deftera Bosanskog sandaka nastalog 1565. godine vidi se da je ovaj objekat sagraen jo u XVI stoljedu. Naime, u okivru Gazi Husrevbegovog vakufa upisana je, izmeu ostalog, i kuda za sahadiju koja se nalazila u blizini karavan-saraja, to znai najvjerovatnije uz sahat-kulu.9 Ova vitka kamena graevina vie puta je obnavljana, a kada je 1874. godine prezidan gornji dio, postavljen je novi sat koji su iz Londona donijeli trgovci Haimaga Gloo i Mehaga Hadikapetanovid.10 Muvekkithana u haremu Begove damije sagraena je tek 1859. godine, to se vidi i iz kronograma o njenoj izgradnji koji je zabiljeen u Divanu Fadil-pae erifovida.11 Prvi muvekkit u Gazi Husrev-begovoj muvekkithani bio je Salih Sidku Hadihusejnovid, poznatiji pod imenom Muvekkit. Poznat je i po tome to je napisao Historiju Bosne na turskom jeziku koja je prevedena na bosanski. Danas je muvekkit na Gazi Husrev-begovoj sahat-kuli Mensur Zlatar, potomak uvene esnafske porodice Zlatar koji imaju dudan u blizini sahat -kule.

Istanbul, BOA, MAD No 625, str. 701-703. H. Kreevljakovi, Sahat kule u Bosni i Hercegovini, Nae starine IX, Sarajevo 1957., str. 30. 11 M. Mujezinovi, Neobjavljeni natpisi sa Gazi Husrev-begovih graevina u Sarajevu, Anali GHB, knj. II -III, str. 189.
10

13

ZAKLJUAK:

Odabrao sam ovu temu zbog toga to je Gazi Husrev-beg velika historijska linost koja je vijekovima zaduila Sarajevo i mnoga druga mjesta da ga spominju i slue se njegovim dobrima koja je on ostavio u amanet i na koritenje bududim generacijama. On je neponovljiva linost kakvih je malo. Zahvaljujudi Gazi Husrev-begu Sarajevo je sauvano u svom izvornom obliku sve do danas. Baarija je srce grada... Kad nas put navede do Sarajeva trebali bi zijaretiti Husrev-begov mezar, koji se nalazi u turbetu odmah uz njegovu damiju. Pomolimo se za Gazijinu duu, due njegovih blinjih, jer odista nas je svojim vakufima, dobrohotnodu i ovjekoljubljem veoma mnogo zaduio. Na Boijem putu, putu islama, vitez ljubavi i dobrote je veoma puno uinio. Za Husrev -bega je opde dobro bilo ispred njegovog osobnog pojedinanog dobra. Njegova sreda bila je graditi i izgraivati za druge, tako da poslije njega vjernici, ali i svi drugi mogu ivjeti sretno u blagostanju. Husrev-beg je mnogo toga ostavio, inedi hizmet ljudskom rodu. Rijeka dobroinstava Husrev-begovih i danas protie Sarajevom, Bosnom i Hercegovinom. A pisati o Husrev -begu bilo bi pomalo i nepotpuno bez navoenja jednog hadisa Boijeg poslanika Muhammeda, s.a.w.s., po kojem iza umrlog ostaje troje: trajna milostinja (sadaka), korisno znanje i dobro dijete koje ini dove za svoje roditelje. Husrev-beg gotovo nije nita ostavio svojoj obitelji, sve to je ostavio ostalo je nama. Oigledno da nije bolovao od nepotizma i astohleplja, i mnogobrojnih prastarih bolesti ljudske due, koje su u razliitim oblicima prisutne od najstarijih doba sve do danas. Na kraju bismo zavrili rijeima Svemilosnog: I ko uini koliko i zrno dobra vidjet de ga. (Az-Zilzal, 7). Dok je svijeta i vijeka korist vakufa ne prestaje niti se njegovo djelovanje do Sudnjega Dana zavrava. (Gazi Husrev-begova vakufnama, 1531. godine)

14

LITERATURA:

Knjiga: 1. Zlatar, Behija: Gazi Husrev-beg, Sarajevo, Orijentalni institut, Sarajevo, 2010.

Internet: 1.

15

Datum predaje maturskog rada:_______________________________

Miljenje profesora-mentora o radu:

Ocjena maturskog rada: _______ ( ) Datum odbrane maturskog rada: __________ Komisija u sastavu: 1. Predsjednik: _______________________ 2. Ispitiva: __________________________ 3. Stalni lan: ________________________ Potpis lanova komisije: ___________________ ___________________ ___________________

16

Pitanja na usmenom obrazloenju rada: 1. ____________________________________________________________________ 2. ____________________________________________________________________ 3. ____________________________________________________________________

Ocjena usmenog obrazloenja rada: ________ ( ) Ocjena rada: ___________ ( )

17