PENGENALAN Teka-teki merupakan satu genre puisi tersendiri dari segi isinya dan fungsinya.

yang

9/16/10

Ia

juga tergolong sebagai bentuk bebas seperti ungkapan lain, terutamanya syair dan pantun. hiburan merupakan fungsi utama dalam salah satu cara berkomunikasi dalam anggota masyarakat ini. banyak digunakan oleh kanak-kanak dan orang muda, tetapi masih memerlukan campur tangan orang dewasa yang berperanan dalam menyampaikan dan memperkembangkan teka-teki itu kepada generasi muda. teki sebenarnya bersifat sejagat, usaha

Alat

Teka-teki

Teka

 Teka-teki

merupakan budaya Kadazan Dusun di Sabah.

lisan

masyarakat
9/16/10

Teka-teki

dikenali dengan kata sundait. Sundait digabungkan daripada suku kata: sunudai dan karait. bermaksud meminta diberitahu sundait. pula bermaksud menyebut atau meneka tekateki yang diberikan. dalam bahasa Dusun bermakna seseorang akan menjual, iaitu mengemukakan soalan dan seseorang yang lain akan membeli. dicipta menggunakan ayat-ayat pendek dan panjang.

Sunudai Karait

Sundait

Sundait

Sebenarnya

sundait berunsurkan pendidikan yang mempunyai kepelbagaian kandungan. merupakan khazanah serta semangat jati diri

Sundait

PENCIPTAAN SUNDAIT
9/16/10
Penciptaan

sundait dikaitkan dangan anggota badan (kokomoi koulunon), haiwan dan alam sekitar (susumunid gouton om dupod), tumbuh-tumbuhan (kokomoi do totonomon), kelakuan dan aktiviti harian manusia (kokomoi do kowoyo-woyoon koposion tulun) bercirikan kepelbagaian struktur termasuk di dalam soalan, jawapan, irama dan keseimbangan struktur binaan. juga boleh diungkapkan dalam bentuk bandak (sindiran), lilingoon (hiburan) mahupun dalam taala-ala (seperti berpantun-soal jawab) ialah sebahagian daripada budaya masyarakat yang menyebabkan sundait dikelilingi oleh tabu. sundait adalah budaya lisan Kadazandusun, namun terdapat pantang larang yang menpengaruhi

Sundait

Sundait

Teka-teki

Meskipun

 Pada

masa dahulu, ia diujarkan semasa musim menuai padi (mongomot). Hal ini kerana pengucapan sundait dipercayai akan dapat menggandakan hasil tuaian pada sesuatu musim penuaian.
9/16/10

Sesuatu

permainan dijalankan semasa pembersihan kawasan huma (gumamas) yang akan menyebabkan rumput tumbuh dengan banyak. bahawa sundait dilarang untuk dituturkan sebelum waktu menuai. Jika larangan ini dilanggar akan mendapat tulah dan hasil tanaman padi mudah diserang serangga perosak. muda kini tidak lagi mempercayai larangan yang wujud dalam penuturan sundait ekoran daripada perkembangan pendidikan dan mereka tidak lagi cenderung untuk berkecimpung dalam sektor pertanian terutamanya penanaman padi.

Kepercayaan

Generasi

FUNGSI SUNDAIT

Aktiviti sundait dapat mengeratkan hubungan antara anggota masyarakat dalam sesebuah perkampungan. Seandainya si pembeli sundait tidk mengetahui jawapan kepada sundait yang dijual, maka individu itu boleh merayu kepada penjual sundait dengan mengujarkan sundait ini:

9/16/10

Sundawon ku bokilong Awo owit-owit Limuntai po doho Awitku nagindo

Kayu api ku bengkok Tidak dapat ku mengangkat Tolong pendekkan batangnya Barulah dapat ku angkat

 Penciptaan

dan permainan sundait berupaya melatih dan menajamkan fikiran seseorang serta memerlukan kemahiran dan kepantasan berfikir. dibahagikan kepada dua bahagian :i.

9/16/10

Sundait

Sundait mudah
Mengandungi sebaris atau dua baris ayat. Contoh: aiso kabang om aiso busul (tiada mulut dan tiada punggung) jawapan: pacat

insan noh paakano gisom obunsoroi (diberi makan sekali sehingga mati kekenyangan) jawapan: bantal

ii. Sundait berbentuk rangkap

9/16/10

Terdiri daripada empat baris atau prosa panjang.

Layuk-layuk tandaki layuk do sumpopoit opoit gia singgarung nu to poloyukan ku tondig

mendayu-dayu si burung tandaki mendayu-dayu si burung sumpopoit terasa pahit tapai mu itu walaupun mabuk aku masih bisa menyanyi (jawapan: tapai)

Prosa
Kosonong do sumandak koboboyo do dinayang minongogom id natadon mingkakat nopo om mingkakat mundii kam mundii mingkakat aiso tulang mundii aiso vonis vusakan nopo om vusakan vusakan om rombituon minongompos dot buluntung Cantiknya si gadis

9/16/10

9/16/10

Intolu po koonsok om milo nogi akanon yang bermaksud tiga kali masak barulah dapat makan Monsu nopo id (jawapan: timpak do parai/padi) watu, modop nopo nga poinsuang do kayu yang bermaksud mandi di atas batu, tidur

Manambadak nogi o molohing om amu nogi ih komulakan yang bermaksud semasa kanakkanak tidak berbedak,apabila Tumulud besar memakai kolumpisau Sundait bedak sumako direka (jawapan: pokuliot berdasar gorouk/kundur) yang kan citra bermaksud daripada terbang si sumber burung sekelilin layangg

 Sundait

memaparkan keunikan yang bersifat sindiran halus dan perlu difahami dengan teliti oleh si pendengar untuk mengelakkan daripada menyinggung perasaan si pendengar.
9/16/10
a)

Ampai ampai nuluhon sinunsui tikus lumo saala pod kopirumo om tandasan nod miabpai

Kawasan gunung berlapis-lapis, disusuli sejenis tikus, sepasang kekasih bertemu untuk pertama kali, orang tua menghakimi dan mengkritik mereka berdasarkan kedudukan. (Jawapan: orang cacat yang bertemu dengan kritikan yang tidak adil)

b)

Sait ku botanggung hilo ganggarau ngadau

Kesimpulan

Sundait memaparkan kandungan pemikiran dan dunia kehidupan masyarakatnya. Tanpa pengetahuan tentang budaya dan bahasa dalam satu-satu etnik itu, bermakna agar sukar untuk memahami sundait yang dikemukakan, meskipun sundait itu diterjemahkan keranan nilai intrinsik di dalamnya hilang bersama proses terjemahan. Kekangan bahasa juga menyebabkan generasi muda Kadazan Dusun lupa akan kewujudan dan kehebatan sundait yang kadang-kadang terlalu arkaik bunyinya. Kesannya mereka tidak memahami bahasa yang menyebabkan minat di kalangan muda turut luntur dan goyah ekoran daripada sistem pendidikan hampir meminggirkan sundait kerana mereka tidak mempunyai masa senggang untuk mendengar atau memikirkan jawapan untuk sundait. Sekiranya sikap ini

9/16/10