O

vaj vodi predstavlja jedan od mnogobrojnih vodia (obrazaca) za izradu biznis plana. Odgovor na pitanje: ''Koji je najbolji?'' se ne moe dati jer je to subjektivna stvar. U sutini svako za sebe treba da izabere onaj koji mu najvie odgovara, a to e zavisiti od vie stvari:

Glavnog cilja biznis plana (da li ga radite iskljuivo za svoje potrebe ili e vam sluiti da biste traili kredit ili ideju predstavili potencijalnom poslovnom partneru), Vrste djelatnosti (biznis plan za trgovaku firmu i za proizvodnu e se razlikovati), Razvojne faze (veliine) privrednog subjekta (biznis plan za posao koji tek treba da pone i koji e zapoljavati 3-4 radnika nee biti isti kao i biznis plan kompanije koja ima 1000 radnika u nekoliko zemalja)

Ovaj vodi je prilagoen onima koji namjeravaju da pokrenu vlastiti biznis, i to proizvodnju, iako moe biti prilagoen i za trgovinu i uslune djelatnosti. Matrica na kojoj je razvijen se sastoji od slijedeih pitanja: ta elim da proizvodim/ koje usluge da pruam? kome u to prodavati? ko e mi biti konkurenti i u emu u biti bolji od njih? koliko u moi da prodam? ta treba da uradim da bih toliko prodao (promocija, distribucija)? koliko kojih proizvoda treba da proivedem (usluga da pruim)? ta e mi sve trebati da bih toliko proizveo (maine, sirovine, radnici itd.)? kako u organizovati poslovanje? kolike u prihode ostvariti? koje trokove u imati? isplati li se to raditi?

Kao osnov za izradu ovog vodia posluio je Prirunik za izradu biznis plana organizacije CEFE-International, kojeg je preradio i u ovoj formi i sadraju kreirao CEFE trener Boris Dragi.

Sadraj

A - uvod i analiza poslovnih ideja (prve tri stranice teksta), B - vodi za izradu biznis plana 1. rezime 2. marketing plan 3. plan proizvodnje 4. plan organizacije poslovanja, 5. finansijski plan 5.1. Plan finansiranja investicije 5.2. Plan prihoda i trokova 5.3. Plan novanih tokova (Cash Flow) 5.4. Poetni bilans stanja 5.5. Finansijski indikatori poslovanja C - registracija biznisa

Ukoliko imate jednu ili vie poslovnih ideja, prije nego to potroite vrijeme i novac za izradu biznis plana, prethodno ih ocijenite uz pomo SWOT analize. SWOT analiza je tehnika identifikovanja: snaga, slabosti, prilika i prijetnji onog to je predmet analize. Predmet SWOT analize mogu biti razliite ''stvari'', te je pogodna i za analizu poslovnih ideja. to se tie postojeih privrednih subjekata, predmet ove analize moe biti privredni subjekt u cjelosti, pojedine njegove komponente, pojedini proizvodi itd. Analiza treba da ukae na to ta treba preduzeti kako bi se pospjeile snagu, eliminisale slabosti, iskoristile prilike i onemoguilo da se prijetnje ostvare, ili da se bar umanji njihov uticaj. Primjer: SWOT analiza odreenog proizvoda firme POZITIVNO U ...................SNAGE ................... N - kvalitetna sirovina U - dobra ambalaa koja dugo odrava proizvod svjeim T R A Nj I V ...................PRILIKE................... A - oekuje se smanjenje PDV-a na ove proizvode Nj - uvoenje standarda i pootravanje S kontrola, ime e dio konkurencije biti eliminisan K I ...................PRIJETNJE................... - mogu nedostatak sirovina u budunosti - oekuje se ukidanje carina na uvoz ove vrste proizvoda ime e proizvod izgubiti na konkurentnosti NEGATIVNO ...................SLABOSTI................... - visoka cijena - lo dizajn

Kod SWOT analize privrednog subjekta mogu se posmatrati: Finansijska sredstva (sopstveni kapital, mogunost dobijanja kredita,) Fizika sredstva (objekti, maine, infrastruktura, vozila...) Kadrovi (struno znanje, iskustvo, navike, zahtjevi...) Proizvodnja (uslovi za proizvodnju: temperatura, svjetlost, buka, okolina...) Proizvodi (pakovanje, cijena, kvalitet...) Dobavljai (koliine koje mogu obezbjediti, kvalitet, cijena) Promocija (sredstva, mediji, trokovi, ...)

Prednosti su pod kontrolom preduzetnika/ preduzea i pojavljuju se u sadanjosti! Prednosti treba naglasiti i iskoristiti da bi se smanjile slabosti. Slabosti su pod kontrolom preduzetnika/ preduzea ; one se javljaju u sadanjosti. One su " nedostatak...", "manjak...", ili slabe strane. Koliko god je mogue, slabosti treba eliminisati! Prilike su pozitivni ili poeljni faktori u okruenju koje preduzetnik/ preduzee treba iskoristiti ili koji ine njegov projekat potencijalno odrivim. Oni su, meutim, uglavnom izvan kontrole preduzetnika . Razlikuju se od prednosti u smislu da su prednosti pozitivni interni faktori preduzea (pod kontrolom). Opasnosti su negativni ili nepoeljni eksterni faktori u okruenju i obino izvan kontrole preduzetnika . Oni nepovoljno utiu na preduzee, ako se ne eliminiu ili prevaziu. Opasnosti se razlikuju od slabosti utoliko to su izvan kontrole preduzetnika. Oboje ima negativan uticaj na preduzee. Svrha analiziranja opasnosti je nai naine da se od njih zatiti, tj. pokuaj da se izbjegnu ili smanji njihov negativan uticaj preduzimanjem kontra-akcija.

Rezime
SAETAK Unesite sadraj u vidu tabele u kojoj su navedeni glavni naslovi i podnaslovi. REZIME 1. Kratak profil preduzetnika - firme U sluaju da ete plan prezentovati potencijalnim finansijerima (banka, mikrokreditna organizacija, partner suulaga) neophodno je da navedete osnovne podatke o sebi: Ime i prezime, starost, zanimanje, radno iskustvo s naglaskom na iskustvu u djelatnosti koju namjeravate zapoeti, i sl. Ukoliko ste ve osnovali firmu, navedite i osnovne podatke o firmi:

istorijat, organizaciona struktura, broj zaposlenih, imovina djelatnost trite - geografsko podruje najvaniji kupci i dobavljai najvaniji konkurenti ostvareni obim poslovanja, prihodi .

2. Saetak biznis plana Ukratko opiite najvanije podatke iz biznis plana djelatnost, proizvode/usluge, trite, lokaciju, proces proizvodnje, kapacitete (objekti, oprema), vlasniku i menadersku strukturu i strukturu radnika, organizacioni oblik, potrebna ulaganja i izvore finansiranja, i oekivane rezultate, (poeljno na 1-2 stranice). Ovaj dio uradite poslednji, tj. nakon to uradite biznis plan.

Marketing plan

Opis proizvoda / usluga Opiite asortiman proizvoda/ usluga, a najznaajnije proizvode/ usluge opiite detaljnije (bitne karakteristike proizvoda: sastav, veliina, boja, oblik, nain upotrebe, da li je to nov ili ve postojei proizvod,...)

Trite
Geografsko podruje Navedite geografsko podruje na kom mislite plasirati svoje proizvode, odnosno pruati svoje usluge. Npr. usluge u pruati na teritoriji Banjaluke, proizvode u plasirati u Bosni i Hercegovini i Srbiji i sl. Kome su namjenjeni proizvodi i kako plasirati proizvode? a) Ciljno trite (grupa) Ovdje je rije o ciljnoj grupi, u okviru navedenog trinog podruja koje ste izabrali, na koje ete ciljati sa prodajom vaih proizvoda, tj. kojima ete prilagoditi svoje proizvode/ usluge. Identifikujte ciljno trite to je mogue jasnije (starosna dob, pol, bogatstvo/ prihodi, zanimanje, itd.) kako bi bili sigurni da proizvod/ usluga zaista odgovara njihovom ukusu, potrebama, eljama. b) Plasman / distribucija Da li ete proizvode prodavati veletrgovcima, trgovcima na malo, ili direktno graanima? Ako planirate da se bavite trgovinom ili pruanjem ugostiteljskih usluga, detaljno obrazloite prednosti i nedostatke lokacije. Ukoliko je firma orijentisana na proizvodnju, bilo bi bolje da je u blizini izvora sirovine ili blizu infrastrukturnih objekata (npr. luka), i centara za transport i komunalije (npr., energija, struja), u cilju smanjenja trokova.

Poreenje sa konkurencijom Prikupite to vie informacija o konkurenciji (ko su najjai konkurenti, kakvi su njihovi proizvodi, po kojim cijenama prodaju, koliki promet ostvaruju, s kojom imovinom raspolau, koliko imaju zaposlenih i koju tehnologiju koriste, da li se promoviu, koja sredstva promocije koriste, na kojim medijima...) Izvrite poreenje sa konkurencijom. U emu mislite da ete biti bolji? Npr. ta e initi Va proizvod jedinstvenim na tritu? Da li e biti boljeg kvaliteta od onog koji je trenutno dostupan, ili e cijena biti povoljnija?

Procjena tranje Ako se ne moete posluiti pouzdanim statistikim podacima dobro bi bilo da napravite jednostavnu i jeftinu probnu anketu, tj, prikupite podatke iz prve ruke ili primarne podatke. Na primjer, ako znate koliko ima prodavnica koje prodaju vae ili sline proizvode, i ako anketirate neke od njih u pogledu njihove prodaje, moete priblino izraunati ukupnu prodaju proizvoda. Procjenu moete napraviti na vie naina:

Ukoliko se planirate baviti proizvodnjom sapuna i prodavati ga na podruju Sarajeva, potronju sapuna na tom podruju moete izraunati koristei statistike podatke o proizvodnji, uvozu i izvozu za BiH. Potronja = proizvodnja + uvoz izvoz. Zatim potronju u BiH podjelite sa brojem stanovnika u BiH, kako biste izraunali potronju po glavi stanovnika. Nakon toga taj podatak pomnoite sa brojem stanovnika podruja koje ete pokrivati (Sarajevo). Ako se ne moe doi do podataka o potronji u BiH, provjerite da li postoje objavljeni podaci o potronji po glavi stanovnika u Srbiji. Poto je standard graana u BiH i Srbiji ujednaen, pretpostavite da je i u BiH potronja po glavi stanovnika na tom nivou. U Sarajevu ima X domainstava. Anketiranjem 100 domainstava dolo se do informacije da prosjeno domainstvo mjeseno troi Y sapuna. Potronja sapuna na godinjem nivou u Sarjevu= X * Y * 12

Procjena trinog udjela Podaci sa prethodne stranice treba da Vam pomognu da napravite ovu procjenu. Vae trino uee e zavisiti od Vae sposobnosti kao preduzetnik a da prodate svoj proizvod, vae prodajne mree, promotivnih mjera, od veliine i kvaliteta konkurencije, itd. Ova procjena e predstavljati osnov za plan obima prodaje, te se stoga podrudite da je to realnije napravite.

Plan obima prodaje

Nakon to procijenite udio na tritu koji realno moete osvojiti, napravite procjenu vae oekivane prodaje (prognoza prodaje), tj., mjeseno za prvu godinu i godinje u narednih tri do pet godina (poeljno kvartalno za 2. godinu). Prva godinja prognoza prodaje je obino dio procijenjenog udjela na tritu i dobro je i tu procjenu dodatno umanjiti za 20-30%. zbog opreza. Ovo je da bi se dopustile neke greke u procjenjivanju trita. Prodajne cijene proizvoda / usluga Kod odreivanja prodajne cijene vodite rauna o jedininim trokovima i o cijenama konkurentskih proizvoda. Ukoliko uvodite novi proizvod/ uslugu na trite, provjerite koje cijene su potroai spremni da prihvate? Koje e se promotivne mjere koristiti? Promocija je neophodna da bi se kupci/ potroai informisali o Vaoj firmi i proizvodima / uslugama koje nudi, te uvjerili da kupe Va proizvod / uslugu a ne proizvode/ usluge konkurencije. Neke od ovih mjera su:

oglasi (reklame) na TV i radio stanicama, u novinama, asopisima, internetu, posteri, besplatni uzorci, obavjetenja za tampu, nagradne igre, sponzorstvo, uee na trgovakim sajmovima i izlobama, lina prodaja (direktne posjete, eventualno telefonom).

Vodite rauna da e ove aktivnosti kotati novaca Vau firmu, pa razmislite da li e svaka promotivna mjera voditi porastu prodaje.

Koliko trebate za promociju i distribuciju vaeg proizvoda? Precizno proraunajte trokove promocije i distribucije.

Plan proizvodnje

Plan obima i dinamike proizvodnje (pruanja usluga) Bazirajui se na planu prodaje (u sklopu marketing plana) navedite planirani obim proizvodnje (pruanja usluga) i dinamiku po mjesecima, npr.: Proizvod Proizvod A Proizvod B ........ ema i opis procesa proizvodnje (pruanja usluga) Da biste sagledali sve trokove koji e u procesu proizvodnje javiti (radna snaga, sirovina, i reijski trokovi), korisno je pratiti itav proizvodni proces i spoznati kako se prima sirovina i postepeno transformie putem razliitih procesa (npr., rezanjem, mijeanjem, sastavljanjem, finiiranjem, pakovanjem, itd.) u gotov proizvod. Opis procesa ne mora biti dugako objanjenje, nego treba da pokriva sve glavne operacije. Grafikon toka procesa je korisno sredstvo za prikazivanje proizvodnog procesa. Ovo e takoe pojasniti koliko radnika je potrebno u svakoj fazi i koje su im kvalifikacije neophodne. 1. mjesec 180 kg 140 kg 2. mjesec 220 kg 150 kg 3. mjesec 250 kg 180 kg ......

Opis objekta i/ili zemljita potrebnog za proizvodnju ili pruanje usluge Pri opisu vodite rauna o detaljima koji su relevantni za obavljanje djelatnosti, tj. svi ili neki od navedenih: cijena izgradnje, kupovine ili zakupa objekata, propisane amortizacione stope, lokacija (samo proizvodnih objekata, odnosno onih gdje se prua osnovna usluga), povrina, spratnost, broj prostorija, visina, osvjetljenje, ventilacija, zvuna izolacija, nain zagrijavanja i sl.) Npr. ako je u pitanju uzgoj gljiva, ventilacija i osvjetljenje su bitan faktor, dok kod raunovodstvenog biroa nema potrebe naglaavati ova dva faktora. Opis opreme (maine, kompjuteri, vozila i sl.) Odnosi se na opremu koja je direktno vezana za proces proizvodnje (pruanja usluga), pri emu treba navesti: broj, vrstu, kapacitet, cijene, dobavljae, ostale trokove nabavke

(carina, transport, montaa i sl.), vrijeme isporuke, oekivani rok trajanja ili propisane amortizacione stope.

Potrebne sirovine, materijal i sitni alat i/ili pribor Navesti potrebne koliine (uveane za zalihe), vrstu, cijene, dobavljae, zavisne trokove nabavke (transport, carina), rokove plaanja i druge uslove kupovine, eventualne sezonske promjene u dostupnosti i sl.

Radna snaga Navesti broj stalno potrebnih radnika (samo onih u proizvodnji, odnosno onih koji e direktno biti angaovani na pruanju usluga) i broj povremeno potrebnih (navesti vrijeme kad e biti potrebni, npr. samo subotom, samo u julu, samo tokom ljeta i sl.), potrebne kvalifikacije radnika, dostupnost radnika potrebnih kvalifikacija, plate radnika, itd.

Reijski trokovi proizvodnje (pruanja usluga) Navesti planirane trokove struje, grijanja, odravanja maina (oni koji se javljaju zbog proizvodnje ili pruanja usluga, dakle troak struje za zagrijavanje kancelarija administracije ne pripada ovdje).

Plan organizacije poslovanja

Organizacioni oblik firme Kako ete registrovati svoj biznis, da li kao preduzetnika djelatnost (zanatska radnja, ugostiteljska radnja, trgovaka radnja) ili kao preduzee (akcionarsko drutvo, drutvo ograniene odgovornosti, ortako drutvo, komanditno drutvo). Organizaciona struktura firme Da bi firma poslovala efikasno, mora postojati neka struktura autoriteta i odgovornosti (zapovjedni lanac), podjela rada (distribucija poslova), i definicija toga ta svaki pojedinac treba da radi u firmi (opis poslova). Stoga je firmi neophodna organizaciona struktura. Ovo se glavnom prikazuje preko grafikona, tj. organizacione eme. U osmiljavanju organizacione strukture, vano je da se imaju na umusve potrebne funkcije poslovanja (marketing, proizvodnja, finansije, ...). U maloj firmi, jedna osoba moe upravljati sa nekoliko funkcija. Na primjer, preduzetnik moe imati dvostruku ulogu, kao direktor firme i kao direktor proizvodnje. Objekti (prostorije) i oprema Navedite prostorije, opremu i inventar koji su potrebni za funkcionisanje firme, a koji nisu u direktnoj vezi sa proizvodnjom ili pruanjem usluga. Npr. kancelarija za direktora, sekretaricu, raunovou, portira, sanitarni vor, garaa, sala za sastanke, sala za doruak, izlobeni salon, kompjuteri, telefoni, tampai, kamioni, automobili, garae, tepisi, stolice i sl. Radna snaga Navedite broj i kvalifikacije potrebne ostale radne snage i njihove plate (za radnu snagu i menadere koji nisu spomenuti u proizvodnom planu).

Predoperativne aktivnosti Navedite sve aktivnosti koje e biti potrebno obaviti prije poetka poslovanja, i vremenski period potreban za obavljanje ovih aktivnosti. Npr: ureenje zemljita, registracija preduzea, dobijanje graevinske dozvole, izgradnja objekta, nabavka opreme, dobijanje radne dozvole, zapoljavanje radnika i sl.). Trokovi poslovanja Navedite sve trokove poslovanja koje niste naveli prethodnim dijelovima plana (trokovi amortizacije opreme i objekata u kojima se ne odvija proizvodnja, trokovi goriva, trokovi struje za kancelarije, trokovi telefona, trokovi interneta, itd.).

Finansijski plan

Plan finansiranja investicije

(pregled potrebnih ulaganja i izvora finansiranja)

R.br. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Poetna ulaganja Zemljite Objekti (zgrade) Oprema (maine) Vozila Inventar Poetne zalihe sirovina i mat. Registracija firme Osiguranje Poetni novani saldo Ostalo UKUPNO:

Iznos (KM) R.br. 1. 2. 3. 4.

Izvori finansiranja Vlastiti kapital Pozajm. od prijatelja Kredit od banke Dug dobavljaima

Iznos (KM)

5.

UKUPNO:

Planirani bilans uspjeha

Plan prihoda i trokova (planirani bilans uspjeha) Opis R.br. Prihodi 1. 2. 3. Prihodi od prodaje na domaem tritu Prihodi od prodaje na stranom tritu Ukupni prihodi Iznos (KM)

Trokovi: 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. Sirovine i materijal Neto zarade radnika Porezi i doprinosi na neto zarade El. energija Telefon Internet Trokovi amortizacije Gorivo Odravanje opreme i vozila Ishrana radnika Zakup poslovnog prostora Gradsko grijanje Komunalije (voda i odvoz otpada) Trokovi kamata Porezi i takse Promocija (TV, radio i novinski oglasi i reklame, bilbordi, katalozi, nagradna igra, degustacije itd.) Ostali trokovi Ukupno trokovi Dobit/ gubitak Porez na dobit (u Republici Srpskoj 10%, u Federaciji BH 30%) Neto dobit nakon oporezivanja

Cash Flow
Plan novanih tokova (cash flow)

R.br.

Opis

0 Ostaje prazno u 0. periodu

1. mjesec 2. mjesec

3., 4., 11. mjesec

12. mjesec

1. 2.

Poetno stanje novca Priliv od prodaje (naplaeni prihodi) Drugi priliv (poetni unos i poveanje kapitala, podizanje kredita, ...) UKUPAN PRILIV (=2. + 3.) Ulaganja Nabavka proizvodne opreme Nabavka kancelarijske opreme Nabavka inventara Nabavka vozila Izgradnja, kupovina, adaptacija poslovnog prostora Nabavka poetnih zaliha sirovina Registracija preduzea Uvoenje telefonske linije Ostala ulaganja Plaanja obaveza i novana

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

rezerva (stavka 19.) 14. 15. 16. 17. 18. 19. 19. 20. 21. 22. 23. Sirovine i materijal Bruto plate radnika El. energija Zakup poslovnog prostora Grijanje Rate kredita Novana rezerva (saldo sa kojim se eli poeti poslovanje) Ostale obaveze (komunalije, porezi, telefon itd.) UKUPNO ODLIV (od 5. do 20.) Razlika priliva i odliva (neto novani tok) (=4. 21.) Novo stanje (ujedno poetno za naredni period) (=1. + 22.)

Poetni bilans stanja

Aktiva (imovina / sredstva ) Obrtna sredstva Novac u blagajni Novac na raunu Potraivanja od kupaca Zalihe gotovih proizvoda Zalihe sirovina i materijala Sitni inventar Osnovna sredstva Vozila Oprema Objekti Zemljite

Pasiva (izvori sredstava) Kratkorone obaveze Dug dobavljaima Dug za poreze i doprinose Kratkoroni krediti Dugorone obaveze Dugoroni krediti Vlastiti kapital

Finansijski indikatori poslovanja

Finansijski pokazatelji poslovanja se dijele na:

Pokazatelje profitabilnosti Pokazatelje likvidnosti Pokazatelje sigurnosti Pokazatelje aktivnosti

Za one koji ele da pokrenu biznis je dovoljno da izraunaju slijedee indikatore kako bi mogli odluiti da li e planirani biznis biti isplativ.

Stopa povrata na ulaganja = (neto dobit nakon oporezivanja / uloena sredstva) x 100 Period povrata ulaganja = 100 / prosjena stopa povrata na ulaganja Mara neto dobiti = (neto dobit nakon oporezivanja / prihod) x 100

Ovim korakom zavravate izradu svog biznis plana. Nakon uspjene izrade biznis plana potrebno je pristupiti registraciji preduzea.

Registracija privrednih subjekata

Registracija privrednih subjekata je regulisana slijedeim zakonima: RS Zakon o preduzeima (Slubeni glasnik RS br. . 24/98, 62/02, 66/02, 38/03, 97/04, 34/06), Zakon o zanatsko-preduzetnikoj djelatnosti (Slubeni gl. RS br. 16/02, 39/03, 97/04, 34/06) Pravilnik o odreivanju djelatnosti za ije obavljanje nije potreban poslovni prostor (Slubeni gl. RS br. 49/02) FBiH Zakon o privrednim drutvima (Slubene novine FbiH br. 23/99, 45/00, 2/02, 6/02, 29/03) Zakon o obrtu (Slubene novine FbiH br. 52/02, 29/03,11/05) Registracija privrednog subjekta je postupak kod nadlenog organa kojim dobijate odobrenje za obavljanje odreene/ih djelatnosti na odreenom teritoriju na nain i pod uslovima propisan zakonom. Privrednu djelatnost mogu obavljati pravna i fizika lica: 1) Pravna lica:

Preduzea / Privredna drutva Zadruge

2) Fizika lica:

Preduzetnici / Obrtnici Poljoprivredna proizvodnja

PRAVNA LICA
U Republici Srpskoj se mogu organizovati privredna drutva i javna preduzea. 1) Privredna drutva su: Drutva lica (Ortako drutvo, Komanditno drutvo) Drutva kapitala ( Akcionarsko drutvo, Drutvo ograniene odgovornosti) Ortako drutvo (o.d.) drutvo koje se osniva ugovorom dva ili vie fizikih lica koja se obavezuju da, uz sopstvenu neogranienu solidarnu odgovornost za obaveze drutva, obavljaju odreenu djelatnost pod zajednikom personalnom firmom. Ortako drutvo mogu osnovati najmanje dva fizika lica, i to ugovorom u pismenoj formi. Karakteristika ovog drutva, jeste to to ortaci neogranieno solidarno odgovaraju za obaveze drutva svojom linom imovinom. Zbog toga ne postoji zakonom propisan minimum osnovnog kapitala ovakvog preduzea. Komanditno drutvo (k.d.) drutvo koje se osniva ugovorom dva ili vie lica radi obavljanja djelatnosti pod zajednikom firmom, od kojih najmanje jedno lice odgovara neogranieno solidarno za obaveze drutva (Komplementar), a rizik najmanje jednog lica ogranien je na visinu ugovorenog uloga (Komanditor). Kao i kod ortakog drutva, ni ovdje zakon ne propisuje minimum osnovnog kapitala preduzea. Akcionarsko drutvo (a.d.) drutvo koje osnivaju pravna, odnosno fizika lica radi obavljanja djelatnosti, a iji je osnovni kapital utvren i podijeljen na akcije odreene nominalne vrijednosti. Vlasnici nad preduzeem ovdje odgovaraju samo do visine svog uloga, te zbog tog zakon propisuje minimum osnovnog kapitala preduzea. Drutvo sa ogranienom odgovornou (d.o.o.) drutvo koje, radi obavljanja djelatnosti, osnivaju pravna ili fizika lica koja ne odgovaraju za obaveze drutva, a snose rizik za poslovanje drutva do visine svog uloga. Ulozi lanova drutva ine osnovni kapital drutva. 2 ) Javno preduzee je preduzee koje se osniva radi obavljanja djelatnosti od opteg interesa i mogu ga osnovati republika ili optina/grad. U Federaciji BiH se mogu organizovati privredna drutva i javna preduzea. a) Privredna drutva: - Drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou (d.n.o.) - Komanditno druvo (k.d.)

- Dioniko drutvo (d.d.) - Drutvo sa ogranienom odgovornou (d.o.o.) b) Javno preduzee Drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou (d.n.o.) - se osniva ugovorom dvije ili vie osoba, koje odgovaraju za obaveze preduzea cjelokupnom svojom privatnom imovinom. Drutvo s neogranienom solidarnom odgovornou osniva se ugovorom o osnivanju. Ugovor o osnivanju drutva s neogranienom solidarnom odgovornou obavezno sadri ime, prezime i adresu prebivalita ili firmu i sjedite lanova drutva, firmu, sjedite i djelatnost drutva i prava i obaveze lanova. U podjeli dobiti, snoenju rizika i pokrivanju gubitaka, osnivai uestvuju solidarno i preduzeem upravljaju svi lanovi ravnopravno i odgovorno. Komanditno drutvo (k.d.) - osnivaju najmanje jedan komanditor (tajni lan) i jedan komplementar (javni lan). Osniva se ugovorom. Za obaveze drutva odgovaraju komplementari cjelokupnom svojom imovinom. Ulog komanditora je iskljuivo u novcu, dok komplementara moe biti u novcu, stvarima i pravima. Osnovni ulog pri registraciji je 50 000 KM. Komanditno drutvo se moe organizovati i na dionice (k.d.d.). Dioniko drutvo (d.d.) se osniva izdavanjem dionica, a vlasnici dionica su dioniari (suvlasnici) dionikog drutva. Dioniko drutvo se osniva ugovorom, a upis i uplata dionica se vri kod izabrane banke. Osnovati se moe simultano- otkupom emitovanih dionica i sukcesivnoraspisivanjem javnog poziva za kupovinu dionica. Zakonski minimalna glavnica je 50 000 Km, i osnivaki kapital se iskazuje u novcu, a stvarni ulozi mogu biti u novcu, stvarima i pravima. Drutvo ograniene odgovornosti (d.o.o.) - moe osnovati jedna ili vie osoba. Osnivaki ulog je petni kapital preduzea i minimalno moe da iznosi 2000 KM. Preduzee odgovara za svoje obaveze cjelokupnom svojom imovinom, ali osnivai ne odgovaraju za obaveze preduzea linom imovinom koja nije unesena u preduzee. Zadruga - Za osnivanje i registraciju zadruge potrebne su najmanje pet fizikih ili pravnih lica. Nije propisana visina osnivakog kapitala, moe da bude opta ili specijalnizovana. Potrbeno je usvojiti osnivaki akt i zadruna pravila. Registruje se kao i preduzee.

FIZIKA LICA
U Republici Srpskoj : Preduzetnika djelatnost je obavljanje registrovanih privrednih djelatnosti od strane fizikih lica koje ostvaruju proizvodnjom, prometom ili pruanjem usluga na tritu radi sticanja dobiti. Preduzetnik je fiziko lice koje pod svojim imenom obavlja privrednu djelatnost.

Preduzetnik moe registrovati djelatnost osnivanjem radnje (sa poslovnim prostorom) ili obavljanje djelatnosti bez poslovnog prostora, te moe registrovati djelatnost kao osnovno zanimanje (nezaposlena lica) ili kao dopunsko (zaposlena lica). Registrovati se mogu i kuna radinost, te poljoprivredna djelatnost. Popis djelatnosti koja se mogu obavljati bez poslvnog prostora je propisan aktom Vlade RS (Pravilnik). Vie lica moe osnovati zajedniku radnju. U Federaciji BiH : Obrt je samostalno i trajno obavljanje doputenih i registriranih gospodarskih i drugih djelatnosti u osnovnom i dopunskom zanimanju od strane obrtnika sa svrhom postizanja dobiti koja se ostvaruje proizvodnjom, prometom ili pruanjem usluga na tritu. Doputena je svaka gospodarska i druga djelatnost koja nije zakonom zabranjena. Obrtnik u smislu ovoga zakona je fizika osoba koja obavlja djelatnost u svoje ime i za svoj raun, a pritom se moe koristiti i radom drugih osoba s kojima je u obvezi sklopiti ugovor o radu. Obrtom se smatraju i poslovi kune radinosti, a moe se registrovati i poljoprivredna djelatnost. Obrti su: slobodni, vezani i posebni. Slobodni obrti su obrti za ije se obavljanje ne trai struna osposobljenost, struna sprema ili majstorski ispit. Vezani obrti su obrti za ije se obavljaje trai struna osposobljenost, struna sprema ili majstorski ispit. Posebni obrti su obrti koje obrtnik moe obavljati samo ako ispunjava uvjete za vezane obrte i ima saglasnost za obavljanje posebnih obrta. Popis vezanih i posebnih obrta propisuje Vlada Federacije BiH na federalnog ministra trgovine, po prethodno pribavljenom miljenju nadlenog federalnog ministarstva. Dvije ili vie fizikih osoba mogu zajedniki obavljati obrt, to reguliu pismenim ugovorom.

Uspjeno pokretanje posla!