Jednofaktorska ANOVA za ponovljena merenja (Repeated measures ANOVA)

ANOVA za ponovljena merenja je ekvivalentna jednofaktorskoj analizi varijase Razlika: kod jednofaktorske analize varijanse grupe su nezavisne kod analize varijanse za ponovljena merenja grupe su u relaciji ANOVA za ponovljena merenja je pro proireni tt-test za razliku parova

Kada se koristi ANOVA za ponovljena merenja?

ANOVA za ponovljena merenja se koristi kod dve vrste dizajna: 1. Kada se ispituju promene u srednjim vrednostima u tri ili vi vie vremenskih taaka npr. ispitivanje efekta 66-mesenog programa ve vebanja na vrednost krvnog pritiska; pritisak se meri pre poetka, u sredini i na kraju programa ve vebanja vremenske take su nezavisna varijabla 2. Kada se ispituju promene u srednjim vrednostima pod tri ili vi vie razliitih uslova npr. jedna grupa osoba oceni ukus jednog kolaa, zatim ta ista grupa osoba dobije drugu vrstu kolaa, pa zatim treu itd. vrste kolaa su nezavisna varijabla

Kljuna taka ove dve vrste dizajna je da se kod iste grupe osoba jedna zavisna varijabla meri vi vie puta da bi se analizirao uticaj nezavisne varijable

Ponavljanje merenja kod istih osoba u razliitim vremenskim takama

Ponavljanje merenja kod istih osoba pod razliitim uslovima

H 0: 1 = 2 = 3 = = k H1 : najmanje dve srednje vrednosti nisu jednake

ANOVA za ponovljena merenja - osnovna ideja

Varijacija izmeu grupa (vremenskih taaka / uslova) razlika izmeu srednjih vrednosti koja je posledica uticaja faktora koji se ispituje (vreme (vreme / uslovi)) uslovi)) obja njiva varijacija obja Varijacija unutar grupa varijacija koja je posledica uticaja uzorka razdvaja se na varijaciju koja potie od subjekata i varijaciju ostatak (gre (greka) neobja njiva varijacija neobja Ukupna varijacija zbir varijacije izmeu grupa i varijacije unutar grupa
7

ANOVA za ponovljena merenja - osnovna ideja

SKtot Ukupna varijabilnost

Ostatak (SK (SKostatak)

SKig Varijabilnost izmeu grupa (vremena/uslova)

SKug Varijabilnost unutar grupa

jednofaktorska ANOVA

ANOVA za ponovljena merenja

SKsubj Varijabilnost izmeu subjekata

SKostatak Varijabilnost ostatak

ANOVA za ponovljena merenja pretpostavke za test

Pretpostavke za test Populacije su normalno distribuirane
proverava se tip raspodele za svaku grupu

Sferinost (ekvivalentno homogenost i varijansi) homogenosti varijansi)

za proveru se koriste razliiti testovi

Eksperimentalne jedinice su sluajno odabrane

randomizacija

Podaci su izra izraeni intervalnom ili skalom odnosa

Sferinost
Uslov za sferinost je ispunjen kada su jednake varijanse razlika izmeu vrednosti u svim kombinacijama grupa. Kada uslov za sferinost nije ispunjen, poveava se verovatnoa za gre greku Tip I

Testiranje sferinosti: Mauchly-ev test

MauchlyMauchly-ev test za sferinost testira nultu hipotezu da su jednake varijanse izraunate iz razlika izmeu vrednosti Ako je uslov za sferinost ispunjen, u MauchlyMauchly-evom testu se dobija p > 0,05 Kada uslov za sferinost nije ispunjen, radi se korekcija za broj stepena slobode za FF-raspodelu, ime se dobija tanija F-vrednost Za korekciju se primenjuje GreenhouseGreenhouse-Geisser procedura

Primer 1
Bacterial contamination of sugical patients can occur from bacteria that contaminate the suits worn by surgical personnel. personnel. A hospital administrator wanted to know if the mean bacterial content on suits increased through the day. day. In order to determine this, this, he randomly selected 15 doctors and measured the bacterial content on the shoulder oh their sutis at four times during the day: day: start of shift, immediately before lunch, lunch, immediately after lunch and at the end of the shift.
doctor D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 D9 D10 D11 D12 D13 D14 D15 mean SD Start of day 22 6 11 16 25 7 16 12 21 12 10 13 14 23 15 14,87 5,73 Before lunch 23 16 18 20 26 12 19 19 27 16 18 20 22 29 22 20,47 4,52 After lunch 26 27 26 33 31 25 20 18 27 22 28 24 26 30 26 25,93 3,94 End of day 30 29 28 36 34 28 27 23 30 24 29 25 30 32 30 29,00 3,48

4 merenja za osobu 1

Primer 1 u SPSS-u
Podaci se unose u vi vie kolona sa oznakom grupe Analyze General Linear Model Repeated Measures WithinWithin-Subject Factor Name pojavljuje se factor1 (mo (moe da se promeni ime faktora) Number of Levels unese se broj grupa, grupa, za ovaj primer je 4 Add Define
doctor D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 D9 D10 D11 D12 D13 D14 D15 Start of day 22 6 11 16 25 7 16 12 21 12 10 13 14 23 15 Before lunch 23 16 18 20 26 12 19 19 27 16 18 20 22 29 22 After lunch 26 27 26 33 31 25 20 18 27 22 28 24 26 30 26 End of day 30 29 28 36 34 28 27 23 30 24 29 25 30 32 30

13

Primer 1 u SPSS-u

Prenesu se grupe u polje WithinWithin-Subjects Variables

Options Oznaiti: Descriptive Factors and Factor Interactions preneti factor 1 u polje Display Means for Oznaiti Compare main efects Continue OK

Primer 1 - Izvetaj u SPSS

Descriptive Statistics Mean 14,87 20,47 25,93 29,00 Std. Deviation 5,73 4,52 3,94 3,48 N 15 15 15 15 START BEFORE AFTER END

b Mauchly's Test of Sphericity

Measure: MEASURE_1 Epsilon Within Subjects Effect Mauchly's W FACTOR1 ,095 Approx. Chi-Square 29,899 df 5 Sig. ,000 Greenhous e-Geisser ,452
a

Huynh-Feldt ,483

Lower-bound ,333

Tests the null hypothesis that the error covariance matrix of the orthonormalized transformed dependent variables is proportional to an identity matrix. a. May be used to adjust the degrees of freedom for the averaged tests of significance. Corrected tests are displayed in the Tests of Within-Subjects Effects table. b. Design: Intercept Within Subjects Design: FACTOR1

16

Primer 1 - Izvetaj u SPSS

Tests of Within-Subjects Effects Measure: MEASURE_1 Source FACTOR1 Type III Sum of Squares 1746,333 1746,333 1746,333 1746,333 361,167 361,167 361,167 361,167 df 3 1,355 1,449 1,000 42 18,967 20,284 14,000 Mean Square 582,111 1289,024 1205,288 1746,333 8,599 19,042 17,805 25,798 F 67,694 67,694 67,694 67,694 Sig. ,000 ,000 ,000 ,000 Sphericity Assumed Greenhouse-Geisser Huynh-Feldt Lower-bound Sphericity Assumed Greenhouse-Geisser Huynh-Feldt Lower-bound

Error(FACTOR1)

Pairwise Comparisons Measure: MEASURE_1 Mean Difference (I-J) -5,600* -11,067* -14,133* 5,600* -5,467* -8,533* 11,067* 5,467* -3,067* 14,133* 8,533* 3,067* 95% Confidence Interval for a Difference Lower Bound Upper Bound -7,032 -4,168 -14,175 -7,959 -16,869 -11,397 4,168 7,032 -8,012 -2,921 -10,815 -6,251 7,959 14,175 2,921 8,012 -3,941 -2,192 11,397 16,869 6,251 10,815 2,192 3,941

(I) FACTOR1 1

(J) FACTOR1 2 3 4 1 3 4 1 2 4 1 2 3

Std. Error ,668 1,449 1,276 ,668 1,187 1,064 1,449 1,187 ,408 1,276 1,064 ,408

Sig. ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000

Based on estimated marginal means *. The mean difference is significant at the ,05 level. a. Adjustment for multiple comparisons: Least Significant Difference (equivalent to no adjustments).