ANOTASYON NG KUWENTONG ALOHA NI DEOGRACIAS A.

ROSARIO
Si Deogracias A. Rosario1[1] ay ipinanganak sa Tondo Maynila noong 17 Okrubre 1894 at namatay
noong 26 Nobyembre 1936. Isa siyang makata, kuwentista, at peryodista. Kilala rin siya sa mga ga
bansag na D.A.R., Roscelin, Rosalino, Mortimer, Dante A. Rossetti, Delfin A. Resurreccion, Delfin,
Delfin A. Roxas, Dario, Angelino, Rex, Delio, at Angelus. Tulad ng kanyang mga kapanahon, binasa
niya sina O Henry, Guy de Maupassant, William Saroyan, William Faulkner, atbp. Sinubaybayan din
niya ang mga akda nina Faustino Aguilar, Patricio Mariano, Lope K. Santos, Veleriano Hernandez
Pea, at Rosauro Almario.
Nagsulat siya sa Ang Demokrasya, 1912; Buntot Pagi, 1914; Taliba, 1917; Pagkakaisa ng Bayan at
Photo News (Liwayway ngayon), Sampaguita, at Lipang Kalabaw. Naging presidente siya ng Ilaw at
Panitik, Katipunan ng mga Kuwentista, at Katipunan ng mga Dalubahasa ng Akademya ng Wikang
Tagalog.
Ayon sa CCP Encylopedia of Philippine Art: Philippine Literature, Vol. IX, sa puntodebista ng
fictiveness, si D.A.R. ang itinuturing na nagsulat ng unang kuwentong Tagalog Kung Magmahal
ang Makata na lumabas sa Buntot Pagi noong 1914. Marahil isa ito sa mga dahilan kung bakit
tinagurian siyang Ama ng Maikling KathangTagalog. Higit dito, sinasabi ni Alejandro A. Abadilla na
namumukod-tangi si D.A.R. sa kanyang mga kasabayang kuwentista na karamihay promotor ng
moralista t eskapistang panitikan. Ayon kay Abadilla: Si D.A.R. ay isang ginoong mamamayan ng
daigdig, wika nga, sapagkat samantalang naibibigay niya ang hilig at kapritso ng tinatawag na
karaniwang mambabasa sa kanyang panahon ay hindi naman niya naitataboy sa labas ng bakuran
ng sining ang ilang may maselang panlasa...(Abadila, et.al. 1954. Ang Maikling Kathang Tagalog.
Maynila: Communication on the National Language Textbook Preparation).
Sa kanyang sanaysay ng Deogracias A. Rosario: Ang Maikling Kuwentong Tagalog sa Gitna ng
Pagbabago, sinasa bi ni Romeo G. Dizon na inilalarawan ng mga kuwento ni D.A.R. ang buhay sa
pagitan ng naglalahong lumang kultura at umuusbong na bagong kultura. Aniya ang mga akda ni
D.A.R. ay pagwawaksi sa lumang kalakaran at moralidad panlipunan habang kinikilala nang may
pagpuna ang pagsulpot ng bagong moralidad at kalakaran... (Dizon, Romeo G. 1995. Deogracias A.
Rosario: Ang Sining ng Maikling Kuwento. Lungsod ng Quezon: Kolehiyo ng Arte at Literatura xix).
Nakapanghihinayang na sa kabila ng pagiging Ama ng Maikling Kathang Tagalog ni D.A.R.
ay napakanipis ng mga nasusulat tungkol sa kanya, at mas higit, halos di kilala ang kanyang mga
akda. Maliban sa mga kuwentong Greta Garbo, Walang Panginoong, at Akoy Mayroong Isang
Ibon (ang kauna-unahang kathang walang banghay (CCP Encyclopedia of Philippine Art, Vol. IX) at
kung gayon ay sumasalungat sa tradisyonal na paraan ng pagkukuwento) ay wala nang ibang alam
na akda ni D.A.R ang karamihang Pinoy.
Sa U.P. Diliman Main Library, wala sa mga microfilm (MCF 7566 at MCF 8014D) ang
sinasabing DAR Collection at mga newspaper clippings ukol kay D.A.R.. Kung naroon man,
malamang hindi na rin mapapakinabangan dahil napakadilim ng pagkakakopya ng mga textong
naroon.
Sa kuwentong Aloha, makikita ang lawak at lalim ng kaalaman ni D.A.R. sa realidad ng
kanyang panahon. Bukod sa mahusay na paglalarawaan sa estilo ng pamumuhay ng mga nabibilang
sa tinatawag na alta sociedad, binubusisi rin ng kuwento ang ideolohiya ng racial discrimination.

Aloha2[2]

1[1] Ang mga impormasyon tungkol kay D.A.R. ay mula sa CCP Encyclopedia of Philippine Art, Volume IX. 733.
2[2] Aloha - salitang Olelo Hawaii, isa sa pinakamatatandang buhay na wika sa daigdig. Katumbas ito ng
kumusta o paalam" at ng pag-ibig at pagkagiliw o affection. Ikinakabit ito sa ibang salita upang maging
gamit-pambati, gaya ng aloha kakahiaka (magandang umaga), aloha auinala (magandang tanghali), at aloha
ahiahi (magandang gabi). Pero higit na malalim ang kahulugan ng aloha kaysa sa binanggit na pagbati. Ang
literal na kahulugan nito ay pagka-naririyan ng hininga o hininga ng buhay, at sa Hawaii, sumasaklaw ito sa
MANIWALA KA sa kadalubhasaan3[3] ni Rudyard Kipling4[4]! Hindi ako naniniwala sa kasabihan
niyang:
Ang Silangan ay Silangan
Ang Kanluran ay Kanluran;
Magkapatid silang kambal,
Magkalayo habang buhay.5[5]
Ayaw kong ipahalata sa kausap ko ang malaking pagkamangha sa pagpapasinungaling niya
sa sumulat ng The Ballad of East and West.6[6] Noon ay magkaibayo7[7] kami sa isang mesa sa

kaibuturan ng pagpapakatao at espirituwalidad (mula sa To- Hawaii.Com, http://www.to-hawaii.com/aloha.php.
17 October 2009)/
May tatlong paraan ng pagkakasulat ang pamagat ng kuwentong ito: Aloha sa DEOGRACIAS A. ROSARIO: Ang
Sining ng Maikling Kuwento na tinipon at sinuri ni Romeo G. Dizon at inilathala ng KAL UP (ang bersyong ito),
ALOHA sa kauna-unahang limbag, at Aloha! sa iba pang mga antolohiya. Wala akong nakalap na impormasyon
ukol sa pagbabago-bagong ito.
Ginawaran ng karangalang Kuwentong Ginto noong 1932, ang ALOHA ay nagtamo ng mga medalyang
ginto sa Ilaw at Panitik at Kalipunan ng mga Kuwentista. Sa Paunang Salita ng unang limbag ng kuwento,
sinasabi ni Alejandro G. Abadila -- hurado ng naturang patimpalak -- na ito ay perlas ... sa gitna ng mga
perlas....Sinasalamin ko ang ALOHA, sa kanyay namalas ko ang aking larawang kayumanggi, ang larawan ng
aking lahi. Sa pagsusuma, sinasabi ni Abadilla na ang ALOHA ay makasining sapagkat nangangayupapa sa
paanan ng Kagandahan,; teckniko, sapagkat ang tatlong pagkakaisa na kinakailangan sa isang ... maikling katha ay
na sa balangkas ng diwa ni Deogracias A. Rosario; at may dakilang tinutukoy sa pagkakasulat, sapagkat may lihim
na hangaring magpabulaan sa isang paniniwalang tila di gumagalang sa kabanalan ng isang Dios. Sampung libong
kopya ang bilang ng unang limbag ng ALOHA (Rosario, Deogracias A. 1933. Anak Ko at ALOHA. Maynila: Benipayo
Press at Fotograbado).
3[3] kadalubhasaan - galing sa salitang dalubhasa na nangangahulugang bihasa o experto. Malalim na
kasanayan o kaalaman sa isang partikular na larangan o disiplina. Para tukuyin ang isang partikular na
kadalubhasaan, idinudugtong ang dalub sa angkop na larangan o disiplina. Halimbawa, dalub-wika (experto sa
wika), dalub-agham (scientist), atbp.
4[4] Rudyard Kipling Ipinanganak sa Bombay, India noong 30 Disyembre 1865 at namatay sa London
noong 18 Enero 1936. Nobelista, kuwentista, at makata. Kauna-unahang English author na tumanggap ng
gantimpalang Nobel Prize noong 1907. Kabilang sa mga akda ni Kipling ang The Light that Failed, isang mahabang
tula tungkol sa isang bulag na pintor ng digmaan at ang Barrack-Room Ballads, antolohiya ng mga tula (Kipling
(Joseph) Rudyard. Microsoft Encarta Suite 2005).
5[5] Ang Silangan ay Silangan /Ang Kanluran ay Kanluran;/Magkapatid silang kambal,/ Magkalayo habang
buhay - salin ni DAR ng OH, East is East, and West is West, and never the twain shall meet.
6[6] The Ballad of the East and West - pamagat ng tulang pinagkunan ng siniping linya. Sa halip na The
Ballad..., Ommar Khayam ang nasa unang limbag ng ALOHA, The Rupaiyat of Omar Kalvin naman sa Alip,
Efronio at Julian Balmaseda. 1940. Mga Hiyas ng Wikang Pambansa. Manila: Filipiniana Publishing House.
Myaroon pang Omar Kahvan sa ibang libro.
Ang Rubbaiyat of Ommar Khayyam ay pamagat na ibinigay ni Edward Fitzgerald, isang tagasalin at
makatang English na ipinanganak sa Woodbridege, Sufolk, sa koleksyon ng mga tulang pinaniniwalaang sinulat ni
Ommar Khayyam. Ang rubai ay terminong Arabic na ibig sabihin ay apatang linya, ang rubbaiyat ay plural form na
tumutukoy sa koleksyon ng mga tulang may tig-aapat na linya. Si Ommar Khayyam ay isa ng Persian Poet, ang
pinaniniwalaang sumulat ng orihinal ng mga tulang isinalin ni Fitzgerald sa Rubbaiyat.... Lumalabas na ang nasa
bersyong Dizon at ang mga kagayang bersyon ay koreksyon ng orihinal ni DAR.
7[7] magkaibayo nasa magkabilang dulo ng isang lugar o bagay. Sa salitang-ugat na ibayo na ang ibig
sabihin ay kabilang dulo. Laging nakapaloob sa salitang ito ang presensya ng isang mental o pisikal na pagitan na
veranda8[8] ng Waikiki Tavern9[9] sa Honolulu10[10] at nakikipagpaalam sa paglubog ng araw sa
bantog na pasigan ng Waikiki. Tig-isa kaming tasa ng mainit na kapeng Haba11[11] na
isinasalit12[12] namin ang paghigop sa pagtanaw sa malalapad na dalig13[13] sa ibabaw ng
malalaking alon.
Ang tanawing itoy pangkaraniwan sa pasigan ng Waikiki, kung laki14[14] ang dagat at
nagngangalit15[15] ang alon. Isang sport16[16] ito ng mga taga-Haway17[17] na sariling-
sarili18[18] lamang nila. Bawat isa ay may mga dalig na tatlong dipa19[19] ang haba at kalahating
dipa ang lapad na taluhaba20[20] ang hugis. Sa ibabaw ng mga dalig na itong sumasalunga21[21] sa
ibabaw ng alon ay doon sila tumitindig na nakadipa ang dalawang kamay at kung minsan namay
itinutukod ang kanilang ulo na unat na unat ang katawan na ang dalawang paa naman ang tuwid na
tuwid na tila itinuturo sa langit. Ang pangangabayong22[22] ito sa alon ng mga taga-Haway ang
ipinagmamalaki sa akin ni Dan Merton, Amerikanong mamamahayag sa Honolulu noong akoy
maparaan doon.

naghihiwalay sa dalawang bagay o tao. Mahusay ang pagkakagamit nito sa kuwento dahil sinusuhayan nito ang
pagkakaiba ni Dan Merton at ng tagapagsalita sa kuwento.
Puwede rin itong mangahulugan ng pagkakaiba ng opinyon o posisyon sa isang usapin. Haliimbawa,
Magkaibayo ang kanilang sinsabi tungkol sa nangyari. Iba pang kaugnay na kahulugan: dulot dulo, magkalayo.
8[8] veranda extensyon sa labas ng pader o dingding ng isang gusali, kadalasang may atip at walang
dingding. Sa mga establisyementong tulad ng Waikiki Tavern, pnipili ito ng mga kustomer dahil mula rito ay
natatanaw nila ang lawak ng dagat, sariwa ang simoy ng hangin, pinapasok ito ng sinag-araw, at kung gabing
maganda ang panahon, tanaw ang aliwalas ng langit. Balkon o balkonahe ang katumbas nito sa Pilipinas.
9[9] Waikiki Tavern isang primera klaseng bar sa 417 Nohonani St., Honolulu. Kilala sa mga puting
baybay-dagat, nakabibighaning paglubog ng araw, at magarang otel at iba pang amenidad. Sentro ito ng gobyerno
ng Hawaii noong 1450s (Aloha-Hawaii.Com: Dive in, Drift Away. http://oahu.aloha-hawaii.com/hawaii/waikiki/).
10[10] Honolulu sentro ng kalakalan ng Hawaii. Narito rin ang mga tanyag na historikal na lugar o gusali
gaya ng Aloha Tower at Iolani Palace (Aloha-Hawaii.Com: Dive in, Drift Away. http://oahu.aloha-
hawaii.com/tours/downtown+honolulu/)
11[11] kapeng Haba kapeng mula sa Java, Indonesia.
12[12] isinasalit isinisingit. Kilos na nagpapahiwatig ng saglit na paglihis o pag-abala sa isang regular na
padron ng aktibitidad o bagay; isang kilos na ginagawa sa pagitan ng iba pang gawain.
13[13] dalig surfboard, isang makitid at mahahabang tabla na tinutuntungan ng mga surfers sa ibabaw
ng mga alon.
14[14] laki mataas ang tubig o high tide, taib (kabaligtaran ng hibas).
15[15] nagngangalit mula sa ngalit na ang ibig sabihin ay matinding galit o poot. Malalaki ang mga alon.
Karaniwang ipinang-uuri sa mga penomenong pangkalikasan tulad ng bagyo, ulan, hangin, putok ng bulkan, atbp.
16[16] isport laro o libangan.
17[17] taga-Haway mga naninirahan sa Hawaii. Ang Hawaii ay panglimampung state ng USA. Pumasok
ito sa Union noong 21 Agosto 1959. Pangunahing binubuo ito ng Hawaiian islands, gaya ng Hawaii, Maui, Oahu,
Niihai, Kahoolawe, atbp (Microsoft Encarta Premium suite 2005).
18[18] sariling-sarili walang ibang gumagawa o nagmamay-ari. Isang praktis o bagay na tanging sa isang
komunidad, lahi, o lugar lamang ginagawa o matatagpuan.
19[19] dipa espasyong sakop ng nakaunat na dalawang kamay ng isang tao. Kadalasang ginagamit
panukat ng haba; ang haba ng isang nakaunat na kamay mula dulo ng pinakamahabang daliri hanggang sa puno ng
kilikili ay kadalasang katumbas ng isang yarda.
20[20] taluhaba parihabang patatsulok ang magkabilang dulo.
21[21] sumasalunga sumasalubong; kumikilos pasalungat. Maaari ring gamitin para tukuyin ang isang
desisyong kaiba sa desisyon ng nakararami.
22[22] pangangabayo pagsakay sa tumatakbong kabayo; ginagamit sa mga kilos o sitwasyon may
pagkakatulad sa tumatakbong kabayo. Halimbawa, Baku-bako ang daan, maghapon kaming nangabayo sa
motorsiklo.
Iyan ang dahilan kayat noong hapong yaon ay magkaharap kami sa veranda ng Waikiki
Tavern. Palibhasay nagtapos sa Unibersidad ng Southern California23[23] sa Los Angeles24[24], at
lipi25[25] ng isang angkang26[26] milyonaryo sa Hollywood27[27], si Merton ay isang tunay na
gentleman na wala kang sukat ipintas sa pakikihrap kanino man.
Nalalaman ni Dan Merton ang sakit28[28] ng kanyang mga kalahi, at hindi lamang ng mga
Amerikanong29[29] katulad niya, kundi lahat ng kakulay nila ... ng lahat ng puti30[30].
Ako ay may ibang paniwala, kaibigan, ang sabi niya sa akin bago nabuksan31[31] ang kay
Rudyard Kipling. Ang palagay ng mga taga-Kanluran32[32] ay binigyan sila ng maputing balat ng
katalagahan33[33] upang maging Kayumangging sumilang sa Kasilanganan34[34]. Ang kasaysayan
ng sangkatauhan ay aking pinag-aralan. Ngunit kailanman ay hind nabanggit sa mga aklat kong
napagaralan ang mga tagumpay sa panitikan ng isang Rabindranath Tagore35[35] at ng mga
tagumpay sa karunungan ng mga dalubhasang Hapones na kinukusa nilang itago. Balang araw ay

23[23] Unibersidad ng Southern California University of Southern California. Isa sa mga nangungunang
research Universities sa daigdig. Itinatag noong 1880 at nagsimula sa 53 estudyante at 10 guro (University of
Southern California. http://www.usc.edu/about/ataglance/. 17 October 2009).
24[24] Los Angeles lungsod na California . Pangalawa sa New York bilang most populated cities sa USA.
Isa sa mga lugar na pinakamatindi ang diskriminasyon laban sa mga Pinoy at iba pang lahing maykulay .
25[25] lipi kasinghulugan ng lahi; kadalasang tumutukoy sa kulay ng ng balat.
26[26] angkan tribo, o grupo ng mga taong nagmula sa iisang pamilya.
27[27] Hollywood sentro ng idustriya ng pelikula sa USA.
28[28] sakit karamdaman, kapintasan, o kahinaan. Ang tinutukoy na sakit ng mga kalahi ni Merton ay
ang pagpapalagay na ang lahing puti ay mas mataas kaysa iba pang lahing may-kulay. Tumutukoy ito sa
diskriminsayong nararanasan ng ibang lahi mula sa mga mga Puti.
29[29] Amerikano mamamayang ng North Amerika. Sa Pilipinas, Amerikano ang kinasanayang tawag sa
lahat ng puti.
30[30] puti tumutukoy sa lahat ng lahing puti ang kulay ng balat na kadalasang mamamayan ng Kanluran
o Hilagang bahagi ng daigdig. Sa mga bansang itinuturing na Ikatlong Daigdig, kakabit ng puti ang salitang
mananakop.
31[31] nabuksan naalis ang takip (lit.); naungkat, naumpisahan, nasimulang pag-usapan.
32[32] Kanluran dakong nilulubugan ng araw (lit.); tumutukoy sa bahagi ng daigdig na inu-okupa ng
lahing puti; sa kontexto ng kasaysayang pandaigdig, kaibayo ito ng Silangan, at kung gayon ay maaaring itumbas sa
praseng lupain ng mananakop.
33[33] katalagahan kapalaran o tadhana. Isang bagay na di mapasusubalian dahil likas at nakatadhana.
Halimbawa, katalagahang sakupin ng Amerika ang Pilipinas sapagkat atas ng tadhana na turuan ng mga puti ang
mga Pinoy ukol sa demokrasya, edukasyon, atbp.
34[34] upang maging Kayumangging sumilang sa Kasilanganan nakakalito ang praseng ito. Walang
refernsya sa kasaysayan ang ganitong palagay na ang Puti ay isinilang na Puti para maging kayumanggi na
ipinanganak sa Silangan. Ang nasa kasaysayan ay manifest destiny o itinadhana na ang Puti ay maging tagapagligtas
ng lahing Itim o Kayumanggi.
35[35] Rabindranath Tagore pinakatanyag na personalidad sa modernong literatura ng India. Kauna-
unahang non-European na nakatanggap ng Nobel Prize for Literature noong 1913, dahil sa kanyang Gitanjali na
isinalin niya sa English mula Bengali. Nagsulat sa wikang English at Bengali. Sa kanyang mga nobela at kuwento,
tinatalakay niya ang mga sosyo-politikal na realidad sa India. Sa huling bahagi ng kanyang career, mas matingkad
na sa kanyang mga akda ang espirituwalidad. Ipinanganak sa Calcutta noong 1861 at namatay noong 1946 (Tagore,
Rabindranath, Microsoft Encarta Premium Suite)/
naasahan kong isa namang Pilipino36[36] ang maririnig nating magwawagi kung di sa pulitika ay
sa kabuhayang pandaigdig. Makikita mo kaibigan!37[37]
Kinakailangan kong tumungga ng kape at sundan ng hitit ng sigarilyo upang huwag
mahalata ni Merton na akoy pinanunuyuan ng laway38[38] nang mabanggit niya ang ukol sa aking
kalahi. Diyatat39[39] may isang Amerikano pang gaya nito na umaasang balang araw ay may isang
Pilipinong magkakaroon ng isang katangiang pandaigdig40[40]? Diyata?
Pasasalamatan ko sana si Merton sa kanyang mabuting hangad sa aking kalahi,
datapuwat41[41] doon nga nga nabanggit ang pagkaligaw42[42] ni Rudyard Kipling sa
pagkasulat ng kanyang kasabihang43[43] ngayoy palasak44[44] na sa buong daigdig.
Kung ang langit at lupay maaaring paglapitin, ang giit45[45] niya sa akin nang mahulaan
niyang akoy may pag-aalinlangan46[46] sa kanyang sinabi, ay ang Kanluran at Silangan pa kaya?
Sasabihin ko sanang akoy naniniwala na sa kanyang palagay, ako ay naakit47[47] na niya
laban sa :kasinungalingan ni Kipling at nahuhulaan48[48] ko na ang kanyang ibig sabihin,

36[36] Balang araw ay inaasahan kong isa namang Pilipino mukhang nakaligtaan dito ni D.A.R . si Jose
Rizal. At kung aral si Dan Merton, gaya ng paglalarawan sa kanya sa kuwento, natural lamang sana na alam niya
ang tungkol kay Rizal, lalo pat Amerika ang pangunahing nagluklok kay Rizal bilang pamabansang bayani ng
Pilipinas. O gusto lamang ilarawan ng awtor ang pagiging-tiwalag ng Pinoy sa kasaysayan ng kanyang bansa?
Kunsabagay, wala kasing ng nobel prize si Rizal.
37[37] Makikita mo kaibigan! expresyon ng katiyakan na mangyayari ang isang bagay.
38[38] pinanunuyuan ng laway paglalarawan ng matinding emosyon na nagbubunsod ng pagkaumid o
pag-aalangan dahil sa pagharap sa isang di inaasahang pangyayari. Sa kuwento, positibo ang panunuyo ng laway ng
persona dahil nanggaling ang papuri sa Pinoy mula sa isang Puti.
39[39] Diyatat diyata + at (hindi kaya pinaikling hindi yata ang diyata?). Salitang ginagamit para
ipahayag ang pagtataka sa isang di inaasahang pangyayari. Sa ngayon, puwede nang ipahayag ang ganitong
emosyon kahit wala ang diyata. Halimbawa, ang pangungusap na Diyatat nagawa niya iyon? ay maipapahayag na
sa pamamagitan ng angkop na bigkas ng pangungusap na Nagawa niya yon? O kung talagang alam na ng mga
nag-uusap ang kontexto ng pinag-uusapan, puwede na ang Ganon?. Syempre kailangan ang tamang bigkas.
40[40] pandaigdig tumutukoy sa kalidad na pasado sa internasyonal na istandard, na ang ibig lamang
namang sabihin ay panlasa ng mga Puti, partikulara ang mga Amerikano. Ang pag-asam ng ganitong kalidad ay
bahagi kaisipang kolonyal na ipinunla sa atin ng kolonyalismo. Hinubog nito ang kamalayan Pinoy tungo sa
paniniwalang lahat ng mula sa Kanluran ay mainam at world class kaya dapat pamarisan o gawing modelo.
41[41] datapuwat datapuwa + at. Sugnay na ginagamit para iintrodyus ang isang kaisipan o damdamin
na kaiba sa inaasahan. Ginagamit din ito para ipahayag ang opinyon o na taliwas sa unang ipinahayag, o katumbas
ng ngunit at pero.
42[42] pagkaligaw pagkawala; isang sitwasyong hindi alam ang daan pauwi; pagiging lihis sa tama o
katuwiran. Sa kontexto ng kuwento, binibigyang-diin nito ang pagiging lihis ni Kipling sa katuwiran.
43[43] kasabihan mga butil ng kaalamang nasa porma ng tula. Ayon kay Bienvenido Lumbera Sa
Philippine Literature: History and Antholgoy, isa ang kasabihan sa pinakamaiikling anyo ng tula sa Pilipinas.
nagtataglay ito ng mga kaalamang maaaring gumabay sa buhay.
44[44] palasak napaka-ordinaryo, alam at halos ginagamit ng lahat. gasgas o wala nang dating dahil sa
paulit-ulit na gamit.
45[45] giit pahayag na may pagbibigay-diin upang makita ang katuwiran. Halimabawa, Igiit mo ang iyong
punto para maintindihan niya ang kalagayan mo.
46[46] pag-aalinlangan pagdududa, pangamba. Damdaming bunsod ng kawalang-katiyakan sa
kahihinatnan o kawalan ng kaalaman o paniniwala sa isang pangyayari, kaisipan, bagay, o tao.
47[47] naakit nakumbinsi, napapaniwala. Nakatawag ng pansin ang pinaka-karaniwang kahilugan nito,
pero depende sa kontexto, puwede itong mangahulugan ng natukso sekswal man o moral. Mga halimbawa: 1)
Naakit ako ng maumbok niyang puwet. 2) Naakit ako ng kanyang kayamanan.
48[48] nahuhulaan alam na ang susunod na mangyayari o susunod na gagawin o sasabihin ng isang tao.
Sa kuwento, ang ibig sabihin ng nagsasalita ay halos alam na niya ang sasabihin ni Merton.
datapuwat siya na rin ang nagdugtong. Hala, ubusin mo na ang iyong kape. Tayo na sa bahay. At
ang asawa ko ang magsasabi sa iyong ligaw si Kipling.
NANG MAGTAPOS si Dan Merton sa Unibersidad ng South California, ang naging gantimpala49[49]
sa kanya ng kanyang ama ay isang pagliliwaliw50[50] sa Paraiso ng Pasipiko51[51] ang Haway.
Bagong labas sa kolehiyo, may pangalan at tanyag52[52] palibhasay kapitan ng
mapagwaging53[53] koponan54[54] sa football55[55] ng kanilang paaralan; anak ng milyonaryo sa
Hollywood at sadya namang magandang lalaki, si Merton ay naging idolo56[56] ng mga
sakay57[57] sa Malolo, nang minsang tumulak58[58] ito buhat sa Los Angeles hanggang Honolulu.
Halos ay sundan siya sa kanyang kamarote59[59] ng mga kasama niyang mga
debutante60[60] sa bapor. Hindi lamang dalawang dosenang aklat ng mga lagda61[61] ang
napaglagyan ng kanyang pangalan at lilimampung pamaypay ng mga pasahera ang kanyang
nasulatan. Minsang ipininid niya ang pinto ng kanyang kamarote, ang maluwang na laylayan ng
isang paa ng pajama62[62] ng huling humingi sa kanya ng lagda ay naipit pa.
O, ang mga babaing ito! ang nasabi na lamang niya, bakit kaya ayaw akong patahimikin?
Sa agahan, hindi pa siya nakatatapos ay may kumakasundo63[63] na sa kanya upang
maging kalaro ng deck sports. Sa tanghali, hindi pa siya nakapaghihimagas, ay may lumalapit na sa
kanya upang siyay makalaro, kung di ng bridge ay kahit na mahjong64[64]. At sa gabi, anim-anim

49[49] gantimpala mula sa ganting pagpapala. Premyo, insentibong sukli sa isang mahusay na gawa.
Bagay, pera, o parangal na ipinagkaloob bilang pagkilala sa mabuting gawa o kagandahang-loob.
50[50] pagliliwaliw paglilibot, paglalamyarda, pagpapasarap sa buhay.
51[51] Paraiso ng Pasipiko taguri sa Hawaii dahil sa mga kaakit-akit nitong mga likas na tanawin at mga
modernong amenidad.
52[52] may pangalan at tanyag tumutukoy sa mga taong may pinag-aralan, kilala, at kadalasang
iginagalang sa lipunan.
53[53] mapagwagi laging nananalo, laging kampeon.
54[54] koponan grupo ng mga manlalaro sa isang partikular na larangan ng paligsahan; halimbawa,
koponan sa basketbol.
55[55] football isang matandang larong maiuugat sa larong Tsu chu sa Tsina 2, 500 taon na ang
nakararaan. Nilalaro ng dalawang koponan na ang layunin ay maka-iskor sa pamamagitan ng pagsipa sa bola
papasok sa goal ng kalaban.
56[56] idolo isang tao na pinamamarisan o ginagawang modelo sa buhay. Sa kuwento mas tumutukoy ito
kay Merton bilang objek ng paghanga ng mga kababaihan.
57[57] sakay pasahero, mga taong nasa isang sasakyan para pumunta sa isang destinasyon.
58[58] tumulak umalis, lumarga. Halimbawa, Lumarga na sila kaninang madaling araw.
59[59] kamarote mula sa Espanyol na camarote na ang ibig sabihin ay cabin o stateroom. Sa Encarta
dictionary, ito ay dampa, silid ng crew o pasahero sa eroplano o sa bapor o iba pang sasakyan. Sa kuwento, ito ay
tumutukoy sa kuwartong-pampasahero na tinutuluyan ni Merton.
60[60] debutante ayon sa Encarta Dictionary, ito ay tumutukoy sa mga nagdadalaga (maglalabing-walong
taong gulang) na ipinapakilala sa lipunan o komunidad sa pamamagitan ng isang sayawan o piging. Mas
ginagawa ng mga pamilyang mga maykaya sa lipunan.
61[61] aklat ng mga lagda mga notbuk o librong na pinapipirmahan sa mga kaibigan o artistang
hinahangaan bilang remembrans. (Ngawit na ngawit siguro si Dan Merton sa pagpirma).
62[62] pajama maluluwag na salawal na ginagamit pantulog. Mga mayayaman ang kadalasang may
pajama; sa mahihirap, kung ano ang panglaro siya na ring pangtulog.
63[63] kumakasundo taong nakikipag-usap para mag-imbit sa isang gawain o tipanan.
64[64] mahjong laro o sugal na nagmula sa Tsina. Gumagamit ito ng 144 tiles na may ibat ibang disenyo
at nilalaro ng apat na tao. Mananalo ang manlalarong unang makabuo ng isang partikular na padron gamit ang 13
tiles (Encarta Dictionary)
na may sulat na menu ng mga dalaga ang dinaratnan niya sa kanyang mesa at nagsasabing ibig
nilang maging kapareha nila siya sa sayawan sa kubyerta65[65].
Kung nag-iisa na si Merton sa kanyang silid, ang gayong tila paghanga sa kanya ng
karamihan ay nagiging paksa ng kanyang dilidili66[66]. Akala niyay sa isang Rudolph
Valentino67[67] o isang Ramon Navarro68[68] lamang maaaring masira69[69] ang mga dalaga.
Hindi palat sa isang bagong labas sa kolehiyong gaya ko ay mayroon ding maaaring
mahaling70[70].
RODOLPH VALENTINO
(May 6, 1895 - December 23,
1913)
Natatawa lamang si Merton sa harap ng nangyayari sa kanya. Kung hindi kaya siya si Dan
Merton, na kapitan ng koponan ng football sa Unibersidad ng Southern California at angkan ng
milyonaryong Merton sa Hollywood, ay pintuhuin71[71] kaya siya ng sinuman na gaya ng ginagawa
sa kanya sa bordo72[72] ng bapor Malalo? Palibhasay mapag-aral siya ng ugali ng mga tao, kayat
ang kilos ng kanyang kapwa ay pinag-aalinlanganan pa rin niya. Naniniwala siya hangga ngayon, na
ang sangkatauhan ay sumasamba pa rin sa diyus-diyusan73[73], hindi lamang sa ayos-bakang
pintakasi74[74] ng mga taga-Ehipto75[75], kundi sa gintong sangkap sa katawan ng nasabing baka.
Kabalintunaan76[76]!
Bago siya nagtungo sa Haway ay wala siyang anumang yaring palatuntunan77[77] ng
kanyang dapat gawin. Maliban sa kanyang nababasang polyeto78[78] na ipinamamahagi ng mga

65[65] kubyerta isang palapag sa barko na ginagamit sa mga pagtitipon, piging, o sayawan.
66[66] dilidili pag-iisip, pagmumuni, pagninilay, repleksyon.
67[67] Rodolph Valentino artista sa silent movies. Ipinanganak sa Italya 06 May 1895. Dumating sa
Amerika noong 23 Disyembre 1913. Sumikat noong gumanap siya sa pelikulang "The Sheik." Siya ay may taas na
57 at may timbang 154 libra . itim ang buhok at may mga matang kulay brown (Silent movies.org .
http://silentgents.com/PRudy.html).
68[68] Ramon Navarro dating mananayaw. Ipinanganak sa Durango, Mexico noong 06 Pebrero 1899;
lahing Kastila. Ramon Gil Samanyiegos ang tunay niyang pangalan. Sumikat sa mga pelikulang "Prisoner of Zenda,"
"Trifling Women," "Where the Pavement Ends" and "Scaramouche. 510 ang kanyang taas, 160 libra ang timbang,
dark brown ang mga mata (Silent movies.org http://silentgents.com/PNovarro.html.)
69[69] masira mabaliw, mahaling, maloko.
70[70] mahaling tingnan ang sinundang tala
71[71] pintuhuin suyuin, pag-ukulan ng pagtatangi o pag-ibig.
72[72] bordo gilid ng barko; lugar kung saan tumatanaw sa paligid o nagpapahangin ang mga pasahero.
73[73] diyus-diyusan alusyon sa mga Israelitang muling sumamba sa mga inukit na imahe ng diyos, gaya
ng mga gintong baka, pagkatapos ng matagumpay nilang pagtawid sa Dagat na Pula sa Ehipto. Sa kuwento,
tumutukoy ito sa pera o ginto.
74[74] pintakasi patrong santo, halimbawa, Si Birheng Maria ang pintakasi ng Antipolo.
75[75] ayos-bakang pintakasi ng mga taga-Ehipto alusyon sa mga imahe ng inukit na baka na
sinasamba sa sinaunang Ehipto. Itinuturing na sagrado at simbolo ng kayamanan ang baka, hindi lamang sa
Ehipto, kundi maging sa ibang lupain o relihiyon, gaya ng Hinduismo.
76[76] kabalintunaan tumutukoy sa isang sitwasyong umiiral o nangyayari gayong di nararapat.
77[77] palatuntunan programa, talaan ng mga gagawin, gabay. Tumutukoy sa listahan ng mga gagawin
at mga lugar na pupuntahan ni Merton sa Hawaii.
turista79[79] tungkol sa nasabing Paraiso ng Pasipiko ay wala siyang anumang nalalaman tungkol
sa nasabing lupaing sakop ng Amerika. Nasa sari-saring pagmumuni siya sa loob ng kanyang
kamarote nang sa butas ng lagusan ng hangin80[80] sa bapor ay tila kalatas81[81] na ibinalita sa
kanya ng taginting82[82] ng musika ang pagdaong83[83] nila sa Honolulu. Noon niya
nasukat84[84] na may limang araw na pala siyang naglalayag, hindi man lamang siya nainip, at
dumating na siya sa kanyang patutunguhan.
Agad niyang binuksan ang kanyang traveling trunk85[85] at sa isa sa mga kahon ay kinuha
ang tarhetang86[86] bigay sa kanya ng kanyang ama na kinaroroonan ng pangalan ng isang taong
sasalubong sa kanya.
Aha! ang nasabi niya sa sarili. Editor ito ng pinakamalaganap na pahayagan87[87] sa
Honolulu. Dapat siyang maging malaking tao88[88].
Pagbaba niya sa andamyo89[89] , isang lalaking may kagulangan na,90[90] mapuputi ang
buhok at may kunot na ang mukha, ang biglang sumunggab91[91] sa kanya.
Hindi ako maaaring magkamali, sabi sa kanya. Kamukhang-kamukha ka ng aking
kaibigang si Daniel Merton. Hindi ba ikaw ang kanyang anak? Tinanggap ko ang kable92[92] ng
iyong ama, kaya kita sinalubong.!
Hindi pa nakasasagot man lamang ng salamat po! si Merton ay isinabit sa kanyang liig ang
isang mahabang kuwintas ng mga bulaklak na sariwang kilala sa tawag na lei.
Iyan ang Aloha93[93] ko sa iyo, sabi sa kanya.
May isang buwan na si Dan Merton sa Royal Hawaiian Hotel sa Waikiki. Isang magandang
suite de luxe94[94] ang sa pamamagitan ng kable ay ipinahanda ng kanyang ama buhat sa
Hollywood upang kanyang matirhan. Nagsawa na siya sa lahat ng sinasabing ganda ng Honolulu.

78[78] polyeto -- promosyonal na patalastas ukol sa isang lugar o produkto. Ipinapakita rito na talagang
walang malalim at direktang karanasan o kaalaman si Merton tungkol sa kanyang pupuntahan.
79[79] turista mga taong nagliliwaliw sa isang lugar na kadalasan ay baybay-dagat at iba pang likas na
tanawin.
80[80] lagusan ng hangin siwang o puwang na nagsisilbing bintana ng barko.
81[81] kalatas mahalagang mensahe
82[82] taginting kaaya-ayang tunog ng metal pero ginagamit sa positibong paglalarawan ng boses o ano
pa mang tunog.
83[83] pagdaong pagdating o pagsadsad ng sasakyang pantubig sa pantalan o pampang.
84[84] nasukat nalaman, nabilang.
85[85] traveling trunk isang malaking baul na gamit-pambiyahe.
86[86] tarheta calling card, kadalasang ipinamimigay ng may-ari sa mga kakilala, kaibigan, at mga
prospektibang kliyente. Nakatala sa card na ito ang pangalan, pangalan at adres ng kompanya, kalikasan ng
negosyo, at bilang ng telepono ng may-ari.
87[87] editor ito ng pinakamalaganap na pahayagan ipinapakita ng ganitong koneksyon ng ama ni Dan
Merton na talagang bigatin ang kanilang pamilya.
88[88] malaking tao may sinasabi o maimpluwensya sa lipunan.
89[89] andamyo iskapold o tuntun\gan paakyat o pababa ng bapor o anumang sasakyan.
90[90] may kagulangan na matanda na. Isang eupemismong ginagamit bilang tanda ng paggalang sa
matatanda.
91[91] sumunggab mabilis na paglapit o pagkuha o pagsakmal. Marahil ang gustong ikintal na larawan ni
DAR dito ay ang mabilis na paglapit ng matanda kay Merton.
92[92] kable pahatid-kawad, telegramang ipinapadala sa pamamagitan ng kable.
93[93] aloha palatandaan ng pagtanggap ng matanda kay Merton. Tingnan sa Tala 2 ang ibat ibang
kahulugan ng Aloha.
94[94] suite de luxe primera klaseng silid.
Napagod na siya sa paglangoy sa War Memorial Natatorium95[95] at sa Waikiki. Hindi miminsang
nagdaan-daan siya sa matayog na Pali96[96], nadalawa na niya ang templo ng mga Mormon97[97]
na may bughaw na tubig ukol sa mga binibinyagan, at makailan na ring nagpalipas siya ng gabi sa
sayawan sa Kailuwa98[98], kung nagsasawa na siya sa bulwagan ng kanyang otel. Nakadalawa na
rin siya sa Hilo99[99] at sa Molokai100[100], sa pamamagitan ng eroplano, nakita na niya ang
kumukulong laba ng bulkan, saka ang mga buhanging tumatahol101[101]. Ano pa ang nalalabi sa
kanyang hindi nakikita sa Paraisa ng Pasipiko?
Talagang naghahanda na siya sa pag-alis nang sabihin sa kanya ng kaibigang editor ng
kanyang ama sa Honolulu, na hintayin muna niya ang pagtatapos ng klase sa kolehiyo ng
Punahu102[102]. Ako ang nahirang na magbigay ng pangaral103[103] sa mga natapos sa taong
ito, ang sabi niya kay Merton, at maibabalita mo sa iyong ama sa Hollywood kung gaano kabuting
magsermon sa mga wahini104[104] (babae sa wikang Kanaka105[105] )ang kanyang kaibigan sa
Honolulu.
Pumayag si Dan Merton. Sa nasabing Commencement106[106] ng Punahu School, doon niya
nakilala si Noemi107[107], isang tunay na Kanaka, subalit halimbawa ng dalagang may mataas na
pinag-aralan. Hindi niya malaman kung bakit ang mga matang buhay na buhay ni Noemi ay walang
iniwan108[108] sa palasong109[109] sabay na tumuhog sa kanyang puso110[110]. Si Noemi ang
naging patnubay111[111] ng mga pangaral, palibhasay siyang pangulo ng Kapisanan112[112] ng

95[95] War Memorial Natatorium -- isang 100 X 40 metrong tubig-dagat na swimming pool na itinayo
bilang parangal sa mga namatay at lumahok sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig mula sa Hawaii (Waikiki War
Memorial Natatarium. http://natatorium.org/history/)
96[96] Pali bulkan sa Hawaii.
97[97] templo ng mga Mormon -- Laie Hawaii Temple. Itinuturing na kauna-unahang templo sa Polynesia.
Ang mga Mormon ay kilala rin bilang The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints. Ang Mormon ay nagsimula sa
Hawaii noong 1850 (Light Planet. http://www.lightplanet.com/mormons/daily/history/hawaii.html).
98[98] Kailuwa -- Kailua, Oahu. Isang bayang may napakagandang baybay-dagat (Aloha-Hawaii.Com.
http://oahu.aloha-hawaii.com/hawaii/kailua,+oahu/).
99[99] Hilo -- masiglang sentro ng kalakal noong panahon ng magtandang (ancient) ancient Hawaii,. Dito
nakikipag-ugnayan ang mga katutubo sa kanilang kapit-tribo sa Ilog Wailuku. Isa sa mga dinadayo dito ay ang Lawa
ng Hilo (Aloha-Hawaii.Com .http://hawaii.aloha-hawaii.com/hawaii/hilo/)/
100[100] Molokai isla sa Hawaii na pinagmulan ng sayaw na Hula.
101[101] buhanging tumatahol mga buhangin sa isla ng Kauai sa Dagat Pasipiko. Sinasabing ang
buhangin dito ay tumutunog kapag inaapakan o nahihipan ng malakas na hangin.
102[102] Punahu Punahou School, dating Oahu College mula 1859 hanggang 1934. Dito nagtapos si Barrack
Obama noong 1979 (Philip Rucker . With Obama's Rise, Hawaii School Adds to Its Distinctions, The Washington Post.
January 3, 2009. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/01/02/AR2009010202325_pf.htm.)
103[103] magbigay ng pangaral magtalumpati na ang pangunahing layunin ay magbigay ng
mahahalagang aral na magsisilbing gabay sa buhay ng mga tagapakinig.
104[104] wahini salitang Kanaka na tumutukoy sa babae o reyna (Urban Dictionary.
http://www.urbandictionary.com/define.php?term=wahini)/
105[105] Kanaka Wika ng mga katutubong Hawaiian o Polynesian. Nangangahulkugan ding tao o lalaki.
106[106] Commencement araw ng pagtatapos; seremonya ng gradwasyon.
107[107] Noemi Kasiya-siya o kalugod-lugod sa Espanyol, sa Hebrew naman ay ang aking lugod o
kaligayahan.
108[108] walang iniwan katulad. kagaya, parang, tila, kapareho, kamukha.
109[109] palaso bala ng pana o busog; tunod. Talinghagang ginagamit kapag tinamaan ang isang tao
ng pag-ibig; ginagamit ni kupido para patibukin ang puso ng isang tao.
110[110] palasong sabay na tumuhog sa kanyang puso nagpaibig, bumihag sa puso.
111[111] patnubay gabay.
mga Senior113[113] sa nasabing kolehiyo. Anong tamis niyang magsalita ng wikang Ingles! Anong
lambing114[114] niyang bumigkas ng mga pangungusap!
Wala pa akong naririnig na dalagang Amerikana na kasintamis niyang magsalita! ang sabi
pa ni Merton pagkatapos.
Ginoong editor, ang sabi niya sa kaibigan ng kanyang ama, Hindi ako uuwi na di kasama
si Noemi.
Talaga bang totoo ang sinasabimo? ang usisa sa kanya ng matanda.
Paris ng katotohanang ang umagay sumusunod sa gabi115[115].
Dan! ang may halong pangaral na pahayag ng matanda, ang mga Kanaka ay mamamayang
Amerikano lamang116[116], ngunit hindi laging Amerikano. Kawika lamang natin sila, datapuwat
hindi natin sila kalahi117[117].
Ang palagay ni Dan Merton ay napakakitid ng noo118[118] ng kanyang kausap. Matanda na at
editor pa naman ng pahayagan, ang bulong niya sa sarili. Maano119[119] kung hindi kalahi?
Maano kung hindi kakulay? Hindi ba bayan ng pagkakapantay-pantay ang Amerika120[120]? At
hindi ba lahat ng tao ay mamamayan ng daigdig?
Sa sarili na lamang nangatuwiran si Merton. At nang minsang umalis sa Honolulu ang bapor City of
Los Angeles, sa talaan ng mga sakay ay mababasa ang ganitong mga pangalan: Mr. Dan Merton at
Mrs. Dan Merton. Ang Mrs. Merton ay si Noemi ng Punahu School.
Nang umuwi si Merton, halos ang mga kasabay rin niya sa malalo na mga debutante ang kanyang
kasamang umuwi, ngunit hindi na gaya ng dati. Kahit na siya nag-iisa sa kubyerta kung ayaw
lumabas ni Noemi, ay maanong sulyapan121[121] man lamang siya. Kung pagmasdan niyay tila pa
nasusuklam sa kanya, dahil sa nanghahaba ang kanilang mga labi 122[122], at nagsisitalim ang
kanilang mga mata sa pagtanaw sa kanya.

112[112] kapisanan galing sa salitang ugat na pisan na katumbas ng sama at sapi. Kapag sinabing
kapisan, nangangahulugan ito ng kasama.; samahan.; kasapian. Sa isang kapisanan, magkakapisan ang mga
myembro. Kasama sa kahulugan ang pagdadamayan.
113[113] senior mga nasa ikaapat na baitang na, mga graduating. Isa mga kategorya ng mga esudyante
sa hayskul o koloehyo: freshman, sophomore, junior, senior.
114[114] lambing lamyos, giliw. Hal: Malambing ang kanyang boses = Malamyos o magiliw ang kanyang
boses.
115[115] paris ng katotohanang ang umagay sumusunod sa gabi paghahambing na ang punto ay
bigyang diin ang katiyakan ng sinasabi o ipinapaliwanag.
116[116] mamamayang Amerikano lamang -- national lamang ng Amerika. Binibigyang-diin ang pagiging
sakop ng mga Kanaka. Ang mga national ay wala ng mga karapatan at pribelihiyong tinatamasa ng mga citizen.
117[117] hindi natin sila kalahi manipestasyon ito ng diskriminasyon. Tagalabas ang tingin ng mga
Amerikano sa mga lahing may kulay ang balat. Salungat ito sa mga ideyal ng mga founding fathers ng Amerika,
gaya ng pagkakapantay-pantay.
118[118] napakakitid ng noo napakababaw ng pang-unawa; bobo.
119[119] Maano e ano naman. Expresyon ng pagsalungat sa pinapatungkulan nitong ideya o opinyon.
Ikinakabit sa unahan ng salitang kung o kung hindi para sabihing hindi problema ang itinuturing na problema o
para kwestyunin ang isang asersyon. Hal, Maano kung matanda na. (Pagkuwestyon sa pagtawad sa kakayahan ng
isang matanda).
120[120] bayan ng pagkakapantay-pantay ang Amerika ito ang islogang ipinangangalandakan ng
Amerika sa buong daigdig, partikular sa mga sakop nitong bansa. Sa Pilipinas, ang ganitong mga ideyal ay bahagi ng
kurikulum ng formal education. Ganito, halimbawa, ang bitbit na paniniwala ni Carlos Bulosan, na halos kasabayan
ni
DAR na pumunta sa Amerika noong 1930, panahon ng Depresyon.
121[121] sulyapan tapunan ng tingin.
122[122] nanghahaba ang kanilang mga labi umiingos, expresyon ng pagmamaliit . Sa kuwento,
inilalarawan nito ang inggit at galit ng mga dalaga kay Noemi.
Kabalintunaan sa sangkatauhan! ang nasabi na lamang. Akoy nag-asawa sa aking iniibig, dahil
akoy sumunod sa tibok ng puso ko at hindi sa alituntuning magdaraya ng lipunan123[123] at
kinasusuklaman na ako ngayon.
Ngunit may iba siyang naisip.
Ano kaya ang sasabihin ni Ama, kung malamang nag-asawa ako sa isang hindi namin kalahi, sa
isang kayumangging124[124] Kanaka?
Natira125[125] si Dan Merton sa gayong pagmumuni-muni126[126]. Sa kanyang mga matay may
sampung daliring maliit na tumakip buhat sa likod:
Hulaan mo kung sino ako! ang impit ng tinig na utos sa kanya.
Disyembre na nang silay papauwi sa Los Angeles. Ilang araw na lamang at Pasko na. Sa loob
ng kanilang suite de luxe sa bapor ay inisa-isa ni Merton kay Noime kung gaano magiging kasaya ang
kanilang Pasko. Humigit-kumulang127[127] ay nababatid ni Noemi na milyonaryo ang ama ni Dan,
kayat di kataka-takang magkaroon siya ng Paskong lalong masaya sa kanyang buhay sa piling ng
sinumpaan niyang sa buhay at kamatayan128[128] ay kanyang makakahati129[129].
Kinusa ni Merton na huwag ipaalam sa kanyang ama ang kanyang pagbabalik. Ang ibig niyay
makagawa ng isang sorpresa. Datapuwa, isang araw nang dumating ang bapor sa
Wellington130[130], tumanggap siya ng isang kable mula sa Hollywood na humigit-kumulang ay
ganito ang sinasabi: KUNG IBIG MONG MABUHAY HANGGANG PASKO SA PILING NG IYONG
ASAWANG KANAKA, HUWAG KANG MAGKAKAMALING TUMUNTONG SA UNANG BAITANG NG
ATING HAGDANAN...DANIEL MERTON.
Rolls Royce PhantomII
Ayaw na niyang maniwala ay nasisinag131[131] niya sa gayong mga kataga ang pangungusap ng
kanyang ama matitigas, matutulis at mababagsik. Kilala niya ang kanyang ama. Sabi lamang niya
sa lumuluhang si Noemi na isang biro lamang yaon, bagamat iniisip niya kung sa Embassy132[132]
o sa Baltimore133[133] sila tutuloy na mag-asawa pagsapit134[134] sa Los Angeles. Hindi siya
magtutuloy sa Hollywood.
Balisa at kumakaba ang kanyang dibdib, ang bapor ay dumaong sa Wellington, datapuwat
laban sa kanyang pag-asa 135[135], nasa himpilan ng perokaril136[136] ang malaki niyang Rolls
Royce137[137].

123[123] alituntuning magdaraya ng lipunan mga gawi na nakasisira ng kapuwa; tiwaling panununtunan
sa buhay. Binibigyang-diin dito ni Merton ang pag-ibig niya kay Noemi.
124[124] kayumanggi brown, kulay-lupa. Sa kontext ng pangungusap ni Merton, itoy pagbibigay-diin sa
pagkakaiba ng lahing puti at lahing kayumanggi.
125[125] natira nanatili.
126[126] pagmumuni-muni pagninilay, repleksyon, rekoleksyon, pagdidili-dili.
127[127] humigit-kumulang halos, sa pinakabatayan. Expresyon ng pagtantyang malapit sa katotohanan
o bagay na tinatantya.
128[128] sa buhay at kamatayan kahit anong mangyari, sa lahat ng pagkakataon.
129[129] makakahati makakasama sa hirap at ginhawa.
130[130] Wellington kapitolyo ng New Zealand, kilala sa kanyang natural harbor.
131[131] nasisinag nababanaag. Ipinapakita nito na halos alam na ni Merton ang sasabihin ng ama.
132[132] embassy embahada, residensya ng ambassador.
133[133] Baltimore lungsod ng Maryland, USA. Isa sa pinakaabalang daungan sa buong Amerika. Itinatag
ito noong 1729 at isinunod sa pangalan ng mga maharlikang Baltimore, mga British founder ng Maryland Colony
(Micosoft Encarta Premium Suite 2005)
134[134] pagsapit pagdating.
135[135] laban sa kanyang pag-asa kaiba o salungat sa kanyang inaasahan.
136[136] perokaril mula sa Espanyol na ferrocarril na ibig sabihin ay riles ng tren o daambakal.
Nakita mo na! ang sabi ni Merton kay Noemi. Hayun ang awto138[138] namin. At hayun si ama
sa loob. Hinihintay tayo!
Isang ngiting may kahulugan ang ngiting may pangamba at alinlangan -- ang itinugon ni Noemi sa
malaking galak139[139] at lukso ng puso ng kanyang asawa. At sino naman ang hindi malulugod?
Ang mag-ama ay nagyakap at si Noemi ay kinamayan ng kanyang biyenan140[140]. Wala kayong
dapat alalahanin! ang sabi sa kanila na lalo pang ikinatahimik ng loob ni Merton.
Sa bahay, at nang makapagpahinga kami agad! ang utos ni Dan sa kanilang tsuper141[141], na
gaya ng karaniwang pag-uutos kung ginagamit niya ang nasabing kotse kung siya ang
nagpapalakad142[142].
Hindi! ang sigaw ng matanda. Ikukuha ko kayo ng isang bungalow143[143] sa Sta.
Monica144[144] beach, malapit sa bahay ni Bebe Daniels145[145]!
Mabuti ngat nasa tabi ng dagat. salo ni Dan. Hindi na maninibago si Noemi, dahil sa
katulad din ng Waikiki beach. Makalalangoy kami kahit anong oras!
Kahit saan ay masisiyahan ako, ang bulong ng Kanaka ng hinigpitan ang pagkakahawak sa
kanyang bisig, nasa piling lamang kita.
Napatingin sa kanila ang matanda na tila sinusukat ang ibig na sabihin. Bilang pasalubong
sa inyo, sabi ng matanda, ay magdaraos doon ng party146[146] ngayong gabi. Pinaanyayahan ko
na ang lahat ng dalagat binata sa Hollywood, karamihan ay mga artista sa sine, upang masiyahan
kayo sa pagsisimula sa pagsisimula ng isang bagong kabuhayan.
Pasintabi147[147] sa inyo, ang pakli148[148] ni Noemi, inaasahan kong ang nasabing
party ay hindi katulad ng mga wild party149[149] na ikinamatay ng isang artista nang magdaos si
Fatty Arbucle150[150] o kayay ng nangyari kay Miss Pringle151[151] nang magdaos naman si
Pantages152[152].

137[137] Rolls Royce isang primera klaseng kotxe. Produkto ng Rolls Royce, isa kompanyang ang
pangalan ay hango sa pinagsamang apelyido nina Charles Rolls at Henry Royce na mga pundador ng naturang
kompanya. Binuo ang kompanya noong 04 Mayo 1904 (Rolls Royce Motorcar.com. http://www.rolls-
roycemotorcars.com/#/the_company/history/the_beginning/).
138[138] awto pinaikling automobile; kotse.
139[139] galak tuwa, kasiyahan.
140[140] biyenan magulang ng asawa.
141[141] tsuper hango sa Pranses na chauffeur na katumbas ng drayber; tagapagmaneho.
142[142] nagpapalakad nagmamaneho.
143[143] bungalow bahay na iisa ang palapag.
144[144] Sta. Monica lungsod sa baybayin ng Los Angeles County, California.
145[145] Bebe Daniels Bebe Daniels. Screen name ni Phyllis Bebe Virginia Daniels, artista ng silent
movie. Ipinanganak sa Dallas, Texas noong 14 Enero 1901. Kauna-unahang gumanap bilang Dorothy sa pelikulang
The Wonderful Wizard of Oz( Golden Silents.Com/ http://www.goldensilents.com/stars/bebedaniels.html. 17
October 2009).
146[146] party pagtitipon, piging.
147[147] pasintabi mawalang galang na. Expresyon ng paghingi ng paumanhin.
148[148] pakli sagot, tugon.
149[149] wild party tinutukoy dito ang mga pagtitipon o piging na mas nakatuon sa pagbibigay sa hilig
ng katawan. Kinatatampukan ng inuman, pagdodroga, at walang pakundangang sex.
[150] Fatty Arbucle pangalan sa pelikula ni Roscoe Conkling Arbuckle, artista sa silent movie. Pinagbintangang
pumatay kay Virginia Rappe, isang ring artista sa silent movie, noong 1921. Napawalang-sala siya pero na-blacklist
Tatangu-tango ang matanda na tila noong lamang niya nakilala kung gaano kataas ang
napag-aralan ng kanyang manugang153[153]. Ibig sabihin ng kanyang sarili ay Mahigit pa sa roon
subalit iba ang binigkas ng kanyang bibig: Marahil ay mahuli-huli roon.
Ngunit, Ama! ang agaw ni Dan, ang asawa ko ay marangal na babae. Tila hindi dapat sa
kanya ang gayong pasalubong.
Tutugunin pa sana ng matanda ang pasalubong ay siya ang may handog, ngunit biglang
tumigil ang awto sa tapat ng isang gusali sa tabi ng dagat.
Narito na ang inyong bahay! ang sabi sa kanila. Lahat ay nakahanda na para ngayong
gabi!
Ipikit at idilat ni Noemi ang dalawa niyang mata ay hindi niya mapaniwalaan ang kanyang
nakikita, gayong mag-iikaapat na ng madaling-araw. Ang mga babaing panauhin at halos wala nang
damit, sapagkat punit-punit na ang kanilang mga kasuutan sa pakikipagbatakan sa mga lalaki. Ang
mga lalaki naman ay kusa nang nag-aalis ng kasuutan nila at wala nang natitira sa katawan kundi
ang kahuli-hulihang inaalis bago matulog154[154].
Ang lahat ay lasing. Lasing na ang lahat na ang mga matay nakulabaan155[155] na ng
matapang na sugapa156[156] ng alak, kung kayat hindi na napapansin ang kahiya-hiyang
kalagayan ng lahat. Si Dan ay lasing na rin. Apat na kilalang artista sa Hollywood ang
nagpupulupot157[157] ng katawan nilang halos ay bilad nang lahat sa kanyang matipunong
katawan.
Si Noemi ay nagdahilang nahihilo pa sa malaking hapo158[158] sa bapor, kayat kahit
pinagbatakanan siya ay hindi siya nakihalubilo. Samantalang pinagmamasdan niya ang magandang
kuwadro159[159] ng kahalayan sa kanyang tahanan ay may tumapik sa kanyang balikat. Nang
lumingon siya ay nakita niya ang ama ni Merton, ang kanyang biyenan.

sa Hollywood sa loob ng 11 taon (Arbucklemania, Silent Movies.org. http://silent-
movies.org/Arbucklemania/ScandalShort.html 17 Oct.2009).
[151] Miss Pringle Eunice Pringle, usherette sa isa sa mga Pantages theaters. Naghabla ng kasong rape
laban kay Alexander Pantages (may-ari ng Pantages theater chains sa ibat ibang lugar sa Amerika)
noong 1929. Hinatulan Si Pantages ng 50 taong pagkakabilanggo.
Ayon sa mga tisimis sa Hollywood, binayaran daw si Pringle ni Joseph P Kennedy ng $10,000 para
pumasok sa isa sa mga teatro ni Pantages at akusahan ito ng rape. (Sinubukang bilhin ni Kennedy ang mga teatro ni
Pantages pero tumanggi ang huli). Namatay sa cyanide poisoning si Pringle noong diumano ay ipagtatapat na niya
ang nabanggit na pakana (Eunice Pringle: Encyclopedia. All Experts.
http://en.allexperts.com/e/e/eu/eunice_pringle.htm).
152[152] Pantages teatro sa Hollywood. Pinagpapalabasan ng bodabil at silent movies.
153[153] manugang terminong tumutukoy sa asawa ng anak.
154[154] kahuli-hulihang inaalis bago matulog panty o brief. Masasalamin sa ganitong ligoy na saradong
bagay pa rin sa panitkan noong panahon ni DAR ang tahasang pagtalakay ukol sa sex at sa mga bagay na may
kaugnayan dito.
155[155] nakulabaan galing sa salitang ugat na kulaba oputing lamad na bumabalot sa tao-tao. Nagiging
sanhi ito ng katarata, sakit na nagiging sanhi ng pagkabulag.
156[156] sugapa gumon, adik, lulong. Taong lulong sa bisyo.
157[157] nagpupulupot mahigpit na yumayakap o yumayapos.
158[158] hapo sobrang pagod.
159[159] kuwadro frame ng litrato. Binibigyang diin nito ang matamang panonood ni Noemi sa mga
nangyayari sa kanilang bahay.
Ano, Noemi? ang bati sa kanya. Hindi ba nanghihinawa160[160] ang pag-ibig mo kay
Dan? Ibig mo ba ng ganyang buhay? Hindi ka ba nasusuklam161[161]? Kung ibig mong tumakas
ngayong gabi ay nariyan ang kotse. May bapor na tutulak bukas. Pababaunan kita ng sampung
libong dolyar162[162]. Ano, sumagot ka?
Tinitigan ni Noemi ang matanda. Ibig niyang sa kanyang tingin ay mawatasan163[163] ng
matanda na nababatid niya na ginawa yaon upang mapawi ang pag-ibig niya kay Merton, sapagkat
laban sa kanyang kalooban ang pagkakapag-asawa nito sa isang hindi kalahi, sa isang Kanaka.
Tutugon na sana si Noemi ng Gayon pala! datapuwat naunahan siya ng matanda.
Hindi magiging maligaya sa piling mo si Merton, ang sabi uli. Sa habang panahon ay
lalayuan siya ng kanyang mga kakulay, ng kanyang mga kalahi. Gagawin kong $25,000, pabayaan
mo na lamang siya.
Sa nagdidilim na pag-iisip ni Noemi, ang mga pangungusap ng matanda ay naging kidlat na
nag-iwan ng apoy, kayat nagliwanag. Walang kibo, si Noemi ay tumakbo sa kanyang silid, at nang
lumabas ay hindi na ang Noemi na gayak-Amerikana164[164], kundi isang tunay na Kanaka;
walang takip sa dibdib kundi ang makapal na lei at sa ibaba ng katawan ay ang kanyang
sayandamo165[165]. Nanaog siya. Nakisalamuha siya sa madla166[166] at sa saliw ng inaaantok
nang orkestra167[167] ay nagsayaw ng Hulahula168[168].
Sa gayoy tila nagising ang mga lalaki. Ang kanyang katawang katutubo ang
pagkakayumanggi at hindi sinunog sa araw169[169], paris ng mga Amerikana, ngunit walang
iniwan sa kumikiwal170[170] na ahas ang galaw ng katawan, pati ng dalawang bisig at ng dalawang
paa, ang damdaming makahayop171[171] ng mga lalaki ay nagising. Iniwan ang mga kapiling
nilang babae at ibig nilang yakapin, lingkisin172[172] at kung ano pa, ngunit maliksi naman nitong
naiwasan.
Sa gayong ayos nadilat ang mga mata ni Merton. Nakita niya ang babaing una at huli
niyang inibig ay nasa bunganga ng mga halimaw na lasing na hindi nalalaman ang ginagawa. Bigla
siya nagpupumiglas sa apat na babaing namumulupot sa kanya at humadlang sa nagsisihabol kay
Noemi.

160[160] nanghihinawa nagsasawa.
161[161] nasusuklam galing sa salitang ugat na suklam na katumbas ng poot o matinding galit;
napopoot
162[162] dolyar pera ng Amerika. Ang alok na sampung libong dolyar ng ama ni Dan Merton kay Noemi
ay isang manipestasyon ng isang konsumeristikong lipunan kung saan pati pag-ibig ay tinatangkang bayaran.
163[163] mawatasan maintindihan, malaman.
164[164] gayak-Amerikana nakadamit o nakaposturang tulad ng isang Amerikana.
165[165] sayandamo sayang damo, isa sa mga kostyum ng mga mananayaw ng Hula.
166[166] madla mga tao.
167[167] orkestra grupo ng mga musikero na humahawak ng ibat ibang instrumento, gaya ng gitara,
biyolin, tambol, atbp.
168[168] Hulahula Hula, katutubong na sayaw ng Hawaii. Ayon sa internet site na Alternative Hawaii,
ang Hula ay kaluluwa ng Hawaii na ipinahahayag sa pamamagitan ng galaw. Naniniwala ang mga Hawaiian na
ang kauna-unahang Hula ay sinasayaw ng mga diwata, kaya itinuturing itong sagrado.
169[169] sinunog sa araw sinadyang ibilad sa araw para umitim. Sa kontexto ng pinanggalingan nitong
pangungusap, panarurunggitan ang mga Amerikano na nagpapaitim ng balat sa pagbibilad; samantalang ang kulay
ng balat ni Noemi at likas, kaya mas mainam.
170[170] kumikiwal umeekis, galaw na tulad ng bulate o ahas.
171[171] damdaming makahayop tumutukoy sa libog ng mga lalaking nanonood kay Noemi habang siya
ay sumasayaw.
172[172] lingkisin mahigpit na puluputan, tulad ng ginagawa ng sawa sa pagkain nitong hayop bago
lunukin.
Mga alibugha, nakadipang wika niya sa paghadlang sa lahat. Madudurog ang liig ng
sinumang mangangahas humipo sa katawan ng asawa ko!
Nang marinig ito ni Noemi ay napahalakhak173[173] ng tawa sa kanyang tagumpay. Noon
din ay lumapit siya sa piyano, sinimulan niyang saliwan174[174] ang kanyang sarili sa pagawit ng
Aloha175[175], awit ng tagumpay! Awit ng luwalhati176[176]!
Nang lumingon siyang muli ay wala nang ibang tao sa bulawagan177[177]. Pati ang biyenan
niya ay wala na rin. Walang natira kundi si Dan Merton na hawak sa kamay ang isang
tsekeng178[178] $500,000. Ngunit yaon man ay pinagkasunduan nilang ibalik sa matanda.
Babalil uli tayo sa Honolulu! ang may pagdaramdam na sabi ni Dan Merton. Iniwan ni
ama ang pabaon niya sa atin!
Nasabi ko na sa iyo, ang ulit ni Noemi. Kahit saan ay masisiyahan ako, nasa piling lamang
kita, aking hari!
Pag-ibig! Pag-ibig, kaibigan, ang makapaglalapit sa Silangan at Kanluran ang buong
kasiyahang nasabi ni Merton nang matapos isalaysay ni Mrs. Noemi Merton ang magandang
romansa179[179] ng kanilang pag-iibigan. Ang langit at lupa man ay mapaglalapit, dahil sa pag-
ibig!
Tila nga naman totoo ang sabi ng mamamahayag180[180] na Amerikanong ito. Idinugtong
niyang kung itinaboy man silang mag-asawa sa Paraiso sa Hollywood ay lalong paraiso181[181] sa
kanya ang Honolulu, palibhasay nakikilala niyang may katinuan ang mga Amerikanong naroon,
kaysa mga aristokratikong182[182] nasa baybayin ng Pasipiko.
Sa katunayan, nang magbalik sila, ang editor ding kaibigan ng kanyang ama ang nagbigay sa
kanya ng tungkuling makasama sa staff183[183] ng pahayagang kanyang sinusulatan matapos
tukuyin sa kanya ang Sinasabi ko na nga ba!
Maganda nga sana ang aking bayan, ang sabi pa ni Merton, datapuwat lumabis nang
totoo ang yabang na balang araw ay mahuhulog din sa kanyang sariling bigat184[184].
Narito na ang nagdurugtong sa Kanluran at Silangan! ang sabi ng ina.
Oo nga, ani Merton, ang nagkakabit sa langit at lupa.
May anak na kayo? ang pamangha kong tanong.

173[173] napahalakhak napatawa nang malakas
174[174] saliwan sabayan ng awit o tugtog.
175[175] Aloha pamagat ng awit. Maraming kanta sa Hawaii na may pamagat na Aloha. Tingnan sa
INDEX ang Aloha Oe o Farewell to Thee na nilikha ng huling reyna ng Hawaii na si Lili uokalani.
175[176] awit ng luwalhati -- maringal na awiting nagpapahayag ng malalim na kapanatagan at
pagdiriwang.


177[177] bulwagan entrada ng isang gusali, sala kumbaga sa bahay.
178[178] tseke sabstityut sa pera. Isang printed form na ginagamit para bigyan ng instruksyon ang
bangko na ibigay ang halagang nakasulat sa naturang form sa taong nakapangalan dito.
179[179] romansa -- tumutukoy sa kuwento o kasaysayan ng pagmamahalan nina Merton at Noemi.
180[180] mamamahayag journalist, peryodista.
181[181] paraiso isang ideal na lugar na walang suliranin at tinatamasa ang mga biyaya ng kalikasan sa
buong kasaganaan nito; langit.
182[182] aristokratiko dugong bughaw; may negatibong higing ang gamit sa pangungusap dito, may
tonong disgusto sa mga taong ito na mapagmataas.
183[183] staff mga tauhan sa isang opisina.
184[184] mahuhulog din sa kanyang sariling bigat isang idioma na nagsasabing ang yabang ng isang tao
ang magiging dahilan ng kanyang pagbagsak.
Oo, ang sabay nilang tugon. Bininyagan namin ng ALOHA.
-WAKAS-