Ekoloke eksternalije i njihova

internalizacija
ta su ekoloke eksternalije?
Eksternalije su vanjski, na tritu nevalorizirani efekti
ekonomskih aktivnosti jednih proizvoaa, potroaa i
javne vlasti koji utiu na ope uslove drugih proizvoaa,
potroaa i javne vlasti.
Subjekti koji stvaraju trokove ne moraju za njih platiti, a
oni koji stvaraju koristi nisu za njih nagraeni.

 Trite je efikasno u regulisanju upotrebe resursa

koji imaju svoju cijenu
Trite je nefikasno u regulisanju upotrebe
ekolokih resursa kojima nije odreena cijena
Neuspjeh trita se javlja zato to preduzea
ukljuuju u svoje proizvodne trokove samo onih
resursa koji imaju trinu cijenu

 Kada preduzea koristi ekoloka dobra i pri tome

unitava ekoloki resurs koji nema cijene,
preduzee nema nikakav unutranji troak, ali za
drutvo kao cjelinu je proizveden vanjski
troak
Ponaanje pojedinog subjekta ne mora uvijek
voditi ostvarenju drutvenih interesa
Zato bi trebalo pri donoenju odluka o koritenju
sredstava uzeti u obzir sve vrste trokova, pri
Ukupan drutveni troak =
emu je:
unutranji (privatni) + vanjski (ekoloki)
troak

Pozitivne eksternalije (eksterna ekonomija)

Vanjske koristi pozitivni uticaji

Jedan proizvoa koristi drugom proizvoau a koji ne

participira u trokovima
Primjeri:
Tvornica A proiava vodu na rijeci zbog svojih
potreba, a tvornica B nizvodno koristi tu vodu, ali
nema trokova proiavanja
Ako je neko sagradio kuu pored oneienog jezera,
nakon njegovog ienja javnim sredstvima, moi e
koristiti vodu bez proiavanja a vrijednost
nekretnine e porasti.

Negativne eksternalije (eksterna

disekonomija)
Negativne eksternalije su vanjski trokovi treih strana,
koje one snose zbog odreene proizvodnje ili potronje
drugih ekonomskih subjekata koji poveavaju svoju
dobrobit, izbjegavajui naknadu tih trokova.
Jedan proizvoa stvara trokove drugom proizvoau, a
ne nadoknauje ih
Npr. Tvornica A isputa prljavu vodu u rijeku, te je tvornica
B treba proiivati

Eksternalije na strani proizvodnje

i na strani potronje
Negativne (disekonomije)
Eksterni troak proizvodnje zagaenje zraka od
strane tvornice, koje smanjuje dobrobit ljudi koji
stanuju u njezinoj blizini.
Eksterni troak potronje zagaenje zraka u
javnoj zgradi od strane puaa koje smeta
nepuaima

 Pozitivne ekonomije
Eksterne koristi proizvodnje u blizini tvornikog
kompleksa se izgrauje trini kompleks
Eksterna korist potronje ureena okunica koja
poveava vrijednost okolnih zgrada, a ne samo
zgrade ispred koje se nalazi.

Internalizacija eksternih ekolokih

efekata
Trini mehanizam se nije pokazao dovoljnim da koristi
i tete od raznih vrsta degradacije okolia odgovarajue
raspodjeli na izazivae i rtve degradacije

Drutveno optimalan nivo oneienja ne moe se

poistovjetiti s privatnim interesima zagaivaa jer
postoje vanjski trokovi -eksternalije.
Zbog toga je potrebna drutvena (dravna)
intervencija u podruje zatite okolia
Koje je rjeenje?

Internalizacija ekolokih eksternalija

 Internalizacija je postupak ukljuivanja eksternih

trokova i koristi u kalkulaciju cijena proizvoda
Internalizacija eksternalija je intervencija ili uticaj
drave-vlade, da popravi trine neuspjehe, tako
to e navesti uesnike na tritu da preuzmu
trokove negativnih efekata (uvoenje poreza) ili
kod pozitivnih eksternalija da subvencijama
podstie stvaranje drutvenih koristi
Na ovaj nain se potiu proizvoai i potroai da
svoje ponaanje prilagode optimalnom odvijanju
proizvodnje i potronje u skladu sa modernim
ekolokim zahtjevima

 Da bi se preduzea i trite potakli na internalizaciju

ekolokih trokova, na plaanje trokova oneienja i
sl., mogu se primijeniti razliiti mehanizmi poput
ekolokih propisa i standarda i njihove kontrole, odnosno
poticaj za samoregulaciju samih oneiivaa
Preduzea se nee sama upustiti u trokove smanjivanja
zagaenja okolia, zato je nuna intervencija drave
Javna politika prema eksternalijama
Poticaji vlade-subvencije
Kontrolne mjere, zabrane, kvote, kazne, dozvole
Trine mjere i porezi

Neki ekonomisti smatraju da trite moe rijeiti

pitanje optimalnog nivoa zagaenja
polazei od vlasnikih prava

Ako postoji vlasniko pravo onoga kome se nanosi

teta, tada e oneiiva morati platiti
onome kome se nanosi teta, tj. strane e se
morati trino nagoditi.

Optimalan nivo zagaenja

Vlasnika prava na strani onog
kome se nanosi teta

Ako se
proizvodnja
poveava,
poveava se nivo
zagaenja, ali i
ukupna zarada
oneiivaa. Pri
tom poveanju
proizvodi se teta
Poto su koristi
vee od teta,
oneiiva e
ponuditi iznos za
nagodbu vei od
teta. U tom
sluaju obje
strane imaju
korist.

Svaki pomak prema Q optimalno je drutveno poboljanje, a

desno od Q nije prihvatljivo jer je neto dobit oneiivaa
manja od gubitka oteene strane i ne bi se mogla
nadoknaditi.

 Kada vlasnika prava posjeduje oneiiva,

tada on ima pravo odlagati otpad u okoli i
poveati maksimalno proizvodnju, jer mu je tu
najvea neto korist, ali su tete najvee.
Oneiiva je spreman prihvatiti bilo koji iznos
koji je vei od zarade od koje mora odustati

Optimalan nivo zagaenja

Vlasnika prava na strani
oneiivaa

Ako oteena
strana eli
smanjiti
oneienje, doi
e do smanjenja
gospodarske
aktivnosti
Ona mora
nadoknaditi
gubitak neto
koristi
oneiivaa
Oneiiva je
spreman
prihvatiti bilo
koji iznos koji je
vei od zarade
od koje mora
odustati

Smanjenje gospodarske aktivnosti od Qp prema f, j i Q* su

drutveno poboljanje, tj. smanjenje oneienja i ekolokih
teta.

 Ako zagaiva i rtva mogu jednostavno i djelotvorno

pregovarati, privatno pregovaranje e dovesti do pozitivnog
ishoda, bez obzira ko ima pravo da zagauje ili spreava
zagaenje.
Ovaj rezultat je poznat kao Coase-ov teorem (po nobelovcu
Ronaldu Coaseu)
Ako ne postoje zakonske, strateke ili informacione
barijere za pregovaranje, ako su vlasnika prava jasno
definisana i trokovi pregovaranja niski, ljudi uvijek
mogu postii efikasan sporazum

(Coase theorem)
Ovaj teorem neki tumae tako da iz njega proizilazi da nije
vano ko plaa oneienje, uvijek se dolazi do
zadovoljavajueg rjeenja
U praksi e se postii zadovoljavajue rjeenje, uz naelo da
zagaiva plaa

 Ako bi ovaj teorem bio taan- ne bi bilo potrebe za

dravnom intervencijom za eksternalije
Problemi vezani za Coase-ov teorem:

Postojanje savrene konkurencije (teko u stvarnosti)

Visoki trokovi transakcija nagodbi
Tekoe u identifikaciji oneienja i tetnih posljedica
Problem zajednikog vlasnitva (ko e sklopiti nagodbi?)
Identifikacija oneiivaa i oteene strane

Zato se ovaj teorem u praksi slabo primjenjuje

Ima vanost jer prisiljava zagovornike uvoenja
zakonske regulative u zatitu okolia da utvrde
postupke i uslove dravne intervencije u podruje
zatite okolia

Primjer za granine trokove i koristi oneienja

puenja)
Granini(smanjenje
i ukupni trokovi
ienja
Granine i ukupne koristi ienja

Broj
iskljuenih
cigareta

1
2
3
4
5

Analiza
graninih
vrijednost

Dodatno
potrebno
plaanje za
isljuenu
cigaretu
(n.j.)
4
6
8
10
12

Ukupno
potrebno
plaanje
(n.j.)

Broj
iskljuenih
cigareta

4
10
18
28
40

1
2
3
4
5

Uinkovit
broj je 2

Dodatna
spremnost
za plaanje
iskljuenu
cigaretu
(n.j.)
10
8
6
4
2

Ukupna
spremno
st za
plaanje
(n.j.)
10
18
24
28
30

Ekoloki porezi kao regulatori oneienja

Mnogi ekonomisti ekonomike okolia se zalau za dravnu
intervenciju pri emu se oporezivanje bazira na procijenjenoj
teti.
Takvo oporezivanje se naziva Piguovim porezima ili taksom za
oneienje (prema ekonomisti ARTURU PIGUU- porezi koje uvodi
vlada u cilju korekcije efekata negativnih eksternalija)
Izraz optimalni nivo zagaenja se zamjenjuje za prihvatljiv
nivo
Izraz porezi sa izrazom ekolokim standardima
Primjeri: Regulativa Agencija za zatitu prirodne sredine,
odreivanje kvota za emisiju otpadnih materija u vazduh, vodu
ili na prostore zemljita, trgovina pravima na zagaenje okoline.
Visina poreznog optereenja mjeri se u direktnom odnosu
prema jedinici emitiranog zagaenja u cilju optimalne
internalizacije negativnih eksternalija

Javna i privatna dobra

Javna dobra daju korist za cijelu zajednicu bez obzira da li
je ele ili ne (npr.nacionalna odbrana, zdravstvo, izumi,
parkovi, brane i sl.)
Privatna dobra su ona koja se mogu podjeliti meu
pojedincima a da ostali ne snose popratne koristi ili
trokove (lina odluka za uzimanjem npr. odreene koliine
hrane)
Globalna javna dobra (npr. akcije za usporavanje
globalnog zagaenja, otkria novih proizvoda)
Posebna vrsta problema jer ne postoji mogunost uticaja
trinog sistema ali i politikih instrumenata na njegovu
raspodjelu
Za rjeavanje takvih problema drava mora smisliti novo
orue za napredovanje u meunarodnim sporazumima

Karakteristike dobara
Iskljuivost, karakteristika ponaanja u
odnosu na dobra (stvari) po kome drugi
pojedinci mogu biti sprijeeni da to dobro
ili stvar koriste
Rivalitet, karakteristika ponaanja u
odnosu na dobra (stvari) po kome
korienje nekih dobara od strane
pojedinaca smanjuje koliinu korienja tih
dobara od strane drugih pojedinaca.

- PRIVATNA DOBRA - osobina iskljuivosti i rivalitet

(automobil, kua, stan...)
- JAVNA DOBRA odsustvo iskljuivosti i rivaliteta
(vazduh, voda,...)
- ZAJEDNIKI RESURSI (neprisvojivi) postoji rivalitet
ali ne i iskljuivost (ribe u rijeci ili moru, divlje
ivotinje,...)
- Resursi dostupni svakom uesniku da ih neogranieno
koristi
- Da li su ume zajedniki resurs?

Javna dobra
Koriste se slobodno i besplatno (vazduh, voda)
Slobodni jaha izraz nastao od eng. Free rider
besplatni korisnik, a znai ponaanje osobe koja stie korist
od nekog dobra, a izbjegava da plati korienje tog dobra
Problem slobodnog jahaa -problem da se postigne
iskrena volja da se plati javno dobro ije uivanje od strane
onih koji za njega ne plaaju ne moe da bude sprijeeno
Globalna javna dobra globalno zagrijavanje, mjere za
spreavanje nestanka ozona ili otkrie novih proizvoda
Trini neuspjeh
Nedovoljan iznos ulaganja

Tragedija zajednikog (The Tragedy of

the Commons)
Problem je razradio Garett Hardin kasnih 60-tih
prolog vijeka koji je pretpostavio jaku vezu izmeu
zajednikog vlasnitva nad resursima i njihovog
konanog iscrpljivanja

Primjer seoskog panjaka

Opte pravilo: Kada jedna osoba koristi
zajedniki resurs, ona smanjuje koliinu
korienja tog resursa drugoj osobi. Usljed
navedenih negativnih eksternalija zajedniki