POJAM TROFAZNIH SISTEMA

Naizmenina struja dobija se obrtanjem jednog pravougaonog namotaja u magnetnom polju.

Neka se stranom u magnetnom polju nalaze dva pravougaona namotaja na jednoj osi, tako da
meusobno zaklapaju ugao od 90. Oba namotaja se obru zajedno, a krajevi su izvedeni preko 4 prstena
sa kliznim kontaktima.

U oba namotaja indukovae se naizmenine struje iste frekvencije ali fazno pomerene za ugao
= 2 . Kako je meusobni poloaj kalema stalan i ova fazna razlika e ostati na vrednosti od 2 .
Ovakav sistem od dve naizmenine struje naziva se dvofazna naizmenina struja.
Grafika predstava ovih dveju struja data je na slici:

Na slian nain u stranom magnetnom polju mogu se nalaziti tri namotaja pod meusobnim uglom
od 120.

Na ovaj nain dobija se trofazna naizmenina struja. Trofazna ssistem je sistem od tri struje ili
napona koji su meusobno vremenski pomereni za treinu periode, a fazno za 2 3 .

Generator trofazne naizmenine struje je alternator sa 3 grupe po 2p namotaja indukta pod

meusobnim uglom od 120.

Trofazni sistem naziva se simetrinim, ili uravnoteenim ako su amplitude pojedinih faza
meusobno jednake.
Grafiki se trofazni simetrini naizmenini sistem moe prikazati kao na slici:

Tri faze najee se oznaavaju sa R, S i T, te se moe pisati:

R: iR = I 2 sin(t )

S: iS = I 2 sin(t +

2
)
3

T: iS = I 2 sin(t +

4
2
) = I 2 sin(t )
3
3

iR + iS + iT = 0
Zbir tri struje uravnoteenog trofaznog sistema uvek je jednak nuli.

Sve struje sa dve ili vie faza nazivaju se polifaznim naizmeninim sistemima. Trofazne
naizmenine struje najvie se upotrebljavaju zbog: simetrinog rasporeda namotaja i struja u odnosu na
vremensku osu (najmanji broj faza za koji vai ova osobina), kao i zbog osobine da je zbir ove tri struje u
svakom trenutku je jednak nuli.
Poslednja osobina trofaznih simetrinih sistema omoguuje njeno ekonomino prenoenje kroz
provodnike. Struje trofaznih sistema mogu se spojiti, te je za prenoenje potrebno tri umesto est
provodnika.
Spajanje, odnosno vezivanje trofaznih sistema moe se vriti na dva naina:
- u spregu zvezda i
- u spregu trougao.

TROFAZNI SISTEM U PRENOSU ELEKTRINE ENERGIJE

Poveanje prenesene snage zahteva poveanje broja kanala za prenos energije, odnosno broja
provodnika, to znaajno uveava cenu elektrodistributivnih sistema.
U praksi se na trofazne generatore prikljuuju i jednofazni potroai (elektrine sijalice, grejalice,
elektronski aparati i slino) i trofazni potroai (elektromotori, trofazne elektrine grejalice i slino).
Nevezani trofazni sistem je sistem trofaznog generatora sa tri meusobno izolovana strujna kola.

U sistemu prenosa elektrine energije tei se smanjenju jaine struje po provodniku, smanjenju
broja provodnika, a poveanju ukupne prenesene snage.
Simetrini trofazni sistem u spoju zvezda dobija se tako to se sva tri povratna voda spoje u jedan
povratni vod.

Zajednike take generatora, odnosno potroaa, nazivaju se zvezdita. U sluaju simetrinog

optereenja kroz zajedniki povratni vod ne tee struja.
E R = E S = ET

R R = RS = RT
Provodnici druge i tree faze su povratni vodovi prve faze
U realnosti, impedanse otpornosti nisu uravnoteene, pa zbir struja nije jednak nuli. Dovoljan je
samo jedan povratni vod za sve tri faze, koji se naziva nulti provodnik (nula). Na ovaj nain, omoguen je
prenos trostruko vee energije sa ukupno etiri provodnika.
Ukupna snaga viefaznih sistema jednaka je sumi snaga po fazama (bez obzira na vrstu sprege).
Ako se sa Pf oznai snaga jedne faze:

Pf = U f I f cos
U sluaju simetrinog trofaznog sistema, ukupna snaga trofaznog sistema bie:

P3f = 3 U f I f cos

VEZIVANJE TROFAZNIH SISTEMA

Kod sprege trofaznih sistema neophodno je definisati fazne i linijske napone i struje:
Fazni napon je napon jedne faze generatora, odnosno impedanse jedne faze potroaa
Fazna struja je struja koja prolazi kroz namotaj jedne faze generatora, odnosno impedanse jedne faze
potroaa
Linijski (meufazni) napon je napon izmeu dva voda trofazne struje
Linijska (meufazna) struja je struja koja prolazi jednim vodom trofazne linije

Sprega zvezda

Po jedan kraj svakog namotaja vezan je za zajedniku (nultu) taku.

U sluaju jednakih struja po amplitudi (simetruni trofazni sistem) suma svih struja u nultoj taki u
svakom trenutku jednaka je nuli, te za nultu taku nije potreban provodnik. Ako su naponi na krajevima
svakog namotaja jednaki U f (fazni naponi), a naponi izmeu faznih provodnika U l (linijski naponi),
vai:

Ul =Uf 3
U gradskim mreama primenjuju se standardni naponi:
- izmeu nultog i provodnika svake faze (fazni naponi) 220 V,
- izmeu svaka dva fazna preovodnika (linijski naponi) 380 V.
Sprega trougao

Po jedan kraj namotaja svake faze vezan je za jedan kraj namotaja druge faze.

Ako se sa I f oznai fazna struja, a sa I l - linijska struja, za spregu trougao u sluaju simetrunog
trofaznog sistema, vai:

Il = If 3

1. Na etvoroinu trofaznu mreu linijskih napona 380 V prikljuen je nesimetrini potroa, koji se
sastoji od 3 razliite impedanse vezane u zvezdu. Njihov karakter i brojni podaci dati su na slici.
Odrediti intenzitet struje u nutlom vodu i ukupnu aktivnu snagu trofaznog potroaa.

R1 = 16
X L1 = 12
R2 = 14
X C 2 = 21
R3 = 25
U l = 380V
I0 = ?
P=?
Uf =

Ul
3

= 220V

Z1 = R12 + X L12 = 20
tg1 =

X L1
= 0.75 ,
R1

I3 =

X C2
= 1.5 ,
R2

Uf
= 8 .8 A ,
R3

Uf
= 11A
Z1

I2 =

Uf
= 8.72A
Z2

1 = 36.87

Z 2 = R 2 2 + X C 2 2 = 25.24
tg 2 =

I1 =

2 = 56.31

3 = 0

I 0 = I 0x 2 + I 0y 2
I 0x = I1x + I 2x I 3x
I 0y = I1y + I 2y I 3y
I 1x = I 1 sin 1 = 11 0.6 = 6.6A
I 1y = I 1 cos 1 = 11 0.8 = 8.8A
I 2x = I 2 cos( 2 30) = 8.72 cos(56.31 30) = 7.82A
I 2y = I 2 sin( 2 30) = 8.72 sin(56.31 30) = 3.86A
I 3x = I 3 cos 30 = 7.62A
I 3y = I 3 sin 30 = 4.4A
I 0x = 6.8A ,

I 0y = 8.26A ,

I 0 = 10.7 A

P1 = U f I 1 cos 1 = 220 11 0.8 = 1936W

P2 = U f I 2 cos 2 = 220 8.72 0.5547 = 1064 W

P3 = U f I 3 cos 3 = 220 8.8 1 = 1936W

P = P1 + P2 + P3 = 4936 W

2. Trofazni motor spojen u zvezdu napaja se preko troilnog kabla iz mree iji su linijski naponi
380 V. Omski otpori pojedinih faznih namotaja su 16 , induktivni 12 , a otpornost kabla je
zanemarljivo mala.
a) Odrediti intenzitete struja u pojedinim ilama kabla, kao i aktivnu snagu koju uzima ovaj motor.
b) Odrediti struje u kablu, kao i aktivnu snagu koju motor uzima, ako je na njegovoj prikljunoj ploici
izvreno prevezivanje u trougao.
c) Koliki je odnos aktivnih snaga izraunatih pod a) i pod b)?
d) Koliki je odnos linijskih struja za obe sprege?

a) Sprega zvezda

Potroa je simetrian:

Z = R 2 + X L 2 = 20
Uf =

Ul
3

= 220V

Il = If
If =

P = 3U f I f cos = 3
tg =

Ul
3

X L 12
=
= 0.75 ,
R 16

U f 220
=
= 11A
Z
20

I l cos = 3 U l I l cos cos = 0.8

P = 3 380 11 0.8 = 5.8kW

b) Sprega trougao
If =

Il
3

U f = U l = 380V
If =

U f 380
=
= 19A
Z
20

I l = 3I f 33A
P = 3U f I f cos = 3 U l

Il
3

cos = 3 U l I l cos

P = 3 380 33 0.8 = 17.38kW

c)
d)

3. Trofazni prijemnik sa vezom u trougao aktivnih otpornosti faza R = 10 i zanemarljivih reaktivnih

otpornosti, prikljuen je na trofaznu mreu simetrinih linijskih napona efektivnih vrednosti
Ul = 380 V. Odrediti efektivne vrednosti struja faza prijemnika kada:
a) doe do prekida faze prijemnika vezane izmeu linija R i S i
b) doe do istovremenog prekida faza prijemnika izmeu linija R i S i linija S i T.

R = 10

U l = 380V

Dok ne doe do prekida faze (postoji sprega trougao) vai:

U f = U l = 380V
U
380
= 38A
If = f =
R
10
I l = 3I f = 66A

a) Kada doe do prekida faze prijemnika vezane izmeu linija R i S

U RS 380V
U RT = I R R

U ST = I S R

Struja IT ostaje ista, jer je prekinuta veza izmeu R i S:

380
= 38A
10
380
IS =
= 38A
10
IR =

I T = 66A

b) Kada doe do istovremenog prekida faza prijemnika izmeu linija R i S i linija S i T

U RS 380V
U ST 380V
IR = IT =
IS = 0

U RT
= 38A
R

4. Preteno induktivni trofazni prijemnik, ije su impedanse faza jednake, prikljuen je na simetrini
trofazni sistem linijskih napona efektivne vrednosti Ul = 380 V. Impedanse pojedinih faza prijemnika i
faktor snage prijemnika, pod ovim okolnostima, su Z = 11 i cos = 0.8.
Odrediti aktivnu i reaktivnu snagu ovog trofaznog prijemnika, ako je prijemnik:
a) vezan u zvezdu,
b) vezan u trougao.
U l = 380V
Z = 11
cos = 0.8
a) Trofazni prijemnik vezan u zvezdu:
Aktivna snaga prijemnika:

Uf =

If =

Ul
3

U
Uf
= l = Il
Z
3Z

Reaktivna snaga prijemnika:

Prividna snaga prijemnika:

b) Trofazni prijemnik vezan u trougao:

Aktivna snaga prijemnika:

Uf = Ul
If =

Reaktivna snaga prijemnika:

Prividna snaga prijemnika:

Snaga koju uzima prijemnik 3 puta je vea kada je vezan u zvezdu!

Uf
Z

5. Prijemnici aktivnih otpornosti R1 = 30 , R2 = 50 i R3 = 60 prikljueni su na trofaznu mreu

simetrinih linijskih napona efektivnih vrednosti Ul = 380 V, kao to je prikazano na slici.
Odrediti efektivne vrednosti linijskih struja kroz osigurae i efektivne vrednosti struja prijemnika, kada
osigura u liniji R pregori.

R1 = 30
R2 = 50

R3 = 60
U l = 380V

ema na slici ekvivalentna je sledeoj:

U f = U l = 380V

Kada pregori osigura u liniji R:

U ST = 380V
I R3 =

U ST
= 6.33A
R3

I R1 = I R2

I R1 ( R1 + R2 ) = I R3 R3
I R1 =

R3
I R3 = 4.75A
R1 + R 2

IR = 0

I S = I T = I R1 + I R3 = 11.08A

6. Dve sijalice su prikljuene na simetrian trofazni sistem linijskih napona efektivnih vrednosti
Ul = 380 V. Pod ovim okolnostima aktivne snage sijalica su P1 = 60 W i P2 = 100 W.
a) Odrediti efektivne vrednosti struja sijalica;
b) Odrediti efektivne vrednosti linijskih struja i nacrtati fazorski dijagram.
U l = 380V

P1 = 60W
P2 = 100W

a) Sijalica je isto otporni potroa:

P1 = I1U ST

I1 =

P1
= 0.158A
U ST

I2 =

P2
= 0.263A
U RS

U ST = 380V
P2 = I 2U RS

U RS = 380V

b) Veza zvezda fazori napona UR, US i UT generatora nalaze se pod uglom od 120.
I R = I 2 = 0.263A
I T = I1 = 0.158A
Nema nultog provodnika:
I R + IS + IT = 0
I R I S sin 30 I T sin 30 = 0
IR

1
1
IS I T = 0
2
2

I S = 2 I R I T = 0.368A

7. Na trofazni sistem sa etiri provodnika linijskih napona Ul = 380 V prikljuen je potroa, koji se
sastoji od tri otpora R1 = 20 , XL2 = 20 i XC3 = 20 . spojenih u zvezdu. Pretpostaviti da se
impedansa nultog provodnika moe zanemariti.
a) Odrediti linijske struje I1, I2 i I3 i struju koja tee kroz nulti provodnik.
b) Koliko bi trebalo da iznosi otpor R prve faze da kroz nulti provodnik ne tee struja.
Nacrtati vektorski dijagram napona i struja za oba sluaja.
a)

Uf
= 11A ,
R1
U
I 2 = f = 11A ,
X L2
U
I 3 = f = 11A ,
X C3
I1 =

1 = 0

2 = 90
3 = 90

I 0x = I 2 cos 60 + I 3 cos 60 = 0
I 0y = I1 I 2 sin 60 I 3 sin 60 = 8.06A
I 0 = I 0x 2 + I 0y 2 = 8.06A

b)
I 0y = 0
I 1 = I 2 sin 60 + I 3 sin 60 = 19.06A

U
220
= 11.54
R1 = f =
I 1 19.06

8. Prijemnici aktivnih otpornosti R1 = 10 , R2 = 11 i R3 = 22 prikljueni su na trofaznu mreu

simetrinih linijskih napona efektivnih vrednosti Ul = 380 V.
1 Odrediti efektivnu vrednost struje neutralnog provodnika.
2 Odrediti ukupnu aktivnu snagu trofaznog prijemnika.
3 Nacrtati fazorski dijagram kola za sluaj kada se neutralni provodnik prekine u taki oznaenoj sa A
na slici.

Nula generatora nuli potroaa

U
U f = l = 220V
3
Fazni naponi potroaa faznim naponima generatora
(raunaju se u odnosu na istu nulu)

Uf
U
U
= 22A ; I 2 = f = 20A ; I 3 = f = 10A
R1
R2
R3
= I 2 cos 30 I 3 cos 30 = 8.66A
= I1 I 2 sin 30 I 3 sin 30 = 7 A

I1 =
I 0x
I 0y

I 0 = I 0x 2 + I 0y 2 = 11.14A
2

P1 = R1 I12 = 4840W
P2 = R2 I 2 2 = 4400 W
P3 = R3 I 3 2 = 2200W
P = P1 + P2 + P3 = 11400W

3 Ako se nulti provodnik prekine, odnosno u sluaju 3F mree sa 3 provodnika, nula generatora nije i
nula potroaa, ve izmeu njih postoji napon U0. Naponi na potroaima nisu jednaki faznim
naponima (raunaju se u odnosu na drugu nulu 0 ).
U l = 380V
Samo u sluaju simetrinog potroaa: R1 = R2 = R3 = R vai 0 0 .