Tingulli dhe perceptimi i degjimit

Kur regjistrohet, gjja q na intereson t kapim sht t magazinojm nj dukuri te tingullit

orgjinale ne menyre qe mund ta ridegjojme ne vazhdim, ose per te kerkuar nje dukuri tingulli
komplet te ri. Duke u nisur nga supozimi qe fjala tingull eshte vetem nje percaktim se si truri
interpreton nje tip te caktuar stimuli fizik qe vjen te veshi, studioja e akustikes mund te jet e
ndare ne 3 fusha : natyra e stimulit, karakteristikat e veshit si perkthyes dhe karakteristikat
psikoakustike te perceptimit te degjimit. Kjo fushe e fundit, psikoakustika, shqetsohet per te
kuptuar si dhe perse truri interpreton nje impuls te vecante qe I vjen nga veshi ne nje menyre te
caktuar. Perfshir natyren fizike te tingull dhe si veshet trasformojne tingujt nga fenomen fizik ne
fenomen ndenje, mund te zbulohet ajo qe eshte e rendesishme ne menyre qe regjistracionet
trasmetojn nje efekt te vecante.
Valet e presionit tingellore
Tingulli arrin tek veshi poshte formes se varicioneve periodike te presionit atmosferik I njejti
presion atmosferik qe vjen I matur nga sherbimi meterologjik me barometer. Variacionet e
presionit korespondues te tingullit, ne cdo menyre, kane nje dinamike teper te vogel dhe
variojne shum shpejt per te qen te dukshme ne nje barometer. Keto variacione presionesh jane
quajtur Vale te presionit tingullor. Po mund ti vizualizojme keto vale duke imagjinuar valet qe
duken ne nje pasqyrim i ujtit kur lem te bjere nje gure. Levizja e valeve te siperfaqes se ujit,
eshte largimi I tyre nga pika ne te cilen guri goditi siperfaqen (fig 2.1 a dhe 2.1 b ), mund te jen
perdorur per te perfaqsuar levizjen e valeve te presionit tingullor ne ajer kur largohen nga
burimi. E vetmja diference midis ktyre dy situatave te njejta eshte se vala e presionit tingullor
perhapen ne hapsire ne menyre tredimensionale, vlen te permendim sferik.

a)

Valet e presionit tingellor jane gjeneruar nga nje trup vibrues ne kontakt me ajrin. Ky mund te
jet nje artopolant, cordat vokale te nje personi, ose korda e nje kitareje qe vibron bashke me
trupin e vegles, i cili ne fillim ve ne vibracion atmosferen qe e rrethon, e me tej. Presioni
atmosferik eshte propocional me numrin e molekulave qe jan prezente ne volumin e ajrit qe i
mat. Nje mase vibruese mbledh nje numer te caktuar shtese te molekulave te ajrit ne nje
hapsire kur levizin drejt se njejtes hapsire, e cila krijon nje siperfaqe me presion atmosferik
superiore nga ajo normale, ose sic thuhet kompresion (fig.2.2a). Per faktin se siperfaqa e
kompresuar vazhdon te largohet nga burimi tingellore, krijohen nje siperfaqe bosh,ose sic
thuhet Rarefazione (rrallim) , ne te cilen presioni atmosferik eshte inferior nga ai normal.
(fig2.2b). Eshte interesante kur veme re qe te njejtat molekula te interesuara nuk levizin ne ajer
ne shpejtesin e tingullit, por valet tingellore levizin ne atmosfere poshte fomave te valeve te
kompresuara qe shperthejne duke takuar rezistence, nga siperfaqa e presionit me te larte ne
ate te presionit me te ulet. Ky proces njihet me emrin : perhapja e valeve.

Krakteristikat e formave te valeve.

Nje forme vale eshte paraqitja grafike e nivelit te presionit tingellor te nje sinjali ose nivelit te
tensionit ne kohe. Shkurtimisht, nje forme vale lejon te kuptojme vizualisht, te studiosh dhe
shpjegosh fenomenin real te perhapjes se vales ne nje ambjent. Nje forme e vales ka
karakteristikat kryesore si me poshte :

Amplituda
Frekuenca
Shpejtesi
Gjatesi e vales
Faze
Harmoniket
inviluppo

Keto karakteristika lejojne te dallojme nje forme vale nga tjetera. Nder me te rendesishmet
nga ato eshte dinamika dhe frekuenca. Paragrafet ne vijim pershkruajne cdo karakteristike.
Dinamika
Segmenti mbi ose nen linjen centrale te formes se vales, si psh. Sinusoidja e paster ne fig
2.3, prezanton dinamiken ( nivelin ) te sinjalit. Sa me e madhe te jet distance ose spostimi
nga linja qendrore, me te medhaja do te jene variacionet e presionit, sinjali elektrik ose
spostimi fizik brenda nje qendre. Dinamika e nje forme vale mund te jete e matur duke
perdorur standarte te ndryshme.

Vlera e kulmeve te dinamikes dhe te matjes se nivelit te sinjalit maksimal te nje vale,
pozitive ose negative, dhe diferenca midis niveleve te kulmeve pozitive dhe negative te
sinjalit quhet vlere nga kulmi ne kulm. Vlera RMS, ose vlere e efektshme, u fut per te arritur
ne nje mesatare sinjifikative te ketyre vlerave dhe per tu afruar me hapa te medha nivelit te
sinjat te perceptimin nga veshi yne. Per nje vale sinusoidale, vlera RMS eshte llogaritur duke
graduar dinamiken e vales ne secilen pike te formes se vales dhe pastaj duke ber mesataren
matematike te rrenjeve kuadrate te rezultateve te marra. Kjo vlere e barsvlefshme me
0,707 here niveli i dinamikes se kulmit te momentit. Duke ditur se kuadrati I nje numri,
pozitiv apo negativ,eshte gjithmon pozitiv, vlera RMS do te jete gjithmon pozitive. Formulat
e meposhtme matematike japin relacionet egzistente ne detaje midis kulmeve dhe vleres
RMS te nje forme vale.
Kulmi = 2 RMS = 1,414 rms
RMS = kulm : 2 = 0,707 kulm
Frekuenca
Shpejtesia me te cilin nje gjenerator akustik, nje sinjal elektrik ose nje sasi vibruese
perserisin nje cikel shtrirjeje te dinamikes nga pika maksimale pozitive deri te ajo negative
njihet si frekuenca e sinjalit.
Nje udhetim komplet I nje vale, qe vjen e ekspozuar ne nje bosh prej 360 grade te nje
hallke, njihet si cikel (fig 2.4) . Numrat e ciklit qe verifikon ne periudhen e nje sekonde
(frekuence) matet me hertz (Hz). Ne diagramen 1.5, vlera e fillimit te formave te valeve
eshte zero.
Persa I perket kohes (tempo) t = 0, vlera ka maksimumin e saj pozitiv, per te vazhduar me
pas duke rene dhe duke kaluar prap ne vleren 0. Keshtu q procesi perseritet. Nje cikel
mund te filloje ne cfardo pike te grades kendore te formes se vales: per te qen e
kompletuar, megjithate, duhet te kaloje nga linja 0 dhe te perfundoje ne nje pike qe ka te
njejtin drejtim (pozitive apo negative) te se njejtes vlere te pikes se nisjes. Keshtu forma e
vales e perfshire nga vlera t = 0 dhe vlera t = 2 dhe nje cikel, eshte forma e vales e perfshire
nga kohet t = 1 dhe t = 3 dhe gjiithashtu ajo e nje cikli.
Shpejtesia
Shpejtesia e nje vale eshte shpejtesia ne te cilen ajo udheton duke kaluar mesin dhe i perket
ketij ekuacioni.

V=

21

t2 t1 ( duke marre parasysh qe t2 te jet pas t1 ) . ne te cilen :

V eshte shpejtesia e hapjes ne mes
d eshte distanca e burimit
t

eshte koha, ne sekonda

Per valet tingellore mezi eshte krijuar nga molekula te ajrit ; per elektricitetin nga
elektronet. Shpejtesia e vales percakton sa shpejte nje cikel egzakt I formes se vales mund
te pershkoje nje distance te percaktuar. Ne temperaturen 20 grade C, vlen te themi 70
grade F, shpejtesia e valeve tingellore ne ajer eshte rreth 344 metra ne sekonde (m/s) qe do
te thote 1130 etapa ne sekonde (ft/s). Kjo shpejtesi varet nga temperatura rritjes ne
perputhje me 1,1 ft/s per cdo grade te rrritjes se temperatures, ne grade fahrenheit.
Gjatesia e vales
Gjatesia e vales eshte distanca reale ne mes nga fillimi deri ne fund te nje cikli, ose nga
pika korespondente te cikleve pasues; eshte lidhur me shpejtesin te perhapjes dhe
frekuences se ekuacionit te meposhtem :

ku : eshte gjatesia e vales ne mes

v
f

eshte shpejtesia ne mes

eshte frekuenca, ne herz

Koha e pershkruar per te kompletuar nje cikel quhet perioda e vales. P.sh , nje vale
tingellore e perber nga 30 hz kren 30 cikle ne sekonde ose nje cikel ne cdo 30 pjes te
skondes. ( rreth cdo 0.0333 sekonda ). Periudha e vales shprehet duke perdorur simbolin T.
T=

Ku T eshte i sekondave per cikel.

Duke marre parasysh se tingulli perhapet ne shpejtsin 1130 ft/s, nje forme vale prej 30 Hz
do te plotesoje ciklin prej 360 ne 0.0333 sekonda, qe sinjifikon nje distance prej 37,6
etapash (1130 0,0333). Keshtu qe mund te konfirrmojme se gjatesia e nje vale tingellore
me frekuence 30 hz ne ajer eshte prej 37,6 etapash, vlen te permendim 10,6 m (fig. 2.6). Ne
shtim te frekuences se formes se vales, ckili kryhet ne nje kohe me te vogel (periudha e
vales zvogeluhet), dhe pika e fillimit te formes se vales nuk mund te kryej nje udhetim te po

asaj gjatesie para se te arrije fundin e ciklit. Keshtu qe gjatesia e vales zvogelohet ne rritjen
e frekuences. Per shembull, numri I cikleve ne sekonde qe ka nje vale prej 300 Hz eshte 10
here ajo e nje vale prej 30 Hz, keshtu qe pika fillestare e nje cikli pershkruan vetem nje te
dhjeten e distances, vlen te themi 3,76 ft, qe do te thote 1,026 m, para se cikli te
kompletohet. Duke marre parasyshe se ciklet mund te jen matur nga pika koresponduese
cfardo te formave te valeve fqinje, eshte nje gjatesi vale dhe distanca ndermjet picchi, te
formave te valeve fqinje, qe kemi te njejtin grade relative te rrotullimit angular. Distanca
midis picchi negative dhe positive te te njejtit cikel korespondues eshte gjusma e nje cikli.
Koncepti I gjatesise se vales bent e dukur se perceptimi I vales varet si nga distance e
burimit ashtu edhe nga koha.

Reflektimi i Tingullit
Ne menyre shum te ngjashme me valet e ndricimit, tingulli reflekton mbi nje siperfaqe me
nje kend te njejt me ate fillestar te ndodhjes ( dhe ne drejtim te kundert ). Kjo karakteristike
kryesore eshte nje nga pietre miliari te kompleksit studim te akustikes. FIgura 2.7a, per
shembull, demostron se sin je vale tingellore reflekton mbi nje siperfaqe te niveluar, te
qendrueshme dhe te sheshte ne menyr te thjeshte dhe drejtvizore. Figura 2.7b demostron
se sin je siperfaqe e dale reflekton drejt takimit te tingullit qe e godet,duke e humbur
pergjithsisht. Ne figuren 2.7c

Shperhapja e tingullit
Tingulli ka si karakteristike te brendshme te shperbeht perreth apo mespermes nje pengese
akustike fizike. Me fjale me te thjeshta, tungulli mund te kthehet perreth nje objekti ne
menyre qe te krijoje formen e vales origjinale si frekuenza po ashtu dhe dinamika
(relativisht sipas dimensionit te pengeses qe takon gjat rruges). Ne figuren 2.8a mund te
shikohet se sin je pengese qe eshte e vogel realativisht ne nje burimit fillestar e nje forme
vale te madhe qofte nje bllokim I parendesishem per tingullin vet. Kjo ne fakt