T.C.

MLL ETM BAKANLII

METAL TEKNOLOJS

YATAYDA BORU VE PROFL KAYNAI

521MMI058

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. KK APLI BORULARIN KT EK KAYNAINI YAPMAK ................................. 3
1.1. Borularn Kayna ......................................................................................................... 3
1.2. Borularn Tanm ........................................................................................................... 3
1.3. Boru eitleri ................................................................................................................ 4
1.3.1. Sanayi Borular ...................................................................................................... 4
1.3.2. Mobilya Borular ................................................................................................... 4
1.3.3. Galvanizli Tesisat Borular .................................................................................... 4
1.3.4. Doal Gaz Borular ................................................................................................ 4
1.4. Boru Kesmede Kullanlan Aralar ................................................................................ 4
1.5. Kk apl Borularn Kt Ek Kayna ve Kaynaa Hazrlama.................................. 5
1.5.1. Borulara Kaynak Az Ama Yntemleri ............................................................. 5
1.5.2. Boru Kaynaklarnda V- Yataklar........................................................................ 5
1.5.3. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme ........................................................................... 6
1.5.4. Boru Kaynaklarnda Dikkat Edilecek Hususlar ..................................................... 6
1.5.5. Borularn Kaynatlmas.......................................................................................... 7
UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 8
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 11
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 13
2. KK APLI BORULARA T KAYNAI YAPMAK ............................................. 13
2.1. Kk apl Borularn -T- Kayna ........................................................................... 13
2.2. Ara Kesitler ................................................................................................................. 13
2.3. Paralarn Birbirine Altrlmas ................................................................................ 14
2.4. Ara Kesitleri Alm Borularn Puntalanmas ........................................................... 15
2.5. Boru Kaynaklarnda Szdrmazln nemi ................................................................ 15
2.6. T Kayna Yapmak................................................................................................. 15
2.7. Kaynak Dikiinin Temizlenmesi ................................................................................. 15
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17
LME VE ERLENDRME .......................................................................................... 20
RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 21
3. PROFL BORULARIN ALIN KAYNAINI YAPMAK ................................................. 21
3.1. Profil Borular .............................................................................................................. 21
3.2. Profil Borularn Tanm ve Standartlar ...................................................................... 21
3.3. Profil Borularnn Aln Kayna ................................................................................. 21
3.3.1. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme ......................................................................... 22
3.3.2. Profil Boru Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar ............................................. 22
3.3.3. Profilleri Puntalama ............................................................................................. 22
3.3.4. Kaynak Dikilerini Temizlemek .......................................................................... 22
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 23
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 26
RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 28
4. PROFL BORULARININ KE KAYNAINI YAPMAK ............................................ 28
4.1. Profil Borularn Ke Kayna ................................................................................... 28

4.2. Profilleri Ke Kayna in Hazrlama ...................................................................... 28

4.3. Profilleri Ke Oluturacak ekilde Puntalama .......................................................... 28
4.4. Ke Kaynanda Elektrot Hareketleri ................................................................... 28
4.5. Kaynak Dikilerini Temizleme ................................................................................... 28
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 29
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 32
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 33
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 35
KAYNAKA ......................................................................................................................... 37

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

521MMI058

ALAN

Metal Teknolojisi

DAL/MESLEK

Ortak Alan

MODLN ADI

Yatayda Boru ve Profil Kayna

SRE

Bu modl, yatayda kk apl borularn ve

profillerin kayna konusunun ilendii bir renme
materyalidir.
40/24

N KOUL

Diki ekme modln alm olmak

MODLN TANIMI

YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Yatayda kk apl boru ve profillerin kaynan

yapmak
Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam ve ekipman salandnda,
yatay konumda kk apl borularn ve profillerin
kaynan yapabileceksiniz.
Amalar
1. Ark boyunu, elektrot asn ve ilerleme hzn
ayarlayacak ve borularn aln alna (kt ek)
kaynan yapabileceksiniz.
2. Ark boyunu, elektrot asn ve ilerleme hzn
ayarlayacak ve ara kesit alm (T) borularn
kaynan yapabileceksiniz.
3. Ark boyunu, elektrot asn ve ilerleme hzn
ayarlayacak ve profil borularn kt ek kaynan
yapabileceksiniz.
4. Ark boyunu, elektrot asn ve ilerleme hzn
ayarlayacak ve profil borularn ke kaynan
yapabileceksiniz.
Ortam: Elektrik ark kaynak atlyesi
Donanm: Kaynak makinesi, elektrot, kaynak takmlar
(i nl, kaynak maskesi, tel fra, ksa vb.), en az 2
adet yumuak elik boru
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan
semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma,
eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile
kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi
deerlendirecektir.

iii

iv

GR
GR
Sevgili renci,
Bu modl ile metal teknolojileri alannda yaygn ve youn olarak kullandmz
borularn ve profillerin elektrik ark kayna ile birletirme tekniklerini reneceksiniz.
Teknolojinin dev admlarla hzla ilerledii gnmzde, enerji kaynaklarnn ktalar
aras naklinden, yamurlu havalarda kullandmz emsiyeye, zerinde oturduumuz
tabureye varncaya kadar kullandmz gerelerde kullanlan borularn imalat kademelerini
ve elektrik ark kaynak teknii ile kaynatlmas becerisini kazanacaksnz.
Metal teknolojileri sektrnde baarl bir teknik eleman olabilmenin ilk art,
teknolojik bilgileri artrmaktr.
almaya; zorluklar yeneceim, baarl olacam, baaracam diye balamalyz.
Baar, esrarengiz bir tabiat hediyesi deildir. Eitim sonunda elde edilen bir davran
deiikliidir, bir sonutur.
Alfin Tofler, Yirmi birinci asrn cahilleri, okuma yazma bilmeyenler deil,
renmeyi renmeyenler olacaktr. demektedir.
Tohamas Edison der ki dehann % 99u ter, % 1i ilhamdr. Baarl olmak ve mutlu
yaamak istiyorsak ok almal ve kendimizi gncelletirmeliyiz.

RENME FAALYET-1
RENME FAALYET-1
AMA
Uygun atlye ortam salandnda, ark boyunu, elektrot asn ve ilerleme hzn
ayarlayacak ve borularn aln alna (kt ek) kaynan yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Boru eitlerini aratrnz. Aratrmalarnz rapor hline getirip snfta sununuz.
Metal leri Meslek dalnda kaynak yapan iletmelerden, kt-ek kaynanda kullanlan
ara gere, takm, makine ve cihazlarn neler olduunu aratrnz, topladnz
bilgileri snfta tartnz.

1. KK APLI BORULARIN KT EK
KAYNAINI YAPMAK
1.1. Borularn Kayna
Borularn kaynan kk apl ve byk apl borular olarak iki aamada
incelememiz gerekir. Burada kk apl boru kaynakl hakknda temel bilgileri
bulabileceksiniz. Byk apl boru kaynakl iin kaynaknn pozisyon kaynaklar
konusunda eitilmi olmas gerekir. Byk apl borunun kaynanda tm kaynak
pozisyonlar uygulanr.

1.2. Borularn Tanm

Sv, gaz, buhar vb. maddeleri iletmede ve baz konstrksiyon ilerinin yapmnda
kullanlan ii bo gerelere boru denir. Borular:
Dikisiz borular
Dikili borular olmak zere iki ekilde imal edilir.
Dikisiz elik borular ekme metodu ile retilir. Dikili borular souk haddelenmi
eritlerin biimlendirilerek birleme noktalarndan elektrik diren veya indksiyon kayna
ile kaynatlarak retilir. Scak veya souk olarak ekilerek sl ileme tabi tutularak piyasaya
arz edilir.
Borular, belirli standartlar dhilinde retilir. Test ve deneme basnlarndan sonra
piyasaya arz edilir. Boru imalatnda kullanlan standartlar unlardr: TS 301, 1, 2, 3, 4 TS
416 TS 1997 TS 5317 TS 10208 TS 11004 TS 6438 TS 6474- TS 6475

ekil 1.1: Deiik profiller

1.3. Boru eitleri

Endstride kullanlan borular, yapldklar malzeme ve kullanm amalarna gre
snflandrlmtr.

1.3.1. Sanayi Borular

nsan kullanm ile ilgili olmayan sv ve gaz gibi akkanlarn iletiminde veya elik
konstrksiyon ilerinin imalatnda kullanlan, et kalnlklar nispeten byk siyah borulardr.
D aplar ve et kalnlklarna gre anlr.

1.3.2. Mobilya Borular

Et kalnlklar nispeten kk olan mobilya borular, hafif elik eya yapmnda
kullanlr. D aplar ve et kalnlklarna gre anlr.

1.3.3. Galvanizli Tesisat Borular

Temiz su tesisat bata olmak zere, korozyon etkisinin nem tad akkan iletim
tesisatlarnda kullanlr. ve d ksmlar inko ile kaplanarak piyasaya arz edilir.
aplarna gre parmak ls ile anlr.

1.3.4. Doal Gaz Borular

zel kaliteli eliklerden imal edilen kolay ilenebilir, korozyona kar direnli, sl
ileme tabi tutulmu olarak imal edilen borulardr.
Borular, i ve d aplarna gre anlr. Borularn anlmalar parmak cinsindendir.
rnein, (yarm parmak), 1 (bir parmak) gibidir.

1.4. Boru Kesmede Kullanlan Aralar

Borular, deiik takm ve makineler kullanlarak kesilir. Boru kesmede aadaki
takm ve makineler kullanlr.
El testeresi
Boru keskileri
Boru kesme makinesi

Hidrolik testere
Tepsi testere
erit testere
Kesme talar
Oksi gaz ile boru kesme

1.5. Kk apl Borularn Kt Ek Kayna ve Kaynaa Hazrlama

Borularn kaynak ncesi hazrl, kaynak dikiinin kalitesini etkiler. Fiziksel
grnmn ve iin ekonomik olmasn salar. Kaynaa hazrlk aamasnda para kalnl,
uygun kaynak az ve gere dzgnlne dikkat edilir. Paralarn kaynaa hazrlanmasnda
aadaki ilem sras takip edilir.
Markalama
Kesme
Temizleme
Altrma
Kaynak az ama

1.5.1. Borulara Kaynak Az Ama Yntemleri

Et kalnlklar 4 mmden byk borulara, nfuziyetin artrlmas amacyla kaynak az
alr. Kk apl borulara; kaynak az eelerle, boru keskileriyle, talama makineleri ve
oksi gaz ile alabilir.

1.5.2. Boru Kaynaklarnda V- Yataklar

Borularn puntalanmas srasnda eksenlerin karlkl gelmesi ve kaynak srasnda
sabit kalmasn salamak iin V yata kullanlr. zel durumlarda, kebent profiller de
kullanlabilir.

Resim 1.1: Borularn puntalanmas

ekil 1.2: Puntalama ilem sras

1.5.3. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme

Ayn aptaki borularn kesilen ve kaynakta birletirilecek azlar temizlenir. Kaynak
ile birletirilecek borularda eksen kakl olmamaldr.

ekil 1.3: Kaynak az almas

ekil 1.4: Kaynak azlarnn hazrlanmas

1.5.4. Boru Kaynaklarnda Dikkat Edilecek Hususlar

Kaynatlacak borular markalanarak lsnde kesilmelidir.
Kesilen paralar birbirine altrlmaldr.

Paralara, eksen noktalar karlkl gelecek ekilde drt noktadan puntalanmaldr.

Punta aral borunun tm evresinde eit olmaldr.

1.5.5. Borularn Kaynatlmas

Borularn u ksmlar, her tarafta eit olacak ekilde altrlr. Et kalnl 3 mmye
kadar olan borularn arasnda bir miktar boluk braklarak kaynak yaplr (yaklak et
kalnlnn yars kadar). Makine altrlp amper ayar yaplr. Eksenleri ayn hizada
olacak ekilde drt taraftan puntalanr. Puntalarn cruflar kaynak ekici ile veya tel fralar
ile temizlenir. Amper ayar iin Dz Diki ekme modlne baknz.

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aada ekli ve lleri verilen kk apl boru birletirme iini yapnz.
Ara gereler:
ki adet 60 mm boyunda siyah boru
2,5 mm elektrot
Testere
Kaynak makinesi, takm ve avadanlklar
V yata veya kebent

B
1
4

2
B

B-B Kesiti
Puntalama ilem sras

Elektrod as

lem Basamaklar

neriler

Kaynak ek yerlerini temizleyiniz.

Paralarn birletirme kenarlarna ee veya makine
yardm ile karlkl olarak kaynak az anz.
Kaynak makinesini altrp kaynak amper ayarn
yapnz.
Elektrodu kaynak pensine uygun biimde balaynz.
Yuvarlak boru paralar -V- yata kullanarak para
kalnlna uygun mesafede aralk brakarak en az
yerinden puntalaynz.
Puntalamann dzgnln kontrol ediniz.
Ark boyu elektrot as ve hareketi vererek uygun
kaynak hz ile borunun yarsn kaynatnz.
Boruyu evirdikten sonra dikiin kalan ksmn
ekiniz.
Kaynak dikiini temizleyiniz ve szdrmazln
kontrol ediniz.

Kaynak makinesinin
kullanma talimatlarna
uyunuz.
Amper ayarn doru bir
ekilde yapnz.
Kaynak maskesi kullannz.
Eldiven ve i giysisi
kullannz.
Yanmalara ve kaynak
sramalarna kar
tedbirlerinizi alnz.
gvenlii ile ilgili btn
tedbirlerinizi alnz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet Hayr

1 Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

Paralarn birletirme kenarlarna ee veya makine yardm ile
2
karlkl olarak kaynak az atnz m?
3 Kaynak makinesini altrp kaynak amper ayarn yaptnz m?
4 Elektrodu kaynak pensine uygun biimde baladnz m?
Yuvarlak boru paralar -V- yata kullanarak para kalnlna uygun
5
mesafede aralk brakarak en az yerinden puntaladnz m?
6 Puntalamann dzgnln kontrol ettiniz mi?
Ark boyu elektrot as ve hareketi vererek uygun kaynak hz ile
7
borunun yarsn kaynattnz m?
8 Boruyu evirdikten sonar dikiin kalan ksmn ektiniz mi?
Kaynak dikiini temizledikten sonra szdrmazln kontrol ettiniz mi?
9

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

10

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Souk ekillendirme metotlar ile retilen, kaynakl olarak piyasaya arz edilen iletim
elemanlarna ne ad verilir?
A) Dikisiz borular
B) Dikili borular
C) Sanayi borular
D) Galvanizli borular

2.

Et kalnlklar kk olan borular aadakilerden hangisidir?

A) Mobilya borular
B) Siyah su borular
C) Sanayi borular
D) Doalgaz borular

3.

Korozyon ve paslanmaya dayanakl dikisiz imal edilerek i ve d ksmlar inko ile

kaplanan borulara ne ad verilir?
A) Mobilya borusu
B) Sanayi borusu
C) Doalgaz borusu
D) Galvanizli tesisat borusu

4.

Yksek basn ve scakln sz konusu olduu yerde kullanlan, ekilerek imal edilen
borulara ne ad verilir?
A) Doalgaz borusu
B) Galvanizli tesisat borusu
C) Dikili borular
D) Dikisiz elik borular

5.

Boru kaynaklarnda ark boyu mesafesi ne kadar olmaldr.

A) Elektrot ap kadar
B) Elektrot apnn iki kat
C) Elektrot apn kat
D) Elektrot apnn drt kat

6.

Borularn kaynanda eksenlerin dzgn puntalanmas en az ka noktadan

yaplmaldr?
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5

7.

Sv,gaz vb maddeleri iletmeye yarayan ii bo silindirik iletim elemanlara ne ad

verilir ?
A) Profil
B) Boru
C) Datm sistemi
D) Boru hatt

11

8.

Boru kaynaklarnda boru et kalnl ile kaynak aral arasnda braklacak kaynak
boluu ne kadar olmaldr.
A) Boru et kalnlnn yars
B) Boru et kalnl kadar
C) Boru et kalnlnn kat
D) Hibiri

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla kontrol ediniz. Eksikleriniz veya yanllarnz ilgili
konulara dnerek tekrar ediniz.

12

RENME FAALYET-2
RENME FAALYET-2
AMA
Gerekli ortam ve ekipman salandnda, ark boyunu, elektrot asn ve ilerleme
hzn ayarlayacak ve ara kesit alm (T) borularn kaynan yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde boru ve birletirme elamanlarnn hangi metotlarla birletirildiini
Gzlemleyerek arkadalarnzla tartnz.
Ayrca kaynak yapmndaki ilem basamaklarn rapor olarak hazrlaynz ve
yaptnz almay snfa sununuz.

2. KK APLI BORULARA T
KAYNAI YAPMAK
2.1. Kk apl Borularn -T- Kayna
Borulardan bir tanesinin dierine borunun gvdesinden kaynatlmas gerektiinde
ortaya kan birletirme eklidir. Birletirme bittiinde ortaya kan ekil -T- harfine
benzediinden bu isimle anlr. Borularn kaynatlma amacna gre kaynak ncesi hazrlk
ilemlerinin yaplmas gerekir. Bu ilemler arakesit alma ve borularn birbirine altrlmas
ve puntalanmas ilemleridir.

2.2. Ara Kesitler

Birbirini kesen iki para arasnda meydana gelen alana ara kesit denir. Birbirini kesen
borularn kaynanda, kaynaktan nce borular eitli izleme takmlar (testere, matkap, ee
vb.) kullanarak ara kesiti oluturacak ekilde birbirine altrlmaldr.

13

2.3. Paralarn Birbirine Altrlmas

ekil 2.1: Malzemelerin birbirine altrlmas

Boru T kaynana balamadan nce st boru alt boruya oturacak ekilde yarm
yuvarlak ve yuvarlak eeler ile altrlr. Alt borunun ara kesiti ise kademeli olarak kk
aptan balanlarak matkap ile delinir. st boru tam bir birletirme salayacak ekilde alt
boru delii ovalletirilir.

ekil 2.2:Borularn Markalanarak Altrlmas

ekil 2.3: T Birletirme Ara Kesit Oluturma

Birletirme kaynaklarnda paralarn birbirine altrlmas eksenlerin ve dorultularn

oluturulmas olduka nemlidir. Paralar puntalanmadan nce eksenler ve oluturulacak

14

alar mutlaka kontrol edilmelidir. Paralarn birbirine altrlmasnda oluturulan temas

noktalar kaynak dikiini etkileyen nemli faktrlerden biridir. Kaynak eklerinin aralarnda
braklacak kaynak aral kaynak dikiinin dayanmn artrr. Boru et kalnlnn yars
kadar kaynak aral braklarak nufuziyet artrlr.

2.4. Ara Kesitleri Alm Borularn Puntalanmas

Borularn kaynaa hazrlanmasnn en nemli aamalarndn biri borularn
puntalanmasdr. Puntalama ilemi birleme yerlerindeki eksenler dorultusunda karlkl
yaplmaldr. Borularn birletirilmesi iin yaplan puntalama ileminden sonra paralarda
kaynak ekmelerinden dolay meydana gelen eksen kaklklar gnyesine getirilmelidir.

2.5. Boru Kaynaklarnda Szdrmazln nemi

Yaplan kaynaklarn szdrmaz olmas gerekir. zellikle hidrolik, pnmatik, doalgaz
ve stma sistemlerinde szdrmazlk nemlidir. Yaplan kaynaklarn basnl hava ve su ile
kontrolleri yaplr.

2.6. T Kayna Yapmak

Kaynakl birletirmelerde gzle grlmeyen gzenek ve cruflar, szntlara neden
olacandan eriyik banyonun kaynak esnasnda kontrol ok nemlidir. Kaynak srasnda,
kaynak elektrot as her noktada farkldr. Bu nedenle elektrot gere yzeyine 75 80olik
a yapacak ekilde tutulmaldr.
Borularn yatay kaynanda, borular, st noktadan balanp, dndrlerek kaynatlr.
Elektrotun balang ve biti noktalarnda aklk kalmadan kaynatlmaldr. Elektrik ark
kaynanda yeterli ergime scakl, amper ayar ve uygun elektrot kullanm ile
gerekletirilir.
Ark boyu elekrod ap kadar olmaldr. Bu mesafenin elektrot ergime hzna bal
olarak kaynak tarafndan kontrol altnda tutulmas olduka nemlidir. Kaynak hz da
kaynak dikiinin biimini ve nufuziyetini etkileyen nemli etkenlerden bir tanesidir. Hzn
artmas kaynak dikiinin geniliinin ve nfuziyetin azalmasna neden olur. Kaynak hznn
azalmas ise kaynak dikiinin ylmasna neden olur.

2.7. Kaynak Dikiinin Temizlenmesi

Borularn kaynatlmasnda kaynak ilemi tamamlanrken dikiin biti noktalarnda
cruflar temizlenerek ve kaynak parametreleri muhafaza edilerek tm evre dikii
tamamlanmaldr. Kaynak dikii etrafnda oluan sramalardan dolay yapan metal
paracklar temizlenerek kaynak dikii tm evrede kontrol edilir. Elektrotun yanma
esnasnda kan gazlar kaynak ek blgesi etrafnda havann nemi ile birleerek korozyon
oluturacandan kaynak eki elik tel fralarla temizlenmelidir.

15

ekil 2.4: Kaynak eklerinin temizlenmesi

16

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aada ekli verilen Borularn T Kayna ile ilgili uygulamay yapnz.

Ara ve gereler
1. 1x150 mm siyah su borusu
2. 2,5 mm elektrot, el testeresi
3. Kaynak takm ve gereleri

17

lem Basamaklar

neriler

Borunun kaynatlacak yzeylerini ara

kesit aarak gnyesine getiriniz ve
altrnz.

ekil 2.5: Paralarn altrlmas

Kaynak makinesini altrp, kaynak

amper ayarn yapnz.
Elektrodu kaynak pensine uygun
biimde balaynz.
Borularn kaynatlacak yzeylerini
yerletirdikten sonra ara kesitin iki
ucundan puntalaynz.

Kaynak makinesinin kullanma

talimatlarna uyunuz.
Amper ayarn doru bir ekilde yapnz.
Kaynak maskesi kullannz.
Puntalamann dzgnln kontrol
ediniz.
Eldiven ve i giysisi kullannz.
Yanmalara ve kaynak sramalarna
kar tedbirlerinizi alnz.
gvenlii ile ilgili btn tedbirlerinizi
alnz.

ekil 2.6: Paralarn altrlmas

Ark boyu elektrot as ve hareketi

vererek uygun kaynak hz ile birinci
puntadan ikinci puntaya kadar ara kesitin
yarsn kaynattnz.
Kaynatlan gere dndrldkten sonra
dikiin kalan ksmn ekiniz.
Kaynak dikiini temizleyerek
szdrmazln kontrol ediniz.

18

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1 Borunun kaynatlacak yzeylerini altrdnz m?

2 Kaynak makinesini altrp, kaynak amper ayarn yaptnz m?
3 Elektrodu kaynak pensine uygun biimde baladnz m?
Borularn kaynatlacak yzeylerini yerletirdikten sonra ara kesitin
4
iki ucundan puntaladnz m?
Ark boyu elektrot as ve hareketi vererek uygun kaynak hz ile
5 birinci puntadan ikinci puntaya kadar ara kesitin yarsn kaynattnz
m?
Kaynatlan gere dndrldkten sonra dikiin kalan ksmn ektiniz
6
mi?
7 Kaynak dikiini temizleyerek szdrmazln kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

19

LME VE DEERLENDRME
LME VE ERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Boru yatay kaynak pozisyonunda kaynatlrken elektrot ile para arasndaki a ka

derece olmaldr?
A) 60 80 derece
B) 75 80 derece
C) 30 40 derece
D) 80 90 derece

2.

Boru kaynaklarnda ark boyu mesafesi ne kadar olmaldr?

A) Elektrot ap kadar
B) Elektrot apnn yars kadar
C) Elektrot apnn iki kat
D) Elektrot apnn kat

3.

Borulara kaynak az neden almaldr?

A) Nfuziyeti artrmak
B) Kaynak dikiini ekebilmek
C) Kaynak yapmay kolaylatrmak
D) Kaynak hzn artrmak

4.

Boru kaynaklarnda kaynakl birletirmelerinin szdrmazlk deneyleri hangi metotlar

ile yaplmaldr?
A) Gz ile kontrol
B) Ultrasonik kontrol
C) Hava ve su basnc
D) ekme deneyi

5.

Aadakilerden hangisi borularn kayna hazrlanma aamalarndan biri deildir?

A) Temizleme
B) Altrma
C) Kaynak az ama
D) Kaynak dikii ekmek

6.

Borularn puntalanmasnda eksen kaklklarnn olumamas iin puntalama ilemi

nasl gerekletirilir?
A) Eksenler pe pee
B) Eksenler karlkl
C) Fark etmez
D) Hibiri

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

20

RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3
AMA
Gerekli ortam ve ekipman salandnda ark boyunu, elektrot asn ve ilerleme hzn
ayarlayacak ve profil borularn kt ek kaynan yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Profil borularla yaplm elik eyalar inceleyerek arkadalarnzla tartnz.

3. PROFL BORULARIN ALIN KAYNAINI

YAPMAK
3.1. Profil Borular
Piyasada ok eitli profil borular mevcuttur. Yar mamul malzemeler snfna giren
profillerin, eitli yntemlerle ekillendirilmesi ve birletirilmesiyle; makine gvdeleri,
doramalar, elik eyalar gibi eitli iler yaplmaktadr.

3.2. Profil Borularn Tanm ve Standartlar

i bo kare, dikdrtgen ve zel ekilli malzemelere boru profil denir. Souk
ekillendirme ile bklerek birleme kenarlar yksek frekansl indksiyon kaynak metodu
ile kaynatlarak retilir. Profillerin et kalnlklar 0,70 mm ile 10,00 mm arasnda deiir.
Boylar, standart 6 metre olarak imal edilir. Kenar lleri ve et kalnlklar ile tanmlanr.
30x30x2 gibi gsterilir. TS 6475 ve TS 5317ye gre imal edilir.

ekil 3.1: Kare profil

ekil 3.2: Dikdrtgen profil

3.3. Profil Borularnn Aln Kayna

ki profil borunun aln alna getirilerek kaynatlmasna aln kayna veya kt ek
kayna denir. Profil borular, kesilip apaklar alndktan sonra aln alna getirilip karlkl
puntalanr. Et kalnl kk olan profillerin kaynanda, profiller arasndaki aklk, kk
olmaldr. Et kalnl 3 mmden byk olan profillerde kaynak az amak gereklidir.

21

Genel olarak profillerin kaynatlmalarnda akm deeri kullanlan elektrot apna gre
tespit edilir. Elektrot ap X 40 amper olacak ekilde hesaplanmaldr. Kaynak akmnn
yksek olmas; sramalarn artmasna, yanma oluklarnn olmasna, dikite atlamalara
neden olur. Profil borularnn aln kaynanda yatay konumda elektrot 75 80o a ile
kaynatlr. Profil borularnn kaynatlmasnda zel elektrot seimine ihtiya duyulmaz. Her
trl elektrot ile kaynak yapmak mmkndr.

3.3.1. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme

Kaynak ek yerlerinde varsa kesme apaklar alnmal, paralar istenen dorultuda ve
ada olacak ekilde aln alna altrlmaldr. Paralar karlkl olarak puntalanmaldr.

3.3.2. Profil Boru Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar

Profil borularn et kalnlklarnn ince olmas nedeni ile profil borunun et kalnl gz
nnde bulundurularak akm amper ayarn seiniz.
Kaynak dikii geniliinin dar olmasna dikkat ediniz.
Punta kaynaklar normal standartlarda olmal zayf ya da ikin olmamaldr.
Kaynak ark ykseklii, kaynak dikii sresince ergime hzna bal olarak elektrot
apnn yars kadar olmaldr.
Elektrot her iki paraya eit ada (90o) ve kaynak ynnde 75 80olik a yapmaldr.

3.3.3. Profilleri Puntalama

Profiller, istenen dorultu ve ada aln alna getirilerek karlkl olarak
puntalanmaldr. Puntalar, hemen kopacak kadar zayf veya kaynakta knt yapacak kadar
kaba olmamaldr.

3.3.4. Kaynak Dikilerini Temizlemek

Kaynak dikii zerindeki cruf, kaynak ekici ile krlmaldr. Para zerine srayan
apaklar temizlenmeli ve kaynak blgesi tel fra ile fralanmaldr.

22

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aada ekli verilen profil borularn aln kaynan yapnz? A FAALYET

Not: Profil kesitli borularda paralar arsnda kaynak aral braklmaz.

Ara gereler:
30X30X2 mm, 120 mm boyunda profil
2.5 mm elektrot, el testeresi
Kaynak makinesi, takm ve avadanlklar

23

lem Basamaklar

neriler

Kaynak ek yerlerini temizleyiniz.

Kaynak makinesini altrp kaynak
amper ayarn yapnz.
Elektrodu kaynak pensine uygun
biimde balaynz.
Profil borunun kalnlna gre aralk
brakarak en az drt yerinden
puntalaynz?
Puntalamann dzgnln kontrol
ediniz.
Ark boyunu elektrot apnn yars kadar
tutarak, hareket vermeden uygun kaynak
hz ile birinci yzeyi kaynatnz.
Srayla ek yerlerini kaynatnz.
Kaynak dikiini temizleyiniz ve kontrol
ediniz.

Kaynak makinesinin kullanma

talimatlarna uyunuz.
Amper ayarn doru bir ekilde yapnz.
Kaynak maskesi kullannz.
Puntalamann dzgnln kontrol
ediniz.
Eldiven ve i giysisi kullannz.
Yanmalara ve kaynak sramalarna
kar tedbirlerinizi alnz.
gvenlii ile ilgili btn tedbirlerinizi
alnz.

24

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet Hayr

1 Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

2 Kaynak makinesini altrp kaynak amper ayarn yaptnz m?
Profil borunun kalnlna gre aralk brakarak en az drt yerinden
3
puntaladnz m?
4 Puntalamann dzgnln kontrol ettiniz mi?
Ark boyunu elektrot apnn yars kadar tutarak hareket vermeden
5
uygun kaynak hz ile birinci yzeyi kaynattnz m?
6 Srayla ek yerlerini kaynattnz m?
7 Kaynak dikiini temizleyerek kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

25

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Profil borularn aln kaynanda yatay konumda elektrodun ilerleme ynndeki as

ka derece olmaldr?
A) 30o - 40o
B) 50o - 60o
C) 75o - 80o
D) 45o - 50o

2.

Profil borularn kaynanda ark boyu elektrot apna gre ne kadar olmaldr?
A) Elektrot ap kadar
B) Elektrot apnn yars kadar
C) Elektrot apnn iki kat
D) Fark etmez

3.

Profil borularn kaynanda ka mm kalnla kadar kaynak az almaz?

A) 2 mm
B) 4 mm
C) 3 mm
D) 2,5 mm

4.

Profil kaynanda elektrot apnn her 1 mmsine ka amper akm uygulanmaldr?

A) 30 amper
B) 40 amper
C) 50 amper
D) 60 amper

5.

Profil borular standart olarak ka metre boyunda imal edilir?

A) 12 metre
B) 6 metre
C) 7 metre
D) 5 metre

6.

Profil kaynak eklerinin kaynak sonras temizlenmesinde hangi takm kullanlmaldr?

A) elik tel fra
B) Zmpara ta
C) Zmpara kd
D) Ee

7.

Kaynatlacak profillerin kaynaa hazrlanmasnda hangi el takmndan yararlanlr?

A) Testere
B) V yata
C) Kaynak ekici
D) Ee

26

8.

Profillerin aln alna kaynatlmasnda kaynak ekleri arasnda boluk braklmama

nedeni aadakilerden hangisidir?
A) Szdrmazlk
B) Malzeme kalnlnn ince olmas
C) Nfuziyet
D) Hibiri

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

27

RENME FAALYET-4
RENME FAALYET-4
AMA
Gerekli ortam ve ekipman salandnda ark boyunu, elektrot asn ve ilerleme hzn
ayarlayacak ve profil borularn ke kaynan yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Profil borularla birletirme yaplm profilleri inceleyerek arkadalarnzla tartnz.

4. PROFL BORULARININ KE
KAYNAINI YAPMAK
4.1. Profil Borularn Ke Kayna
Profil borularn birbiri ile genellikle 90lik a altnda kaynatlmas gerektiinde
ortaya kan birletirme eklidir. Birletirme, dar ve geni al olarak yaplabilir.

4.2. Profilleri Ke Kayna in Hazrlama

Kaynatlacak profiller istenen ay oluturacak ekilde kesildikten sonra gerekliyse
apaklar alnr. Aln alna getirilip istenen ada altrlr. Et kalnl, 3 mmden byk olan
paralara kaynak az alr.

4.3. Profilleri Ke Oluturacak ekilde Puntalama

Profiller, istenen ada, aralarnda ok az boluk kalacak ekilde karlkl olarak
puntalanr. Et kalnl byk olan profillerin arasndaki boluun daha fazla olmas gerekir.

4.4. Ke Kaynanda Elektrot Hareketleri

ke kaynaklarnn yaplmasnda elektrot ile paralar arasndaki a eit olmaldr.
Parann et kalnlna gre elektrot dz olarak veya saa sola zikzak yaptrlarak kaynak
yaplr.

4.5. Kaynak Dikilerini Temizleme

Kaynak dikileri zerinde oluan cruflar, kaynak keskisi ile krldktan sonra kaynak
diki blgesi ve evresi elik tel fralar ile iyice temizlenmelidir.

28

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Resmi dier sayfada verilen profil borularn i ke kayna uygulama iini aadaki
ilem basamaklarn takip ederek yapnz.
Ara gereler
1. 30X30X2 mm, 120 mm kare profil
2. 2,5 mm elektrot
3. El testeresi
4. Kaynak takm ve avadanlklar
1. LEM (MARKALAMA)

2. LEM (45 lik a oluturarak kesme)

3. LEM (Puntalama ve kaynak yapma)

Elektrod as

ekil 4.1: Profil ke kayna

29

lem Basamaklar

neriler

45 olarak kesilmi profilleri 90

puntalamak iin altrnz.
Kaynak makinesini altrp, kaynak
amper ayarn yapnz.
Elektrodu kaynak pensine uygun
biimde balaynz.
Profil borunun kalnlna gre aralk
brakarak en az drt yerinden 90 olacak
ekilde puntalaynz.
Puntalamann dzgnln kontrol
ediniz.
Ark boyunu elektrot apnn yars kadar
tutarak, hareket vermeden uygun kaynak
hz ile birinci yzeyi kaynatnz.
Profil i ke kaynanda elektrot eim
asn 75, yan paraya olan asn 45
ayarlaynz.
Srayla ek yerlerini kaynatnz.
Kaynak dikiini temizleyerek kontrol
ediniz.

Kaynak makinesinin kullanma

talimatlarna uyunuz.
Amper ayarn doru bir ekilde yapnz.
Kaynak maskesi kullannz.
Puntalamann dzgnln kontrol
ediniz.
Eldiven ve i giysisi kullannz.
Yanmalara ve kaynak sramalarna
kar tedbirlerinizi alnz.
gvenlii ile ilgili btn tedbirlerinizi
alnz.

30

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1 45 olarak kesilmi profilleri 90 puntalamak iin altrdnz m?

2 Kaynak makinesini altrp kaynak amper ayarn yaptnz m?
3 Elektrodu kaynak pensine uygun biimde baladnz m?
Profil borunun kalnlna gre aralk brakarak en az drt yerinden
4
90 olacak ekilde puntaladnz m?
5 Puntalamann dzgnln kontrol ettiniz mi?
Ark boyunu elektrot apnn yars kadar tutarak hareket vermeden
6
uygun kaynak hz ile birinci yzeyi kaynattnz m?
Profil i ke kaynanda elektrot eim asn 75, yan paraya olan
7
asn 45 ayarladnz m?
8 Srayla ek yerlerini kaynatttnz m?
9 Kaynak dikiini temizleyerek kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

31

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.

( ) Kesilen profil, paralardaki apaklar alnmadan da kaynatlabilir.

2.

( ) 3 mmye kadar olan profillerin elektrik ark kayna ile kaynatlmasnda kaynak
az almasna gerek yoktur.

3.

( ) Ke birletirmelerinde, birleme asnn 90 olmas iin paralarn 45er derece

a ile dzgn olarak kesilip puntalanmas gerekir.

4.

( ) ke kaynaklarnda elektrot ile para yzeyi arasndaki a 55 olmaldr.

5.

( ) Profil paralar birbirine altrldktan sonra puntalanr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

32

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
30x30x2

ekil-12: Profil T Kayna

30X30X2 mm kare profil kesilerek 90 olacak ekilde puntalanarak kaynatlacaktr.

33

KONTROL LSTES
Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1. Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

2. Kaynak azlarn dzgn olarak altrdnz m?
3. Kaynak makinesini altrp kaynak amper ayarn yaptnz
m?
4. Elektrodu kaynak pensine uygun biimde baladnz m?
5. Dzgn aralk brakarak puntaladnz m?
6. Ark boyu elektrot asn ayarlayarak kayna yaptnz m?
TOPLAM

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

34

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8

B
A
D
D
A
C
B
A

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6

B
A
A
C
D
C

35

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8

C
B
C
B
B
A
D
B

RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5

Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru

36

KAYNAKA
KAYNAKA
KUMRAL Sabri, Tesisat Teknolojisi ve lem Yapraklar 10. Snf, 2003.
AICI Ahmet, Metallerin lenmesi, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara
KO Hseyin, Metallerin Ark Kayna, Trk Tarih Kurumu, Ankara
AHN Sami, Metal leri Meslek Teknolojisi, 2003.

37