NJOHURI STATISTIKORE

PRMBAJTJA
KAPITULLI 1: Rndsia e njohurive statistikore
1.1 . far kuptojm me njohuri statistikore, pse na shrbejn
1.2 . Statistikat n monitorimin dhe vlersimin e politikave
1.3 . Baza dhe parimet e statistiks
1.4 . Pyetje pr njohurit statistikore
KAPITULLI 2: T dhnat sasiore dhe cilsore
2.1 . far jan t dhnat
2.2 . Hyrje n statistik, koncepte baz
2.3 . Statistika deskriptive
2.4 . T dhnat sasiore dhe cilsore
2.5 .Ushtrime pr statistikat deskriptive dhe interpretimin e tyre
KAPITULLI 3: Metodologjia e mbledhjes s t dhnave
3.1 . Burimet kryesore t t dhnave
3.2 . Vrojtimetme zgjedhje
3.3 . Vrojtimet sasiore dhe cilsore ndryshimet midis tyre
3.4 .Ushtrim pr mbledhjen e t dhnave
KAPITULLI 4: Treguesit
4.1 .far jan treguesit
4.2 . Si t zgjedhimtreguesit
4.3 . Shembuj tmonitorimit t treguesve
4.3 . Ushtrime pr treguesit dhe interpretimin e tyre
KAPITULLI 5: Shpenzimet publike-treguesit, matja dhe ndjekja e tyre
5.1 . Matja e treguesve pr hartimin e politikave
5.2 . Shpenzimet publike
5.3 . Ushtrim
KAPITULLI 6: Kartat e Raportimit t Qytetareve
6.1. far jan kartat e raportimit t qytetarve
6.2. Shembuj
ANEKS: Ushtrime

KAPITULLI 1. Rndsia e njohurive dhe kulturs statistikore

1.1 far kuptojm me njohuri statistikore, prse na sherbejn
Statistika, do t thot t nxjerrsh konkluzione nga t dhnat. Psh.: Jan botuar t dhna pr
shkalln e varfris n vend. Si jan marr kto t dhna? Jan anketuar familje n t gjith
vendin lidhur me nivelin e tyre t jetess. Pyetjet konsistonin nmarrjen e informacionit pr
konsumin dhe t ardhurat, punsimin dhe papunsin, pajisjet aftagjata dhe drgesat nga
emigracioni, nivelin arsimor dhe braktisjen e shkolls. Kto t dhna bn t mundur llogaritjen
e konsumit n vler dhe kalori pr t gjith popullsin dhe sipas rajoneve kryesore t vendit. M
tej, u llogaritn disa linja ose pragje varfrie dhe u llogaritn tregues t varfris pr zona t
ndryshme t vendit, pr grup- mosha dhe pr femra e meshkuj, dukemarr kshtu nj panoram
t qart t situats s varfris n vend. N kt proces, kan qn statisticient q kan zgjedhur
familjet pr studim dhe kan nxjerr konkluzione mbi bazn e t dhnave.
Baza e statistiks sht teoria e probabilitetit, q bazohet n matematik. Kshtu, duke supozuar
q do numr n lloto ka mundsin njjt pr tu trhequr, mund t gjejm se sa shanse kemi
pr t fituar n lloto me numrat q kemi zgjedhur. Kshtu zgjedhimnj numr t fardoshm
(nganjher njerzit zgjedhin datn e lindjes, etj.) dhe prpiqemi t prshtatim llogaritjet duke
marr parasysh faktin q numri nj mund t jet blerm shum se p.sh.: numri 97. Pr t br
kt ne duhet t vrojtojm se sa bileta nga secili numr jan bler do jav dhe sa nga do
kombinim i numrave. Statistika gjithashtu ka t bj me krahasimet. Pr shembull, shansi pr t
fituar nj lloto shtm imadh se t goditemi nga nj rrufe? Nj ila kundr nj smundje t
caktuar p.sh. tuberkulozit, ka m pak efekte ansore se nj tjetr, ndrkoh q efektet
prmirsuese jan t njjta? Ky i fundit sht nj rast pr tu vrojtuar, pra pr t mbledhur t
dhna, dhem tej pr ti analizuar ato. T tilla eksperimente duhet t kryhen prpara daljes n
treg t do ilai t ri ( mbi t gjitha ilai sht pr t shruar pacientt dhe jo pr ti vrar ata), q
prbn nj nga arsyet e kostos s lart t medikamenteve.
Statistika nevojitet n t gjitha nivelet e jets.Nj seminar i zhvilluar shtroi prpara zyrtarve
qeveritar nevojn e edukimit statistikor. Kurmendohet t shpenzohet nj shum e caktuar pr t
luftuar varfrin, n radh t par duhet menduar nse programi pr t cilin do t shpenzohet do
ta ul vrtet varfrin, n t kundrtn parat shkojn dm dhe varfriambetet e njjt. Si e
gjejm nse ne e kemi arritur kt synim? Pr kt duhet vendosur m par se cili sht elsi q
na tregon se ne e kemi arritur kt synim ose jo. Me fjal t tjera, na nevojitet t studjojm
numrin mesatar t njerzve q fitojn para?Apo t ardhurat mesatare pr familje? Apo numrin e
bizneseve t reja t hapura? Apo far? Pasi t kemi vendosur se far duhet t masim, ne do t
na duhet t gjejm si ti marrimt dhnat mbi t cilat do t vlersojm situatn.
M pas ne duhet t vendosim se sa imadh duhet t jet ndryshimi q ne t themi se e kemi arritur
objektivin ton. Ky proces qndron n baz t puns s nj statisticieni. Njohurit statistikore i
nevojiten publikut t gjr. Njohurit statistikore nevojiten pr t kuptuar apo pr t qn n
gjndje t gjykojm nse nj njoftim, nj reklam sht e arsyeshme apo jo. Prpara se t thoni,
gnjeshtra, gnjeshtra t mallkuara dhe statistika, mendoni rreth asaj q thon njerzit,
vlersoni informacionin, dhe vendosni nse duhet apo jo bhuni statistikisht t ditur (Milo
Schields,Augsburg College). Pr nj qytetar t thjesht, edukimi statistikor sht i rndsishmn
dy drejtime: 1) sht nj nevoj pr t kuptuar jetn e prditshme, 2) nj domosdoshmri pr t
marr vendime personale dhe njmjet pr t ushtruar nj kontroll demokratikmbi administratn

publike. Nga ana tjetr globalizimi i ekonomis dhe prparimet teknologjike krkojn nga
punonjsit t ken njohuri statistikore, aftsi pr t lexuar statistika dhe t zotrojn nj arsyetim
statistikor. Tregjet e puns ofrojn mundsi t shumta pr ata q zotrojn logjik statistikore.
N administratn publike, edukimi statistikor sht veanrisht i nevojshm pr ata q mbajn
pozicione menaxhersh. Decentralizimi i vendimmarrjes administrative dhemenaxhimimbi bazn
e rezultateve krkojn zhvillimin e planifikimit efiient dhe sistememonitorimi q mbshteten
nga sisteme t informacionit statistikor. Sipas studiuesve dhe ekspertve edukim statistikor nuk
do t thot njohje n thellsi t statistiks, gj q mund ta bjn vetm nj numr i kufizuar
ekspertsh.Megjithse n kt edukim, njohurit mbi konceptet baz t statistiks dhe
probabilitetit jan t domosdoshme, t kuptuarit e prmbajtjes s informacionit sht elementim
kryesor. sht e domosdoshme t kemi aftsin pr t njohur kufizimet e t dhnave statistikore
dhe saktsin me t ciln mund t vlersohen rezultatet statistikore.
1.2 Statistikat n monitorimin dhe vlersimin e politikave
Informacioni dhe statistikat jan nj instrument i fuqishm n krijimin e nj kulture
prgjegjshmrie n realizimin e zhvillimit njerzor. Treguesit statistikor mbi zhvillimin, matja e
tyre n mnyr t vazhdueshme, bjn t mundur monitorimin e strategjive dhe politikave t
zhvillimit. Nj nga treguesit e Objektivave t Zhvillimit t Mijvjearit sht dhe treguesi i
shkalls s varfris. Objektivi i vendosur deri m 2015 sht q ky tregues t prgjysmohet.
Kt angazhim e ka marr edhe shteti shqiptar. Nse ky objektiv do t arrihet apo jo, na duhet t
masim kt tregues n nj vit baz dhe t dim vlern e tij dhe m pas t vendosim prgjysmimin
e tij deri m 2015.
Si burim t dhnash u prdor vrojtimi i quajtur LSMS2002, nj instrument i ndrtuar pikrisht
pr t matur varfrin dhe pabarazin dhe monitorimin e treguesve. Sipas ktyre t dhnave dhe
duke ndjekurmetodologji t rekomanduara pr kt qllim, treguesi i shkalls s varfris ishte
25.4%. Ky tregues ka nj metadat prkatse q e bn si t thuash t ligjshmpr t qn nj
tregues i monitorueshm. Mbi kt baz, n dokumentin e Strategjis Kombtare pr Zhvillim
Ekonomik dhe Social, u vendosn objektivat pr ta ulur n 20% deri n vitin 2006, dhe n 13%
n vitin 2015 (tabela 1). Statistika do t vazhdoj rolin e saj informues dhe monitorues n
mnyr t rregullt n kto vite pr t matur nse kto objektiva po arrihen apo jo, nse politikat
ekonomike dhe sociale,masat prioritare t ndrmarra kan qn t efektshme dhe kan uar vrtet
n reduktimin e varfris dhe n far mase e kan reduktuar at.
1.3 Bazat dhe parimet e statistiks
Statistikat jan nj e mir publike. Statistikat jan nj instrument i pazvndsueshm i
informacionitmbi do aspekt t jets s nj vendi. Nprmjet tyre ne informohemi mbi gjndjen
statike dhe dinamike t zhvillimeve sociale dhe ekonomike. Nprmjet treguesve, tabelave dhe
grafikeve, analizave dhe komenteve statistikat na njohin me situatn ku ndodhemi, bjn t
mundur nprmjet projeksioneve t njihemi n mnyr t prafrt n t ardhmen e pritshme, na
japin nj baz, mbi t ciln mund t ngrihen hipoteza, studime, apo politika zhvillimi. Pr ata q
kan prgjegjsi, statistikat publike jan nj instrument i vlefshm pr t njohur nj kontekst dhe
prcaktuar politikat pr ndrhyrje; pr qytetart sht nj instrument i vlefshm pr t vlersuar
aksionet e atyre q bjn politikat. Prandaj statistikat publike favorizojn rritjen demokratike dhe
pjesmarrjen e ndrgjegjshme n zgjedhjet e vndit. Qllimi i tyre sht ti shrbejn

vendimmarrsve, shkenctarve dhe publikut t gjr, duke ofruar nj panoram t gjithanshme

t jets n vend. Ato mbshteten n principe si jan: (n prputhje me far themeloi UN n
vitin 1994 dheme Rregulloren e Kshillit t Bashkimit Europian n.322/97) principet e
paanshmris, besueshmrise, rilevancs, efektivitetit, fshehtsis dhe transparencs. Respektimi
i ktyre principeve garanton cilsin e informacionit t prodhuar dhe t shprndar.
INSTAT sht institucioni prgjegjs pr t dhnat zyrtare. Ai prodhon statistika zyrtare sipas nj
mandati publik dhe institucional q sanksionohet n ligjin pr statistikn. Kto statistika vijn
nga nevoja e gjer pr informacion. Shrbimi statistikor n Shqipri sht institucionalizuar m
1940 dhe sistemi statistikor m 1945, i prfaqsuar nga nj drejtori e atashuar n Kshillin e
Ministrave dhe m von n Komisionin e Planit t Shtetit. N prill 1993,me aprovimin n
parlament t ligjit pr statistikn, INSTAT u themelua si nj organizmi veant nn varsin e
Keshillit t Ministrave. Roli dhe prgjegjsit e tij ndryshuan n prshtatje me evolucionin e
vendit drejt demokracis. INSTAT drejtohet nga Drejtori i Prgjithshm dhe Kshilli i Statistiks,
q programojn, drejtojn dhe vlersojn aktivitetet. Instituti prbhet nga departamente, si
Departamenti Ekonomis, i statistikave sociale, imetodologjis dhe IT dhe mardhnjeve me
jasht. INSTAT ka zyrat e tij n t gjitha rrethet e vendit.

KAPITULLI 2. FAR JAN T DHNAT

Puna me t dhnat sht art dhe shkenc David Moore
2.1 Hyrje n statistik, koncepte baz
Me termin t dhna kuptojm shifra, vlera t ndryshme, fakte t mbledhura mbi njerz, sende,
objekte, nprmjet vrojtimeve, matjeve, regjistrimeve. T dhnat jan informacion i paprpunuar.
Ato n vetvete nuk jan dije. Pr t kaluar nga t dhnat n dije rruga sht e till: nga t dhnat
tek informacioni, nga informacioni tek faktet dhe n fund nga faktet tek dijet (Figura 1).

T dhnat bhen informacion, kur duhet marr nj vendim. Informacioni bhet fakt, kur
mbshtetet nga t dhnat. Faktet bhen dije, kur prdoren n prmbushjen e suksesshme t nj
procesi vendimi. Figura 1 tregon procesin e t menduarit statistikor q bazohet n t dhna pr t
ndrtuarmodele statistikore, t cilat ti shrbejn vendimmarrjes. Prandaj ne kemi nevoj pr
analiz statistikore t t dhnave. Statistika vjen nga nevoja pr t vendosur dijet n nj baz
evidentimi sistematik. Kjo krkon njohjen e ligjeve te probabilitetit, matje te veorive t t
dhnave si dhe lidhjet q ekzistojn. Statistika sht nj varg metodash q prdoren pr t
mbledhur, analizuar, prezantuar dhe interpretuar t dhnat.
Analiza e t dhnave statistikore prmbledh 4 etapa:
1. Prcaktimi i nj problemi
2. Mbledhja e t dhnave
3. Analiza e t dhnave
4. Raportimi i rezultateve
Kur punojm me t dhna, ne ndeshemi n nocionin variabl. Nj Variabl sht karakteristik e
personave, objekteve ose ngjarjeve q ndryshojn n vler nga njeri-tjetri.Mosha sht nj
variabl, njerzit ndryshojn nga njeri-tjetri nga mosha. Kombsia sht nj tjetr variabl,
njerzit ndryshojn nga njeri-tjetri nga kombsia. T ardhurat gjithashtu jan nj variabl,
njerzit ndryshojn nga njeri tjetri nga vlera e t ardhurave q marrin. Pra, variabli tregon
karakteristika, q ndryshojn ndrmjet njerzve, sendeve apo objekteve. do gj q nuk
ndryshon, sht nj konstante. Variablat ndryshojn nga fakti sesa t matshm jan, pra sa
informacion t matshm sigurojn ata. Variablat ndryshojn gjithashtu nga tipi i shkalls s
matjes.Kshtu nj variablklasifikohet n kto shkall matjeje: nominal (emror), ordinal
(numror), interval, ose raport.
Variablat emror jan variabla n form teksti, pa ndonj renditje (cilsor). P.sh. gjinia sht
nj variabl emror q ka dy atribute mashkull dhe femr me nj renditje t barabart. Si do
t veprojm pr ti analizuar kto t dhna? do variabli, pr qllime t analizs i vendosimkode
t caktuara nmnyr konvencionale, p.sh. sht vendosur nj renditje e till pr t koduar
variablin gjini: 1 pr mashkull dhe 2 pr femr. N kt mnyr kt variabl kemi kthyer n
numr, pra n nj variabl sasior dhe jemi n gjndje ta numurojm dhe t prshkruajm
karakteristikat e tij.

Variablat numerik (ordinal) kan vlera t renditura.Atributet e nj variabli numerik jan t

renditura, n rend rrits apo zbrits. P.sh. vrojtimet rreth mirqnies renditen n 5 kategori:
shum mir, mir, pa ndryshime, keq dhe shum keq. Statusi socioekonomik i familjeve sht
nj rast tipi i variablave numror.

Nj variabl interval prmban atribute, q jan t ndara n mnyr t barabart. Nj variabl

interval do t ishte p.sh. temperatura e matur me shkalln Celcius. Nga njra shkall n tjetrn
temperatura ndryshonme nj grad. Kta variabla jan t renditur dhe lejojn q t bjm
krahasime, p.sh. t themi q temperatura sot sht 15 grad C, ose 2 grad m shum se dje
(13 grad).
Variablat prpjestimor (ratio) supozohen t ken atribute, t cilt kan intervale t barabarta dhe
fillojn nga nj pik 0 . P.sh. mosha apo datlindja jan nj variabl prpjestimor q kan nj
pik 0 at t lindjes. Kjo veori e ktyre variablave krijonmundsin q ne t bjm edhe
krahasime. P.sh. nse themi q mosha e nj personi sht 90 vje, ne mund t vazhdojm m tej
duke krijuar prpjestime duke thn p.sh. se nj person me mosh 90 vje sht dy her m i
moshuar se nj person me mosh 45 vje.

Me Njsi t analizs kuptojm persona, ngjarje, sende q studiohen, pr t cilat ne duam t themi
dika. Njsia e analizs prbn n fakt nivelin n t cilin kryhen analizat. Njsia m e ult do t
ishte individi, p.sh. pjestart e nj familjeje n nj vrojtim pran familjes, nxnsit e nj klase,
msuesit e nj shkolle, nj ndrmarrje prodhimi, nj pik furnizimime shumic, etj. Por nivelet
mund t jen edhe me t agreguara. P.sh. familje, nj shkall m e lart agregimi, qyteti, rajoni,
vendi.Ose nxnsi, klasa, shkolla, shkollat e qytetit, t rajonit, t vendit.
Variablat ndahen n variabla t varur dhe t pavarur.
Variabla t varur quhen ata variabla q kan nj rol pasues ose t influencuar nga variabla t
pavarur, os m thjesht variabla pasoj.
Variabla t pavarur quhen ata variabla q kan nj rol paraprirs ose shkaksor n lidhje me
variabla t varur, ose m thjesht variabla shkaksor.
Variablat e varur dhe t pavarur prdoren gjersisht n analiza dhe studime krkimore. N
studime gjithmon krkohen t zbulohen pikrisht ligjsit, rregullat, lidhjet ndrmjet variablave.
Lidhja midis variablave. Dy ose m shum variabla jan t lidhur me njeri-tjetrin. Dy variabla
konsiderohen t lidhur, kur n nj varg vrojtimesh vlerat e tyre n do rast i korespondojn
njera-tjetrs. Pr shembull, n nj varg vrojtimesh t nj numri t caktuar individsh pesha sht
gjithmon e lidhur me gjatsin, sepse njerzit shtatlart janm t rnd se njerzit
shtatshkurtr.
Nj shmbull q tregon nj lidhje t nj variabli t varur nga ai i pavarur sht dhn n tabeln 4
variabli pundhnsi sht i pavarur, ai sht shkak q variabli paga mesatare mujore t
ndryshoj n funksion t pundhnsit. Gjithashtu variablat i ndajm n diskret dhe t vazhduar.
Variabla diskrete klasifikojn persona, objekte ose ngjarje sipas llojit apo cilsis s atributeve t
tyre. Variabla diskret mund t konsiderohen: gjinia, raca, gjndja civile, etj.
Variabla t vazhduar jan variablat q teorikisht mund t marrin t gjitha vlerat numerike t
mundshme n nj interval t dhn. Shmbuj t variablave t vazhduar jan pesha, gjatesia,
shpejtsia, t ardhurat, etj.

Folm deri tani pr variablat dhe tipet e tyre. Nga vet fjala variabl, kemi t bjm me
karakteristika q variojn, ndryshojn n varsi t disa karakteristikave, ngjarjeve t tjera. Si e
prshkruajm kt ndryshueshmri t karakteristikave t variablave t ndryshm n prpunimin
dhe analizn e t dhnave. Llogaritja e frekuencave sht nj prpunim i thjesht i t dhnave.
far quajm frekuenc?
Frekuenca sht shpeshtsia e ndeshjes s nj karaktertistike t caktuar n nj varg t dhnash.
Kur ne kryejm nj vrojtim, dhe duamt analizojm rezultatet, n radh t par llogarisim
frekuencat e variablave t ndryshm pr t cilt kemi mbledhur t dhna. Paraqitja grafike sht
nj mnyr tjetr pr t paraqitur frekuencat. Histogramat jan forma m e prhapur dhe m e
thjesht e paraqitjes s nj frekuence.

N kt grafik teorik (grafik 1), paraqitet histograma e nj variabli t caktuar. Vija e zez tregon
shprndarjen normale, si do t ishte shprndarja perfekte, simetrike. N fakt histograma tregon
q shprndarja sht asimetrike.
N shmbullin e mposhtm jepet paraqitja grafike e tabels s msiprme t frekuencave t
variablit Diploma.

Nj tjetr form e paraqitjes grafke t t dhnave jan grafikt n form byreku. Kto jan
grafik q paraqesin shprndarjen e nje variabli t vazhduar ose t kategorizuar.N rastet kur
variabli ka shum kategori nuk sht e vlefshme paraqitja n kt form. Ne grafikun m posht
jepet paraqitja ne form t till e variablit te ardhurat.

Akoma m informuese bhen tabelat e frekuencave, kur prve frekuencave pr do kategori ne

japim edhe shumn progresive t tyre, pr t kuptuarm mir shprndarjen. Nga llogaritja e
frekuencs progresivemund t derivojn statistika t nevojshme q quhen percentilet.
far jan percentilet?
Percentilet jan fraksione q ndajn nj varg t renditur vlerash n pjes t barabarta. do vler e
tyre prfaqson nj pjes t caktuar t nj shprndarjeje vlerash t vendosura n rend rrits.

Percentilet jan nj rast i veant i kuantileve. Kuantilet ndajn nj varg vlerash( vrojtimesh) ne
grupe ne proporcione te njohura ne secilin grup. Raste te kuantileve jane kuartilet, kuintilet dhe
decilet. Kuartilet jane grupe me nga 25%, pra jane vlera qe ndajne vargun ne 4 pjese te barabarta,
ku cdo pjese perfshin 25 te vrojtimeve. Decilet jane grupe me nga 10%, pra jane vlera qe ndajne
vargun ne 10 pjese te barabarta, ku cdo pjese perfshin 10% te vrojtimeve.

N tabeln 6 pasqyrohet shprndarja e popullsis (familjeve) sipas klasave pesshe t variablit t

vazhduar konsumi pr frym. Tabela na tregon se konsumi nga individt e kuintiles s par,
prbn 12.4%t konsumit total t popullsis. Ndrsa konsumi i individve t klass s pest,
prbn 30.3%ose gati nj t tretn e konsumit total t popullsis. Pra, qllimi i llogaritjes s
frekuencs progresive, ndarja n 5 klasa t barabarta, me renditje nga m e ulta tek m e larta na
lejon t krahasojm dhe t arrijm n prfundime.
2.2 Statistika deskriptive
Nj statistik sht nj numur i llogaritur nga nj varg t dhnash. P.sh. paga mesatare prej
18,680 leksh sht nj statistik e llogaritur nga t dhnat e do individi t pyetur pr pagn
mujore n nj vrojtim pran familjeve. Metodat e analizave statistikore na ndihmojn t
llogarisim dhe interpretojm statistika q na duhen. Statistikat q na ndihmojn t
prshkruajm nj popullsi quhen statistika deskriptive. Shmbuj t statistikave deskriptive jan
prqindjet, mesataret, moda, varianca dhe korelacionet. Statistikat q vijn si rezultat i
prgjithsimit nga nj zgjedhje probabilitare quhen statistikat e prgjithsimit.
Ato prdoren pr t prshkruar nj popullsi nprmjet studimit t karakteristikave t nj
kampioni t zgjedhur t popullsis. Kshtu kto statistikamund t jen edhe deskriptive.
far jan matjet e tendencs qndrore? Matjet e tendencs qndrore prfshijn : modn,
mediann dhe mesataren. Moda sht vlera q haset m shpesh n nj shprndarje t
frekuencave. Mediana sht nj tjetr matje e tendencs qndrore. Mediana sht vlera ndarse e
nj shprndarje vlerash t renditura nga m e ulta tek m e larta. Mediana e ndan kt varg
vlerash t renditura n dy gjysma t barabarta.
Mesatarja sht shuma e t gjitha vlerave t vrojtuara t nj variabli t vazhduar, pjestuar me
numrin total t vrojtimeve. Mesatarja sht e thjesht dhe e ponderuar.
N tabeln 7 kemi 12 raste t vrojtuara pr moshn dhe gjinin.

Pr t llogaritur moshn mesatare t ktyre personave zbatojm formuln emesatares s thjesht:

Nse n vargun e t dhnave nj vler ndeshet m shum se nj her, na duhet t llogarisim

mesataren e ponderuar.

N nj shprndarje pothuajse simetrike normale t nj variabli t vazhduar, q mund t jet e

ardhura mujore, etj. moda, mediana dhe mesatarja bien shum afr me njera-tjetrn. Por n nj
shprndarje asimetrike kto tri matje t tendences qndrore ndryshojn nga njera-tjetra. N nj
shprndarje t fardoshme, vlera e medians sht rreth 20% m e ult se mesatarja.
Mesatarja dhe mediana ndryshojn, sepse n mesatare ndikojn vlerat ekstreme, q n rastin ton
jan minimumi prej 12,000 leksh dhe maksimumi prej 90,000 leksh. Ndrsa mediana nuk
influencohet nga vlerat ekstreme, sepse sht nje vler n mesin e vargut q e ndan at
prgjysm. Pra sht nj vler e mesme. Prandaj shpesh preferohet mediana n vend t
mesatares.

Variacioni: Prmatjen e variacionit t variablave diskrete dhe t vazhduar ka shum mnyra. Disa
prej tyre q ne vetm do ti prmndim jan: indeksi i ndryshueshmris (diversity index),
indeksi i variacionit cilesor (index of qualitative variation), rangu, dhe deviacioni mesatar,
varianca dhe deviacioni standart.
sht varianca, far na tregon ajo:
Varianca sht mesatarja e deviacioneve n katror t do vler ndaj mesatares, n nj varg
vlerash t vazhduara. Q do t thot se varianca e nj variabli Y, sht deviacioni mesatar
kuadratik.Varianca sht gjithmon nje numur jo-negativ pr shkak t ngritjes n katror.
Kurba n grafikun 4 sht paraqitjam kuptimplot e shprndarjes.
Statistika quhet ndryshe edhe shkenca e shprndarjes.
Shprndarja normale ose si quhet ndryshe kurba e Gausit, shpreh shprndarjen probabilitare pr
variabla t vazhduar. Termi shprndarje normale n fakt nuk prputhet me realitetin.
Mund t jen shum t ralla t dhnat q t rezultojn me nj shprndarje normale. Forma e do
shprndarjeje normale prcaktohet nga dy vlera: mesatarja e popullsis dhe varianca

Le t shohim shprndarjen n grafikun e mposhtm:

N grafikun 5 japimshprndarjen e familjeve sipas konsumit pr frym. Ne kuptojm se kurba e
Gausit n ket rast ka nje shprndarje me tendence negative q do t thot se frekuencat m t

shpeshta jan drejt vleraveminimale t konsumit. Teorikisht kjo shprndarje duhet t ket kraht
t baraslarguar ngamesatarja (shih grafikun 5), por asnjeher ose shum rall kjo mund t
ndodh n jetn reale. Kur kraht e kurbs jan t ngusht varianca sht e vogl dhe e kundrta.
T dy bishtat e kurbs variojn nga - n + , ato i afrohen boshtit horizontal por
asnjeher nuk e prekin at.

Tabelat e kryqzuara:
Tabelat e kryqzuara ndeshen shpesh dhe shprehin frekuencat e dy variablave diskret q kan r
rreshta dhe k kolona. P.sh.: T dhnat bruto jepen n tabeln 9: ku kryqzohen dy variabla, t
cilet kan nga dy kategori, variabli Gjinia dhe a keni ndjekur shkollen.Qelizat q prbjn
trupin e do tabele tregojn rezultatin e prbashkt t dy variablave. Totali n ann e djatht
tregon totalin e rrjeshtave dhe ato n fund t tabels tregojn totalin n kolona.

Totali n rreshta dhe n kolona q quhet ndryshe edhe shprndarje margjinale, tregon nj
shprndarje frekuencash t dy variablave t kryqzuar. Por shifrat absolute t pasqyruara n kt
tabel, nuk tregojn ndonje lidhje t mundshme, t pritshme t dy variablave q po shqyrtojm.
Prqindjet n nj tabel t kryqzuar llogariten brenda kategoris s variablit t pavarur, n rastin
ton brenda kategoris s gjinis s popullsis (tabela 8).
N tabeln 10 tregohet se 94.8% e meshkujve kan ndjekur shkollen krahasuar me 91.2%t
femrave. Nse variablat nuk do t ishin t lidhur atehere shprndarja e popullsis q ka ndjekur
shkolln do t ishte e njjt pr t dy gjinit, dhe pr pasoj edhe totali n rrjeshta do t ishte i
njjt.

Korelacioni:
Fenomenet e ndryshme jan t lidhurme njri-tjetrin. N analizn matematike studiohet nj lidhje
e till q sht varsia funksionale. Funksioni sht ligji i vendosjes s korrespondencs ndrmjet
madhsive, ku pr do vlern t njrs madhesi le ta quajm x, i prgjigjet nj vler e vetme
plotsisht e prcaktuar e tjetrs, q e quajm y. Ve kesaj varsie, ka edhe varsi t tjera q japin
lidhjet ndrmjet fenomeneve. Bhet fjal pr varsi nn ndikimin e disa faktorve njkohsisht.
N ket rast, pr cdo vler t madhesis x ka m shum se nj vler t madhesis y. N ket rast
kemi t bjmme varsi statistikore ose korelative.
Korelacioni mat lidhjet midis dy osem shum variablave. Lidhjetkorelativeklasifikohen sipas
forms: drejtvizore ose elakuar. Lidhjet korelative klasifikohen sipas drejtimit : pozitive dhe
negative. Klasifikohen sipas numrit t madhsive q studjohen: t thjeshta ose bashksiore.
Koeficientt e korelacionit variojn nga -1.00 to +1.00. Vlera -1.00 n fakt prfaqson nj
korelacion perfekt negativ, ndrsa vlera +1.00 prfaqson nj korelacion perfekt pozitiv. Vlera
0.00 tregon q nuk ka korelacion. Vlerat e vrteta q tregojn shkalln e lidhjes ndrmjet
variablave ndodhen midis 1 dhe +1.
Korelacioni drejtvizor (Linear) quhet korelacioniPearson (Pearson r). Korelacioni linear shpreh
lidhjenmidis dy variablave n form intervali-raporti dhe prcakton masn n t cilen vlerat e dy
variablave jan t lidhur me njri-tjetrin. Sa m afr njshit t shkojn vlerat e koeficientit t
korelacionit, aq m lineare behet lidhjamidis dy variablave, e cila tregon q pr do vler t
variablit t pavarur x i prgjigjet nj vler e variablit y. N fakt lidhja lineare do t ishte lidhja
perfekte, ose r=1. Lidhja midis variablave prmblidhet n nj vij q quhet vija ose linja e
regresionit dhe prfaqson shumn n katror t distancave t vlerave nga kjo linj. N figur
(grafik 6) jepen 4 shmbuj, kur r=0, r=30%, r=60% dhe r=90%. Pr r=0, vija tregon nj munges
t plot lidhjeje. Ajo sht horizontale, ndrsa pr r=90%, vlerat jan shum afr njra-tjetres dhe
linjs s regresionit, duke treguar nj lidhje proporcionale.

2. 3 T dhna cilesore analiza sasiore?

Folm pr t dhnat sasiore, atributet, vetit, mnyrat baz t analizes dhe manipulimit. Pam se
t dhnat mund t jen n form teksti, pra nominale, n form numerike, intervali dhe raporti.
N rastin kur ato jan n form nominale, sht vshtir ti nnshtrohen analizs. Athere ne
pam se duke iu ven prbri kode qoft t renditura apo t parenditura, ato kthehen n t
dhna numerike dhe mund t konsiderohen sasiore dhe t manipulohen njsoj si variablat
numerike. Dallimimidis tyre sht se kto do t jen variabla kategorike me dy apo m shum
kategori, por pr to njsoj aplikohen frekuencat, prqindjet, tabelat e thjeshta dhe t kryqzuara,
grafikt, etj.Njsoj mund t studiohet korelacionimidis dy apom shum variablave si dhe t
ndrtohen modele t ndryshme duke prdorur ekuacionet e regresionit. Format e prpunimit n
ket rast kan faza t ndrmjetme si jan pra kodimet, t cilat kan rndsin e tyre dhe bhen
sipas nj metodike t caktuar.
E njjta logjik funksionon pr pyetsor apo vrojtime cilsore. Kto jan instrumenta t dhnash
q kombinojn pyetje t strukturuara dhe gjysm t strukturuara. Pr ti kthyer n sasiore
dhe nnshtruarm pas analizs, prdoren lista kodesh, t cilat bjn t mundur prpunimin e
mtejshm. N krkimet shkencore cilsore tentohet t arrihet n gjetje t caktuara lidhurme
hipoteza t ngritura qm par.N ket kuptim, studiuesit q merren me krkime cilsore (Guba
and Lincoln) prcaktojn 4 kritere pr t gjykuar nj studim cilsor. Nse kemi parasysh n fillim
t ktij dokumenti kemi prmendur veorit e statistikave publike. Kerkuesit dallojn 4 kritere q
sipas tyre dallojn analizat sasiore dhe cilesore (shih tabeln 11)

Studimet sasiore bejn mbledhjen dhe transformimin e informacionit n t dhna statistikore.

Teknikat q prdoren jan: monitorimi i shikuesve t nj kanali t caktuar TV, intervistat me
pyetsor, telefon, post, etj. Vrojtimet pran familjeve jan sasiore. Informacioni i mbledhur prej
tyre prpunohet statistikisht, monitorohen treguesit dhe nxirren konkluzione.
Studimet cilsore krkojn informacionm n thellsi dhe numri i pjesmarrsve zakonisht sht
i vogel. Ky tip vrojtimi nuk sht i matshem. Kerkuesit krkojn t dhna cilsore pr t
formuar opinione dhe jo pr t prkufizuar nj treg apo nj grup t caktuar. Metodat krkimore
m t zakonshme jan intervistat individuale dhe grupet e fokusit. Vrojtimet ose krkimet pr
vlersimin e nevojave jan cilsore, ato mbledhin opinione nga pjesmarrsit
n vrojtim.
KAPITULLI 3. Metodologjia e mbledhjes t t dhnave
3.1 Burimet kryesore t t dhnave
Informacioni statistikor sht njmjet i fuqishmpr t prezantuar eshtje komplekse n nj
form t gjithanshme, duke lejuar krahasimet midis rajoneve dhe periudhave kohore. Nj shifr
apo nj tregues statistikor mund t shpreh situata dhe zhvillime n mnyr t shpejt dhe t
prmbledhur prtej kujfijve politik dhe gjuhsor. Si kemi prmndur m sipr mbledhja e t
dhnave sht hapi i dyt n nj proces t analizs statistikore t t dhnave.
Hapi i par sht ai i identifikimit t nj problemi. Pa pasur t qart se cili sht problemi, prse
duhet ti nnshtrohet nj studimi, nuk mund t punohet pr mbledhjen e t dhnave. Pam se si t
dhnat kthehen n informacion, pastaj n fakte, dhe n fund n dije. Dijet jan nj hallk shum e
rndsishme n procesin e vendimmarrjes. Kerkesa pr t dhna t sakta pr matjen e varfris
dhe sisteme monitorimi ka ardhur n rritje pr shkak t theksit gjithnj e m t madh n

menaxhimin mbi bazn e rezultateve. Dokumenti i Strategjis Kombtare t Zhvillimit

Ekonomik dhe Social dhe Objektivat e Mijvjearit prmbajn angazhime strategjike t
qeveris pr uljen e varfris dhe rritjen ekonomike. Monitorimi i tyre ka t bjme faktin nse
objektivat e vna dhe angazhimet e marra jan duke u arritur. Pr tmatur varfrin, pr t
monitoruar programet dhe politikat e qeveris, nse ato jan n prputhje me angazhimet e
marra, jan t nevojshme t dhna q bejn t mundur matjen e varfris, monitorimin, analiza t
politikave, prcaktimi i shkaqeve, kush jan grupet e targetuara, vlersimin e impaktit dhe
simulimin e ndryshimeve.
Burimet e t dhnave
Burimet kryesore t t dhnave q nevojiten pr monitorimin dhe vlersimin jan:
Llogarit Kombetare
Statistikat e Shpenzimeve Publike
mimet
BurimetAdministrative
Vlersime t varfrisme an t pjesmarrjes
Vrojtime:
Vrojtime shumqllimshe (LSMS/IS)
Anketat e Buxhetit t Familjes
Anketa e t Ardhurave dhe Shpenzimeve
Anketat e Forcave t Punes
AnketatmbiDemografin dhe Shendetin
Anketa e shum indikatoreve (MICS)
Anketa e Prdorimit t Kohs
Burimet e msiprme prbjn burimet baz mbi t cilat ngrihen analiza, krkime, ndrtohen
hipoteza dhe arrihen prfundime q i shrbejn politikbrsve apo vendimmarrsve n nivele t
ndryshme.
3.2 far jan t dhnat administrative:
T dhnat administrative prfshijn regjistra, sic jan regjistrat e popullsis apo t familjeve.
Ktu do t klasifikonim regjistrat e gjndjes civile. Burime t tjera t dhnash administrative jan
ato q mblidhen n mnyre periodike nga Ministrit prkatse, si Ministria eArsimit, Ministria e
Shndetsis, Ministria e Puns, Instituti i Sigurimeve Shoqrore e Shndetsore, etj. Regjistra t
tjere q shrbejn si baz t dhnash jan gjithashtu regjistrat e KESH, apo ato t pronave t
paluajtshme. T dhna q vijn nga bashkit, komunat, drejtorit arsimore, etj., t cilat nse jan
t rregullta, gjithprfshirse, periodike, jan nj burim shum i mir n sigurimin e
informacionit edhe n njsim t vogla administrative.
Mbi bazn e t dhnave q vijn nga sistemi iMinistris sArsimit ndrtohen seri kohore pr nj
sre treguesish t arsimit si frekuentimi i shkollave, tregues t regjistrimit neto dhe bruto n
nivele t ndryshme t arsimit, numri i nxensve n shkolla, treguesi i numrit t nxensve pr
msues, etj.

Nga t dhnat q vijn nga sistemi i Ministris s Shendetsis prfshir edhe Institutin e
Shndetit Publik, ndrtohen tregues, si treguesit e vdekshmris (Objektivat e Mijvjearit 4, 5
dhe 6), t vaksinimit dhe tregues t tjer, si numri i t shtruarve pr shtrat,
numri i mjekve pr pacient ose pr banor, etj.
Tregues social si numri i familjeveme ndihm ekonomike,mund t ndrtohen nga t dhnat
burim t sistemit tMinistris s Puns dhe Drejtoris s Shrbimeve Sociale. Regjistrat e Zyrave
t Puns jan burim pr t matur papunsin e regjistruar.
Ant pozitive t burimeve administrative:
Burimet administrative jan periodike, jan gjithprfshirse, dhe krijojnmundsin e brjes s
analizave deri n njsi administrative m t vogla. Ato bjn t mundur ndrtimin e serive kohore
dhe studimin e fenomeneve n dinamikn e tyre. P.sh. t dhnat nga drejtorit arsimore me t
cilatmund t ndrtohen shum tregues t arsimit e kan ktmundesi.
Ant negative t burimeve administrative:
sht kusht i domosdoshm i lidhur me saktsin e t dhnave statistikore, q burimet
administrative t jen t plota dhe gjithprfshirse. N t kundrt, humbasin
prfaqsueshmrin dhe pr rrjedhoj edhe saktsin dhe besueshmrin. Nga ana tjetr, mungon
lidhja midis tyre si dhe fenomeneve t tjera si p.sh varfria, lidhje e domosdoshme pr t kuptuar
shkakun dhe pasojn.
3.3 Vrojtimet me zgjedhje
fare jan vrojtimet me zgjedhje:
Vrojtimet me zgjedhje jan metoda studimi q konsistojn n studimin e nj pjese t popullsis t
zgjedhur me teknika t caktuara, dhe n prgjithsimin e karakteristikave t ksaj pjese t
popullsis s studiuar, pr t gjith popullsin. Vrojtimet ndahen n dy grupe t mdha mbi bazn
e universit q studjojn: popullsia ose familjet, dhe ndrmarrjet. Pr t br t mundur zgjedhjen
e nj popullsie t caktuar nga nj univers i caktuar, qoft ky individ, familje, njsi ekonomike
private apo shtetrore, etj., na nevojitet nj list e plot e ktij universi.
Pr t studiuar individ, familje na duhet t kemi nj list t plot t popullsis ose familjeve,me
t dhnat baz prkatse, si emri i kryefamiljarit, adresa, numri i telefonit, etj. Pr t studiuar
ndermarrjet na nevojitet nj list t plot t ndermarrjeve aktive, adresat, aktivitetin e tyre
kryesor, e t dhna t tjera baz si adresa, numri i telefonit, etj.
Ekzistenca e nj liste t till sht baza e fillimit t puns.Mbi kt baz, teknicient hedhin
shortin dhe zgjedhin njsit statistikore (qmund t jen familje apo ndrmarrje) pr studim me
tematika t caktuara. Ka shum metoda t zgjedhjes, nga t cilat ajo q prdoret m shum
shtmetoda e zgjedhjes s rastit. Zgjedhja mund t jet me disa shkall oseme nj shkall. do
t thot kjo: nse ne disponojm nj list t plot familjesh n rang vendi, sipas qarqeve,
rretheve, qyteteve dhe fshatrave athere kjo na ndihmon q ne t bejm nj zgjedhje me shkall,
pra t zgjedhim n fillim zonat dhem pas t zgjedhim pr do zon nj numr t caktuar
familjesh sipas madhsis s zons. Por si zgjedhja e zonave ashtu edhe e familjeve bhen n
mnyr t rastit duke i dhn t gjitha zonave dhe familjeve brnda zonave nj probabilitet t
njjt pr tu zgjedhur.

Raporti i numrit t familjeve pr do zonme totalin e popullsis s zons, na jep nj koeficient

q n fakt quhet koefiienti i zgjedhjes. Ky prdoret m pas pr ekstrapolimin e t dhnave t
ktyre familjeve pr t gjith zonn,me korektimet prkatse. Madhsia e kampionit t zgjedhur
pr nj vrojtim t caktuar ndryshon n prmasa dhe varet nga tipi i vrojtimit, shkalla e detajimit
t informacionit, etj. Nse duhet t studiojm tregun e puns, duhet t kemi nj kampion shum
t madh familjesh, n mnyr q prfaqsimi i tyre n kampion t jet nmasn e duhur dhe
karakteristikat e tyre t dalin n pah dhe t studjohen.
Madhsia e kampionit nuk varet nga madhsia e nj vendi, por nga variablat q studiojm,
karakteristikat dhe shkalla e detajimit t tyre. Kampioni do t ishte i njjt si n nivel vendi ashtu
edhe n nivel qarku n rastin e nj vrojtimi t standarteve t jetess. Nse pr nj tip t till
vrojtimi na duhet nj kampion prej 3000 familjesh, po aq do t na duhej sikur kt vrojtim ta
kryenim vetm n Shkoder, Gjirokastr apo Sarand. Prandaj edhe vrojtimet me zgjedhje kryhen
n nivel vendi dhe arrijn t detajojn informacionin deri n nivel t par: qytet-fshat. N varesi
nga madhsia e kampionitmund t bhet detajimi edhe n nivel qarku, porme nj shkallm t
ult saktsie (ligji i numrave t mdhenj). Kjo pr arsye se kryerja e vrojtimeve t tilla n nivel
qarku sht shum e kushtueshme si prsa i prket burimeve njerzore q angazhon ashtu edhe
materialeve, kohs s harxhuar n mbledhjen, pastrimin, prpunimin e t dhnave.
Ant pozitive t vrojtimeve me zgjedhje:
Japin nj informacion t gjithanshmpr situatn social-ekonomike t familjeve, nga i cilimund
t gjenerohen tregues dhe prfundime mbi situatnmikro dhemakro t vendit dhe t ndrtohen
politikat prkatse. Duke qn nj burim i integruar t dhnash, mund t studjohen lidhjet q
ekzistojn midis fenomeneve t ndryshme social-ekonomike, si psh varfria dhe arsimi, varfria
dhe shndeti, varfria dhe t ardhurat, etj. dhe krijon mundsin emonitorimit t impaktit t
politikave sociale.
Mangsit e vrojtimeve me zgjedhje:
Vrojtimetme zgjedhje bazohen n nj numr t kufizuar familjesh t zgjedhura prfaqsuese t
popullsis (shihm lart). Ndrtimi i treguesve deri n nivele t ulta varet n nj shkall t madhe
nga madhsia e kampionit t lshuar pr studim. Disagregimi i t dhnave deri n zona t vogla
ul ndjeshm besueshmrin dhe saktsin e t dhnave duke i br ato t paprdorshme pr
qllime t monitorimit dhe vlersimit t politikave, programeve e projekteve.
3.4 Regjistrimet
Rregjistrimet e Popullsis jan instrumenta pr mbledhjen e t dhnave q sigurojn nj shtrirje
rajonale deri n njsi shum t vogla sic jan komunat/bashkit. Duke qn t tilla, jan shum t
kushtueshme dhe kryhen n periudha 5-10 vjecare. Kjo i bn instrumenta t pavlefshmpasi
kalojn disa vjet nga kryerja e tyre (kjo varet nga shpejtsia e zhvillimit t fenomeneve
demografike n nj vend t caktuar). Nga ana tjetr, rregjistrimetmbledhin nj numur shum t
kufizuar t dhnash n lidhje me popullsin dhe familjen dhe nuk hyjn n detaje.
KAPITULLI 4. far jan treguesit, zgjedhja e treguesve t prshtatshm pr monitorimin dhe
vlersimin e projekteve, programeve, politikave dhe pr t matur zhvillimin.

4.1 far jan treguesit

Treguesi sht nj variabel i thjsht ose nj variabel i ndertuar duke prdorur kombinimin e dy
ose m shum variablave. Treguesit jan ekonomik dhe social. Prodhimi i Brendshem Bruto
(PBB-GDP) sht nj tregues ekonomik. Ai na tregon zhvillimin ekonomik t nj vendi.
Treguesit ekonomike dhe social nuk kan kufij t prer, sepse shum zhvillime n sfern
ekonomike e kan bazn n sfern sociale. Treguesit e varfris dhe pabarazis jan tregues
social, por jan t lidhurme zhvillimin ekonomik. Nga ana tjetr, zhvillimet ekonomike
ndikojn n zhvillimet sociale. P.sh. nj shkurtim i shpenzimeve t buxhetit pr prkrahjen
sociale do t ket pasoja sociale, t varfrit do t bhen m t varfer. Kjo sht shum e
rndsishme pr t kuptuar zhvillimin si nj zhvillim socio-ekonomik.
Treguesit jan t thjesht dhe t prbr.
Tregues t thjesht jan ata q prfaqsohen nga nj variabel baz, p.sh. numri i popullsis sht
nj tregues i thjesht: popullsia e Shqipris n vitin 2001 ishte 3,067,000 banore, ky sht nj
tregues i thjesht, q buron nga numurimi i popullsis.
Treguesit e prbr jan tregues q ndertohen duke kombinuar dy ose m shum variabla. P.sh.
numri i banoreve pr 1 km2 sht nj tregues i prbr q vjen nga dy variabla: numri i banoreve
gjithsej dhe madhesia e siprfaqes s vendit n km2. Treguesi i vdekshmris foshnjore sht nj
tregues i llogaritur duke marre pr baz numrin e vdekjeve pr femijet e moshs nga 0 n 1 vje
dhe numrin e femijve gjithsej t lindur brenda s njjts priudhe.
Indekset jan nj kombinim treguesish. Ndrtimi i indekseve n fushen sociale ka ardhur si
rezultat i synimit pr t pasur tregues sintetik tmatjes s nivelit t jetess dhe zhvillimit t nj
vendi.Nj nga kta indekse sht Indeksi i Zhvillimit Njerzor, i cili sht nj bashkim i tre
indekseve: PBB reale pr frym, jetgjatsis dhe Nivelit t shkollimit. Treguesit ndahen : n
tregues hyres (input). P.sh. kostoja e ndrtimit t nj shkolle, sht nj tregues hyres ; tregues
prfundim (output). P.sh. numri i shkollave t ndertuara sht nj tregues prfundim.
Numri i nxnsve/studentve t regjistruar, numri i t knaqurve nga shkollat jan tregues t
outcome ose rezultatit, ose tregues t performancs. Ndrsa treguesi i nivelit t shkollimit, q
maten me testet q zhvillohen n shkolla sht tregues i ndikimit (impact) q programi ka patur
n nj komunitet t caktuar (target) n rastin ton tek nxnsit e shkollave. Raporti midis
prfundimit dhe rezultatit quhet efektivitet. Raporti i hyrs-prfundim ndaj treguesve t
rezultatit-ndikimit sht nj tregues i efiiencsn realizimin e nj programi, n shembullin ton
t programeve lidhur me arsimimin.
Treguesit jan t nivelit t ult dhe t nivelit t lart. Treguesit e nivelit t ult ose tregues t
inputit jan tregues q ndikojn n arritjen e objektivave dhe synimeve, t cilt maten me tregues
t nivelit t lart q jan treguesit e rezultateve dhe ndikimit.
4.2 Si t zgjedhim treguesit
Treguesit q duhet t zgjidhen pr t brmonitorimin e politikave dhe programeve e projekteve
duhet t jen t prshtatshm pr nj rol t till. Ata duhet t jen specifik, t matshm, t sakt,

realist dhe me afate.

Specifike
Treguesi duhet tmas prfundimin, rezultatin ose ndikimin dhe jo elemente t tjera. Psh nse
objektivi i nj programi arsimimi sht t ndrtoje 5 shkolla n qarkun x, athere treguesi
specifik q duhet t matet sht numri i shkollave t ndrtuara. Ka edhe shum tregues t tjer, si
p.sh. koha e shpenzuar pr ndrtimin e shkollave ka lidhje, por nuk sht specifike pr objektivin
e vn. Nse nj target do t ishte reduktimi i kequshqyerjes akute t fmijve nn 5 vje, athere
treguesi specifik do t ishte prqindja e fmijve nn 5 vje q jan shum t kequshqyer (- 2
deviacione standart t peshs ndaj gjatsis). Numri i vakteve t ushqimit t konsumuar nga
fmijet nn 5 vje sht nj tregues q lidhet me kequshqyerjen, por nuk sht specifik.
T matshm
Nj tregues i prshtatshm sht imatshm, variablat q merren pr baz duhet t jen t
prcaktuar qart nmnyr q t maten njlloj nga njerz t ndryshm. Kur themi prqindja e
grave me rritje aksesi n shrbimet baz n kt rast termi akses nuk sht i qart, nuk sht i
prcaktuar sakt. P.sh. shkalla e rregjistrimit n shkollamatet me numrin e nxnsve t
rregjistruar n tetvjeare ndaj numrit total t popullsis n grup-moshn q i prket atij niveli
arsimor. T dy variablat sasior q do t vihen n raport jan t prcaktuar qart. P.sh. numri i
nxnsve t rregjistruar n tetvjeare, sht qartsisht i prcaktuar, nuk ka dyshime. Nga ana
tjetr numri total i fmijve n grup-moshn specifike t tetvjeares (nga6n 15) sht qartsisht
i prcaktuar. Prandaj ka shum rndsi q t dhnat e mbledhura nga njerz t ndryshm n koh
t ndryshme pr kta variabla t jen t sakta, konsistente dhe t krahasueshme.
T sakt
sht e rndsishme t zgjedhim tregues q masin n mnyrn m t sakt dhe korrekte
fenomenin. P.sh. n matjen e kequshqyerjes s femijve nn 5 vje, treguesi i peshs ndaj gjatsis
jep nj shifrm t sakt pr kt fenomen sesa t themi matja e perimetrit t pjess s siprme t
krahut. Ktu duhet t kemi parasysh q matja ka t bj me kequshqyerjen akute t fmijve nn 5
vje.
Realist
Treguesit e zgjedhur duhet t jen realist, t marrin parasysh mundsin pr t patur t dhna
me burimet ekzistuese. Disa tregues kan kosto t lart t mbledhjes s t dhnave ose
ekspertizn q krkojn. P.sh. t till jan treguesit e kequshqyerjes q mund t llogaritenmbi
bazn e matjeve antropometrike, ose tregues t punsimit dhe papunsis, q krkojn vrojtime
me nj kampion shum t madh. Ky sht nj faktor shum i rndsishm pr tumarr parasysh
dhe q on n kompromis pr t vendosur kritere t tjera.
Me afate kohore
Treguesit duhet t ken afate kohore, kryesisht n lidhjeme kohn pr mbledhjen e t dhnave.
Treguesit duhet t reflektojn kohn e mbledhjes s t dhnave. Mbledhja e t dhnave nuk
mund t zgjat pafundsisht. Nga ana tjetr, treguesit e ndikimit duhet t reflektojn intervalin e
kohs midis prfundimit dhe ndryshimeve t pritshme. Ky interval kohe sht kuptimplot
veanrisht pr programe q synojn reduktimin e varfris. Impakti i programeve pr

reduktimin e varfris nukmund t jet i menjhershm, kjo duhet t reflektohet n mbledhjen e

t dhnave.
4.3 Shembuj t treguesve t monitorimit
Treguesit target jan objektiva sasior, t matshme, t monitorueshme q vendosen nga qeverit
n lidhjeme zhvillimet ekonomike dhe sociale. Kto jan nj instrument pr t vlersuar
prformancn e shteteve pr t arritur synimet q ato kan vendosur pr nj koh t caktuar.
Iniciativa OZHM, prmban 8 synime t mdha, t cilat duhen arritur deri n vitin 2015.

Si i masim keta tregues?

Baz t dhnash t dhna t prpunuara ndrtim variablash llogaritje indikatorsh
krahasim dhe monitorim politikash.
Pr t matur dhe llogaritur treguesin e par prqindja e popullsis nn linjn absolute t
varfris duhet t kalojm n disa faza.
Faza e par: hartimi i nj pyetsorime nj prmbajtje dhe struktur q t siguroj nj informacion
shumplanesh pr familjet dhe pjestart e tyre;

Faza e dyt: mbledhja e t dhnave, kontrolli cilsor i tyre, prpunimi;

Faza e tret: llogaritja e nj variabli agregat, q prfshin n vetvete t gjith elementt e
konsumit t nj familje. T dhnat e prpunuara nga anketimi jan baza pr kt. Jan t
nevojshme t prdoren teknika statistikore t krijimit t variablave t till.
Faza e katrt: llogarisimnj shport produktesh ushqimore tipike pr familjet e anketuara, i
konvertojm n kalori sipasmetodave t rekomanduara pr kt qllim, dhe m pas e kthejm n
vler leku duke vendosur mimet prkatse.
Faza e pest: duke prdorur prkufizimet dhe formulat e llogaritjes, masimtreguesin e varfris
n prqindje. Kjo behet si m posht: Koeficienti i varfris sht ajo pjes e popullsis, konsumi
i t cils (ose matje t tjera t standartit t jetess) sht m i vogel se vlera e linjs s varfris.

Treguesi i hendekut t varfris sht nj tregues q mat sa t varfer n vlern leku jan t
varfrit. Hapat e msiprme pregatitore na japin mundesin q ne t vazhdojm t llogarisim
treguesit e tjere target, si jan hendeku i varfris dhe treguesi i tret, prqindja e konsumit t t
varferve ndaj totalit t konsumit t popullsis.
N kuadrin e raportit t progresit t SKZHES dhe OZHM, u llogaritn treguesit e varfris. T
dhnat nga LSMS2002 u prdoren si baz pr llogaritjen e variablit t konsumit. Metodologjia e
kostos s nevojave baz (Ravallion dhe Bidani, 1994) ndihmoi pr llogaritjen e linjs absolute t
varfris, me 2288 kkal pr frym dhe n vlern leku, 4891 lek pr frym nmuaj. Kjo do t
thot q u vlersua sipas rekomandimeve t FAO, q kuota minimum e kkalorive tmarra pr
frym duhet t jete 2288 kkal. Personat q n fakt konsumojn m pak se kaq, konsiderohen t
varfer.
Personat q konsumojn m shum se kaq, konsiderohen jo t varfer. Shporta ushqimore me
vlern e msiprme t kalorive u konvertua n vler leku (4891 lek). Duke zbatuar formuln e
msiprme, u llogarit numri i t varfrve q konsumontempak se 4891 lek n muaj dhe u
llogarit koefiienti ose shkalla e varfris prej 25.4%.
4.4 Disagregimi i treguesve
Disagregimi i treguesve ka rndsi n procesin emonitorimit pr efekte krahasimi midis grupeve
dhe nngrupeve. Disagregimi sipas gjinis dhe grup-moshave sht shum i rndsishm n
arritjen e Objektivave t Mijvjearit q kan n fokus barazin gjinore si dhe arritjen e
arsimimit t prgjithshm. shte rndsishme t theksojm se aspekti gjinor merret parasysh n
fazn e hartimit t instrumentave tmbledhjes s t dhnave. Kur hartohet nj pyetsor duhet
parashikuar q variabli gjini t jet i pranishm n modulin demografik t pyetsorit. Kjo bn t

mundur q m pas, gjat prpunimit t t dhnave, t ndrtohen tabela dhe tregues t ndar n
femra-meshkuj.
Ky proces i kryer n fazn e analizs, quhet disagregim. Disagregimi sipas njsive administrative
n nivele t ndryshme sht po aq i rndsishm nga pikpamja e llogaritjes s treguesve
rajonal. Kur ndarja n nngrupe bhet n fazn e hartimit dhe hedhjes s shortit pr nj vrojtim
me zgjedhje probabilitare, ky proces quhet stratifikim. Ndarja e kampionit q n fazn e
zgjedhjes n strata sipas parametrave dhe teknikave t caktuara. P.sh. gjat hedhjes s shortit pr
LSMS kampioni u nda n 4 strata sipas faktorve agro-klimatik dhe ekonomik e social, si dhe
numrit t popullsis pr seciln nga kto strata. Ky proces ndihmon q n fazn e analizs, kto
zona t shrbejn si zona prgjithsuese t veorive dhe treguesve social-ekonomik q jan
karakteristik e tyre.
KAPITULLI 5. Instrumenta t monitorimit t politikave: ndjekja e shpenzimeve publike
Zakonisht njerzit mendojn (dhe shum statisticien tentojn t mendojn) se kur kemi t
dhna, kemi n dore prgjigjen ndaj pyetjeve q shtron vendimmarrja. Por kjo nuk sht e
vertet, sepse vendimmarrja nnkupton politikn dhe politika nnkupton polemiken. Kshtu t
njjtat t dhna q njra pal mund ti prdor pr t mbshtetur politikat, tjetra pal i prdor pr
ti kundrshtuar ato. Prandaj sht shum e veshtire t trajtosh pyetje politike, e megjithat t
dhnat ndihmojn debatin.
5.1 Matja e treguesve pr hartimin e politikave
Statistikat e shpenzimeve publike jan nj instrument shum i vlefshmpr tmonitoruar
politikat.Ndrtimi i treguesve t duhur bn tmundur q qeveria, vendimmarrsit t din ku jan
dhe ku do t shkojn. Tregues t orientimit t politikave jan treguesit e varfris, q kan nj
kontekst sa social dhe ekonomik.Analiza e burimeve t t ardhurave t t varfrve na tregon se sa
programet sociale t qeveris shkojn pr t varfrit. Programi i ndihms ekonomike, synon
popullsin e varfr, nn njminimumt caktuar jetik, por n fakt sa arrihet q kjo ndihm t
shkoj pikrisht tek familjet e synuara?

Burime t ndryshme t dhnash japin informacion t ndryshm mbi mnyrn e shprndarjes s

ndihms ekonomike n para. LSMS2002 sjell informacionin q tregon se tre t katrtat e atyre q
marrin ndihm sht e varfr, por programi ka ln jasht tre t katrtat e familjeve t varfra dhe
dy t tretat e familjeve shum t varfra (Figura 2). Saktsia administrative mund t ndryshoj
dhe prsa i prket shprndarjes gjeografike dhe zonave t pushtetit lokal.
Teorikisht shprndarja e fondeve t ndihms ekonomike duhet t paraqitet si n kuadratin e majt
n figuren 2. Kjo do t ishte shprndarja ideale n kushtet kur e gjith shuma e planifikuar t ket
shkuar vetm dhe duke prfshire t gjith t varfrit. Nj nga instrumentat q do t ndihmonte n
nj buxhetim t fondeve publike sam afr shtresave t prekura do t ishte matja e treguesve t
varfris dhe pabarazis pr zona t vogla. Ka teknika t veanta prllogaritje pr kt, autoret
Elbers, Lanjouw and Lanjouw (2002,b) kan zhvilluar metodologji q bazohen n t dhnat e
regjistrimeve t popullsis dhe vrojtimeve LSMS ose vrojtime t ngjashme pran familjeve.
Hartat e detajuara n zona t vogla bjn t mundur q politikbrsit t ken n dore tregues pr
kto zonambi t cilt mund tndrtojn politikat. Kto ndihmojn n marrjen e vendimeve pr t
br rishprndarjen e fondeve dhe buxheteve. Treguesit e pabarazis dhe t varfris t
diferencuar pr komuna dhe bashki jan nj informacion shum i vlefshm pr t gjykuar m pas
n hartimin e politikave sociale t tilla q t reduktojn varfrin dhe prmirsojn nivelin e
jetess s familjeve
5.2 Shpenzimet publike
Shum e rndsishme sht t ndrtojm tregues q t na informojn mbi shprndarjen e zrave
t buxhetit, pr t kuptuar se si dhe ku kan shkuar parat e ktij buxheti. Keta tregues ndrtohen
pr sektor t ekonomis duke pasqyruar kshtu prioritetet e qeveris.

Treguesit kryesore jan:

-shpenzime publike /GDP
-shpenzime publike pr shndetin (arsimin)/GDP
-shpenzime pr shndetin (arsimin)/ndaj shpenzimeve publike

N tabeln e msiprme verejm se shpenzimet pr shendetin kan ardhur n rnie nga 1991 n
vitin 2002, nga 4.8%t GDP n 2.7% tGDP. Pra shpenzimet e buxhetit t shtetit pr shndetin
n raport me Prodhimin e Brndshm Bruto, kan ardhur n rnie ndrsa pjesa e ktyre
shpenzimeve n raportme shpenzimet publike jan ulur n 2001 dhe m 2002 kan ardhur n
rritje.
Shpenzimet pr arsimin jan ulur nga 1991, dhe rriten pas vitit 2000 n raport me GDP. Ndrsa
n totalin e shpenzimeve publike vijn n rritje pas 1999 me 4.2 pike prqindje dhe pas vitit 2000
vijn n ulje, por jo t ndjeshme.
Treguesit mbi shpenzimet publike jan nj instrument n duart e qeveris q t vendos prioritete
nmenaxhimin e shpenzimeve publike duke prputhur burimetme nevojat. Prioritetet strategjike
t qeveris pasqyrohen n objektivat afatmesm dhe n dokumentin strategjik t Planit
BuxhetorAfatmesm (MTEF). N prioritetet e saj, realizimi i SKZHES, MAS, MDGs, NATO

jan katr objektivat m kryesore dhe m t njohurat. Secila prej tyre ka nevoje pr nivele t
konsiderueshme burimesh pr tu zbatuar.
Objektivat prioritare sipas Strategjis Kombtare pr Zhvillimin Ekonomik dhe Social jan t
prmbledhura si m posht:
(i) Prmirsimi i shrbimeve n shndetsi dhe arsim;
(ii) prmirsimi i infrastrukturs dhe shrbimeve baz pr popullsin;
(iii) reforma institucionale;
(iv) rritja ekonomike;
(v) stabiliteti makroekonomik
(vi)mbrojtja sociale t cilat jan gjithashtu edhe kushte pr zbatimin e strategjis.
KAPITULLI 6. Kartat e Raportimit t Qytetarve (CRC)
6.1 far jan CRC
Prmendm m sipr t dhnat, veorit, atributet, analizat dhe burimet e mbledhjes s tyre.
Folm gjithashtu pr t dhnat cilsore, t cilat jan pjes e vrojtimeve sasiore dhe cilsore. Kto
t fundit, shpesh jan nj komplement i t dhnave sasiore, duke konfirmuar kto t fundit
nprmjet vlersimit q vet qytetart i bjn situatave, ngjarjeve, politikave.
N eksperiencn botrore, jan vrojtimet Karta e Raportimit t Qytetareve, q sigurojn
pikrisht nj vlersim, nj matje t knaqshmris s qytetarve ndaj shrbimeve publike dhe
agjencive
t
shrbimit
publik
(
uji,
korenti,
shrbimet
bashkiake,
transporti,banimi,telefonat,bankat, spitalet). Qllimi i anketimit me kt modul ishte pikrisht
matja e opinionit t popullsis pr shrbimet publike, krahas matjeve t njohura t t ardhurave,
shpenzimeve, kushteve t banimit, tregut t puns, aksesit ndaj arsimit, shrbimeve shndetsore,
etj.
Kto vrojtime jan pjes e programit afatgjat mbshtets t Bankes Botrore pr t fuqizuar
kapacitetet emonitorimit dhe vlersimit pr vndet n zhvillim. Me kt synohet t monitorohen
shrbimet publike dhe t rritet ndrgjegjsimi qytetar mbi rolin dhe t drejtat e tyre ndaj nj
shrbimi sam tmir nga ana e agjencive t shrbimeve publike.
6.2 Qllimi dhe fusha e studimit
Konteksti dhe qllimi i ktij studimi sht q t shrbej si nj instrument i vlefshmpr t
ndrgjegjsuar punonjsit publik pr t qn t prgjegjshm. Informacioni imarr nga qytetart
lidhur me nivelin e performancs s punonjsve t shrbimit publik konsiderohet i vlefshm. Ata
din m shum se kushdo sa prgjegjse dhe t besueshme jan agjenci t ndryshme t
shrbimeve publike dhe cilat jan kostot prapa ktyre shrbimeve.
Ky informacion konsiderohet nj input i vlefshm pr qeveritart n hartimin e politikave dhe
kryerjen e reformave. Nj anketim i till sht kryer me sukses nga Qndra e Punve Publike e
Bangladorit, Indi n vitet 1994, 1999 dhe 2003. Nprmjet anketimeve pran familjeve merret
feedback nga qytetart mbi cilsin e shrbimeve t agjencive kryesore t shrbimeve publike. U
prdorn gjithashtu edhe Karta t specializuara t Raportimit. Qllimi i studimit sht t studjoj
nmnyr t pavarur kontributin e Kartave t raportimit t Qytetarve (CRC) n kto rezultate
kryesore:

1. Prmirsimi i cilsis s shrbimeve;

2. Rritja e aktivizimit qytetar lidhurme shrbimet pubike;
3. Rritja e ndrgjegjes publike t cilsis s shrbimeve dhe fakti q qytetart kan t drejtn dhe
fuqin t krkojn shrbimem t mira;
4. Orientimi ndaj klientit n pjesn e agjensive t shrbimeve publike;
5. Prsritja e Kartave t Raportit Qytetar n vnde t tjera.
Vlersimi sht br nga :
a) intervista individuale me nj kampion shefash t agjencive dhe staf t nivelit t lart t
agjencive t mbuluara nga Kartat e Raportimit. Jan kryer 19 intervista. Ky kampion nuk ishte
prfaqsues i agjencive. Kampioni u zgjodh n mnyr t till q t prfshihen n t zyrtar t
agjensive t cilt ishin t familjarizuar me CRC dhe rezultatet e tyre dhe kishin njohuri pr
prdorimin e tyre.
b) Intervista me disa zyrtar t lart t qeveris. U intervistuan pes zyrtar q normalisht kishin
njohuri mbi rezultatet e CRC dhe prdorimin e tyre. N anketn LSMS2002 si dhe n vrojtimet
panel, i sht kushtuar njmodul i veant (figura 2) opinionit t familjarvembi vlersimin q
ata i bjn situats s shrbimeve publike si arsimi, shndetsia, furnizimi me uj, energji
elektrike, transporti, telefonat, shrbimet bashkiake, policore, etj. Nj kampion prej rreth 1800
familjesh jan pyetur m 2003 dhe 2004. Ky instrument plotsohet me nj pyetsor komunitetime
t cilin intervistohen zyrtar t shrbimeve publike.
Bibliografi:
1. Bohrnstedt and Knoke, Statistics for Social DataAnalysis, second Edition.
2. Schield M.,Augsburg College, Statistical Literacy and Evidential Statistics.
3. Schield M., Augsburg College, Describing rates and Prcentages in Tables.
4. HolmesP., Nottingham Trent University Statistical Literacy, numeracy and the future.
5. Schield M.,Augsburg College Statistical Literacy: reading tables of rates and
prcentages .
6. GAO, Quantitative DataAnalysis, an Introduction.
7. The statistics homepage.
8. Schield M.,Augsburg College, Correlation, Determination and causality in introductory
statistics.
9. UNDP, Raporti i Zhvillimit Njerzor pr Shqiprin, 2005.
10. Strategjia Kombetare e Zhvillimit Ekonomik dhe Social, Raporti i Progresit 2003.
11. World Bank,Albania PovertyAssessment 2003.
12. INSTAT, Hartat e varfris dhe pabarazis, 2004.
13. UNDP, Social Indicators handbook, studies and methods.
14. IMF,Achieving the MDGs and related outcomes:a framework for monitoring policies and
actions.
15. World Bank,AnAssessment of the Impact of Bangalore Citizen Report Cards on the
Prformance of Public Agencies ECDWorking Papr Series f& 12 .
16. Audrey R. Chapman, Ph.D. Indicators and Standards for Monitoring Economic, Social
and CulturalRights.
17. HDPC 2002, The Albanian response to the Millenium Development Goals.

ANEKS
KAPITULLI 1
Pyetje:
fare sht kurba e Gausit?
Sa dini per Kurben e Lorenzit
Sa dini per Koeficientin Gini
Kapitulli 2
Ushtrim 1. N tabeln e mposhtme jepen t dhna pr pes pedagog t Fakultetit tEkonomis.

a. Sa element prmban ky studim?

b. Sa variabla jan?
c. Savrojtime jan?
d. Cila shkall ematjes sht prdorur pr secilin variabl?
Ushtrim 2. N tabeln emposhtme jepen t dhna pr 8 kompani t suksesshme n rrethin e
Tirans sipas vlersimit t br nga nj studjues:

a. Sa element jan n kt paraqitje t t dhnave?

b. Sa variabla jan?
c. Savrojtime jan?
d. Cila shkall ematjes sht prdorur pr secilin variabl?
Ushtrim 3. N tabeln e mposhtme jepet shprndarja e 180 studentve t sistemit t
korrespondencs sipas moshs.

a. Sa % e studentve t zgjedhur jan nn 25 vje?

b. Sa % e studentve t zgjedhur jan t paktn 35 vje?
c. Bazuar n zgjedhje, sa % e studentve t popullimit jan nn 30 vje?
KAPITULLI 3
Ushtrim 4. Tre portokalle q nj blers ka bler n supermarket peshojn prkatsisht 80, 90 dhe
130 gram secila.Cili nga konkluzionet e mposhtme sht thjesht i nxjerr nga statistika
deskriptive dhe cili krkon prgjithsime? Jepni shpjegime pr secilin konkluzion.
a. pesha mesatare e tre portokalleve sht 100 gram
b. pesha mesatare e portokalleve t shitura n kt supermarket sht 100 gram
Ushtrim 5
Policia rrugore pr t prcaktuar shpejtsinmesatare tmakinave n autostrad, mati shpejtsin
e 1 n do 10makina q udhtonin.
a. Amendoni se kemi t bjm me popullim apo me zgjedhje?
b. Cili sht popullimi pr kt studim?
c. Cila sht zgjedhja?
d. far shkall matje sht prdorur?
Ushtrim 6.
Popullimi sht
a) i barabart me zgjedhjen,
b) zgjedhje nga nj zgjedhje e rastit,
c) trsia e t gjith njsive q i interesojn studimit,
d) asnjra
Ushtrim 7.
Pjesa e popullimi te zgjedhur si prfaqsuese e saj sht
a)statistik prshkruese,
b) statistik analitike,
c)statistik,
d) zgjedhje.

Ushtrim 8.
N nj zgjedhje t rastit t 200 njsive, 5 jan me difekt.
Vlersimi i % s njsive me difekt pr popullimsht
a) 5%,
b) 2.5%,
c) 200,
d) asnjra
KAPITULLI I KATRT
Ushtrim 9:
Sa do te jete shkalla e varferise (H0) nese :
Numri i t personave qe jetojne nen linjen e varferis sht 350,000 njerez
Numri i prgjithshem i popullsis sht 3,115,000 njerz
Ushtrim 10:
a.
Numri i femijve te rregjistruar ne klasen e 5te eshte 9600
Numri i femijve gjithsej te moshes 11 vjecare eshte 9800
Sa do te jete shkalla e rregjistrimit ne shkolle ne klasen e peste?
b.
Numri i femijve te rregjistruar ne klasen e 5te eshte 9000
Numri i femijve gjithsej te moshes 11 vjecare eshte 8800
Sa do te jete shkalla e rregjistrimit ne shkolle ne klasen e peste?
Cili eshte ndryshimi midis treguesit a dhe b?
KAPITULLI 5
Ushtrim 11:
Nese themi qe kemi nje rritje te PBB me +4%, nje rritje t pabarazis me +2% dhe nje rritje te
shkalles se krimeve me 3%,:
a. Kemi rritje ekonomike sepse eshte rritur PBB
b. Kemi rritje ekonomike por rritja nuk ka ndikuar te t varfrit
c. Rritja e PBB ka kosto sociale
d. Rritja e krimeve vjen si rezultat i rritjes se pabarazise
Ushtrim 12
Nj nga treguesit e target 1 t OZHM sht: konsumi i pjessme t varfr t popullsis ndaj
totalit t konsumit.
Nse do tju duhet t vendosni se si do t jet ky tregues n 2015 ju do
parashikonit:
a. nj tregues n ulje
b. nj tregues n rritje
c. nj vler t caktuar
d. asnjra nga me sipr