T.C.

MLL ETM BAKANLII

DENZCLK

DEMRLEMEK VE DEMRDEN AYRILMA

Ankara, 2014

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul / kurumlarnda uygulanan ereve retim

Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere
rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. DEMRLEME ...................................................................................................................... 3
1.1. Tanm ............................................................................................................................ 3
1.2. Demirleme Aralar....................................................................................................... 4
1.3. Demirin Tutma Kuvvetini Etkileyen Unsurlar .............................................................. 5
1.3.1. Demirin Yaps ...................................................................................................... 6
1.3.2. Zeminin Yaps ...................................................................................................... 8
1.3.3. Zincirin Denme ekli ......................................................................................... 9
1.3.4. Zincire Verilen Kaloma ....................................................................................... 12
1.3.5. Rzgr ve Aknt Gc ........................................................................................ 12
1.4. Demire Verilecek Kalomann Tespiti ......................................................................... 15
1.5. Demir Yerinin ve Kullanlacak Demirin Tespiti ......................................................... 16
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 18
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 19
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 20
2. FT DEMR LE DEMRLEMEK................................................................................... 20
2.1. ift Demir Atma Gerekeleri ...................................................................................... 20
2.2. ift Demir ile Demir Atma ......................................................................................... 20
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 22
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 23
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 24
3. KARAMUSAL VURMAK ................................................................................................ 24
3.1. Tarif............................................................................................................................. 24
3.2. Balant ekilleri......................................................................................................... 24
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 27
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 28
4. DEMR NBET ............................................................................................................... 30
4.1. Demir Taramasn Gsteren Durumlar........................................................................ 30
4.1.1. Gemi Mevkiinin Salma Payndan Fazla Yer Deitirmesi .................................. 30
4.1.2. Rzgr ve Denizlere Borda Vererek Kalmak ...................................................... 31
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 35
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 37
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 39
KAYNAKA ......................................................................................................................... 40

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI

SRE
N KOUL

Denizcilik
Gverte Zabitlii
Demirlemek ve Demirden Ayrlma
Tek demir ile demirleme, ift demir ile demirleme ve demir
tarama konularnn anlatld renme materyalidir.
40/32
Bu modlde n koul yoktur.

YETERLK

Demirlemek ve demirden ayrlmak

MODLN TANIMI

Genel Ama
Bu modln sonunda demirleme ilemlerini
renebileceksiniz.
MODLN AMACI

Amalar
1. Tek demir ile demirleyebileceksiniz.
2. ift demir ile demirleyebileceksiniz.
3. Tarayan demiri yerinden ayrabileceksiniz.

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

Ortam:
Eitim gemisi veya manevra simlasyon programl laboratuvar
Donanm: Bilgisayar, simlasyon programlar, maket gemi

LME VE
DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen

lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen, modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
sizi deerlendirecektir.

ii

GR

Sevgili renci,
Demirlemek ve demirden ayrlmak adndaki modl kitabnn hazrlanmasnda
balang noktas olarak Uluslar Aras Denizcilik rgtnn (IMO) dnya denizcilerinin
yetitirilmesinde bir standart oluturmak amacyla hazrlad STCW 78-95 szlemesi ve
bu szlemeye uygun olarak meslek liselerinin gemi ynetimi blm rencilerimizin
gemideki demir ilemlerini bilmeleri gerekir.
Bunun iin bu modl kitab hazrland. Bu modl, demirleme ve demirden ayrlma
konularn ayrntl bir biimde tanyp bakm ve tutumunu yapabilmenize yardmc
olacaktr.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
AMA
Bu renme faaliyeti ile gemi demir donanmlarn tanyarak ilevini yerine
getirebileceksiniz.
ARATIRMA
ARATIRMA
Tersanelerde ve limanlarda bulunan gemileri inceleyerek ve brorlerden,
internetten niversite ktphanelerinden aratrma yaparak bilgi edininiz.
Edindiiniz bilgileri rapor haline dntrp grubunuza sunum yaparak
paylanz.

1. DEMRLEME
1.1. Tanm
Demirlerin ana grevi, gemileri deniz dibine balayp onlar istenilen belirli bir
deniz alannda tutmaktr.
Ancak bu ana grevlerinin dnda demirlerden, bir manevray baarmada ve
olaanst durumlarda, geminin istenmeyen bir hareketini nlemeye almada da
yararlanlr. zellikle dar sularda manevra yaparken demir; gerektiinde kaptann
dorudan doruya geminin bana uygulayabilecei, elinin altnda bulunan bir kuvvet
kayna olduundan deeri byktr. Baitler, halat ve rmorkr gibi baa kuvvet
uygulamada kullanlabilecek; br aralara bavurma olana bulunmadnda, demirin
nemi daha da artar.
Gemiyi belirli bir deniz alannda tutmak iin kullanldnda demirden, geminin
zincir boyunca zerine bindirdii kuvvetlere kar koymas ve deniz dibinde taramadan,
sabit kalmas istenir.
Bir manevraya yardm etmek iin kullanldnda ise demirden zincir boyunca
geminin bana belirli bir kuvvet uygulamas beklenir. Gemi kullanc bu kuvvetin
deerini, demirin en yksek tutma kuvveti ile sfr arasnda, manevrann gereine gre,
isteine uygun biimde ayarlayabilir.

Dnya genelinde zellikle kk tonajl gemiler, rmorkr kullanmaya mecbur

tutulmadklarndan yanama ve kalk manevralarnda demirlerini olduka sk bir ekilde
kullanr.

ekil 1.1: iposuz demir apas

Byk gemiler ise (tonajlar itibar ile) yanama ve kalk manevralarnda hemen
hemen btn dnya limanlarnda rmorkr alma mecburiyetinde olduklarndan ok acil
bir gereksinim olmadka liman manevralarnda demir kullanma pratiini eski yllara gre
ok daha az uygulamaktadr.

1.2. Demirleme Aralar

Beklenmeyen acil durumlar sz konusu olduunda; ilgili personelin demir kullanma
alkanlnn istenen dzeyde olmamas, baz gecikmelere, bu gecikmeler de sorunlara
yol aabilmektedir. Bu nedenle gemi kaptanlarnn zellikle yanama amal ve acil
durumlar iin gerek duyulabilecek demir kullanma yntemlerinin, zabitler iin dzenlenen
gemi ve irket ii eitim mfredatnda yer almasn salamalar; gverte zabitlerinin frsat
bulduka kaptan ve deneyimli zabitler gzetiminde, demirleme manevralarn bizzat
yapmalar nem tamaktadr. Her ne kadar gnmzde byk tonajl gemilerin rmorkr
kullanmakszn yanamalar mmkn deil gibi gzkse de dnya genelinde baz
limanlarda zel artlar gerei 120.000 dwtluk gemilerin rmorkr kullanmakszn ift
demir taratarak yanatrldklar bilinmektedir.
Byk gemiler sz konusu olduunda yanama manevralar iin demir
kullanmnda, demir rgatlarnn, gemi ataletinin uygulad yk kaldrp
kaldramayacaklar olduka yerinde bir kaygdr ve bu gibi manevralar yapmaya
balamadan nce, gemi kullanclarnn demirin tutma gc, demir rgatnn kapasitesi gibi
bilgileri ok iyi gzden geirmeleri gerekir.

ekil 1.2: Demir rgat ve donanmlar

1.3. Demirin Tutma Kuvvetini Etkileyen Unsurlar

Bir demirin, tutma kuvvetini nasl oluturduunu ve bu kuvvetin deerinin nelere
bal olarak deitiini incelemeye balamadan nce, demirde yatan gemide demirin,
hangi etkenlerin oluturduu kuvvetlerin bilekesine kar koymas gerektiine gz atmak
yararl olacaktr.
Demirde yatan bir geminin demirini, aadaki etmenlerin oluturduu kuvvetlerin
tm etkileyebilir:

Akntnn hzna uygun olarak teknenin sualt yaps zerinde oluturduu

kuvvet

Rzgrn hzna uygun olarak teknenin su st yaps zerinde oluturduu

kuvvet

Dalgal denizin gemiyi hareket ettirmesiyle oluan silkinti ve salnmalarn

yaratt kuvvet
Demirli bir geminin taramadan bulunduu yerde kalabilmesi, demirin dipte gemiyi
etkileyen kuvvetlerin toplamna kar koyabilmesine baldr. Onun iin bu kuvvetlerin
toplam deeri bizi yakndan ilgilendirir. Ancak bir geminin demirini etkileyen toplam
kuvvetin deeri her zaman ayn deildir. Bu kuvvetin deeri, geminin yapsal zellii

yannda o anda orada bulunan rzgr ve akntnn tekneye geli durumlarna, hzlarna ve
etkiledikleri blmlerin byklklerine gre deikenlik gsterir. Rzgr ile akntnn
hzlar arttka, geminin bunlarn akm izgilerine gsterdii dikey kesit yzey alanlar
(rzgr yz ve aknt yz) oaldka, demiri etkileyen kuvvetin deeri de byr. Bu
nedenle demirde yatan bir geminin demirini etkileyen toplam kuvvet, gemiden gemiye
deitii gibi ayn gemide bile koullara bal olarak deiir. Dolaysyla bu kuvvetin
bykl her zaman farkl olduundan genel saysal deerler vermek de zordur.
Bir demirin gemiyi tutma gc genel olarak aada yazl faktrlere baldr:

Demirin yaps
Zeminin yaps
Zincirin denme ekli
Zincire verilen kaloma
Rzgr ve aknt gc

1.3.1. Demirin Yaps

Bir demirin salayaca en yksek tutma kuvvetini belirleyen nemli elerden
birisi de, tipi ile arldr. lk bakta burada iki e varm gibi grnmesine karn bu
ikisi birlikte bir anlam tadklar iin tek e saylrlar. nk bir demirin yalnz tipini ya
da yalnz arln bilmek, verebilecei en yksek tutma kuvvetini anlamaya yetmez.
Bir demirin belirli bir dipte verebilecei en yksek tutma kuvveti arlyla
yakndan ilikilidir ve bu kuvvet genellikle demirin arlnn kat olarak belirtildiinden
bu konuda en yksek tutma kuvveti katsays terimi kullanlr.
Bir demirin belirli bir dipte verebilecei en yksek tutma kuvveti arlnn
yannda tipiyle de yakndan ilikili olduundan en yksek tutma kuvveti katsays her tip
demir iin deiiktir.
Bugn gemilerde kullanlan ve tutma kuvvetlerinin belirlenmesinde byk pay
olan demir tiplerinin nasl ortaya ktn anlayabilmek iin demirlerin tarihi
geliimlerine ksaca bir gz atmak gerekir.
Gemileri deniz dibine balama iinde kullanlan ilk madeni demirlerin M.S. 575
ylnda ngilterede yapld sanlmaktadr. 1600 yl dolaylarnda ise ipolu demirlerin
ilk modelleri grlmeye balanmtr.
ipolu demirler her trl deniz dibinde iyi tutunan demirlerdi ve dibe yalnzca tek
trnaklaryla saplanmalarna karlk arlklarnn 3-4 kat tutma kuvveti salyorlard.
Ancak gzloasna yerletirme gl dibe tek trnakla battklarndan stte kalan trnan
sk sk kendi zincirine dolanmas, stelik s sularda da baka tekneler iin tehlike
yaratmas gibi sakncalar yznden ipolu demirler 1800n ikinci yarsndan sonra
yerlerini iposuz demirlere braktlar.

ipolu demirlerin yerini alan iposuz demirler, gzloasna kadar tam vira edilip
orada iyice oturtulabilmeleri sert havalarda bile yerlerinden oynamadan skntszca
tanabilmeleri annda kolayca funda edilebilmeleriyle abuk yaygnlatlar. Yalnz ilk
zamanlarda tutma kuvveti asndan ayn arlkl ya da ayn trnak yzl ipolu bir
demirin ki kadar tutma kuvveti salayamamalar ve bu nedenle sk sk taramalar sorunlar
yaratt. Onun zerine iposuz demirlerin arlklarna oranla tutma kuvvetlerini
oaltmay salamak amacyla 1900n ikinci yarsnda sk aratrmalara giriildi.
Yaplan almalarn sonunda;
Trnakyz alannn bytlmesinin,
Trnakyzlerinin przsz olmasnn,
Trnakyzlerinin al iki dzlemden olumasnn, tutma kuvvetini oaltt
grld.
Gnmzde gemilerin byk ounluunda iyi demir tutan bir yerde arlklarnn
3-4 kat dolaynda tutma kuvveti veren, standart iposuz demirler kullanlmaktadr.

ekil 1.3: Demir apa tipleri

1.3.2. Zeminin Yaps

Zemin yaps, bir demirin douraca tutma kuvvetini byk lde etkiler. nk
demirin iyi tutmas, trnaklarn hem dibe uygun saplanabilmesine, hem de gmldkleri
yerde topraktan iyi diren grmelerine baldr.

rnein demirlenilen yerde dip ok sertse trnaklar iyi saplanamayacandan, demir

tutma kuvvetini tmyle gelitiremez. Byle bir yerde, trnaklar ancak sert bir knty
elverili bir biimde yakalayabilirse demir byk bir tutma kuvveti salayabilir. Yalnz bu
gvenli bir durum deildir. nk geminin baka ynde salmasyla zincirin demiri ekme
ynnn deimesi, onun takld yerden kurtulup taramasna neden olabilir. te yandan
demirin gmld yerde grecei direncin deerini de oradaki dibin doal yaps
belirler. Yaplan incelemelere gre, standart iposuz demirler iin sk kumlu diplerin
grece tutma kuvveti katsays 1 (bir) olarak kabul edilirse br dip yaplarnn sk kumlu
diplere oranla grece tutma kuvvetlerini belirlemede, aada verilen katsaylar
kullanlabilir:

Sk kum
Koyu kzl balk
Orta koyulukta yapkan balk
Yumuak amur
Gevek kaba kum
akl
ok sert dip (kaya-ist)

1
1,5
0,66
0,33
0,33
0,33
0,00

Yalnz son verilen katsay, demir dibe hi saplanamyorsa geerlidir. Biraz nce de
belirttiimiz zere bu gibi yerlerde demirin bir kayann altna girmesi ya da bir kayaya,
kancaya benzer biimde taklmas durumlarnda, byk tutma kuvvetleri elde
edilebilecei unutulmamaldr.

1.3.3. Zincirin Denme ekli

Demiri funda ettiimizde bedeninin dipte yatay ekilmesini salayacak kadar zincir
kaloma ettikten sonra kastanyolay yava yava suga ederek zinciri, demire dzenli yk
bindirerek der; bu srada geminin gezmemesini de salarsak demir kendisini topraa
iyice gmer ve tam anlamyla tutar. Buna karlk demiri funda ettikten sonra yeterli
kaloma vermeden kastanyolay abucak suga eder. Zinciri derken demire bir bindirir,
bir bolarsak, hele bu srada gemiyi de sancak-iskele gezdirirsek, demir ya kendisini dibe
iyice gmme olana bulamayp tam tutmaz ya da alabora olup tmyle toprak stne
kar ve hi tutmaz.
Demir yerine inmeden nce demirlemeyi dndmz pozisyonun yerini,
yaklak olarak belirlememiz gerekir. Sz konusu pozisyon, demir apasnn yeri olarak
dnlmelidir ve demirdeki dier gemilere, rzgrn ve akntnn ters durumlarna gre
en fazla ne kadar yaklaabileceimiz, net olarak saptanmaldr. Emniyet ltmz,
hkim rzgr ve akntyla dier gemilerle ayn ynde deil de en fazla yakn
debileceimiz 180 derece ters istikamette gemimizin salabilecei durumuna gre
belirlemeliyiz. Bu hesaplar yaparken gemimizin boyu ve suya verilmi olan kilit saysnn
metre olarak ifadesi nem tar. Bir kilit 27,5 metreye eittir.
Dier gemilerle radar yardmyla uzaklklar llrken radarn kprstnden
itibaren mesafeyi lt unutulmamaldr. Bu hususun dikkate alnmas zellikle byk

gemiler sz konusu olduunda ok byk nem tar. Demirleme plann yaparken dikkate
almamz gereken hususlar maddeler halinde belirtecek olursak:

Demirleme pozisyonu
Demirleme pozisyonunda geminin serbeste salnm yapabilecei alan
Demirleme mevkii yaknnda bulunan demirdeki dier gemilerin pozisyonlar

Demirlemeyi planladmz mevkide ka kilit demir dememiz gerektiini

nceden belirlememiz gerekir. Kk ve orta byklkteki gemiler iin gerekli zincir
kalomasn bulmak iin su derinliinin (m) karekkn alr ve bunu 25 sabit katsays ile
arparz.
Gemi, demir mevkiine yaklatka srat iyice azaltlr ve makineler stop edildikten
sonra tornistan verilir. Tornistan sular, geminin vasatna (yani orta noktasna) eritiinde
gemimiz hemen hemen durmutur ve sular bu kesitten bir miktar daha ba tarafa hareket
etmeye baladnda demir funda edilir. Ancak gemimizin sabit adml saa devirli bir
pervanesi olduunu varsayarsak; makineler stop edilmeden nce gemi, ileri yoldayken
geminin pruvas, demirleme sonras hedeflenen istikametten bir miktar iskeleye doru
dndrlr ki gemi tornistan yapmaya baladnda pervanenin k taraf iskeleye, ba
taraf sancaa ekmesiyle gemi, geriye doru hareket ederken demirini istenilen
istikamette deyebilsin.

ekil 1.4: Demir apann zeminden kurtulmas

Demir funda edildiinde zemine eriene kadar bir miktar hzl akar ve sonra birden
ak hz yavalamaya balar. Bu aamadan sonra demiri ymadan ve gerekirse
kastanyolal ok kontroll bir ekilde hafife suga ederek gemi gerildike serilir. Grevli
zabit, ba tarafta demirin kumanda ettii yn ve kan kilit miktarn dzenli bir ekilde
kprstne rapor eder. Bu noktada dikkat edilmesi gereken nemli nokta, demiri deme
srecinde kastanyolann hibir zaman fazla suga edilmemesidir. Aksi takdirde demir
trnaklar zeminde gmlmeye baladklar noktadan geminin ataletiyle kurtulur ve tekrar
gmlmeyebilir. Ayrca geminin ataletiyle ters dnebilir. Bu durum geminin hava artlar

10

sertletiinde demir taramas riskini artrr. Grevli zabit, demir zincirinin hafife ba
tarafa kumanda ettiini grr grmez kontroll olarak demir zincirini demeye devam
etmeli, gerekirse kastanyola frenini tamamen bolamaldr. Geminin demirini sererken
genelde 1 mil srati geilmemesi tavsiye edilir ve demir deme ileminin sonuna doru
bu srat gitgide azaltlr. Demir aganta edildikten sonra fazla yk binmesine izin
vermemek iin gerekirse ksa bir sre ileri yol verilerek demir rahatlatlabilir. Demiri
derken her zaman deniz dibine gre srat dikkate alnmaldr.
Tornistan sularnn geminin vasatna eritiinde geminin durmaya yakn olmas,
akntnn ok fazla etkili olmad durumlar iindir. Eer ba taraf istikametinden gelen
hatr saylr bir aknt varsa gerekte tornistan sular, geminin ortasna erimeden gemi
deniz dibine gre gerilemeye balayacaktr. Bu nedenle geminin geriye doru olan hz,
demir manevrasnda sadece gzle deil GPS, dopler paraketesi gibi elektronik cihazlarn
yardmyla da devaml olarak kontrol altnda bulundurulmaldr. kinci yntem ise
geminin demirlemeden sonra salaca dnlen istikametin 180 derece ters istikametten
yani bir anlamda, hkim rzgr ve aknty k tarafa alarak demir yerine inme yntemidir.
Gemimiz demir yerine inerken hkim rzgr ya da aknty k tarafndan alarak sancak
veya iskele bordasn, yaklak 15 derece rzgra verilir. rnek vererek anlatacak olursak;
gemimiz kuzey istikametinden esen 20 millik bir rzgrda, 195 derece rotasyla demir
yerine inmektedir. Bu durumda 15 derece sancak bordasn rzgra vermitir. zerindeki
ileri yolu gitgide azaltarak yaklak 1 ila 1,5 mil sratle rzgrst demiri olan sancak
demirini funda eder. Rzgrst demir kullanlarak demirin gemi bnyesinden neta
olmas salanmaktadr. Demiri derken yava yava srati der, dmezse ksa bir sre
makinelerini tornistan altrr ve drdnc kilidi suya verdiinde zerinde sadece 0,2 mil
gibi demire ok hafif bindirecek kadar bir srat brakr. Demir, karaman vurmadan bounu
iyice alp deste olduunda rzgrnda etkisiyle gemi, demir zerinde sancaa dnmeye
balar. Gerekirse demir bounu aldktan sonra dmen sancak alabanda baslp ksa sreli
pek ar yol ileri verilerek bu hareket abuklatrlabilir. Gemi bir sre sonra yava yava
kuzeye salacak ve rzgrn gemiyi geriletici gc, demirin yava yava deste olmasna
neden olacaktr. Bu aamada yava yava gemi gerilerken birka kilit daha suya verilerek
kastanyola suga edilir. Bu iki yntemin dnda, zellikle skara demir yerlerinde farkl
bir rotada ilerlemek durumunda kalnabilir. Her zaman aklda tutulmas gereken nemli
nokta, demir yerleri genelde s sular olduu iin geminin dn dairesinin apnn, derin
sudaki dn dairesinin apndan yaklak iki kat fazla olacadr. Bu nedenle skara
demir yerlerinde dn yaparken gerekirse bir ya da iki kilidi suya verip demir zerinde
dnmek gerekebilir. Bylelikle gemi ok fazla ilerlemeden normal dn dairesinden bile
kk bir alan ierisinde dndrlebilir.
zellikle 40 metrenin zerindeki derinlikler sz konusu olduunda demiri,
kastanyolay bolayarak (yani freni boaltarak) funda etmek, zemine ulatktan sonra
geici olarak tekrar suga etmek gerekeceinden balatalarn abuk ypranmasna neden
olabilir. Bu nedenle nispeten derin sularda, demir apas zeminden 10-15 metre yukarda
kalacak ekilde demiri rgatla suya vermek ve sonrasnda kastanyola zerine alp rgattan
karmakta fayda vardr. Alternatif bir yntem olarak demir sadece rgatla mayna edilerek
de denebilir. Ancak bu durumda geminin serme hznn rgat hz zerine kmamasna
dikkat edilmesi gerekir.

11

1.3.4. Zincire Verilen Kaloma

Bir gemiyi belirli bir yerde uzunca bir sre gvenlik iinde tutmak amacyla yaplan
demirlemelerde dikkat edilecek ilk nokta, demirin tam tutmasn salayacak uygun bir
demirleme yapmak; ikinci nokta da zincire demirin tutma kuvvetinden tam yararlanmay
salayacak uygun kaloma miktarn vermektir.
Kaloma miktar denizin dibindeki demirden gzloasna kadar olan zincir
uzunluudur. Demirde yatan bir gemi, zincirine iinde bulunduu ya da bulunaca
koullara uygun kaloma miktarn verdiinde demirinin o dip iin salayaca en yksek
tutma kuvvetinden tam yararlanr. Koullarn gerektirdiinden daha ksa verilmi
kalomalarda demir, en yksek tutma kuvvetine ulaamaz ve kolayca tarayabilir.
Koullarn gerektirdiinden daha uzun verilmi kalomalarn ise demirin tutma kuvvetine
yapaca katk hemen hemen yok gibidir. stelik bu durum tek demirde yatan bir geminin
salma alann ya da baka deyile salma emberini gereksiz yere bytr ve zellikle dar
yerlerde sakncalara yaratr.

1.3.5. Rzgr ve Aknt Gc

Demirde yatan bir geminin demirini aadaki etmenlerin oluturduu kuvvetlerin
tm etkileyebilir:

Akntnn hzna uygun olarak, teknenin sualt yaps zerinde oluturduu

kuvvet
Rzgrn hzna uygun olarak, teknenin su st yaps zerinde oluturduu
kuvvet
Dalgal denizin gemiyi hareket ettirmesiyle oluan silkinti ve salnmalarn
yaratt kuvvetler

Demirli bir geminin, taramadan bulunduu yerde kalabilmesi demirin, dipte gemiyi
etkileyen kuvvetlerin toplamna kar koyabilmesine baldr. Onun iin bu kuvvetlerin
toplam deeri bizi yakndan ilgilendirir. Ancak bir geminin demirini etkileyen toplam
kuvvetin deeri, her zaman ayn deildir. Bu kuvvetin deeri, geminin yapsal zellii
yannda o anda orada bulunan rzgr ve akntnn tekneye geli durumlarna, hzlarna ve
etkiledikleri blmlerin byklklerine gre deikenlik gsterir. Rzgr ile akntnn
hzlar arttka ve geminin bunlarn akm izgilerine gsterdii dikey kesit yzey alanlar
(rzgr yz ve aknt yz) oaldka demiri etkileyen kuvvetin deeri de byr.
Bylece, demirde yatan bir geminin demirini etkileyen toplam kuvvet, gemiden gemiye
deitii gibi ayn gemide bile koullara bal olarak deiir. Dolaysyla bu kuvvetin
bykl her zaman farkl olduundan genel saysal deerler vermek de zordur. Bununla
birlikte aadaki rnekler, belirli koullar altnda demirde yatan baz gemilerin
demirlerine bindirdikleri toplam kuvvetlerin deerleriyle bunlarn nerelerden
kaynaklandklarn belirttiinden, bu konuda bir fikir edinilmesini salayacaktr:
a)Yaplan bir aratrmada, 4 mil/saatlik bir aknt ile 55 mil/saatlik bir rzgrda
pervaneleri kilitli olarak, demirde yatan orta byklkteki, ift pervaneli bir geminin

12

demirine, 18 tonluk bir toplam kuvvetin etki yapt grlmtr. Demire binen 18
tonluk toplam bileke yk oluturan kuvvet bileenlerinin dalm yledir:

DORUDAN KUMANDA ETMENLER

Rzgrn su st yaps zerindeki etkisi 10 ton
Akntnn karina zerindeki etkisi 4 ton
Akntnn pervaneler zerindeki etkisi. 2 ton
Akntnn zincir zerindeki etkisi 2 ton
Bileenlerin demir zerindeki toplam etkisi.18 ton

b) Akm izgileri kout, akm ynleri ayn olan, 5 mil/saatlik bir aknt ile rzgra
salm olarak demirde yatan deiik tip sava gemilerinin, demirlerine bindirecekleri
yaklak toplam bileke kuvvetler ile bunlarn bilekeleri de aadaki izelgede
gsterilmitir:

Tablo 1.1: eitli tipte sava gemilerinin demirlerine uyguladklar bileke kuvvetler

Bir gemi demirleme yerine yaklarken sratini yava yava dreceinden aknt
ve rzgrn etkisini daha fazla hissetmeye balar. Bu nedenle demir yerine inerken yaplan
manevralarda gemilerin rzgraltndan ve hkim akntnn bizi dier gemilere
yaklatracak deil uzaklatracak ekilde etkileyecei bir rota izlemek gerekir. Demir
yerindeki gemilerin hangi yne salm olduklarn gzlemlemek de ok nemlidir ve
artlar izin verdii takdirde demirlemeden nce gemimizin pruvasn buna uygun ekilde
ayarlamak yararl olacaktr. Ancak dikkatli gzlem yapldnda demir yerindeki
gemilerin su ekimlerine gre farkl salm olduklar grlebilir. Demir yerinde ayn anda
kayda deer bir aknt ve rzgr mevcutsa su ekimi az olan gemilerin aknt ynne daha
ok rzgra salm olabilirler. Oysa bylesi bir durumda su ekimi fazla olan gemilerin
aknt ynne salm olmalar ihtimali daha kuvvetlidir. Bu durumda gemimizin mevcut
su ekimine gre hangisinin etkisinde daha ok kalacan yaklak olarak nceden tahmin
etmeye almak gerekir.
Demir pozisyonuna ilerlerken sklkla iki yol izlenir. Genelde hkim rzgr ve
akntlarn gemileri ne ekilde etkiledii iyice gzlemlendikten sonra demirleme sonras
geminin salaca yne doru dnlerek demir yerine inmek bunlardan birincisidir. Bu
ynetimin avantajlarn sralayacak olursak:

13

zellikle skara demir yerlerinde, geminin demirleme sonras salnm

minimuma indirilmi olur.
Demir ve demir zincirinin gemi bnyesinden devaml neta olmas salanarak
demirin zorlanarak hasar grmesinin ve su altnda kalan gemi boyasna hasar
verilmesinin nne geilmi olur. Gemi boyasna hasar verildii taktirde,
geminin sonraki havuzuna kadar bakm yapmak mmkn olmayacandan orta
vadede korozyon neticesinde tekne salarnn zayflamas ve kabuklu deniz
bcekleriyle midyeler gibi asalak deniz canllarnn tekne bnyesine yaparak
zamanla geminin hzn etkileme riski vardr.

ekil 1.5: Rzgr ve aknt gc ile demir

14

1.4. Demire Verilecek Kalomann Tespiti

Tek demirde gvenle yatabilmek iin verilmesi gereken uygun kaloma miktarnn
ne olaca konusunda, aratrmalara dayanan birok izelgeler ve formller aklanmtr.
Yalnz onlar kullanrken uygun kaloma miktarnn, iinde bulunduumuz koulara bal
olarak her zaman deiebilecei gerei gzden karlmamaldr. nk herhangi bir
yerde gvenle demirde yatmay salayacak uygun kaloma miktarn belirlerken aadaki
noktalarn tm etkili olacaktr:

Su derinlii
Gemi zincirinin yaps
Demir yerindeki dibin doal yaps
Rzgr ile akntnn bulunan ve beklenen hzlar
Demir yerinin kt hava etkilerine ve dalgalara aklk derecesi
Salma alan kstlamas olup olmad, varsa derecesi
Geminin demirde kald sre

Uygulamada ara sra kaloma miktarn belirtmek zere kaloma katsays terimi de
kullanlmaktadr. Kaloma katsays deniz dibindeki demirden gzloasna kadar uzanan
zincir uzunluunun, gzloasndan deniz dibine kadar olan dzey uzakla blnmesiyle
bulunan saydr.3
Tek demirde gven iinde yatmak iin verilen incelikli formller, izelgeler dnda
dvme demir zincirlerin uygun kaloma miktarlarn belirlemede kullanlan geleneksel bir
uygulamaya gre normal koullarda;

10 metreye kadar olan derinliklerde kaloma katsays 8,

10-20 metre arasnda 6-7,
20-40 metre arasnda ise 6 ya da 5,
40 metreden daha ok derinlerde yerine gre 4 ya da 5 kaloma katsays yeterli
saylr.

Dvme demir zincirler iin kaloma miktarn metre olarak belirlemede kullanlan
bir forml de metre olarak deniz derinliinin karekkn alp bulunan sayy 25 sabitiyle
arpmaktr.
Uygun kaloma miktar konusunda u noktay bir kez daha vurgulayalm ki normal
koullarda uygun bulunan bir kaloma miktar, hava koullarnn ktlemesiyle yetersiz
kalabilir. nk hava ktleince gemiyi etkileyen kuvvetler normal koullara oranla ok
byr; dip ile gzloas arasnda uzanan zincir erisi, yukar kaldrr ve tutma kuvveti
ynnden zincirin demir kilidinde, diple zararl bir a oluturmasna neden olur. O zaman
demir zerine binen kuvvetin tmn de gelitiremeyeceinden tarayabilir. Byle bir
durumda demirin taramasn nlemenin yolu, zincirin demir kilidinde diple a yapmasn
nlemektir. Bu da daha ok kaloma etmekle baarlabilir. Bylece aka grlebilecei

15

zere kt hava koullarnda demirin taramamas iin kaloma miktar durgun bir havada
uygun olandan daha ok olmaldr.
Esasen iyi hava koullarnda iyi demir tutan bir yerde, demirde yatmaktayken hava
ktleir ve demir taramaya balarsa ou kez daha ok kaloma verildiinde taramann
durduu grlr. Bazlar bunun sonradan verilen zincirin dipte salad ek srtnmeden
ileri geldiini sanr. Oysa geleneksel bir iposuz demirin kendi arlnn 3-4 kat tutma
kuvveti vermesine karlk; zincirin buna yapabilecei katk kendi arlnn yalnzca
drtte dr. Tarayan demirin, daha ok kaloma verildikten sonra yeniden tutmasn
salayan gerek neden ise son verilen zincirin demir kilidinde diple oluan ay ortadan
kaldrm olmasdr.
Kt hava koullarnda demirin taramasna neden olabildiini grdmz zincir
erisinin, ok gerilerek dipte a oluturmasndan baka yine demirin taramas sonucunu
dourabilecek ikinci bir oluum daha ortaya kabilir. Bu oluum da geminin dalgalar ve
rzgra bal olarak demirde ok gezinmesiyle zincirine karaman vurarak onu
silkelemesidir. Byle bir durumda kaloma miktar yetersiz ise gemi tarafndan zincir
zerinde yaplan silkintiler, dorudan doruya dipteki demire ular ve sonuta demir
gmlp tuttuu yerden frlayp karak taramaya balayabilir. Buna karlk demirde
gezinen bir geminin zincirine, yeterli kaloma verilirse silkintiler uzun zincir erisi
tarafndan emilir ve denize ulatrlmad grlr. Bylece tarama olasl da ortadan
kalkar. Ayrca yeterince uzun olan bir zincir erisinin salad arlk ve yaylanma
geminin silkinmelerini de yattrr.

1.5. Demir Yerinin ve Kullanlacak Demirin Tespiti

Bir demirin belirli bir dipte verebilecei en yksek tutma kuvveti arlnn
yannda, tipiyle de yakndan ilikili olduundan en yksek tutma kuvveti katsays her tip
demir iin deiiktir.
ipolu demirler her trl deniz dibinde iyi tutunan demirlerdi ve dibe yalnzca tek
trnaklaryla saplanmalarna karlk arlklarnn 3-4 kat tutma kuvveti salyorlard.
Ancak gzloasna yerletirme gl, dibe tek trnakla battklarndan stte kalan
trnan sk sk kendi zincirine dolanmas, stelik s sularda da baka tekneler iin tehlike
yaratmas gibi sakncalar yznden ipolu demirler 1800n ikinci yarsndan sonra
yerlerini iposuz demirlere braktlar.
ipolu demirlerin yerini alan iposuz demirler, gzloasna kadar tam vira edilip
orada iyice oturtulabilmeleri, sert havalarda bile yerlerinden oynamadan skntszca
tanabilmeleri, annda kolayca funda edilebilmeleriyle abuk yaygnlatlar. Yalnz ilk
zamanlarda tutma kuvveti asndan ayn arlkl ya da ayn trnak yzl ipolu bir
demirinki kadar tutma kuvveti salayamamalar ve bu nedenle sk sk taramalar sorunlar
yaratt. Onun zerine iposuz demirlerin arlklarna oranla tutma kuvvetlerini
oaltmay salamak amacyla 1900n ikinci yarsnda sk aratrmalara giriildi.
Yaplan almalarn sonucunda;

16

Trnak yz alannn bytlmesinin,

Trnak yzlerinin przsz olmasnn,
Trnak yzlerinin al iki dzlemden olumasnn, tutma kuvvetini oaltt
grld.

Bylece elde edilen bilgilere dayanlarak ngilizler tarafndan gelitirilen ve A.C.

14 tipi diye adlandrlan bir iposuz demirde, tutma kuvveti baz deniz diplerinde demir
arlnn 14 katna kadar ulat.
Standart iposuz demir ile bir A.C. 14n deiik doal yapdaki diplere verdii en
yksek tutma kuvveti katsaylarn bilmek hem bu iki demiri tek tek inceleme, hem de
birbirleriyle karlatrma alarndan yararl olacaktr. Bu nedenle 5,2 ton arlndaki
standart bir iposuz demir ile 2,6 ton arlndaki bir A.C. 14 demirinin en yksek tutma
kuvveti katsaylarn saptamak amacyla belirli yapdaki deiik diplerde birlikte yaplan
deneylerinden elde edilen sonular aada gsterilmitir:

Tablo 1.2: A.C. 14 demirinin en yksek tutma kuvveti katsaylar

Gnmzde gemilerin byk ounluunda, iyi demir tutan bir yerde, arlklarnn
3-4 kat dolaynda tutma kuvveti veren standart iposuz demirler kullanlmaktadr.
Bununla birlikte yksek tutma kuvveti saladklarndan, ortaya klarndan ksa sre
sonra birok sava ve ticaret gemilerine donatlm olmalarna baklrsa A.C 14 tipi
demirler ilerde standart iposuz demirlerin yerini alacak gibi gzkmektedir.

17

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki admlara dikkat ederek uygulamay yapnz.

lem Basamaklar

neriler

Demirin bosasn anz.

Demiri gzlocasndan karnz.
Demir mevkiine gelite, rzgr ve
akntya kar rotaya dme veriniz.
Demir mevkiine gelince duracak
ekilde, kademeli olarak yol kesiniz.
Gemiyi rzgr ve aknty batan alacak
ekilde eviriniz.
Tornistan veriniz.
Demiri funda ediniz.
Zinciri yeterli kaloma miktar kadar
denize deyiniz.

Gerekli kiisel ve genel gvenlik

tedbirlerini alnz.
Demirli dier gemilere dikkat ediniz.
Zincir kilit uzunluklarn kontrol ediniz.
Kprst ile haberlemede olunuz.
Geminin dmen dinleme sratini gz
nnde bulundurmaya dikkat ediniz.

18

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Aadakilerden hangisi gemilerde demirin grevlerinde deildir?

A) Gemileri deniz dibine balamak
B) Gemiyi istenilen bir deniz alannda tutmak.
C) Gemilerde dmenin daha iyi dinlenmesini salamak
D) Acil durumlarda geminin hz kesmesine yardmc olmak
E) Manevraya yardm etmek iin demir kullanlr.

2.

Aadakilerden hangisi demir donanmlarndandr?

A) Acil durum jeneratr
B) Kastanyola
C) Dmen
D) Makine telgraf
E) Gmdss donanm

3.

Demir donanmnn gemideki blmnde zincirliin gemiye baland donanma

. denir.
Yukardaki cmlede bo braklan yere aadaki szcklerden hangisi getirilmelidir?
A) Kastanyola
B) Zincirlik
C) eytan bosa
D) Mantikapan hra mapas

4.

Aadakilerden hangisi demirde yatan bir geminin demirini etkileyen unsurlardandr?

I. Akntnn hzna uygun olarak, teknenin sualt yaps zerinde oluturduu kuvvet,
II. Rzgrn hzna uygun olarak, teknenin su st yapsna zerinde oluturduu
kuvvet,
III. Dalgal denizin gemi bnyesi zerinde oluturduu salnm hareketleriyle olua
kuvvet,
A) I
B) II
C) III
D) I, II, III
E) I, III
Aadaki cmlenin banda bo braklan paranteze, cmlede verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.

5.

( ) Genel olarak byk gemilerde demir donanmnn gsterecei etkileri romnkr

kullanarak yaplmaktadr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

19

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Bu renim faaliyeti ile ifte demir ile demir atma ilemini yerine getirebileceksiniz.

ARATIRMA

Bir gemi hangi durumlarda ifte demir atar?

ifte demir atmann sakncalar ve avantajlar nelerdir?

Yukardaki sorularla ilgili aratrma yaparak bilgi edininiz. Edindiiniz bilgileri

rapor haline dntrp grubunuza sunum yaparak paylanz.

2. FT DEMR LE DEMRLEMEK
2.1. ift Demir Atma Gerekeleri
Bir geminin ifte demir atmas demek, iki ayr ynde funda ettii demirlere
balanmas demektir. ift demirde yatmann avantaj daha emniyette olmak ve daha ok
neta saha elde etmektir. Zira gemi tek demirde yatarken tarad dairenin ifte demirde
yatarken tarad daireden daha byk olduu grlr. Sakncal taraf ise, eer aknt ile
ters ynl bir hava karsa ift demirin tutu kuvveti zayftr. Buna ilaveten eer gemi
aknt yn deiince ters ynde salarsa zincir kablonun dolamas mmkndr. Bu
ekilde meydana gelen dolak demirler, vira edilmeden almaldr.

2.2. ift Demir ile Demir Atma

Bir gemi, ifte demir ataca zaman akntya daima ba tarafa almaldr. Adi ifte
demir atacak bir gemi, demirleme sonunda kalmay tasarlad noktadan bir gemi boyunda
bir mesafe kadar ileri gidecektir. Burada makineler stop edilir ve gemi zerinde geri yol
gmlmeye balannca da rzgralt demiri funda edilir. Bu demir iin demirleme
sahasna ve artlara uygun demir zinciri kaloma verilir. Verilen kaloma miktar, iki demire
yetecek kadardr. Bu ilemden sonra rgatn bu taraf donanma alnr. Rzgralt zincir
kablosu, bir miktar vira edildikten sonra gemi ileri yol kazanmaya balaynca rzgrst
demiri funda edilir. Bundan sonra rzgralt demiri vira, rzgrst demiri kaloma
edilerek ileme devam edilir. Bu durum her iki demir arasnda, gemi ortalanana kadar
devam eder. Genel olarak her bir demir iin veya drt kilit zincir kaloma verilir.
Nehirlerde cezir zamanndaki aknt ekseri med zamanndaki akntdan sratli olduu iin
byle durumlarda genelde, nehrin yukarsndaki demire daha fazla kaloma gerekir. Dier
bir yntem ise ift demir atlaca zaman makineler ar yol ileri altrlarak aknt baa
alnr ve geminin esas demiri zerinde tekrar tanaca noktadan bir gemi boyu kadar

20

ilerisine geldii zaman rzgrst demiri funda edilir. Bundan sonra her iki demirin
ortalanmasna yetecek kadar zincir kaloma edilir ve makineler bu srede ar yol ileri
alrlar. Bu ilemden sonra makineler stop edilir ve rzgrst demirini vira edebilmek
iin bu taraftaki rgat donanmna alnr. Gemi zerinde geri yol grlmeye balannca
rzgralt demiri funda edilir. Gemi her iki demir arasnda ortalama mevkiye gelinceye
kadar rzgrst demiri vira edilir, rzgralt demirine kaloma verilir. Bu yntemle
demirlemenin avantajl taraf; ilemi yapmann kolay olmas, buna ilaveten ilk demiri
funda ederken geminin makine altrmasdr. Bylece tekne daha uygun bir kumanda
altnda olacandan istenilen ekilde zincir denebilir.

ekil 2.1: iftte demir grnm

21

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki admlara dikkat ederek uygulamay yapnz.

lem Basamaklar

neriler
Gerekli kiisel ve genel gvenlik
tedbirlerini alnz.
kinci demir zincirinin denmesinde
ilk atlan demiri oynatmamaya dikkat
ediniz

Demirlerin bosasn anz.

Demirleri gzden kartnz.
Genel aknt-rzgr ynne dik geliniz.
Sancak demiri funda etmek,
Yava yava ilerlenirken zincire
bindirerek k hafif iskeleye attrnz.
lk demirden 3 kilit mesafede sancak
demir zincirini aganta edilerek, iskele
demiri funda ediniz.
Tornistan ile geminin kn iskeleye
attrrken geri geri ilerleyerek ve iskele
demir zinciri deyiniz.
kinci demir zincirine de 3 kilit
verdikten sonra her iki demir zincirine
beraberce bo vererek zincirleri
denmeye devam ediniz.
Her iki demir zincirine toplamda altar
kilit bo verildikten sonra,
kastanyolalar suga ediniz.
Zincirlerin bosalarn vurunuz.
Zincirleri karamusala vurunuz.

22

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1

Demirleme iin en iyi tutma kuvveti aadaki zemin yaplarndan hangisiyle

salanabilir?
A) Sk kum
B) akl
C) Kayalk
D) Yumuak amur
E) Hepsi

Aadakilerden hangisi ifte demir atmann gerekelerinden deildir?

A) Uzun sre ayn demir blgesinde kalnacaksa
B) Herhangi bir phe durumunda daha emniyetli olabilmek iin
C) Demirlediimiz blge iin daha ok neta saha elde edebilmek iin
D) Makine kuvvetimizi daha fazla kullanmak geminin hzn arttrabilmek iin
Aadaki soruyu dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

Aadakilerden hangisi demirleme plann yaparken dikkate almamz gereken

hususlardandr?
I-Demirleme pozisyonu
II-Demirleme pozisyonunda geminin serbeste salnm yapabilecei alan.
III-Demirleme mevkii yaknnda bulunan demirdeki dier gemilerin pozisyonlar?
A)
B)
C)
D)

I, II
II, III
C) I, II, III
D) I, III

Aadaki cmlelerin banda bo braklan paranteze, cmlelerde verilen

bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
4

( ) Gemi demir mevkiine yaklatka srat iyice azaltlr ve makineler stop

edildikten sonra tornistan verilir. Tornistan sular geminin vasatna yani orta
noktasna eritiinde gemimiz hemen hemen durmutur ve sular bu kesitten bir miktar
daha ba tarafa hareket etmeye baladnda demir funda edilir.

( ) Demiri funda ettiimizde, bedeninin dipte dikey ekilmesini salayacak kadar

zincir kaloma ettikten sonra kastanyolay yava yava suga ederek zinciri demire
dzenli yk bindirerek der. Bu srada geminin gezmesini de salarsak demir
kendisini topraa iyice gmer ve tam anlamyla tutar.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

23

RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
AMA
Bu renme faaliyeti ile gemide ifte demir atldnda zincirlerin dolamamas iin
karamusala vurma ileminin yerine getirebileceksiniz.
ARATIRMA
ARATIRMA

Karamusala vurma ilemleri hangi durumlarda yaplr?

Karamusala ilemi nasl ve neler kullanlarak yaplr?
Yukardaki sorularla ilgili aratrma yaparak bilgi edininiz. Edindiiniz
bilgileri rapor haline dntrp grubunuza sunum yaparak paylanz.

3. KARAMUSAL VURMAK
3.1. Tarif
ift demir atlnca demir zincirlerinin ba tarafa dolaarak volta almalarn nlemek
iin karamusal kilit veya frdnd kullanlr. Bunu yapmak iin tatbik edilen ynteme de
karamusal vurmak denir. Demir zincirlerine karamusal vurmak iin zincirlerin gergin
olarak aptrlm olmas gerekir yani demirler arasndaki mesafe pek yakn olmamal ve
zincirler arasndaki a hem byk olmal ve de zincirler sudan loalara gergin durmaldr.

ekil 3.1: Karamusal frdnd grnm

3.2. Balant ekilleri

Bir gemi ift demir att zaman rzgrn kuvvetli olarak drise etmesi veya baka
doal etkenlerinden dolay geminin zincirleri volta alarak birbirine dolanabilir. Byle bir

24

durum belirledii zaman demirlerin vira edilmesi iin nce voltalarn almas lazmdr.
Bunun iin durgun suda gemi zt ynlerde salnarak zincirin ald kark voltalar alr.
Bu ilemin en iyi ve uygun ekli bir rmorkrnn gemiyi k taraftan yedeklenmesidir.
Eer zincir kablonun voltalarn amakta rmorkr yeterli deilse, akntnn dnlerinden
faydalanmak gerekir. Bu durumda gemi tek demir zinciri zerine bindirilerek dier demir
zincir kablosu bo braklr. Bu durumda aknt aa yukar alt saatlik bir periyot iinde
tekrar dnene kadar bo (laka edilen) zincirin durumu korunur. Bu ilem iin ba
kasarada gerekli olan donanm; iki kaln tel halat, iki ince tel halat, iki tane kilit, 4
burgatalk Manila halatndan birka boy, keskin bir bak, bir eki ve muta ile bir ift el
incesi bir de eytan armhdr.

ekil 3.2: Karamusal rnei

Yaplacak ilemler aada sralanmtr:

Eer zincir kabloda birbirine dolam (voltal) ksmlar su yzeyinin altnda ise
geminin bindirilecei demir kablosu vira edilerek dolak ksmlar su zerine
kartlr.

Drt burgatalk Manila halat kullanarak dolak ksmn altndan her iki zincir
kablosu birbirine balanr.

Kaln tel halatlardan bir tanesi dolak ksmn altndan olmak zere bir bosa gibi
bo verilecek zincir kabloya balanr. Bunun zerine zincir, kablonun dolak
ksmndan nce babalara gelecek ekilde vira edilir.

Ba rgata, bir birletirici kilit tamak iin bo zincir kabloyu kaloma verilir.
kinci kaln tel halat kilidin altndaki ak kabloya balanr ve halat babalara
gelmek zere evrilir. Birletirici kilit alr ve zincir kablonun alt ucu loadan
aaya doru braklr.

Bodoslamann her iki tarafndaki kurt azlarndan ksa tel halatlar kullanarak
bo zincir kablonun serbest ksm desta zincir kablonun stnden ve altnda
geirilir. Dolam ksmn ters ynnden yaplan bu ilem ile dolak zincirlerin
almas salanr.

25

Ak bakla geici olarak desta duran zincir kabloya balanr, kaln tel halat fora
edilir ve dolak ksmlar alacak ekilde dndrmeye devam edilir. Ak bakla
tekrar birletirilerek geici ba fora edilir.

Bo zincir kablonun ucu loann iine vira edilir, birletirme kilidi taklr ve
kaln tel halat fora edilir. Bo zincir kabloyu vira etmek iin rgat kullanlr.

8. Kaln tel halattan bosa fora edilir ve iki zincir kabloyu bir arada tutan sadece
Manila halatndan ba braklr. Bundan sonra bu ba ya kesilerek ya da
yaklmak suretiyle zincir kablolar kurtarlnca ilem de tamamlanm olur.

26

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki admlara dikkat ederek uygulamay yapnz.

lem Basamaklar

neriler
Saa devirli tek pervaneli bir gemide
ift demir ile demirleyiniz.
kinci demir zincirinin denmesinde
ilk atlan demiri oynatmamaya dikkat
ediniz.

Demirlerin bosasn anz.

Demirleri gzden karnz.
Genel aknt-rzgr ynne dik geliniz.
Sancak demiri funda ediniz.
Yava yava ilerlenirken zincire
bindirerek k hafif iskeleye attrnz.
lk demirden 3 kilit mesafede sancak
demir zincirini aganta edilerek, iskele
demiri funda ediniz.
Tornistan ile geminin kn iskeleye
attrrken, geri geri ilerleyerek ve iskele
demir zinciri demek.
kinci demir zincirine de 3 kilit
verdikten sonra her iki demir zincirine
beraberce bo vererek zincirleri
denmeye devam ediniz.
Her iki demir zincirine toplamda 6 ar
kilit bo verildikten sonra,
kastanyolalar suga ediniz.
Zincirlerin bosalarn vurunuz.
Zincirleri karamusala vurunuz

27

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.

Aada verilmi maddelerden hangisi yanltr?

I- Bir gemi ifte demir ataca zaman akntya daima ba tarafa almaldr
II- Bu demir iin demirleme sahasna ve artlara uygun demir zinciri kaloma verilir
III- Rzgralt zincir kablosu bir miktar vira edildikten sonra gemi ileri yol
kazanmaya balaynca rzgrst demiri funda edilir.
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) yalnz III
D) Hepsi
E) Hibiri

2.

ift demir atlnca demir zincirlerinin ba tarafa dolaarak volta almalarn nlemek
iin kullanlan donanm aadakilerden hangisinde belirtilmitir?
A) Kastanyola
B) eytan bosa
C) Karamusal
D) Hibiri

3.

ifte demir atlnca zincirlerin birbirine karmasnda yaplacak ilemlerin sralamas,

aadaki seeneklerin hangisinde doru verilmitir?

I- Kaln tel halatlardan bir tanesi dolak ksmn altndan olmak zere bir bosa gibi bo
verilecek zincir kabloya balanr. Bunun zerine, zincir kablonun dolak ksmndan nce
babalara gelecek ekilde vira edilir.
II- Ba rgata bir birletirici kilit tamak iin bo zincir kabloyu kaloma verilir. kinci
kaln tel halat kilidin altndaki ak kabloya balanr ve halat babalara gelmek zere evrilir.
Birletirici kilit alr ve zincir kablonun alt ucu loadan aaya doru braklr.
III- Drt burgatalk Manila halat kullanarak dolak ksmn altndan her iki zincir
kablosu birbirine balanr.
IV- Eer zincir kabloda birbirine dolam ( voltal ) ksmlar su yzeyinin altnda ise,
geminin bindirilecei demir kablosu vira edilerek dolak ksmlar su zerine kartlr.
A)
B)
C)
D)

IV, III, II, I

III, I, IV, II
II, I, III, IV
IV, III, I, II

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen

bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
4.

( ) Bir geminin ifte demir atmas demek iki ayr ynde funda ettii demirlere
balanmas demektir.

28

5.

( ) Dier bir yntem ise ift demir atlaca zaman makineler ar yol ileri
altrlarak aknt baa alnr ve geminin esas demiri zerinde tekrar tanaca
noktadan bir gemi boyu kadar ilerisine geldii zaman rzgralt demiri funda edilir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

29

RENME FAALYET4

AMA
Bu renme faaliyeti ile demir nbetinde neler yapmanz gerektiini ve nasl demir
nbeti tutacanz reneceksiniz.

ARATIRMA

Demir nbeti ne zaman, kimler ve ne kadar sre tutar?

Demir nbetinde neler yaplr?
Yukardaki sorular ile ilgili aratrma yaparak bilgi edininiz. Edindiiniz
bilgileri rapor haline dntrp grubunuza sunum yaparak paylanz.

4. DEMR NBET
4.1. Demir Taramasn Gsteren Durumlar
Gemi zerindeki kuvvetler, deniz dibinin tutuculuundan daha gl ise demir
atld yerden ar ar srklenmeye balar. Bu olaya demir taryor denir. Bu sebepten
vardiyalarda devaml olarak alnan kerterizler ile demirin tarayp taramad kontrol
edilmelidir. Bundan baka kula yere dayarsak, teknenin silkinmesi de taradn belirtir.
Ayrca sk aralklarla iskandil altrlarak deniz dip derinliinin deimesi kontrol edilir.
Demir vardiyas boyunca vardiya zabiti yukarda bahsedilen unsurlar srekli
gzlemlemeli gemi mevkiin salma payndan fazla yer deitirmesiyle demir taramaya
baladn bilmelidir. Derhal nlemlerini almaldr.

4.1.1. Gemi Mevkiinin Salma Payndan Fazla Yer Deitirmesi

Demir atan bir gemide, gemi ve gemi zerindeki kuvvetler ile birlikte, yaklak 2
gemi boyunca salma pay oluur. Salma pay geminin demir att noktadan itibaren
verdii kaloma miktarna, ortamdaki rzgr ve akntya ve gemi boyuna gre her gemide
farkllk gsterir. Demir atldndan itibaren salma pay hesaplanarak demir vardiyas
tutulur.
Demir de bekleyen gemiler ayn hava koullarna mahfuz kald iin ayn blgeye
derler. Burada nemli olan salnlar srasnda ayn salma dairelerinin ierisine
girmemeleri gerekir. Eer bir gemi salma payndan fazla yer deitiriyorsa gemi taramaya
balad anlalmaldr.

30

Ayrca gemi taratma ilemi; yanama ya da kalkma srasnda ban istenmeyen bir
hareketini denetlemede, makine kullanmadan ya da kullanlan makineye ek olarak
geminin zerindeki yolu azaltmada, dar bir alanda dnmekte ve benzeri durumlarda
yararlanlabilir. zellikle kk tonajl gemilerin yanama ve kalk manevralarnda ok
sk kullandklar demir taratma yntemi byk tonajl gemiler sz konusu olduunda da
baaryla uygulanabilen bir yntemdir. Ancak genelde tm dnya limanlarnda belli bir
tonajn zerindeki gemiler mecburi olarak rmorkr kullanma durumunda olduklarndan
demir taratma manevrasna pek gerek duymazlar. Demir taratma manevrasnda demir
loas hizasndan deniz dibine olan mesafenin 1.5 ya da 2 kat kadar zincir kaloma edilir.
Bylelikle demir apas deniz dibiyle yapt a itibariyle zemine saplanmadan
srklenir.

ekil 4.1: Demir taramas

Taratma esnasnda bir ekilde trnaklar zemine saplansa bile deniz dibi ve demir
zinciri arasndaki a, makineye ok fazla yklenmeden dolay demirin sapland
noktadan kurtulmasna imkan tanr. Demir taratma esnasnda gemi bnyesine zarar
vermemek iin gemi ve deniz dibi arasnda maksimum su ekiminin en az %20si kadar
bir mesafe olmaldr. zellikle rzgr ve aknt, gemiyi rhtm zerine hzl bir ekilde
drecek bir ynde ve kuvvette ise rzgrn ve akntnn geldii yndeki demir
taratlarak hem geminin ba taraf rzgra kar tutulmu olur hem de hz kontrol altnda
tutularak istenildii gibi ileri tokatlama ve alabanda dmen alaryla geminin rhtma
kontroll bir ekilde yaklamas salanr.

4.1.2. Rzgr ve Denizlere Borda Vererek Kalmak

Bir gemi demirleme yerine yaklarken sratini yava yava dreceinden aknt
ve rzgrn etkisini daha fazla hissetmeye balar. Bu nedenle demir yerine inerken yaplan
manevralarda, gemilerin rzgraltndan ve hkim akntnn bizi dier gemilere
yaklatrmayacak, uzaklatracak ekilde etkileyecei bir rota izlemek gerekir. Demir
yerindeki gemilerin hangi yne salm olduklarn gzlemlemek de ok nemlidir ve

31

artlar izin verdii takdirde demirlemeden nce gemimizin pruvasn buna uygun ekilde
ayarlamak yararl olacaktr. Ancak dikkatli gzlem yapldnda demir yerindeki
gemilerin su ekimlerine gre farkl salm olduklar grlebilir. Demir yerinde ayn anda
kayda deer bir aknt ve rzgr mevcutsa su ekimi az olan gemilerin aknt ynne daha
ok rzgra salm olabilirler. Oysa bylesi bir durumda su ekimi fazla olan gemilerin
aknt ynne salm olmalar ihtimali daha kuvvetlidir. Bu durumda gemimizin mevcut
su ekimine gre hangisinin etkisinde daha ok kalacan yaklak olarak nceden tahmin
etmeye almak gerekir. Bir demirin gemiyi tutma gc genel olarak aadaki faktrlere
baldr.

Arl ve ekline
Uzunluuna
Dip zelliklerine
Demir zincirinin diple yapm olduu aya

Bir demirin gemiyi tutma gc normalde arlnn 1 ile 8 katna eittir. Baz zel
yapm demirlerde is bu oran 10 katna, hatta 20 katna kabilmektedir.
Geminin ban rzgra kar etkili biimde tutmak gerektiinde, rzgralt demirini
kullanmak, ok yararl sonu verir. nk bu durumda, demirin atlmasndan az sonra
geminin rzgraltna dmesiyle, rzgralt demirinin zinciri, karinann altndan geerek
rzgrstne doru kumanda edeceinden, zincirin demir kilidinde diple yapt a iyice
klr ve demirin tutma kuvveti byk olur.

ekil 4.2: Rzgralt-Rzgrst demiri

Demiri kullanarak limana yanama aadaki ekilde grld grlmektedir.

Rzgrn etkisiyle nce demir taratlr ve geminin bann sancak tarafna atar. Makine ve

32

dmen yardmyla da gemi rzgrn etkisiyle demir taratarak limana emniyetli bir ekilde
yanar.

ekil 4.3: Rhtma yanama

33

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki admlara dikkat ederek uygulamay yapnz.

lem Basamaklar

neriler

Demir tarayarak rzgra borda veren

geminin makinelerini derhal
altrnz.
Gemiye yol vererek ba rzgra kar
eviriniz.
Demiri viraya balaynz.
Demir zerine gidilerek demiri alnz.
Mevcut duruma gre demiri tazelemek
veya gvenli bir yere gidiniz.

Demirin taradn fark ettiinde abuk

olunuz fakat telalanmaynz.
Demir vardiyasnda rzgr ve deniz
etkilerini kontrol altnda tutunuz.
Demiri gvenli ekilde funda ve vira
ediniz.

34

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
Aadaki durumlarn hangileri iin gemi taratma yaplr?
I. Yanama ya da kalkma srasnda ban istenmeyen bir hareketini denetlemede
II. Makine kullanmadan ya da kullanlan makineye ek olarak geminin zerindeki
yolu azaltmada
III. Geminin istenilen rotada tutmak iin
1.

A)
B)
C)
D)

I-II
I-III
II-III
I-II-III

2.

Aadaki maddelerden hangileri demir taramasn gsteren durumlardr?

I. Gemi bnyesinde titreme
II. Geminin makine komutlarn dinlememe
III. Geminin salma dairesinden dar kmas
A) I, II
B) I, III
C) II, III
D) I, II, III

3.

Bir demirin gemiyi tutma gc genel olarak aada yazl faktrlere baldr.
I-Arl ve ekline
II-Uzunluuna
III-Dip zelliklerine
Yukardaki maddelerden hangileri dorudur?
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) I-II-III
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

4.

( ) Gemi zerindeki kuvvetler, deniz dibinin tutuculuundan daha gl ise, demir

atld yerden ar ar srklenmeye balar. Bu olaya demir taryor denir.

5.

( ) Demir taratma manevrasnda demir loas hizasndan deniz dibine olan mesafenin
1,5 ya da 2 kat kadar zincir kaloma edilir.

6.

( ) Demir taratma esnasnda gemi bnyesine zarar vermemek iin gemi ve deniz dibi
arasnda maksimum su ekiminin en az %10si kadar bir mesafe olmaldr.

35

7.

( ) Demir yerine inerken yaplan manevralarda gemilerin rzgraltndan ve hkim

akntnn bizi dier gemilere yaklatracak deil uzaklatracak ekilde etkileyecei bir
rota izlemek gerekir.

8.

( ) Bir demirin gemiyi tutma gc normalde arlnn 1 ile 8 katna eittir. Baz zel
yapm demirlerde is bu oran 10 katna, hatta 20 katna kabilmektedir.

9.

( ) Demir atan bir gemide, gemi ve gemi zerindeki kuvvetler ile birlikte yaklak 5
gemi boyunca salma pay oluur.

10.

( ) Geminin ban rzgra kar etkili biimde tutmak gerektiinde, rzgralt

demirini kullanmak, ok yararl sonu verir. nk bu durumda, demirin atlmasndan
az sonra geminin rzgraltna dmesiyle, rzgralt demirinin zinciri, karinann
altndan geerek rzgrstne doru kumanda edeceinden, zincirin demir kilidinde
diple yapt a iyice klr ve demirin tutma kuvveti kk olur.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

36

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri
Evet, kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Demir blgesine gelmeden geminin hzn dndnz

m?
Demirlenecek blgenin zemin yapsnn kontroln
yaptnz m?
Demir atlmadan nceki evresel ve gemsel kontrolleri
yaptnz m?
Demir donanmndaki kastanyolaya komutu verdiniz
mi?
Kastanyola almasyla demir hareketlerinin denetimi
yapld m?
Kaloma miktar hesaplanarak ka kilit verecei
gzlendi mi?

7.

Demirin bosas ald m?

8.

Demirin mevkine gelite, rzgr ve akntya kar rotay

drdnz m?
geminin hzn drdnzde dmen etkilerini
kontrol ettiniz mi?
Tornistan ve ileri makine komutlaryla demiri funda
ettiinizde zinciri dibe denmesine dikkat ettiniz mi?
Demir atma konumuna gelmede uygun koullar
saland m?
Yava yava ilerlenirken zincire bindirerek k hafif
iskeleye attrmada durumuna gelindi mi?
lk demirden 3 kilit mesafede sancak demir zincirini
aganta edilerek, hangi demiri funda edilecei
hesapland m?
Tornistan ile geminin kn iskeleye attrrken, makina
komutlar ve zinciri deme hesapland m?
kinci demir zincirine de 3 kilit verdikten sonra her iki
demir zincirine beraberce bo vererek zincirleri
denmeye devam edildi mi?

9.
10.
11.
12.
13.

14.
15.

16.

Her iki demir zincirine toplamda 6 ar kilit bo

verildikten sonra, kastanyolalara verilecek komutlar

37

Evet

Hayr

verildi mi?
17.

En son zincirlere uygulanacak ilemler yapld m?

18.

20.

Zincirlerin karmamas veya karmas durumunda

yaplacak ilemler yapld m?
Demir tarayarak rzgra borda veren geminin
makinelerini derhal altrdnz m?
Gemiye yol vererek ba rzgra kar evirdiniz mi?

21.

Demiri viraya baladnz da kontrollerini yaptnz m?

22.

Demir zerine gidilerek demiri almada ilemleri kontrol

edip gzlemlediniz mi?
Mevcut duruma gre demiri tazelemek veya gvenli bir
yere gitme konusunda ortamn gvenirliliinden emin
oldunuz mu?

19.

23.

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden
geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn
cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

38

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET1N CEVAPLARI
1
2
3
4
5

C
B
E
D
Doru

RENME FAALYET2NN CEVAPLARI

1
2
3
4
5

A
D
C
Doru
Yanl

RENME FAALYET3N CEVAPLARI

1
2
3
4
5

A
C
D
Doru
Yanl

RENME FAALYET4N CEVAPLARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

A
B
D
Doru
Doru
Yanl
Doru
Doru
Doru
Yanl

39

KAYNAKA
KAYNAKA

ANIKER Alper Tunga, Kaptann Manevra Klavuzu, Denizler Kitabevi

EROL Aykut, Gemi Kullanma Kurumsal Temel Bilgiler
Sgen, Kpt. Ycel, Kaptann Klavuzu, Geniletilmi ve Gncelletirilmi 4.
Bask

40