Devizno trite i devizni kurs

SADRAJ
Seminarski rad
Page 1

Devizno trite i devizni kurs

Uvod 3
1. Pojam deviznog trita 4
1.1. Arbitrane transakcije.. 5
1.2. Spekulativne transakcije... 5
1.3. Heding transakcije... 5
2. Interbankarsko spot trite.. 6
3. Terminsko trite 9
4. Trite fjuersa i opcija. 11
Zakljuak 14
Literatura 15

UVOD

Seminarski rad
Page 2

Devizno trite i devizni kurs

Devizna trita u svijetu imaju vrlo veliku propulziju, to se objanjava trendom
globalizacije robnih i finansijskih trita. Bitan faktor koji je djelovao na brz razvoj
deviznih trita je porast broja zemalja koje su uspostavile valutnu konvertibilnost I
to prije svega za tekue transakcije, a jedan broj zemalja kasnije i za kapitalne
transakcije sa inostranstvom.
Razvoj meunarodne robne razmjene, finansiranja i platnog prometa kao odraz
kretanja novca i kapitala, roba i usluga preko nacionalnih granica predstavljaju
ujedno i uzrok i posljedicu uvoenja deviznog trita kao mehanizma koji
obezbjeuje nesmetano odvijanje procesa kupovine i prodaje stranih sredstava
plaanja. Devizno trite je trite na kojem se trguje devizama (a pod devizama
podrazumijevamo osim efektivnog stranog novca i potraivanja nominiranih u
stranoj valuti kao to su depoziti, mjenice, ekovi i sl.). Potraivanja u stranim
valutama su proizvod ekonomskih i finansijaskih odnosa subjekata jedne zemlje
rezidenata sa subjektima drugih zemlja nerezidentima i kao takva predstavljaju
osnovni predmet kupoprodaje na deviznom tritu.
U okviru odnosa ponude i tranje, na deviznom tritu se vri vrednovanje cijene
deviza deviznog kursa. Devizni kurs predstavlja odnos domae ekonomije i
spoljnog okruenja. U zavisnosti kakav se devizni kurs formira, zavisie i dalji razvoj
situacije u pogledu ekonomske politike zemlje. To se prvensteveno odnosi na
monetarnu, fiskalnu, deviznu i spoljnotrgovinsku politiku.
Jo emo navesti da treba razlikovati devizni kurs i devizni paritet. Devizni paritet
je zvanino utvrena vrijednost nacionalnog novca izraena u nekom ire
prihvaenom imenitelju: zlatu, specijalnim pravima vuenja i sl., dakle vrijednost
nacionalne valute. U normalnim prilikama devizni kurs se kree oko deviznog
pariteta, kao osnove.

1. POJAM DEVIZNOG TRITA

Seminarski rad
Page 3

Devizno trite i devizni kurs

Devizno trite je dio ukupnog finansijskog trita na kojem se, prema utvrenim
uslovima i pravilima, trguje stranim valutama, tj razmjenjuju devize. Osnovni
zadatak mu je da snabdijeva uesnike strrnim sredstvima plaanja za plaanje uvoza i
izvoza.1
Na deviznom tritu ovlaene banke posluju deviznim sredstvima svojih
komitenata i svojim deviznim sredstvima dobijenih od inostranih kredita. Oni vre
kupovinu i prodaju deviza u svoje ime i za svoj raun ili u svoje ime a za raun
svojih osnivaa.
Na deviznom tritu kupovina i prodaja deviza vri se na dva naina:

Neposredno izmeu ovlaenih banaka,

Na posebno organizovanom interbankarskom tritu na kojem se
pojavljuju ovlaene banke i Narodna banka.2

U funkcionalnom pogledu se devizna trita mogu podijeliti na etiri kategorije:

Promptna (spot);
Terminska (forwards);
Fjuers (futures) i
Opcijska (options) devizna trita.3

Osnovno devizno trite je promptno (spot) devizno trite, na kojem dolazi do

kupoprodaje dvije valute sa rokom isporuke najkasnije za dva radna dana, poslije
zakljuene transakcije. Kod deviznih terminskih trita, kupoprodaja dvije valute se
zakljuuje danas po formiranom terminskom kursu s tim da se isporuka valute vri u
predvienom kasnijem terminu. Fjuersi i opcije su specijalni devizni ugovori kojima
se trguje na posebnim berzama. Pri tome su fjuersi samo drugi oblik terminskih
ugovora.
Druga dimenzija deviznih trita odnosi se na namjenske tipove transakcija na
terminskim i derivativnim tritima (fjuersa i opcija). U tom smislu treba
razlikovati: arbitrane, spekulativne i heding transakcije.

1 Milojevi, Aleksa: Osnovi ekonomije, S.Sarajevo, 2002. Str. 369.

2 Komazec, S., Risti, R.: Monetarne i javne finansije, VP Beograd, 2003.god.
Str 338.
3 irovi, Milutin: Devizni kurs, Beograd, 200. Str. 166.

Seminarski rad
Page 4

Devizno trite i devizni kurs

1.1.

Arbitrane transakcije

Arbitrane transakcije predstavljaju promptnu kupovinu i prodaju neke valute u

cilju sticanja dobiti iz razlika u cijeni na raznim deviznim tritima u svijetu. Ovaj
posao tradicionalno vre banke specijalizovane za transakcije na deviznim tritima.
Arbirtraeri permanentno prate devizna trita u svijetu i kada otkriju da postoji mala
razlika u cijenu neke valute na raznim tritima, oni brzo kupuju valutu na tritu
gdje je cijena neto nia i prodaju je odmah na tritu sa viom cijenom. Pri tome
arbitraeri ne ulaze u devizni rizik, jer istovremeno kupuju i prodaju istu valutu, pri
emu stiu dobit, to je i motiv njihovog poslovanja. Postojanje devizne arbitrae
djeluje na nivelaciju deviznih kurseva na deviznim tritima u svijetu. U savremenim
uslovima postojanje jake i brze informacione tehnologije, mogunost formiranja
zarade iz arbitranih poslova je vrlo mala, pogotovo kod valuta koje imaju veliki
promet ma deviznim tritima.

1.2.

Spekulativne transakcije

Spekulativne transakcije predstavljaju neto kupovinu/prodaju neke valute, ime se

mijenja valutna struktura u portofoljiu deviznih transaktora. Cilj spekulativnih
transakcija jeste sticanje kapitalne dobiti, pri emu je bitno da se dobro procijeni
predstojea promjena deviznog kursa izmeu dvije valute. Ali spekulativne
transakcije, za razliku od arbitranih transakcija, sadre devizni rizik. Kod
spekulativnih transakcija mijenja se neto devizna pozicija (tzv.devizna izloenost) u
odreenim valutama kod nosilaca finansijskih aktiva. Spekulanti mogu namjerno da
stvaraju poveanu aktivu u nekoj valuti (to go long), ili obratno, da namjerno ulaze u
situaciju kada imaju deficit u nekoj valuti (to go short). U prvom sluaju spekulanti
oekuju da e doi do porasta, a u drugom sluaju do pada kursa dotine valute.

1.3.

Heding transakcije

Heding transakcije znae trini tfansfer rizika promjene deviznog kursa. To je

odbrambeni tip deviznih transakcija u kojima uglavnom uestvuju kompanije koje se
bave izvoznim ili uvoznim poslovima. Te kompanije ele da obezbijede stabilnu
Seminarski rad
Page 5

Devizno trite i devizni kurs

protivvrijednost deviznog priliva/odliva novca u domaoj valuti. Ovaj tip poslova je
naroito znaajan kada zakljueni izvozno/uvozni poslovi treba da se izvre poslije
nekoliko mjeseci, tako da u momentu naplate/plaanja devizni kurs moe da bude
promijenjen.

2. INTERBANKARSKO SPOT TRITE

Pod deviznim tritem podrazumijeva se mehanizam povezivanja transaktora koji
ele da kupe jednu valutu u zamjenu za drugu. Pri tome postoje dva organizaciona
oblika putem kojih se institucionalno operacionalizuje regularna valutna trgovina. To
su:

devizne berze;
vanberzanska devizna trita.4

Kod berzanske organizacije deviznog trita, sve devizne transakcije obavljaju se

u berzanskoj sali i to po odredjenoj procedure. Berza se kao organizacioni oblik
deviznog trita zadrala u nekim evropskim zemljama. Meutim, sada u svijetu
dominira vanberzanski i decentralizovani oblik deviznih trita (tzv. Over-thecounter market OTC market). To je zapravo angloameriki tip deviznog trita koji je
danas postao dominantan u svijetu, posebno kod razvijenih zemalja koje imaju punu
valutnu konvertibilnost. Vanberzansko devizno trite sastoji se iz mrea banaka,
deviznih brokera i dilera, ija je funkcija da poveu kupce i prodavce deviza. Ali i
vanberzansko devizno trite predstavlja organizovani sistem sa odredjenim
pravilime ponaanja. Decentralizovano vanberzansko devizno trite moe da
funkcionie samo uz jaku tehnoloku podrku. Devizne dilere i brokere meusobno
povezuje informaciona tehnologija koja, pored telefona i faksa, u sve veoj mjeri
koristi kompjutersku mreu preko satelita. Na taj nain se obezbedjuje momentalno
povezivanje deviznih dilera i brokera ne samo unutar jedne zemlje nego i izmedju
zemalja i kontinenata. Medjutim, za neka specifina devizna trita kao to su
trita finansijskih fjuersa i valutnih opcija zadrdan je koncept specijalnih
berzanskih institucija.
Glavni uesnici na deviznim tritima su komercijalne banke, preko kojih se u
razvijenim zemljama ostvaruje ak oko 90-95% ukupnih deviznih transakcija. Pri
tome se komercijalne banke mogu pojaviti u ulozi deviznih dilera i deviznih brokera.
U prvom sluaju banke vre devizne transakcije za svoj raun, tako da per saldo
4 irovi, Milutin: Devizni kurs, Beograd, 200. Str.168

Seminarski rad
Page 6

Devizno trite i devizni kurs

poveavaju ili smanjuju svoje holdinge u odredjenim valutama , preuzimajui na
sebe devizni (valutni) rizik koji nastaje ukoliko bi dolo do promjene deviznih
kurseva. Ako se banke javljaju u deviznim transakcijama u funkciji brokera, one
ulaze u transakcije po nalozima svojih komitenata preduzea i graana. U ovom
drugom sluaju banke ne ulaze u devizne rizike, a za svoje usluge naplauju
proviziju.
Jezgro deviznog trita na meunarodnom planu je interbankarsko trite, na
kojem uestvuju samo velike komencijalne banke koje obavljaju devizne transakcije
izmeu sebe, s tim da se nalaze u raznim zemljama (valutnim podrujima). Velike
banke se na deviznom tritu javljaju u funkciji deviznih dilera, to znai da
preuzimaju na sebe devizne rizike. Banke koje vre funkciju deviznih dilera treba da
raspolau dovoljno visokim iznosom kapitala kako bi mogle da pokriju gubitke
ukoliko doe za njih do nepovoljne promjene deviznih kurseva. Manje banke kao i
filijale veih banaka uestvuju u poslovanju deviznih trita bez preuzimanja
deviznog rizika u tom smilslu to samo tehniki sprovode naloge svojih komitenata (
preduzea i graana) u vezi kupovine ili prodaje devinih sredstava. Ove banke rade
iskljuivo za proviziju, pri emu dalje prenose dobijene naloge velikim bankama koje
su direktno ukljuene u meunarodno bankarsko trite.
Da bi vanberzansko devizno trite moglo da obezbeuje kontinuelno formiranje
deviznih kurseva, neophodno je postojanje tzv. Market-mejkera (market makers). 5
Kada neka banka trai od banke koja se pojavljuje u funkciji market mejkera da
saopti svoje kotacije neke valute, ova druga banka u tom trenutku ne zna da li prva
banka eli da kupi ili proda dotinu valutu. Prema tome , market mejker mora da
bude spreman da u svako doba kupi ili prodaju valutu po cenama koje nudi. Kupovni
kurs market mejkera za neku valutu se naziva, bid rate, a prodajni kurs ask rate ( ili
offer rate). Kontrabanka koja stupa u kontakt sa bankom koja se u konkretnom poslu
pojavljuje kao market mejker obino stupa u kontakt sa nekoliko banaka traei
najpovoljniji kupovni ili prodajni kurs u zavisnosti od toga da li eli da kupi ili proda
neku valutu. Koncept banke kao market mejkera obezbeuje kontinuelnost deviznog
trita, poto u svakom momentu postoje banke koje su po odreenom kursu
sposobne da kupe/prodaju stranu valutu. Sem toga, poto banka koja je market
mejker ne zna u momentu davanja svojih kotacija da li kontrabanka namjerava da
kupi ili proda stranu valutu, koncept market mejkera obezbjedjuje kratkoronu
stabilnost na deviznom tritu, jer u datom momentu banke market mejkeri imaju
fiksne kukpovne i prodajne kurseve. Ali kad je market mejker saoptio svoje kotacije,
5 Radi se zapravo o velikim komercijalnim bankama koje na zahtjev neke druge
banke moraju u svakom momentu da ponude dvije kotacije za istu valutu kao i
koliine te valute koju su spremne da kupe i prodaju.

Seminarski rad
Page 7

Devizno trite i devizni kurs

ta ponuda vai samo jedan minut, a poslije toga market mejker ima pravo da izmijeni
svoje kotacije u skladu sa kretanjem deviznih kurseva na tritu.
Banke kao devizni dileri (market mejkeri) koriste kursnu razliku (spred) radi
pokria trokova i stvaranja odredjene profitne mare. Ipak velike banke, koje se
javljaju u funkciji deviznih dilera, vie raunaju na kapitalnu dobit, koja nastaje
ukoliko dodje do promjene deviznih kurseva koje su povoljne za tu banke.
Na interbankarskom tritu postoje dva bitna izuzetka od generalnog pravila da
velike komercijalne banke imaju funkciju market mejkera. Prvi izuzetak se javlja
kada neki klijent zatrai od svoje banke, koja je inae na interbankarskom tritu
djeluje kao dilerska banka (market mejker), da kupi na primjer norveku krunu ili
neku drugu valutu u kojoj taj devizni diler nema aktivnu trgovinu. U tom sluaju
dilerska banka A dobija upit od dilerske banke B za cijenu (kurs) norveke krune.
Poto se banka A ne bavi trgovinom norvekim krunama, ona moe da kontaktira
banku C i da od nje trai kurs za kupovinu odredjenog iznosa norvekih kruna. Pri
tome banka A ne trai od banke C dvostruku kotaciju ve jednostranu cijenu za
kupovinu kruna. Banka A ne trai od banke C dvostruku kotaciju, jer ne eli da banka
C kasnije trai od nje dvostruku kotaciju za norveke krune. Ako banka B prihvati taj
kurs, banka A sklapa dvostruki aranman i to sa bankom B i sa bankom C. U tom
sluaju banka A zapravo ne postupa po principima market mejkera ve faktiki ima
ulogu brokera u povezivanju banke B i banke C. To je back-to-back transakcija.
Alternativno banka A moe da na osnovu raspoloivih informacija odredi kurs za
norveku krunu i da udje u transakciju na svoj rizik.6
Drugi izuzetak nastaje kada dilerske banke na interbankarskom deviznom tritu
koriste samostalne brokerske firme kao posrednike izmeu dilerskih banaka. Pri
tome se esto radi o velikim brokerskim kuama koje imaju globalni radijus
poslovanja i koje servisiraju interbankarsko trite 24 asa dnevno. Kako brokerska
firma naplaauje proviziju za svoju uslugu od obe banke poslije obavljenog posla,
postavlja se potanje zato se ponekad koriste brokeri,, iako je takva transakcija
skuplja u odnosu na direkatan diling izmedju dvije dilerske banke. Odgovor je
dijelimino u tome da dilerske banke ne mogu uvijek da nadju partnersku banku za
odredjeni posao, ali se to odnosi uglavnom na transakcije sa valatama koje nisu
predmet vee trgovine. Ipak se dogadja da i u poslovanju sa valutama koje su u
velikom prometu, dilerske banke ponekad zatrae asistenciju brokerskih firmi.
Uzmimo da dilerska banka ima dugu poziciju u britanskim funtama i da kurs funte na
tritu raste. Ako devizni diler osijea da je porast kursa funte skoro zavren, on eli
da smanji svoju dugu poziciju u funtama. Ali ako devizni diler, poznat kao
6 irovi, Milutin: Devizni kurs, Beograd, 200. Str. 170

Seminarski rad
Page 8

Devizno trite i devizni kurs

specijalista za kretanje kursa funte, udje na trite direktno, njegova prodaja velikog
iznosa funti moe odmah da promjeni trend kursa na tritu, usled ega bi ovaj
devizni diler pretrpio gukbitke. Zbog toga, devizni diler moe da kontaktira jednog
ili vie devznih brokera i da napravi dvostruku kotaciju ne otkrivajui da li ima
namjeru da kupi ili proda funte. U tom sluaju je anonimnost deviznog dilera
zatiena preko brokera i prodaja funti nee predstavljati gubitak za dilera.
Na interbankarskom tritu pojavljuju se i centralne banke da bi, naroito na
kratak rok, djelovale na stabilizaciju deviznog kursa nacionalne valute i odsjecale
kratkorone varijacije kursa koje negativno djeluju na regularno funkcionisanje
deviznog trita kao sastavnog dijela ukupnog trinog sistema u zemlji. Pri tome
intervenicje centralne banke na deviznom tritu djeluje na kvantum primarnog
novca. Tako ukoliko centralna banka prodaje devize iz svojih rezervi na deviznom
tritu, da bi sprijeila depresijaciju deviznog kursa domae valute, ona od kupaca
deviznih sredstava povlai kontravrednost u domaoj valuti, to praktino znai
smanjenje primarnog novca. Obratno, ukoliko postoji suficit u deviznom bilansu
zemlje i na deviznom tritu se formira viak deviza, centralna banka moe da djeluje
u pravcu prijeavanja trine apresijacije kursa putem kupovine vika deviza. U tom
sluaju centralna banka odobrava prodavcima deviza kontravrednost u domaoj
valuti, to dovodi do porasta primarnog novca.

3. TERMINSKO TRITE

Na terminskom deviznom tritu (forward market) zakljuuju se ugovori o

razmjeni jedne valute za drugu u nekom buduem terminu s tim da su devizni kurs,
datum isporuke i iznos transakcije fiksirani u momentu sklapanja terminskog
ugovora.7 Najei rokovi kod terminskih transakcija su 1,2,3,6 i 12 mjeseci, mada
su mogui i drugi rokovi. Kada banka organizuje terminske ugovore sa svojim
klijentima (kompanijama), one su spremne da rokove terminskih ugovora prilagode
potrebama svojih klijenata. Medjutim, ako se terminski ugovori zakljuuju izmedju
komercijalnih banaka, onda su rokovi terminskih ugovora skoncentrisani na multiple
od 30 dana ( 30 dana, 60 dana, 90 dana itd).
Terminske transakcije se, slino kao i spot transakcije, obavljaju uglavnom preko
vanberzanskih deviznih trita (tzv. Over-the-counter markets, OTC trita) na
7 Komazec, S., Risti, R.: Monetarne i javne finansije, VP Beograd, 2003.god.
Str 337.

Seminarski rad
Page 9

Devizno trite i devizni kurs

kojem terminski dileri i brokeri stupaju izmeu sebe u kontakte preko telefona ili
kompjuterskih sistema. I na interbanakarskom terminskom tritu posoje devizni
market mejkeri (devizni dileri) koji formiraju terminske kurseve, tako da nude
dvostruke kotacije za odredjene valute i za odredjene termine. Na terminskom tritu
je bazina valuta ameriki dolar, dok su glavne kontravalute evro, britanska funta,
vajcarski franak, japanski jen, kanadski dolar, itd. Terminski devizni kursevi
izmedju nedolarskih valuta formiraju se sluno kao i spot kursevi u smislu ukrtenih
kurseva.
Osnovna svrha terminskih deviznih transakcija jeste eliminisanje rizika deviznog
kursa; stoga su ove transakcije pogodne za izvornike i uvoznike. Tako izvoznik moe
terminski da proda odreeni iznos u stranoj valuti koji e primiti poslije ne pjrimjer
90 dana i to po kursu koji ne terminskom deviznom tritu vai u momentu
zakljuenja terminskog posla. Iako e izvoznik razmjenu stranog i domaeg novca
obaviti recimo kroz 90 dana, on u momentu zakljuenja terminskog ugovora tano
zna koliki e iznos primiti u domaoj valuti. Na taj nain je izvoznik otklonio devizni
rizik koji nastaje u vezi sa eventualnom promjenom deviznog kursa. Dodue
promjena deviznog kursa poslije 90 dana mogla bi da bude korisna za izvoznika da
nije zakljuio terminski ugovor. Medjutim, terminska transakcija za izvoznika ima
defanzivan karakter, to znai da on eli da se osigura protiv gubitka koji bi nastao
ukoliko dodje za njega do nepovoljnog kretanja deviznog kursa.
Isto tako i uvoznik moe da se osigura protiv deviznog rizika ako terminski kupi
stranu valutu koja mu je potrebna za plaanje uvoza recimo poslije 60 dana od
momenta zakljuenja terminskog posla. U tom sluaju uvoznik e kroz 60 dana
platiti kupljenu stranu valutu time to daje protivvrijednost u domaoj valuti i to po
terminskom kursu koji je vaio u momentu sklapanja ovog aranmana. I u ovom
sluaju uvoznik ima defanzivnu strategiju da se zatiti od eventualnog negativnog
kretanja deviznog kursa (heding strategija).
Na terminskom tritu neke valute imaju terminski diskont, a druge terminsku
premiju. Valuta ima terminski diskont kada je na terminskom tritu kurs te valute
nii nego na spot tritu. Obratno, terminska premija postoji kada valuta ima veu
cijenu na terminskom tritu negto na spot tritu.
Razlike izmedju spot i terminskog kursa mogu se objasniti razlikama u kamatnim
stopama kod dvije posmatrane valute. Drugim rijeima, postoji veza izmedju
spot/terminskog kursa i diferencije kamatnih stopa u dvije posmatrane valute.
Terminske transakcije mogu se obavljati na dva naina: direktno i putem svopa.
Direktne (autright) terminske transakcije postoje kada dva devizna transaktora
zakljue ugovor o razmjeni dvije valute koja e biti izvrena poslije odredjenog broja
Seminarski rad
Page 10

Devizno trite i devizni kurs

dana i to po terminskom kursu koji je formiran na tritu u momentu zakljuenja
terminskog posla. Kod direktne terminske transakcije u momentu zakljuivanja
terminskog posla ne postoji transfer valuta, jer se dvije valute razvjenjuju u momentu
dospijea terminskog ugovora. Na dananjim terminskim tritima u svijetu samo
manji dio ukupnih terminskih transakcija obavlja se na gornji nain.
Glavni dio terminskih transakcija ostvaruje se putem svop transakcija, pri emu
dolazi do (a) spot prodaje jedne valute za koju se dobija druga valuta terminski ili (b)
svot kupovine jedne valute u zamjenu za drugu valutu koju transaktor stavlja na
raspolaganje drugom transaktoru terminski. Terminska transakcija na bazi svopa
sadri dva simultana posla: prodaju jedne valute i kupovinu druge valute, pri emu se
jedna transakcija vri na spot a druga na terminskoj bazi. Dok kod direktne
terminske transakcije postoje dva uesnika, dotle kod svop terminske transakcije
postoje tri uesnika. Svop aranmani kod terminskih deviznih poslova otvaraju ire
mogunosti ratznih opcija.
Jedna od opcija kombinovanja terminskih i spot transakcija je rollover swap, kada
npr. transaktor prodaje valutu na spot tritu i kupuje na terminskom tritu. U toj
kombinaciji transaktor putem prodaje na spot tritu stvara drugu novanu
poziciju. On taj novac plasira na bazi rolling principa, principa sa kratkim
rokovima( na dnevnoj ili nedeljnoj bazi) ali najkasnije do dospjea terminskog
ugovora.8

4. TRITE FJUERSA I OPCIJA

Valutni fjuersi i opcije predstavljaju derivativne finansijske istrumente koji su se
razvili u novije vrijeme u cilju zatite od kursnih rizika (hading) ili valutnih
spekulacija. Promet valutnih fjuersa i opcija vri se na specijalizovanim berzama a
ne na OTC deviznim tritima kao to je sluaj sa sport i terminskim poslovima.
Valutni fjuersi (currency futures) su modifikovani oblici terminskih ugovora
(forwards) s tim to se kupuju i prodaju na specijalizovanim deviznim berzama. Dok
se standardni terminski ugovori (forvardsi) zakljuuju prema specifinim potrebama
dvije ugovorene strane, dotle se valutni fjuersi zakljuuju u standardizovanim
oblicima upravo zbog toga da bi se olakao promet tih ugovora na specijalizovanim
berzama. Valutni fjuersi su ugovori o kupovini ili prodaji odredjene valute po
odredjenom deviznom kursu i sa isporukom u odredjenom buduem terminu. Za
8 irovi, Milutin: Devizni kurs, Beograd, 2000. Str. 177.

Seminarski rad
Page 11

Devizno trite i devizni kurs

razliku od terminskih ugovora, valutni fjuersi imaju dospijea samo u etiri termina
godinje i to svake tree srijede u martu, junu, septembru i decembru. Visina fjuers
ugovora za kiupovinu i prodaju odredjenih valuta je takodje standardizovana. Na
fjuers berzama trguje se samo sa nekoliko glavnih valuta (evro, japanski jen,
britanska funta, vajcarski franak itd) i to iskljuivo u odnosu na ameriki dolar..
Zakljuilvanje fjuers ugovora vri se na pomenutim berzama iskljuivo putem
direktnog kontakta izmedju lanova berze (open outcry). Za razliku od termiskih
interbankarskih trita, na fjuers berzama se formiranje cijene ugovora (deviznog
kursa) kao i zakljuivanje posla ne moe da vri putem telefona, teleksa ili
kompjuterskih sistema. Poto su novani iznosi u standardizovanim fjuers
ugovorima fiksni, to se poslovi mogu obaviti putem zakljuenja onolikog broja
fjuers ugovora koji priblino odgovara potrebama transaktora koji na ovaj nain
ele da se zatite od kursnog rizika ili da udju u spekulativne poslove u oekivanju
promjene deviznog kursa.
Iako se fjuers ugokvori sutinski zakljuuju izmedju dva poslovna partnera, u
formalno pravnom smislu se za svaki fjuers posao zakljuuju dva ugovora i to:

izmedju klirinkog ureda (celearing house) i kupca kao i

izmedju klirinkog ureda i prodavca fjuers ugovora.

Klirinki ured pojavljuje se kao ugovorna strana u cilju garantovanja finansijskog

izvrenja svakog fjuers ugovora. Pri tome klirinki ured pri fjuers berzi dobija od
uesnika u berzanskim transakcijama poetni obavezni depozit za svaki fjuers
ugovor. U toku vaenja fjuers ugovora iznos obaveznog depozita moe se
poveavati ili smanjivati u zavisnosti od kretanja deviznog kursa. Ovaj obavezni
depozit iznosi oko 4% od vrijednosti ugovora i on se vraa kada dodje do likvidacije
fjuers ugovora.
Fjuers trita su samo inovativni oblik u odnosu na standardna terminska
(forward) devizna trita. U oba sluaja radi se terminskoj kupovini i prodaji deviza u
cilju zatite od kursnog rizika (heding) ili u cilju ostvarivanja profita na oekivanoj
promjeni kursa (spekulativne transakcije). Razlika je samo u oblicima funkcionisanja
ova dva trita deviza. Standardna terminska trita (forward markets) imaju
prednost u odnosu na fjuers trita utoliko to se ugovori mogu zakljuivati prema
potrebama individualnih transaktora, to tadkodje vai i za rokove dospijea.
Medjutim kod fjuersa su iznosi ugovora kao i rokovi dospijea standardizovani. S
druge strane, fjuers trita imaju odredjene prednosti u odnosu na standardna
terminska trita, jer se transakcije mogu obavljati na specijalizovanim berzama i to
u vrlo velikim iznosima i pod kontrolom same berze. Transakcioni trokovi su niski,
Seminarski rad
Page 12

Devizno trite i devizni kurs

a berza preko klirinkog ureda praktino garantuje finansijsko izvrenje ovih
ugovora.
Valutne opcije (curency options) predstavljaju specifine ugovore o razmjeni
valuta, po kojima jedna ugovorena strana ima pravo, ali ne i obavezu, da kupi (call
option) ili proda (put option) odredjenu valutu po ugovorenom kursu koji je formiran
u momentuj zakljuivanja transakciaje. Spoljnotrgovinska kompanija, koja eli
zatitu od kursnog rizika, dobija putem valutnih opcija potpuno novi pristup u
odnosu na terminske (forvard) ili fjuers ugovore. Ako izvodjaka kompanija, koja
treba da dobije devize u kasnijem terminu, eli zatitu (heding) od nepovoljne
promjene kursa, ona moe da zakljui put opciju koja znai uslovnu prodaju deviza.
Ako uvoznika kompanija, kojoj su potrebne devize za plaanje inostranstvu u
nekom kasnijem terminu, eli da se zatiti od nepovoljne promjene kursa (heding),
ona moe da zakljui call opciju koja znai uslovnu kupovinu deviza. To znai da
kupac put ili call opcije koristi svoje pravo na osnovu ugovora o opciji jedino u
sluaju kada je kretanje spot deviznog kursa za njega anepovoljnije od kursa po
opcionom ugovoru. Ako to nije sluaj, kupac opcije jednostavno ne koristi opcioni
utgovor. Ali poto opcioni ugovori predstavljaju trine oblike transfera rizika, to se
mora uspostaviti trina ravnotea izmedju kupaca i prodavaca opcionih ugovora.
Kako po opcionom ugovoru kupac opcije ima samo pravo ali ne i obavezu da izvi
kupovinu ili prodaju valuta po ugovorenom kursu, to prodavac opcije mora da dobije
odgovarajuu kompenzaciju u vidu opcione premije. Tako se putem opcione premije
formira trina ravnotea izmedju interesa kupca i prodavca valutnih opcija.
Kukpovina i prodaja valutnih opcija vri se po pravilu na specijalizovanim
berzama. Valutne opcije zakljuuju se na berzama samo u standardizovanim
iznosima, tako da se za vee poslovne transakcije moe zakljuikti nekoliko ugovora
o valutnim opciajama. Rokovi dospijea valutnih opcija su takodje standardizovani i
istiu u martu, junu, septembru, i decembru. Trguje se samo sa opcijama na nekliko
glavnih valuta i to uvijek u odnosu na ameriki dolar, pri emu postoje izvjesne
razlike u broju i kompoziciji valuta kod postojeih specijalizovanih berzi u svijetu.
Poto se na berzama za valutne opcije mogu zakljuiti ugovori koji iswtiu samo u
fiksiranim terminima svaka tri mjeseca, to se ovi termini esto ne poklapaju sa
eljenim terminima od strane izvoznikih i uvoznikih kompanija. Zbog toga, pored
specijalizovanih berzi, postoje i vanberzanska trita (OTC markets) , koja imaju
dopunski karakter u odnosu na specijalizovane berze. Na vanberzanskim tritima
mogu se zakljuivati ugovori o opcijama izmedju banaka i kompanija prema
specifinim potrebama tih kompanija.

Seminarski rad
Page 13

Devizno trite i devizni kurs

ZAKLJUAK

Devizno trite predstavljalo je novu instituciju cjelokupnog privrednog sistema.

To je bilo jedinstveno trite za cijelo podruje. Predmet poslovanja deviznog trita
je kupovina i prodaja deviza koje su od znaaja za odravanje likvidnosti privrede u
meunarodnim plaanjima.
U funkcionalnom pogledu se devizna trita mogu podijeliti na etiri kategorije:
promptna (spot); terminska (forwards); fjuers (futures) i opcijska (options) devizna
trita. Osnovno devizno trite je promptno (spot) devizno trite, na kojem dolazi
do kupoprodaje dvije valute sa rokom isporuke najkasnije za dva radna dana, poslije
zakljuene transakcije. Kod deviznih terminskih trita, kupoprodaja dvije valute se
zakljuuje danas po formiranom terminskom kursu s tim da se isporuka valute vri u
predvienom kasnijem terminu. Fjuersi i opcije su specijalni devizni ugovori kojima
se trguje na posebnim berzama. Pri tome su fjuersi samo drugi oblik terminskih
ugovora.
U radu su obraivani i sljedei tipovi deviznih trita, a to su: Interbankarsko spot
trite, terminsko trite i trite fjuersa i opcija.
to se tie uesnika na deviznom tritu, bitno je, pored komercijalnih banaka,
pomenuti sljedee: firme koje se bave spoljnotrgovinskim poslovima, nebankarske
finansijske institucije i centralne banke.

Seminarski rad
Page 14

Devizno trite i devizni kurs

LITERATURA

irovi, Milutin: Devizni kursevi, Beograd, 2000.

Komazec, S., Risti, .: Monetarne i javne finansije, VP

Beograd, 2003.
Milojevi, Aleksa: Osnovi ekonomije, Srpsko Sarajevo, 2002
Simovi, M.: Monetarne i javne finansije, Ekonomski fakultet,
Pritina, 2000.
Internet

Seminarski rad
Page 15