Arsimimi (si baz pr diskriminim)

Pr shembull, prakticizmi i t drejtave dhe

lirive mund t jet i kufizuar pr shkak t
arsimimit t individit n raste kur informatat e
nevojshme relevante pr jetn e prditshme
jepen n mnyr joadekuate, q sht i
pakuptueshm pr personat me arsimim m t
ult. Arsimimi si baz e diskriminimit mund t
manifestohet edhe n rastet kur prdoret si
kriter pr punsim ose ndonj lloj tjetr i
angazhimit n pun, e nuk paraqet kusht
thelbsor, por pundhnsi me qllim e
inkorporon q t prjashtoj kategori t
caktuar t qytetarve nga mundsia pr t
aplikuar. Kriteret e ktilla (t aplikuara n

Asimilimi i dhunshm shpesh shoqrohet me kolonizim dhe me

shprngulje t dhunshme. Asimilimi i dhunshm mund t prdoret
me qllim q t shtypen subkulturat, si akt i diskriminimit kundr
pakicave ose si instrument politik me qllim q t krijohet unitet
nacional (shpesh me arsyetimin se n kt mnyr pamundsohen
burimet e mundshme t aktiviteteve subversive).
Adaptim i arsyeshm: Pr shembull, obligimi pr ndryshim pr shkak t
mundsimit pa penges t qasjes s personave me invaliditet deri te
objektet publike, adaptim t mjeteve pr transport publik (me qllim t
qasjes s tyre pr personat me invaliditet, pr personat e moshuar dhe
pr foshnjat n karroca), disejnimi i tualeteve n institucionet publike t
arritshme pr personat me invaliditet, vendosja e ashensorve n
objektet publike, sinjalet me z n udhkryqe.

Barazia politike parim sipas t cilit secili ka t drejt t marr pjes n

jetn politike (e drejta t merret pjes n pushtet, t merret pjes n
procesin e vendimmarrjeve, t zgjedh dhe t zgjidhet).
Diskriminim Q nj situat e caktuar t mund t identifikohet si
diskriminuese sht e nevojshme t ket tre vepra komplementare t
definicionit t diskriminimit:
1. Aktiviteti (do dallim, prjashtim, kufizim ose veprim jo i barabart
ose mosveprim)
2. Baza e diskriminimit (i dhn n kushtetut, n ligjet ose n
dokumentet ndrkombtare)
3. Pasojat nga diskriminimi (jo mundsimi ose vshtirsimi i pranimit,
gzimit ose prakticizmi nga ana e t gjitha personave mbi baz t
barabart t gjitha t drejtave dhe lirive, gjegjsisht n trajtim t
pavolitshm t nj personi lidhur me personin tjetr n situat t
ngjashme) Si diskriminuese do t llogaritet: do sjellje aktive ose pasive
nga ana e autoriteteve publike, si dhe nga ana e personave juridik dhe
fizik n jetn publike dhe sektort publik, q krijojn baz pr
privilegjimin ose deprivilegjimin n mnyr t paarsyeshme, t personit,
nj grupi njerzish ose bashksis, ose q i ekspozon n raport jo t
drejt dhe degradues n krahasim me personat tjer, grup personash ose
bashk- si n situat t ngjashme t bazuar n ndonj baz

sht br me veprim apo me mosveprim

2. sht br nga ana e personave fizik ose juridik, gjegjsisht n
sektorin privat ose publik
3. Nse bhet fjal pr akt t dhnies m pak t drejta ndonj
personi (deprivilegjim) ose dhnia e m shum t drejtave ndonj
personi (privilegjim) Diskriminimi mund t paraqitet n t gjitha
sferat e jets publike dhe private. Pr shembull:
1. N vendin e puns njeriu me orientim jo heteroseksual sht
refuzuar n konkursin pr punsim pa arsyetim adekuat dhe
pavarsisht nga kualifikimet e tija profesionale. Puntorja nuk
merr avancim pr shkak se sht shtatzne ose pr shkak se
ka fmij pr t ciln duhet t kujdeset.
2. 2. Kur blihen ose shfrytzohen t mira dhe shrbime personi
n karroc invalidore nuk mund t hyj n restorant pr shkak
se karroca e tij z shum vend.
3. 3. Kur blihet ose huazohet patundshmri iftit me fe islame
nuk u jepet me qira banesa pr shkak t prcaktimit t tyre
fetar.
4. N shkoll ose n fakultet fmijt me prkatsi t ndryshme
etnike trajtohen ndryshe gjat konfliktit n shkoll.

Diskriminim i drejtprdrejt
Diskriminim i drejtprdrejt sht do veprim i pavolitshm (np rmjet
aktit t dallimit, prjashtimit, kufizimit ose privilegjit) q si rezultat ka
ose do t mund t kishte marrjen, shkeljen ose limitimin e njohjes,
gzimit ose prakticizmit t barabart t drejtave t njeriut dhe lirive
themelore, mbi disa nga bazat diskriminuese.
Gjat intervists pr punsim, pundhnsi pyet nse aplikuesi pr
pun grua ka fmij dhe prgjigja pozitive n pyetjen rezulton me
refuzimin e kandidatit me arsyetimin se nuk sht adekuate pr at
vend pune, pr shkak se fmijt krkojn shum kujdes dhe ekziston
rreziku t mungoj n pun.
konkursi pr punsim ka t bj vetm pr pjestart e njrs gjini pa
ekzistimin e shkakut t arsyeshm ligjor.
kur sht parapar kufiri i moshs pr punsimin e par pa ekzistimin e
shkakut t arsyeshm ligjor
Pr diskriminim
jo t drejtprdrejt bhet fjal kur: Rregull ose kusht i
Diskriminimi
jo i drejtprdrejt
caktuar q aplikohet ndaj t gjithve, mund ta plotsoj nj prqindje e
vogl e njerzve nga nj grup i caktuar konkret, pr ka pjestart e atij
grupi t njerzve jan vn n situat t pavolitshme dhe,
Kur efektet nga krkesa, kushte dhe praktika t caktuara kan ndikim jo
proporcional m negativ ndaj nj grupi t caktuar t njerzve), ndrsa
me vet rregulln (kushtin) nuk mund t arsyetohet me kriter t
domosdoshm pr punn konkrete.

Grup i margjinalizuar (i dobt) (prkitja n nj grup t margjinalizuar si

baz pr diskriminim)
Gjendja martesore dhe familjare (si baz e diskriminimit)
Gjendja familjare (statusi familjar si baz pr diskriminim)
Pr shembull, lloj i ktill i diskriminimit llogaritet diskriminimi i fmijve
t lindur jasht martess (fmij jasht martese) n krahasim me ata t
lindurit n martes. Ose kur, pundhnsi nuk dshiron t punsoj grua
ose burr t cilt kan obligim t kujdesen pr antar t familjes m t
ngusht ose m t gjer.
Gjuha (si baz e diskriminimit) Pr shembull, mund t bhet fjal pr
diskriminimin n baz t gjuhs n rast kur pundhnsi refuzon t
punsoj npuns i cili e flet rrjedhshm gjuhn e komunikimit q
krkohet, por me theks t theksuar t huaj. Ose, kur personi nuk sht
pranuar n pun pr shkak t mosnjohjes s gjuhs zyrtare, edhe krahas
asaj q gjuha nuk sht kriteri thelbsor pr kryerjen e detyrave.
Diskriminimi n baz t gjuhs n kuptimin m t gjer mund t ket
bj edhe me mospranimin e llojeve t ndryshme t komunikimit,
gjegjsisht, trajtim i ndryshm i njerzve pr shkak t mnyrs n t
ciln shprehen (ku renditen edhe llojet e ndryshme t komunikimit
joverbal si pjes nga mnyra tradicionale e komunikimi

Koncept i krijuara shoqror i mashkullis dhe femris q

prbhet nga cilsi ose karakteristika adekuate, t cilat pritet ti
ken pjestart e secils gjini (rolet gjinore). Gjinia ka t bj
me dallimet n rolet sociale dhe prgjegjsit q i jepen
femrave dhe meshkujve nga ana e bashksis. Gjinia sht
kategori shoqrore dhe i prcakton rolet shoqrore t cilat
pritet ti ket burri dhe gruaja n jetn publike dhe private.
supozimi se nj person duhet t ket rol t caktuar n shoqri.
Nse dallimi bhet vetm n baz t gjinis (diskriminohet
ndonj person vetm pr shkak t faktit se sht femr) bhet
fjal pr diskriminim gjinor. do gj tjetr sht diskriminim
gjinor. Gjinia referon n role sociale t prcaktuara dhe
karakteristika t cilat ndrlidhen me gjinin e tyre. Do t thot,
fokusi sht n rolet stereotip t pjestarve t nj gjinie (m
s shpeshti ai femror) n shoqri (m s shpeshti, familja). Pr
shembull, nse n legjislacionin punues ekzistojn dispozita me
t cilat mundsohet mungesa nga puna (e paguar ose pa
pages) pr shkak t kujdesit t fmijve vetm pr pjestaret
e gjinis femrore, llogaritet se bhet fjal pr diskriminim
gjinor, pasi q niset nga ideja stereotipie se vetm nnat mund
ti ushqejn, t kujdesen dhe ti rrisin fmijt (q nuk sht e

Homofobia
Qndrim irracional, mosdurim dhe urrejtja e drejtuar nga homoseksualt
dhe lezbejkat. Bindje tipike homofobike sht se homoseksualiteti sht e
panatyrshme, se sht smundje, perversion, i rrezikshm. Homofobia n
vete prmban nivel shum t ult t emocioneve t cilat nxisin sjellje
agresive ndaj personave me orientim jo heteroseksual. Aktet e nxitura
nga homofobia mund t prbhen n sulme verbale dhe fizike dhe mund
t prmbajn komente ofenduese, poshtruese dhe degraduese.
Homofobia veanrisht sht e rrezikshme kur prdoret si arsyetim pr
aksione t dhunshme kundr homoseksualve.
T huajt Njerz q nuk kan nnshtetsi t shtetit q pr momentin
gjenden
at territor.
statusit t huajit
ndikon
legaliteti
qndrimit e
Identitetinetnik
(si bazNdaj
pr diskriminim)
Identiteti
etnik
sht iprkatsia
n
territorin
shtetit
konkret.
njerzve
n enj
bashksi,
ku ata e ndajn prejardhjen e prbashkt dhe
paraardhsit (gjeneza), gjuhn, kulturn, zakonet, religjionin, si dhe
ndjenjn dhe vetdijen se i takojn bashksis s njjt ku ata i ndajn
mitet dhe simbolet e prbashkta. Diskriminimi n baz etnike do t thot
trajtimi i ndryshm i individit sepse i takon nj bashksie konkrete etnike,
ku me pjestart tjer t asaj bashksie e ndan identitetin e prbashkt
etnik. Pjestart e nj bashksie etnike shpesh her kan edhe
karakteristika t njjta fizike (ngjyra e lkurs, forma e syve, ngjyra e
flokve), q bhet pjes e identifikimit t tyre (si nga ana e tyre ashtu
edhe nga ana e t tjerve). Kjo nuk e prjashton mundsin, njerz me
karakteristika t ngjashme fizike ti takojn bashksive t ndryshme etnike, si dhe
persona me karakteristika t ndryshme fizike ti takojn nj bashksie etnike.

Identiteti Vetdije pr veten si pjestar i nj grupi t caktuar etnik,

kulturor, religjioz ose tjetr, q dukshm dallohet pr ndonj
karakteristik ose dispozit t pranishme t vazhdueshme (ose n
periudh m t gjat kohore) e cila i bashkon pjestart e saj.

Invaliditeti (si baz e diskriminimit) Nn termin

invalid zakonisht nnkuptohet, penges e lindur ose
e fituar, penges e prhershme ose e prkohshme
fizike, mendore, intelektuale ose e shqisave t
aftsive funksionale t individit.
Interesi legjitim Paraqet arsyetim pr interesin dhe
inkuadrimin aktiv t nj subjekti t caktuar (person
fizik ose juridik) n marrjen e aktiviteteve konkrete,
pr shkak sht i prekur personalisht nga pasojat e
atyre aktiviteteve, pr shkak t interesimit t gjer t
shprehur m par pr ngjarje t caktuara shoqrore,
gjegjsisht pr shkak t autorizimeve t parapara me
ligj pr kryerjen e aktiviteteve t caktuara.

Jeta publike
Veprimi i prgjithshm dhe pjesmarrja e njeriut
jasht shtpis s tij. do gj q i takon ose sht e
lidhur me funksionimin e kombit, shtetit ose
bashksis. Pr shembull: pjesmarrja publike e
njerzve para mediumeve, n diskutime, n
konferenca, aktivitete t lidhura me punn ose
aktivitete n ndonj organizat ose shoqat qytetare,
jan pjes t jets publike. Prkundr jets publike,
jeta private definohet si: dika q i takon individit, q
ka t bj me nj person dhe marrdhniet
individuale n kuadr t shtpis, familjes, martess,
ose do gj q paraqet interesim t veant lidhur me
vet individin, q nuk sht e lidhur me t tjert,
personale. Pr shembull: mendimi personal, besimi,
integriteti fizik i personalitetit, shtpia, sendet
personale, jan pjes t jets private. Jeta private

Kultura
Modele t jets s prditshme t cilat me vetdije ose pa vetdije jan
msuar (t pranuara) nga ana e nj grupi njerzish dhe t cilat
transmetohen n nj periudh m t gjat kohore nga gjenerata n
gjenerat. T gjitha bashk kto modele e definojn mnyrn e jets s
nj grupi konkret (t prcaktuara sipas gjinis, religjionit, prkatsis
etnike, gjeografike) e cila i praktikon n vazhdimsi me gjenerata. N
kuadr t kulturave ka rregulla t caktuara dhe prcaktime morale t cilat
respektohen nga ana e pjestarve t asaj kulture. Kto modele mund t
pasqyrohen te gjuha, praktikat e zakonshme n jetn e prditshme, art,
zakonet, kremtimi i festave, ushqimi, religjioni, ritualet n sfera t
ndryshme t jets s prditshme, veshja. < Kuotat
Numr i obliguar, fiks i pozitave ose vendeve t cilat mund t plotsohen
vetm nga prfaqsuesit e bashksis s caktuar t pakicave. Arrihen me
rregulla nga m par t shkruara dhe t pranuara sipas t cilave vende t
caktuara
pune,
struktura
politike
osedo
n gj
kuadr
t arsimimit
Ksenofobia
Frik
nga t huajt,
nga
q sht
e huaj, rezervohen
pr
numrqtindividi
caktuare t
pjestarve
t ndonj
bashksie
t t
pakicave.
refuzim
ndjen
ndaj t huajit.
N t
vrtet do
thot
sjellje e papranueshme shoqrore ndaj emigrantve, puntorve
stinor, krkuesve t azilit, refugjatve dhe familjeve t tyre.

Mendimi (si baz pr diskriminim) Mendimi i paraqet idet dhe mendimet

e nj personaliteti (individi) pr dika konkrete. Ky sht qndrim,
vlersim, mendim ose analiz privatisht e formuluar, e shprehur ose vetm
e marr lidhur me ngjarjet n planin individual, n bashksi, n shtet ose
n planin global. Mendimi nuk sht fakt (nuk sht i verifikuar ose i
dshmuar).
Mosha (si baz e diskriminimit) do veprim joligjor ose i paarsyeshm ndaj
njerzve, i motivuar nga mosha e tyre (pa u mbajtur llogari pr
karakteristikat individuale t do individi). Mosha si baz e diskriminimit
mund t manifestohet lidhur me personat e moshuar dhe lidhur me t
rinjt. Edhe n rastin e par edhe n rastin e dyt sht e lidhur me
ekzistimin e stereotipave dhe paragjykimeve lidhur me moshn (e
pleqris) e individve.
Ngjyra e lkurs (si baz pr diskriminim) Nn ngjyrn e lkurs
nnkuptojm pigmentimin e lkurs s njeriut, e cila varet para s gjithash
nga faktort biologjik gjegjsisht gjenetik. Ajo mund t jet m e elur ose
m e errt.
Prkatsia ose prcaktimi politik (si baz pr diskriminim) Prkatsi ose jo
prkatsi n ndonj grupim politik, shprehja e qndrimit politik ose
manifestimi i prkatsis, gjegjsisht, refuzimi i ideologjis politike.
Prkatsia politike si baz e diskriminimit ka t bj edhe me rastet kur nj
person i caktuar nuk ka prkatsi konkrete politike.
Paragjykimet Qndrime pr njerzit, objektet dhe dukurit t cilat nuk
kan baz logjike, mbahen n vazhdimsi, t prcjella me emocione t

Person transgjinor Person i cili sht ose dshiron t jet i perceptuar ose
ka kryer ose sht procesin e kryerjes s intervenimit mjeksor q t
bhet pjestar i gjinis s kundrt. Kta persona mund t ken
karakteristika t cilat zakonisht lidhen me njrn nga gjinit, me t ciln
ata identifikohen ose i kan karakteristikat e ty gjinive. Identiteti gjinor
nuk guxon t przihet me orientimin seksual. Personat transgjinor mund
ta ken varietetin e njjt t orientimit seksual dhe personat e definuar
gjinor. Personat transgjinor jan t ekspozuar n diskriminim n t gjitha
fushat e jets publike dhe private dhe jan objekt i urrejtjes dhe sjelljes s
dhunshme. Personi transgjinior duhet t trajtohet n pajtim me
preferencn e tij personale.
Puntorja seksuale/puntori seksual Person i cili me vullnetin e vet merret
me dhnien e shrbimeve seksuale, si burim i mjeteve pr jet. Puna
seksuale sht burim i diskriminimit n t gjitha sferat e jets publike dhe
private, nga ana e personave privat dhe nga ana e prfaqsuesve t
pushtetit. Diskriminimi i zakonshm ka t bj vetm me ofruesit, e jo
edhe me shfrytzuesit e shrbimeve. Diskriminimi mund t manifestohet
n dhnien e ndihms nga ana e policis gjat nj sulmi seksual ose
tjetr, ose refuzimi t merret me qira ose t shitet banesa, poshtrim dhe
sjellja jo e barabart e puntorve n veprimtarit shrbyese (kamerier,
puntort n sportele, puntort social).
Prejardhja sociale (statusi social me baz pr diskriminim) Renditja e
njerzve dhe vendosja e hierarkis joformale dhe formale, ku disa kan
pozit t privilegjuar, ndrsa t tjert nuk kan, n baz t prkatsis s

Raca (si baz e diskriminimit) Koncept i ndarjeve t njerzve n grupe n

baz t karakteristikave t dukshme (t jashtme) fizike (ngjyra e lkurs,
flokve, forma e syve, struktura e fytyrs). Zakonisht ka t bj me grupe
njerzish t cilt ekzistojn n hapsir t caktuar gjeografike, dhe
dallohen nga t tjert pr shkak t disa karakteristikave t cilat prcillen
gjenetikisht.
Religjioni (si baz pr diskriminim) Besimi n ekzistimin e fuqis/ve mbi
njeriun, t cilat ndikojn dhe e drejtojn fatin e tij. Religjioni mund t
manifestohet n sistem t kodifikuar nga besimi dhe praktika, rituale t
caktuara, tradita, mitologji specifike dhe qndrime personale.
Stereotipat Kuptime relativisht t thjeshta dhe rigide pr karakteristikat e
pjestarve t nj grupi t caktuar ose kategori njerzish. Stereotipa jan
prjashtuese dhe nuk e reflektojn realitetin. Stereotipat mund t jen
edhe negative edhe pozitive, bazohen n informata shum t pajta dhe
jan shum rezistuese ndaj ndryshmeve. Stereotipat kan t bjn me:
gjinin (pr shembull: femrat jan vizits shum t dobt, femrat jan m
emocionale se meshkujt, femrat m shum flasin se meshkujt), racore
(pjestart e racs s zez jan m t mir n sport, ndrsa pjestart e
racs s bardh jan m krijues), prkatsia etnike (vllaht jan koprrac),
prkatsia religjioze (pjestart e fes islame jan agresiv), profesione t
caktuara (polict nuk jan inteligjent) ose karakteristika fizike (biondinat
jan m pak t menura se ato me ngjyr t errt t flokve).

Stigma
Stigma sht veori e padshiruar ose diskredituese e cila i shtohet
personit ose nj grupi t orientuar d rejt uljes s statusit t ktij personi
ose grupit n syt e bashksis. Stigma bazohet n besimin dhe paraqet
vegl t fuqishme t kontrollit shoqror. Stigma mund t prdoret q t
margjinalizoj, t prjashtoj dh t praktikoj fuqi mbi individt, t cilt
kan ose u jepen karakteristika t caktuara. Viktima m t shpeshta t
stigmatizimit jan personat t infektuar me HIV ose t smurt nga AIDS,
puntoret seksuale, personat me orientim jo heteroseksual, njerz t cilt
injektojn drog.
Shtetsia E prcakton lidhjen juridike mes individit dhe shtetit konkret.
Kt status do shtet e rregullon me legjislacion t veant dhe marrja e
tij sht e lidhur me plotsimin e kushteve t caktuara (t cilat i definon
vet shteti).
Shndeti (si baz e diskriminimit) Nn shndet nnkuptohet gjendja e
funksionimit t prgjithshm fizik, mendor, shoqror dhe shpirtror t nj
individi t caktuar (qoft q bhet fjal pr gjendjen faktike ose pr
gjendjen ku vet individi ose t tjert e perceptojn).