Plastik rnler

PLASTKLER EKLLENDRME
YNTEMLER

Polimer eriyiklerinin zellikleri

Ekstrzyon
Enjeksiyon
Kalplama yntemleri
Isl ekillendirme (Termoforming)
Haddeleme (kalenderleme)
Dkm
Kpkleme Yntemleri
Talal malat
Birletirme
Para tasarm ilkeleri
1

Plastiklerden deiik rnler elde edilebilir:

Kalplanm paralar
Ekstrzyonla elde edilen kesitler
Filmler
nce levhalar
Tel gibi rnlerin zerine yaltkan kaplamalar
Tekstil lifleri v.b.
Ayrca plastikler birok malzemenin ana
bileenidir
Boyalar
Yapkanlar
Birok kompozitin matrisi

Plastiklerin stnlkleri

Polimer Malzeme Kullanm

Son 50 ylda plastik malzeme kullanm
hzla yaygnlam ve birok dier
malzemenin yerini almtr, rnein
Daha nce metal olarak retilen birok
para artk plastiklerden yaplmaktadr
Cam ie ve kavanozlarn byk
ounluunun yerini plastik kaplar
almtr
Kullanlan polimerlerin (plastik ve lastikler)
toplam hacmi, gnmzde metallerden
fazladr (plastiklerin younluu dk
olduundan, arlk olarak
metal kullanm daha yksektir)

Hemen hemen tm biimler elde edilebilir

Kalplanarak elde edilen rnler boyut
hassasiyeti ve yzey kalitesi bakmndan ek
ilemler gerektirmezler
lem scaklklar dk olduundan
metallerden daha az enerji gerektirirler. Dk
scaklklarda yapldndan birok imalat ilemi
daha kolaydr.
Yzeylerin boyanmas veya kaplanmas
gerekmez

Plastik Biimlendirme Yntemlerinin rn

Geometrisine Gre Snflandrlmas

Plastik Trleri

Sabit kesitli ekstrzyon rnleri

Srekli levha ve filmler
Srekli lifler
Kalplanm dolu paralar
nce cidarl ii bo kalplanm paralar
Levha ve filmlerin biimlendirilmesi ile
oluan paralar
Dkm paralar
Kpkten yaplan
rnler

1. Termoplastikler
Istma ve biimlendirme srasnda kimyasal yap
deimez
Toplam plastik retiminin %70 ini oluturur, ticari
bakmdan en nemli gruptur
2. Termosetler
Istma ve biimlendirme srasnda uzun zincir
molekller apraz balarla balanr ve boyutlu
rijit bir yap oluur.
lem sonrasnda stlarak tekrar yumuatlmalar
veya eritilmeleri mmkn deildir
5

Bir polimerin viskozitesi ak hz ile der, yani yksek hzlarda

malzeme daha kolay akar duruma gelir (incelir)

Polimer Eriyikler ve Viskozite

Bir termoplastii biimlendirmek iin stlmas ve
yumuatlmas gerekir
Bu durumda polimer eriyiinden sz edilir
nemli zellikler:
Viskozite
Viskoelastisite
Viskozite, uygulanan kayma gerilmesinin malzemenin
kayma hzna etkisini veren bir byklktr
Yksek molekl arl nedeniyle polimer eriyikleri
yksek viskoziteli kaln svlardr
Plastiklerin ekillendirilmesi srasnda malzemenin
kalp iinde akmas gerektiinden nemli bir zelliktir
Gereken akma hzlar olduka yksektir ve bunu
salamak iin yksek basnlar gereklidir

ekil 13.1-Bir
Newtoniyen akkan ile
tipik polimer iin
viskozite bantlar

Bir polimerin viskozitesi scaklkla der, yani yksek

scaklklarda malzeme daha kolay akar duruma gelir (incelir)
ekil 13.2- Baz
polimerler iin
viskozitenin scaklkla deiimi: Ak
hz sabit: 103 s-1
7

Viskoelastisite

Ekstrzyon

Viskozite ve elastisitenin kombinasyonu

Bu zellik hem kat polimerler, hem de polimer eriyikleri iin
sz konusudur
rnein: ekstrzyonda kalp imesi; burada scak plastik
kalptan karken genleir

Kapal bir blmede bulunan malzemeye basn uygulanarak bir

kalp aklndan aka zorlanr; bu srada malzeme kalp
boluunun belirledii biimde, sabit kesitli bir srekli rn
oluur
Bu yntemle termoplastik ve elastomer malzemelerden boru,
hortum, profiller, film&levha, srekli lifler, kapl elektrik telleri vb
retilebilir
Srekli bir proses olarak uygulanr; daha sonra rn istenilen
boylara kesilir
Huni

Kalp imesi
Ekstrzyona urayan malzeme eski biimini hatrlar ve
kalptan ktktan sonra geri dnmeye alr
Kalp

Plastik peletler
Istclar

Ekstrzyon rn

Elek takm
(Krma plakas)

Polimer eriyii
Vida
Silindir

Kalp
Ekstrzyon
rn

Polimerin ak

Besleme blm

ekil 13.3-Kalp imesi, burada bir ekstrzyon kalbndan kta gsterilen,

polimer eriyiklerinde viskoelastisitenin aklamas

Basn blm

ekillendirme
blm

ekil 13.4-Plastik ve elastomerler iin tek vidal bir ekstrzyon makinasnn

(ekstrderin) elemanlar ve zellikleri

10

Ekstrder Vidas

Bir Ekstrderin ki nemli Blm

1. Silindir
2. Vida
Kalp ekstrderin paras deildir
Bu belirli bir profil elde etmek iin retilmi zel
bir takmdr

Ekstrder Silindiri
ap tipik olarak 25 ila 150 mm arasndadr
L/D oran genellikle 10 ila 30 arasndadr: termoplastikler
iin yksek, elastomerler iin dk deerler alnr
Malzeme vida yardmyla silindir iinden telenir
Beslenen malzeme elektrikli stclar yardmyla
yumuatlr ve eritilir, kartrma ve mekanik zorlama ile
oluan s, eriyiin snmasna katkda bulunur.

Deiik ilevlere sahip blmlerden oluur:

Besleme blm malzeme besleme hunisinden
alnr ve stlr
Basn blm polimer svya dntrlr,
kartrlr ve malzeme basn altnda kalr
ekillendirme blm eriyik homojenize edilir ve
kalp boluuna doldurulmak iin yeterli basn
oluturulur
Silindir
Vida

Adm p

Eriyiin ak
yn

Kanal
Kanat

11

ekil 13.5-Silindir iindeki bir ekstrder vidasnn ayrntlar

12

Ekstrder U Kalb

ekil 13.6- Bir ekstrder iindeki

tipik basn gradyeni; kesikli izgi,
hesaplamalarda basitlik salamak
iin kullanlan bir dz izgi
yaklamn gstermektedir.

Eriyik halindeki polimer silindir iinde ilerleyerek kalp blgesine ular.

Kalba ulamadan nce, eriyik bir eleme takmndan geer. Burada
eksenel delikler ieren bir dizi elek ve bunu destekleyen rijit bir levha
bulunur
Bu elek takmnn ilevi:
Eriyik iindeki katk ve sert paracklar filtre eder
Polimer akn dzgnletirir ve vida tarafndan oluturulan
dairesel harekete ait hatrlamay yok eder

Ekstrder inde Malzeme Ak

Silindir iinde vida dndnde polimer eriyii kalbn kna doru

hareket eder
Bu hareketin temel mekanizmas viskoz sv ile dnen vida arasnda var
olan srtnmedir, bu nedenle oluan ak Qd.
Silindirin k tarafnda basn daha yksek olduundan, malzemeyi
geri akmaya zorlayan bir geri basn vardr. Bu geri ak: Qb.
Sonuta ortaya kan net ak: Qx = Qd Qb

ekil 13.7- (Vida karakteristii

olarak da adlandrlan) ekstrder
karakteristii ve kalp karakteristii.
Ekstrder altrma (iletme)
noktas, iki dorunun kesiim
noktasndadr.
13

14

Kalp ekli ve Ekstrzyon rnleri

Ekstrzyon rnnn sabit olan kesitinin

eklini kalp aklnn biimi belirler
retilebilen rn biimleri:
Dolu profiller
i bo profiller, borular gibi
Tel ve kablo kaplamalar
Levha ve filmler
Lifler

Ekstrder silindiri

Standart biimler, rnein

Yuvarlaklar
Kare kesitler
Standart olmayan biimler
Yapsal profiller
Kap ve pencere profilleri
Otomotiv profilleri
Ev cephe kaplamalar

Daralan kalp giri

Kalp
Sktrma halkas

Ekran paketi
Eriyik ak yn

Dolu Profillerin Ekstrzyonu

Elek takm

Ekstrzyon kalb
Ekstrzyon
rn kesiti

Kalp aklk boyutu

(ubuk iin Dd)

Polimer eriyii

Kalp aklk uzunluu

Ld

ekil 13.8-(a) Yuvarlak ubuk gibi sabit dolu kesitler iin bir ekstrzyon
kalbnn yandan kesit grn; (b) Ekstrzyon rnnn kesitiyle
birlikte kalbn nden kesit grn. Kalp imesi, her iki grnte
de gsterilmitir. (Baz kalp konstrksiyon detaylar, aklama iin
basitletirilmitir
15

16

i Bo Profillerin Ekstrzyonu

rnekler: borular, hortumlar ve benzeri ii bo profiller

i bo profiller iin mandrel kullanlr
Mandreli sabitlemek iin kprlerden yararlanlr
Mandrel iinde genellikle bir hava kanal bulunur ve bu
kanaldan flenen hava, ekstrzyon rnnn iindeki
boluun kapanmasn nler

Dairesel Kesitli rnlerin Dnda

Kalp Kesitinin Tayini
ekil 13.9-(a) Bir kare kesitli ekstrzyon
rn profil elde etmek iin gerekli kalp
akl kesitini gsteren kalp kesiti; (b)
Byle bir kalp kullanarak elde edilen
ekstrzyon rn profilin kesiti
17

ekil 13.10-Boru ve hortum benzeri ii bo kesitlerin ekillendirilmesinde

kullanlan ekstrzyon kalbnn yandan grn; A-A kesiti, mandrelin
yerinde nasl tutulduunu gsteren yandan kesit grntr; B-B kesiti
ise, kalptan kmadan hemen nceki borusal enkesiti gstermektedir;
kalp imesi, apta bymeye neden olur. (Baz konstrksiyon detaylar
basitletirilmitir.

18

Ekstrzyon Hatalar

Ekstrzyonla Kablo Kaplama

plak tele polimer eriyik giydirilir ve tel kalptan yksek hzla
ekilir
Tel ile polimer arasnda hafif bir vakum uygulanarak
kaplamann iyi tutunmas salanr
Kaplanm tel su iinden geirilerek soutulur, bu srada plastik
yumuaktr ancak tel rijitlii salar
rn byk makaralara 50 m/sye ulaan hzlarda sarlr

ekil 13.11-Elektrik
tellerinin ekstrzyonla
plastik kaplanmas
19

20

Polimer Levha ve Film

Levha ve Film retim Yntemleri

Levha
Kalnllar 0.5 mm den 12.5 mmye kadar
Yass rnler ve termoforming iin yar mamul
malzemeler elde etmek iin kullanlr
Film
Kalnlklar 0.5 mm altndadr
Ambalaj malzemeleri (paketleme iin, alveri poetleri,
p torbalar vb)
Daha kaln filmler, havuz kaplamalar gibi
uygulamalarda kullanlabilir

En yaygn olarak kullanlan seri retim yntemleri:

Yark Kalpl Ekstrzyon Slit-Die
flemeli (iirmeli) Film Ekstrzyonu
Haddeleme Kalenderleme

Yark Kalpl Ekstrzyon

Polimer Levha ve Film retilen Malzemeler

Btn termoplastikler

Polietilen, ounlukla dk younluklu PE

Polipropilen (PP)

Polivinilklorr (PVC)

Sellofan
21

Levha ve filmler ince bir yark ieren kalp yardmyla

ekstrzyon yntemi kullanlarak retilir
Yark 3 m genilie kadar olabilir ve 0.4 mm kadar dar
olabilir
Polimer eriyii ak srasnda ok byk ekil
deiimlerinden geer ve bu nedenle genilik
boyunca rn kalnln sabit olarak elde edilmesi
gtr
Kenarlar daha kaln olduundan genellikle kenarlarn
kesilmesi gerekir

22

Soutmal Haddeleme Ekstrzyonu

Ekstrder silindiri
Ekstrzyon silindiri
Ekstrze
edilmi film

Kurutma ve sarma

Yark kalp

Soutma
banyosu

ekil 13.15-Ekstrzyondan sonra erimi filmi hzl katlatrmak iin

(a) soutma banyosunun veya (b) soutucu makaralarn kullanm

ekil 13.14-Ekstrzyonla levha ve film elde edilmesi

23

24

iirmeli Film Ekstrzyonu

Haddeleme - Kalenderleme
Malzeme bir dizi merdaneden
geirilerek kalnlk istenilen
deere drlr
Makinalar iin yatrm
pahaldr, ancak retim hz
yksektir
Kaliteli bir yzey ve boyut
hassasiyeti elde edilebilir
Tipik malzemeler: lastik veya
lastiksi termoplastikler,
rnein PVC
rnler: PVC yer
kaplamalar, du perdeleri,
vinil masa rtleri, havuz
kaplamalar, ve ime bot ve
oyuncaklar

Bu yntemde ekstrzyon ve
iirme teknikleri
birletirilmitir
1. Yntem bir tpn
ekstrzyonu ile balar ,
malzeme yumuak
durumdayken yukar
ekilir ve ayn anda hava
ile iirilerek mandrelli bir
kalptan geirilir
2. Tpn iine hava
flenerek niform bir
kalnlk ve tp ap elde
edilir

ekil 13.16- Film iirme yntemi ile

ince tplerin seri olarak retimi

Levha

ekil 13.17 Haddeleme

kalenderlemede tipik rulo
konfigrasyonu

25

26

Lif ve Filamanlar

Lif ve Filaman retimi - Spinning

Lif ve filamanlarn en nemli kullanm alan tekstil sektrdr

Lifler plastik matrisli kompozitlerin takviyesi iin de
kullanlmaktadr, ancak bu alandaki kullanm tekstilin
yannda nemsizdir
Tanmlar:
- Lif
boyu kesitinin en az 100 kat olan ince rn
- Filaman srekli bir lif

Spinning kelimesi, doal liflerden ekme ve bkme yolu iplik retimi

ileminin addr ve tekstil sektrnden gelmektedir.
Sentetik lifler iin , spinning = bir polimer eriyiinin spinneret (ok sayda
delik ieren bir kalp) iinden geirilerek yaplan ekstrzyonudur; bu
lifler daha sonra ekilir ve bobinlere sarlr.
farkl tr vardr: Eriyikten spinning; Kuru spinning ve Ya
spinning

Eriyikten Spinning

Lif ve Filaman retilen Malzemeler

Lifler doal veya yapay olabilirler
Sentetik (yapay) lifler bu pazarn % 75ini oluturur:
Polyester en nemlileridir
Dierleri: naylon, akrilik, ve rayon
Doal lifler pazarn % 25ini oluturur:
Pamuk en nemlisidir
Yn retimi pamuktan daha dktr

Besleme

27

Polimer stlr ve spinneret iinden baslarak, klasik ekstrzyona

benzer bir ekilde retilir
Tipik bir spinneret is 6 mm kalnlktadr ve 0.25 mm apnda
yaklak 50 delik ierir
Filamanlar bobine sarlmadan nce ekilir ve hava ile soutulur
Ekstrzyondan sonra apta nemli azalmalar gerekletirilir ve
bobine sarlan nihai rnn ap ekstrzyon rnnn yaklak
1/10u kadardr
Bu yntem, polyester ve naylon retiminde kullanlr

28

Kuru Spinning
Eriyikten spinninge benzer, ancak balangta polimer zeltiye
alnmtr ve ilem sonrasnda solvent buharlatrlarak
uzaklatrlr
lk adm spinneret iinden ekstrzyondur
Ekstrzyon rn scak bir oda iinde ekilir ve bu srada
solvent uzaklatrlr ve geriye polimer kalr
Yntem selloz asetat ve akrilik filamanlarn retiminde
kullanlr

Ya Spinning
Polimer burada da zeltiye alnmtr, ancak zc uucu
deildir
Polimeri ayrmak iin ekstrzyon rn sv bir kimyasal
iinden geirilir.
Bu yntem rayon retiminde kullanlr

ekil 13.18Srekli
filamanlarn
eriyikten
spinningi

30

Filaman retiminde Bitirme lemleri

Her yntemle retilen filamanlar, genellikle son ilem olarak souk
olarak ekilir ve zincir molekller filaman ekseni dorultusunda
ynlenirler.
Bu ilem srasnda rn 2 ila 8 kat uzar
Bu ilem sonunda genellikle ekme dayanmnda nemli artlar
grlr.
ekme ileminde filamana iki sarc arasnda germe uygulanr. Bu
srada boaltma tamburu yava, ekme tamburu ise daha hzl
sarlr.

Enjeksiyonla Kalplama

Polimer stlarak plastik ekil alabilir bir duruma getirilir ve yksek

basn uygulanarak bir kalp boluuna dolmas salanr; burada
katlaan para kalptan karlr
stenilen son boyutlara ok yakn hassas paralar retmek
mmkndr
Bir para iin retim sresi 10 ila 30 saniyedir., ancak baz
durumlarda bu sre 1 dakika veya daha yukar kabilir
Kalpta birden fazla boluk bulunabilir ve her seferinde birden fazla
31
para retilebilir

Enjeksiyonla retilmi Paralar

Karmak biimler elde edilebilir
Biim snrlar:
Biim kalptan kabilir olmaldr
Para bykl 50 g dan 25 kg a kadar
olabilir, rnein otomobil tamponlar
Kalp maliyeti ok yksek olduundan ancak
byk retim saylar iin ekonomik olur

32

Enjeksiyon Kalplama Makinas

Enjeksiyonda Kullanlan Polimerler

ki ana blmden oluur:

Enjeksiyon birimi polimeri eritir ve kalba iletir, bir
ekstrder gibi alr
Kilitleme Birimi her evrimde kalb aar ve
kapatr

Termoplastik malzemeler iin yaygn olarak kullanlan

bir imalat yntemidir
Baz termoset ve elastomerler de enjeksiyonla
kalplanabilir
Termosetler iin kullanlan donanmlarda ve ilem
parametrelerinde gerekli modifikasyonlar yaplarak
apraz balarn biimlendirme tamamlanmadan
olumas nlenmelidir

ekil 13.20- Byk bir enjeksiyon makinas (3000 ton)

33

34

Enjeksiyon Birimi

Silindirinin bir ucunda bulunan huniden plastik pelletler

beslenir:
Silindirin iinde bulunan vidann iki ilevi vardr:
1. Polimeri kartrmak ve stmak iin dner
2. Erimi plastii kalp boluuna enjekte eden bir piston
ilevi grr

Vidann u ksm eriyiin geriye kamasn nler

Daha sonra balang konumuna ekilerek bir sonraki evrim

iin hazrlanr

Kalp

35

Enjeksiyonda her para iin zeldir. Bir parann imalat

bitince yeni para iin kalp deitirilir
Deiik tip kalplar vardr:
ki paral kalp
paral kalp
Scak yolluklu kalp

36

37

38

Dier Kalp Trleri

Scak Yolluklu Kalp
Yolluk kanallar evresine stclar yerletirilerek
buralardaki katlama nlenir.
Parann katlamas bittiinde yolluk iindeki
malzeme sv durumdadr ve bir sonraki enjeksiyon
iin hazrdr.
Bu yntemde hurdaya giden malzeme miktar
azalr.

39

40

nemli Enjeksiyonla Kalplama Makinalar

Besleme
hunisi

Besleme
hunisi

Istclar

Erimi plastik

Vida

Istclar
Kapama valfi

1.Aama
Nozul
2.Aama
Piston

Piston
Erimi plastik

Torpido

Nozul

ekil 13.25- ekil 13.21de gsterilen ilerletme vidasna iki alternatif

enjeksiyon sistemi; (a) vidal n plastikletirici, ve (b) pistonlu tip
41

42

43

44

Kilitleme Birimi

levleri:
1. Kalbn iki parasn gereken konumda tutar
2. Basnl enjeksiyon srasnda kalb kilitlemeye
yetecek bir kuvvet uygular
3. Kalb evrimin gerektirdii anlarda aar ve kapar

ekme Pay
Kalp boluunun boyutlar parann olmas gereken
boyutlardan daha byk olmaldr:

Boyutlardaki ekme

Dc = Dp + DpS + DpS2

Kalp scaklndan oda scaklna souma srasnda

boyutlardaki deime EKME olarak adlandrlr
Polimerlerin sl genleme katsaylar yksektir,
dolaysyla nemli oranda ekme oluur
Baz polimerler iin ekme oranlar:
Plastik
Naylon-6,6
Polietilen
Polistiren
PVC

Burada Dc = kalp boyutlar; Dp = parann istenen boyutlar, ve

S = ekme deeri
Bu bantdaki nc terim eklenen ekme paynn miktarnn
ekmesini dengelemek iin eklenmitir

ekmeyi Etkileyen Faktrler

ekme, mm/mm
0.020
0.025
0.004
0.005

45

Plastik iindeki dolgu maddeleri ekmeyi azaltr

Enjeksiyon basnc basn arttka, kalp boluuna dolmaya
daha fazla malzeme zorlanr, ekme azalr
Basn uygulama sresi basnla ayn etkiye sahiptir
Dkm scakl scakln yksek olmas polimer eriyiinin
vizkozitesini drr, bu ekilde kalba daha fazla malzeme
baslabilir ve ekme azalr
46

Termoplastik Kpk Enjeksiyon Kalplama

Termosetlerin Enjeksiyon Kalplamas

Bu ekilde d yzeyinin younluu daha fazla, i ksm

kpk olan malzemeler dklr
Para daha hafif olur
Eriyik iine enjeksiyon biriminde gaz katlr veya
pelletlere kartrlan bir kat daha sonra reaksiyonla
gaz oluturur
Kalp boluuna daha az bir eriyik baslarak hacminin
artmasyla kalb doldurmas salanr
Souk kalp yzeyi ile temas eden kpk snerek
youn bir yzey oluturur, orta ksm ise kpkl kalr

Donanm ve ilem parametreleri termoset polimerin

kalp dolmadan apraz balar oluturmasn
nleyecek ekilde seilmelidir
Silindir boyu ksa tutulmaldr
Silindir iindeki scaklk daha dktr
Eriyik stlm kalba baslr ve apraz ba oluumu
orada gerekleir
Kalp alarak para karlr
Bu evrimde en uzun sreyi apraz ba oluumu alr

47

48

Reaksiyonlu Enjeksiyon Kalplama

Bu yntemde iki ayr sv bileen kartrlr ve hemen
kalp boluuna baslr. Kalpta oluan bir reaksiyonla
katlama gerekleir
Bu yntemle mesela poliretandan byk otomotiv
paralar imal edilebilir (mesela tamponlar)
Bu tip poliretan paralarn youn bir cidar, buna
karn kpkl bir iyaps vardr
Reaksiyonlu kalplama kullanlan dier malzemeler:
epoksiler ve re-formaldehit

49

50

Basnl Kalplama Presleri

Basnl Kalplama
Termoset malzemeler iin yaygn olarak kullanlan bir
imalat yntemi
Bu uygulama ayn zamanda oto lastikleri retimi ve
polimer matrisli kompozitlerin elde edilmesinde
kullanlr
Balang malzemesi deiik biimlerde olabilir:
toz, pellet, sv veya nbiim
Baslan malzemenin miktar kalp boluunu tam
dolduracak ekilde ok iyi kontrol edilmelidir

Dey tiptedir
ki paral kalplarn baland iki plaka bulunur
Presler iki ekilde tahrik edilebilir:
1. Alt plakann yukar hareketi
2. st plakann aa hareketi
st yar kalp

Zmba
Kalplanm
para

arj
Boluk

Alt yar kalp

Tutucu ve karc
ubuk
(2) ve (3)

51

ekil 13.28- Termoset plastikler iin basnl Kalplama:

(1) ykleme, (2) ve (3) basma ve sertleme, ve (4) para karlr

52

Basnl Kalplamann zellikleri

Transfer Kalplama

Enjeksiyon kalplardan daha basit uygulama

Yolluk sistemi yok
Genellikle daha basit geometrilerle snrldr; nk
termosetlerin akcl iyi deildir
Kalp genellikle elektrik resistanslar, buhar veya
scak ya sirklasyonu ile stlr

Termoset malzeme kalp boluunun hemen stndeki

bir blmeye yerletirilir ve stlr, yumuayan polimer
basnla stlm kalba doldurulur ve apraz ba
oluturarak sertlemesi beklenir
ki farkl tr vardr:
Kapl transfer kalplama malzeme doldurulduu
bir kaptan dey bir yolluktan kalp boluuna
aktarlr
Pistonlu transfer kalplama bir piston stlm
malzemeyi kanallardan kalp boluuna basar

Basnl Kalplama Kullanlan

Malzeme ve rnler
Malzemeler: fenolikler, melamin, re-formaldehid,
epoksiler, retanlar, ve elastomerler
Tipik paralar: elektrik fileri, soketleri, ve kutular;
kap tutamaklar, yemek tabaklar

53

54

ekil 13.29- (a) Kapl transfer kalplama

(1) arj kaba yklenir; (2) yumuayan polimer kalp boluuna
baslr ve sertleir; ve (3) para karlr

ekil 13.29- (b) Pistonlu transfer kalplama

(1) arj kaba yklenir; (2) yumuayan polimer kalp boluuna
baslr ve sertleir; ve (3) para karlr
55

56

Basnl ve Transfer Kalplama

Yntemlerinin Karlatrlmas

iirme Kalplama
Bu yntemde yumuak plastik iirilerek, hava basnc
yardmyla bir kalp boluuna doldurulur
ie gibi ince cidarl ve ii bo paralarn imal
edilmesi mmkn olur
Bu rnler tketicilerin byk miktarlarda
kullandklar mallarn doldurulmasnda kullanlr
ki admda gerekletirilir:
1. Balangta bir tp retilir
2. Bu tp kalp iinde iirilerek son biime ulalr
Balang n biiminin retimi iki yolla olabilir:
Ekstrzyon veya
Enjeksiyon

Her iki yntemde de artan malzeme nedeniyle hurda

malzeme oluabilir.
Termoset hurdas tekrar deerlendirilemez
Transfer kalplamada, basnl kalplamadan daha
karmak paralarn imalat mmkndr
Transfer kalplamada insert kullanmak mmkn olur,
kalp boluuna metal veya seramik bir insert
yerletirilerek bunun plastik para ile birlemesi
salanr

57

Enjeksiyonlu iirme Kalplama

Ekstrzyonlu iirme Kalplama

ekil 13.30- Ekstrzyonlu iirme kalplama; (1) Parisonun k; (2) Kalp

yarlarnn kapan srasnda Parison st ksmndan sktrlr ve alt
ksmndan da, arasnda metal bir fleme pimi kalacak ekilde kapatlr

58

59

ekil 13.32- Enjeksiyonlu iirme kalplama: (1) Parison, bir iirme ubuu
etrafnda kalplanr; (2) enjeksiyon kalb alr ve parison bir iirme
kalbna aktarlr; (3) yumuak polimer, iirme kalbnn eklini alacak
ekilde iirilir; ve (4) iirme kalb alarak iirilmi rn darya
karlr.
60

Germeli iirme Kalplama

Enjeksiyonlu iirme kalplamann deiik bir trdr.
Enjeksiyonla elde edilen n biim iirmeden nce
gerilerek uzatlr.
Elde edilen yap daha rijittir. Ayrca saydaml ve
darbe dayanm da daha iyidir.
Bu yntemle biimlendirilen malzemeler arasnda en
yaygn kullanlan polietilen tereftalattr (PET).
Bu rnlerin zellikleri gazl ieceklerin doldurulup
pazarlanmas iin idealdir.
ekil 13.33- Germeli iirme Kalplama; (1) Parisonun enjeksiyon
kalplanmas; (2) germe ve (3) iirme
61

62

Dnel Kalplama
iirme Kalplama Yaplan Malzemeler
ve rnler
iirme kalplama sadece termoplastiklerde kullanlr
Malzemeler: Yksek younluklu polietilen (HDPE),
polipropilen (PP), poliivinilklorid (PVC) ve polietilen
tereftalat (PET).
rnler: Sv tketim malzemeleri iin tek kullanmlk
kaplar, sv ve toz malzemeler iin byk variller,
byk depolama tanklar, petrol tanklar, oyuncaklar,
srf tahtalar ve kk tekneler.

63

Dnel kalplama, ii
bo rnler elde
etmek iin
yerekimini kullanr.
Daha byk ve bo
kaplarn eldesinde,
flemeli kalplamann
bir alternatifidir.
Rotokalplama olarak
da adlandrlan bu
yntem, esas olarak
termoplastiklere
uygulanr; ancak
termosetler ve
ekil 13.34- istasyonlu bir makinayla yaplan bir dnel
elastomerler de
kalplama ilem evrimi. (1) Ykleme-boaltma istasyonu;
(2) Istma ve dndrme kalb; (3) kalbn soutulmas 64
kalplanabilir.

Isl ekillendirme
Bu yntemde yass termoplastik levha veya film stlr ve bir
kalp yardmyla istenilen biime getirilir
Istma radyasyonla elektrikli stclar kullanlarak
gerekletirilir. Istclar, plastik yass rnn bir veya her iki
tarafna yerletirilir.
Bu yntem rnlerin ambalajlanmas ile banyo kvetleri,
buzdolab kaplar gibi byk paralarn imalatnda yaygn
olarak kullanlr.

Negatif (Diil) ve Pozitif (Eril) Kalplar

Diil (negatif) kalp kalp boluu ibkey
Eril (pozitif) kalp kalp dbkey
Her iki kalp tr de sl ekillendirmede kullanlabilir
65

ekil 13.35- Vakumda sl ekillendirme:

66

Pozitif Kalp ve Vakumda Isl ekillendirme

Basnl Isl ekillendirme

ekil 13.36- Basnl sl ekillendirme. lem sras, nceki ekille

ayndr; fark, (2) yass rn kalp boluunun zerine yerletirilir ve
(3) pozitif basn, yass rn kalp boluu iine girmeye zorlar

ekil 13.37- Erkek (pozitif) kalp ve vakumda sl ekillendirme:

(1)Plastik stlr ve kalbn zerine yerletirilir; (2) Tutucular aaya
indirilir ve plastik vakum yardmyla kalp yzeyine bastrlr
67

68

Mekanik Isl ekillendirme

ekil 13.38- (1) Plastik plakann n ekillendirilmesi ve (2) kalp zerinde

vakumlanmas
69

70

Dkm

Isl ekillendirme Yntemi Uygulanabilen

Malzemeler

Sv plastik yerekimi ile kalba dklr ve sertletirilir

Hem termoplastik, hem de termosetler dklebilir
Termoplastikler: akrilikler, polistiren, poliamidler
(naylonlar) ve PVC
Termosetler: poliretan, doymam polyesterler, fenolik
ve epoksiler
Basit kalplarla snrldr
Az sayda retimler iin uygundur

Isl ekillendirme ile sadece termoplastikler

ekillendirilebilirler, nk ekstrzyonla elde edilen
termosetlerde apraz balar olumutur ve bunlar stlarak
yumuatlamazlar
Isl ekillendirmede yaygn olarak kullanlan termoplastikler:
Polistiren, selluloz asetat, selloz asetat butirat, ABS, PVC,
akrilik (polimetilmetakrilat:PMMA), polietilen ve polipropilen

Polimer Kpk

Isl ekillendirme Uygulamalar

nce filmler: Deiik ticari rnler iin blister paketler ve ince
cidarl ambalajlar (kozmetikler, makyaj malzemeleri, kk
aletler, vidalar vb.)
Daha kaln levhalar: tekne gvdeleri, du kabinleri, reklam
panolar, banyo kvetleri, ev aletleri, kaplar vb.

ekil 13.39- Mekanik sl ekillendirme: (1) stlm plaka negatif kalbn

zerine yerletirilir, ve (2) plakay ekillendirmek zere kalp kapatlr

Bir polimer&gaz karm ile malzemeye kpkl bir yap

kazandrr
En yaygn olarak kullanlan polimer kpkler: polistiren
(Stirofoam, ticari bir isim), poliretan
Dier polimerler: doal lastik (kpk lastik") ve
polivinilklorr (PVC)
71

72

Polimer Kpklerin zellikleri

Polimer Kpklerin Uygulamalar

Dk younluk
Birim arlk bana yksek dayanm
yi bir sl yaltm
yi bir enerji snmleme kabiliyeti

Polimer kpkler belirli uygulamalar iin cazip malzemelerdir

Uygulamalar: scak iecek kaplar, sl yaltkanlk iin kullanlan
yapsal malzemeler, yap panellerinin i ksmlar, ambalaj
malzemeleri, mobilya ve yataklarda i dolgu malzemeleri,
otomotiv sanayi

Polimer Kpklerin Snflandrlmas

Gaz
gzenekleri

Elastomerik matris polimeri lastiktir, byk elastik

deformasyonlar mmkn olur
Esnek - matris yumuak PVC gibi bir polimerdir
Rijit - polimer polistiren veya fenolik gibi rijit bir termoplastiktir.
Kimyasal formlasyon ve apraz balamann derecesine bal
olarak, poliretanlar bu kategorinin herhangi birine girebilir.

ekil 13.40- ki tr polimer kpk yap: (a) Kapal hcre ve (b) ak hcre
73

74

Plastikler iin Tasarm lkeleri - I

Darbe Dayanm
Plastiklerin darbe snmleme kapasitesi genellikle iyidir; bu adan
plastikler metallerle rekabet edebilir zelliktedir

letme Scaklklar
Bu bakmdan plastikler, metal ve seramiklere gre daha snrldr.

Plastikler iin Tasarm lkeleri - II

Dayanm ve Rijitlik
Plastikler metaller kadar dayanm yksek ve rijit deillerdir
Bu nedenle yksek gerilmelerin sz konusu olduu yerlerde
kullanlmamaldr
Srnme dayanmlar da snrldr
Ancak dayanm-arlk oran baz plastikler iin rekabet edebilir
seviyededir

Birok plastik malzeme, gne n ve dier radyasyon trlerinden

olumsuz etkilenir.

Baz plastikler oksijen ve ozon gibi atmosferlerden olumsuz etkilenir

Plastikler birok solvent iinde znrler

Plastikler, metalleri etkileyen birok korozyon mekanizmasndan olumsuz

etkilenmez.

Plastikler iin Tasarm lkeleri

Ekstrzyon rnleri - I

Isl Genleme
Scaklk deiimleri nedeniyle oluan boyut deiimleri metallere oranla
daha byktr
75

Cidar kalnl
Ekstrzyon rnlerinde niform bir cidar kalnl salanmaya
allmaldr.
Cidar kalnlklarndaki farkllklar malzeme aknn niform olmasn
engeller ve ayrca souma da niform olmayacandan arplmalar
olabilir

76

Plastikler iin Tasarm lkeleri

Kalplanm rnler - I

Plastikler iin Tasarm lkeleri

Ekstrzyon rnleri - II

i bo kesitler
i bo kesitler kalp tasarmn gletirir ve malzeme ak
zorlar
levsel bir gerek yok ise ii bo kesitlerden kanlmaya
allmaktadr.

Keler
te ve dta keskin kelerden kanlmaldr; nk bu
durumlarda malzeme ak bozulur ve ayrca son rnde
gerilme ylmalar oluabilir

Seri retim iin uygundur

Her para iin ayr bir kalp gerekir; ve bu yatrm zellikle enjeksiyon
kalplarnda pahaldr
En az retim says enjeksiyon kalp iin genellikle 10,000
civarndadr
Basnl kalplamada bu say 1000 paraya kadar debilir
Transfer kalplamada bu say ikisi arasndadr
Para Biimi Karmakl
Karmak para geometrileri daha pahal kalplar gerektirmesine
ramen, bu durum genellikle ayn parann birok bileenin montaj
ile elde edilmesinden ekonomik olabilir
Parann karmak yaplabilmesi sayesinde birok ilevi ayn anda
yapabilen tasarmlar mmkn olur.

77

78

Plastikler iin Tasarm lkeleri

Kalplanm rnler - II

Plastikler iin Tasarm lkeleri

Kalplanm rnler - III

Cidar kalnl
Para cidarlarnn kaln olmas halinde malzeme israf, ekme
nedeniyle daha fazla arplma ve daha uzun sertleme sreleri
ortaya kacaktr
Takviye kanatlar
Cidar kalnln artrmadan parann rijitliini artrmak mmkn olur
Takviyeler destekledikleri cidardan daha ince yaplrlar, bu ekilde
takviye ettikleri d cidarlarda kmeler en aza indirilir
Ke yuvarlatmalar
ve d keskin keler kalplanm paralarda arzu edilmezler;
bunlar kalpta malzeme aknn dzgnln bozarlar, yzey
kusurlarna neden olurlar ve bitmi parada gerilme ylmalarna
neden olurlar

Eimler
Kalptan karmay kolaylatrmak iin para tasarm srasnda yan
yzeylere eimler verilir
Bu durum zellikle kap eklindeki paralarn i duvarlarnda
nemlidir; nk para ekme nedeniyle kalp zerinde skabilir
nerilen eimler
Termosetler iin, yaklak 1/2 ila 1
Termoplastikler iin, 1/8 ve 1/2 arasnda

Delikler
Kalplanm plastiklerde delik oluturmak mmkn ve ekonomiktir;
ancak kalp tasarm ve parann kalptan karlmas gleir
79

Toleranslar
Kontrollu artlarda beklenen ekmeyi nceden hesaplamak
mmkndr, ancak enjeksiyonla kalplamada toleranslar, ilem
parametrelerindeki deiiklikler ekme byk miktarda deiir

80