Njega zaraznih bolesnika i infektivne bolesti

Doc. dr Branislav Mihajlovi

Infektivne bolesti
ZNAAJ INFEKTIVNIH BOLESTI
Danas moemo govoriti o renesansi infektivnih bolesti.
Tome su svakako doprineli dogaaji iz novije prolosti:
HIV infekcija, epidemije Lassa-, Ebola- i drugih hemoragijskih groznica, veliki
broj oboljelih od hepatitisa B i C, ponovni porast obolijevanja od tuberkuloze,
povratak difterije i najzad, epidemija svjetskih razmjera tekog oblika atipine
virusne pneumonije........
Infekcije su bile i ostale glavni uzrok obolijevanja i umiranja ljudi.
Otkrie antibiotika, i razvoj efikasnih vakcina, dali su povoda za nadu da je
pobjeda nad infekcijama neposredno pred nama, ili da je ve ostvarena.
Dalji razvoj dogaaja je to opovrgao.
Pandemija

izazvana

virusom

humane

imunodeficijencije

(HIV),

brojni

novootkriveni uzronici infekcija, stalno prisutne "klasine" zarazne bolesti,

progresivni razvoj rezistencije mikroorganizama na antibiotike, sve vei problemi
sa infekcijama vezanim za trudnou....
To su samo neki dokazi da smo se prerano obradovali neemu to je moda
nemogue - konanoj pobedi nad infektivnim bolestima.
Svijet u kome ivimo je oduvijek bio svijet infekcija;

U njemu smo zajedno sa hordama drugih legitimnih stanovnika Zemlje:

protozoama, bakterijama, virusima, parazitima, prionima...
Ako bi virusi ili bakterije postali dominantni, ovjek bi bio potisnut sa svog
superiornog poloaja, ili bi mu bila ugroena sama egzistencija.
Unitavajue pandemije u prolosti, kuge ili gripa na primjer, pokazale su kako
nemilosrdno, i po koju cenu za ljudski rod, moe da bude voena borba od strane
ovih drugih stanovnika Zemlje.
Da bismo uvrstili nae "mjesto pod suncem", moramo stalno da istraujemo
naine kako da otklonimo prijetnje naoj populaciji.
RENESANSA INFEKTIVNIH BOLESTI
U osnovi

aktuelizacije infektivnih bolesti, nalaze se prije svega vane

epidemioloke promjene.
One se posljedica vie inilaca:
Uticaj okoline.
Promjene okoline imaju znaajan uticaj na rasprostranjenost prebivalita domaina
i prenosilaca infektivnih agensa.
To je dovelo do porasta obolijevanja od malarije, denge, ute groznice i drugih
bolesti.
Promijenjeni uslovi okoline dovode do porasta i premjetanja rezervoara uzronika
u ivom svijetu....
Tekovine tehnolokog razvoja sa svoje strane takoe doprinose irenju uzronika

Tako su infekcije legionelama dobile kliniki znaaj tek stvaranjem modernih

sistema za klimatizaciju ili snabdijevanje vodom, koji za njih predstavljaju idealne
rezervoare.
Promjene uzronika infekcija.
Promjene uzronika isto tako utiu na epidemiologiju infekcija.
Ovdje se misli na genetske promjene koje utiu na imunogenost (npr. virus gripa,
vibrio

kolere),

virulenciju,

produkciju

toksina

(npr.

c.

diphtheriae,

enterohemoragina e.coli) i rezistenciju na antibiotike i virostatike....

Promjene uslovljene samim ovekom.
ovjek je odgovoran za promjene koje su omoguile porast obolijevanja od
infektivnih bolesti.
Eksplozija stanovnitva, povezana sa stalnim siromaenjem u zemljama u razvoju,
predstavlja idealno tlo za infektivne bolesti kao to su tuberkuloza, tifus,
dizenterija, kolera itd.
Velike migracije, neprestani ratni sukobi, masovni turizam, prostitucija, upotreba
droge i druge socijalne okolnosti, omoguavaju da se lokalne infekcije brzo ire.....
Nove metode obrade zemlje i gajenja stoke, internacionalizacija robne trgovine,
takoe doprinose nastajanju i globalnom irenju infekcija.
Imunosupresija.
Sve vei broj ljudi dospijeva u stanja imunosupresije (HIV infekcija, primaoci
transplantiranih organa, oboljeli od tumora, hronini bolesnici, starije osobe) i
tako prua ansu i apatogenim ili uslovno patogenim mikrobima da izazovu bolest.

Bolnike infekcije.
Koncentracija tekih bolesnika u bolnicama i nekritina upotreba antibiotika
stvaraju preduslove za nastanak infekcija i brzi razvoj rezistencije klica.
Novi uzronici i nove infektivne bolesti.
Stalno se proiruje spektar uzronika infekcija.
U poslednjih 20 godina medicinska nauka je otkrila vie od 40 vrsta, do sada
nepoznatih, novih uzronika
Kod veeg broja oboljenja, iju smo etiologiju doskora smatrali "nejasnom",
pokazalo se da pripadaju porodici zaraznih bolesti.
Za to vrijeme iskorijenjena je samo jedna zarazna bolest - variola.
Neke druge, kao to su tifus, djeja paraliza, pjegavac ili difterija su potisnute, ali i
dalje ostaju ozbiljna prijetnja ovjeanstvu.
U legionelama su tako otkriveni izazivai iroko rasprostranjenih pneumonija.
Objanjenje nastanka ira na elucu, kao hronine bakterijske infekcije izazvane
helicobacterom pylori, dolo je isto tako neoekivano.
Lista tumora verovatno indukovanih virusima sve je dua: primarni karcinom jetre,
Kapoijev sarkom, karcinom cerviksa materice.
Sa borelijama kao uzronicima Lajmske bolesti takoe se nije raunalo.
Uestala pojava spongiformne encefalopatije kod goveda (BSE) zabrinula je svijet
zbog masovne potronje goveeg mesa u ishrani.

Sluajevi BSE, oigledno povezane sa atipinim oblicima Creutzfeld-Jakobove

bolesti u Velikoj Britaniji, pokazali su da je ova briga opravdana.
Posebno je uznemirujua injenica da se ovde ne radi samo o novom uzroniku,
ve i o novom obliku ivota infektivnog agensa.
HIV infekcija predstavlja, bez sumnje, jedno od najvanijih otkria u oblasti
infektologije.
Ona se mora shvatiti, s obzirom na dosadanji tok pandemije, kao globalni svjetski
problem. AIDS je postao jedan od najvanijih uzroka smrti mladih ljudi irom
sveta.
Moda i zbog toga, bolest je veoma podstakla razvoj virusoloke dijagnostike i
potragu za antivirusnim lijekovima.
Uticaj globalizacije.
Internacionalna migracija ljudi i transport ivotinja, ivotnih namirnica i roba
viestruko su porasli.
Moderna transportna sredstva omoguavaju putovanja na velike udaljenosti za
kratko vrijeme.
Tako i prouzrokovai infektivnih oboljenja danas mogu putovati velikom brzinom,
ne pridravajui se granica drava i kontinenata.
Jedna od posljedica toga je porast broja importovanih tropskih bolesti, prije svega
malarije.
Rezistencija mikroorganizama na antibiotike

Dolaskom ere antimikrobnih lijekova vjerovalo se da e infektivne bolesti zadrati

samo istorijski znaaj.
Od Drugog svjetskog rata razvijene su stotine hemoterapijskih sredstava, vrlo
djelotvornih i sigurnih, ne samo protiv bakterija, ve i protiv virusa, gljivica i
parazita.
Ali, u meuvremenu je takoe postalo jasno da sa razvojem antimikrobnih
supstanci raste i sposobnost mikroorganizama da im izmaknu.
Rezistencija na antibiotike raste kod svih patogenih klica sisara, brzinom koja je
alarmirajua.
Na prostoru zapadne civilizacije danas su najvei problem razvoj meticilinrezistentnih sojeva stafilokoka (MRSA), penicilin-rezistentnih pneumokoka,
multirezistentnih salmonela i bacila tuberkuloze.
Sve ea pojava rezistencije klica oteava lijeenje i infekcija izazvanih
haemophylusom

influenzae,

moraxellom

catarrhalis,

beta-

hemolitikim

streptokokom i meningokokom.
Premda su tokom proteklih nekoliko decenija ostvareni zadivljujui rezultati u
prevenciji i lijeenju brojnih infektivnih bolesti, one jo uvijek predstavljaju
ozbiljan javno-zdravstveni problem.
Borba sa infekcijom ima izgleda na uspjeh samo ako se udrue sve raspoloive
snage:
drutvena zajednica, koja svojim graanima treba da obezbjedi ekoloki zdravu
sredinu i sve uslove za zadovoljan i miran ivot,
preventivno-epidemioloka sluba i

zdravstvena sluba, sposobna da usvaja i primjenjuje tekovine savremene

medicinske nauke.
ETIOLOGIJA INFEKTIVNIH BOLESTI
E t i o l o g i j a je dio medicinske nauke koja istrauje i prouava uzronike
bolesti.
E t i o p a t o g e n e z a podrazumijeva uzrok, nastanak i razvoj bolesti.
t i o p a t o l o g i j a podrazumijeva uzronika i patoloke promjene do kojih
dolazi dejstvom ili prisutnou nekog agensa.
Uzronici akutnih infektivnih bolesti su mikroorganizmi koji dovode do odreenih
patolokih promjena i funkcionalnih poremeaja na pojedinim organima i
organskim sistemima makroorganizma.
Mikroorganizmi koji dovode do bolesti nazivaju se p a t o g e n i m za razliku od
a p a t o g e n i h ije prisustvo ne dovodi do patolokih lezija u organizmu.
Postoji i grupa f a k u l t a t i v n o

p a t o g e n i h uzronika, kao npr. E.

coli, koji samo u izvjesnim prilikama i uslovima postaju patogeni.

Meutim, ponekad i prisustvo patogenih uzronika u makroorganizmu ne znai
bolest, kao na primjer u sluajevima kliconotva i kod latentnih infekcija.
Bakterije nisu u dananje doba tako esti uzronici zaraznih bolesti.
Nakon otkria aktivne imunizacije i antibiotika, one su postale sve rjee tako da su
neke klasine bolesti skoro nestale.
Meutim, neke od njih su postale rezistentne na antibiotsku terapiju, pa su ponovo
izazvale interesovanje medicinske javnosti.

Osim bacila i koka, zarazne bolesti mogu izazvati i spirili, i to borelije, spirohete,
leptospire i dr.
Virusi.
Najea zarazna oboljenja su izazvana virusima, koji se mogu vidjeti samo
pomou elektronskog mikroskopa jer su vrlo mali.
Rastu na ivim podlogama, te je njihova kultivacija dosta skupa i zahtijeva dobro
opremljene laboratorije.
Velik je broj respiratornih virusa koji mogu davati razliite klinike sindrome:
(sindrom prehlade, sindrom gripe, sindrom akutnog respiratornog oboljenja,
sindrom atipine pneumonije) tako da u ljudskoj patologiji virusna oboljenja
zauzimaju jedno od prvih mjesta.
Ako se tome doda njihova sposobnost ka antigenim mutacijama, to stvara nove
mogunosti za obolijevanje, onda svaki ovjek tokom ivota preboli najmanje
desetak virusnih infekcija.
Virusi daju solidan imunitet nakon preboljele bolesti, ali je to praktino nekorisno,
jer postoji veliki broj virusa.
Tako, na primjer, postoji 80 sojeva rinovirusa uzronika prehlade, svaki daje
solidan imunitet, ali je potrebno da neko tokom ivota ima 80 puta prehladu i da se
tek tada imunizira.
Bolesti iji su
su uzronici virusi
Rikecije.

Ovi se mikroorganizmi mogu svrstati, prema veliini, izmeu bakterija i virusa,

premda su blii virusima.
Kultivacija rikecija se izvodi na ivim podlogama.
Za prenoenje ovih bolesti potrebni su vektori (ui, grinje, krpelji).
Uzronici i rikecijoza su iz skupine Rickettsiacea i izmeu mnogih od njih postoji
unakrsni imunitet.
Protozoe su jednoelijska bia koja se mnoe elijskom diobom, a vee su od
bakterija.
Neke se nalaze u organizmu ekstracelularno, a neke intracelularno.
Lako se mogu vidjeti optikim mikroskopom
Fungi.
Gljivina oboljenja su neto rjea u poreenju sa bakterijskim, virusnim i
protozoarnim.
U prirodi je poznat veliki broj gljivica, ali je njihov mali broj patogen za ljude.
Najee su to oboljenja koe, a znatno rjee drugih organa ili generalizirane
bolesti.
Metazoe su vieelijski organizmi, a jedna grupa metazoa su helminti.
Neke metazoe mogu davati sline klinike slike bolesti kao i bakterije, virusi i
rikecije, pa mogu predstavljati veliki dijagnostiki problem.
Ove bolesti su dosta este u sredinama sa niskim higijenskim standardom.
NASTANAK INFEKCIJE I INFEKTIVNE BOLESTI

ovjek je stalno, od roenja pa do smrti, okruen mikroorganizmima, ali do

infekcije rijetko dolazi, jer ona nastaje poremeajem ravnotee izmeu patogenih
uzronika i odbrane organizma.
Kada se ta ravnotea poremeti, mikroorganizmi mogu prodrijeti u organizam i tada
se javlja infekcija, ali se ona svaki put ne manifestuje kao oboljenje.
Postoje tri ishoda nakon nastanka infekcije:
pobjeda domaina,
pobjeda mikroorganizma i
postizanje meusobne ravnotee i nastavljanje zajednikog ivota.
Koja e od ove tri mogunosti biti ispoljena zavisi uglavnom od agresivne
sposobnosti uzronika i stepena odbrane organizma.
MEHANIZAM DJELOVANJA BAKTERIJA I VIRUSA
Bakterije.
Da bi bakterije mogle da izazovu infekciju, moraju biti patogene, virulentne i
zastupljene u dovoljnom broju.
P a t o g e n o s t bakterija je njihova sposobnost da prodru u organizam bez nekih
posebnih uslova, za razliku od uslovno patogenih bakterija koje mogu prodrijeti u
organizam samo u posebnim okolnostima.
V i r u l e n c i j a bakterija koje izazivaju toksi-infekcije zavisi od njihovih
toksikogenih

sposobnosti,

piogenih

bakterija

od

njihove

razmnoavanja i rezistencije na fagocitozu.

Kada bakterije prodru u organizam, one mogu djelovati preko:

sposobnosti

e g z o t o k s i n a,
endotoksina,
razmnoavanjem i
i z a z i v a n j e m senzibilizacije organizma .
E g z o t o k s i n i su izluevine bakterija.
To su bjelanevinaste supstance koje predstavljaju najmonije otrove i mogu
djelovati i u veoma malim koliinama.
Najvaniji egzotoksini su od bacila tetanusa, difterije i botulizma.
Kod oboljenja uslovljenih ovim bakterijama patoloke promjene izazivaju
egzotoksini pa se tu radi vie o intoksikaciji nego o infekciji.
I druge bakterije mogu izluivati egzotoksine, ali su oni znatno slabiji, pa u
patogenezi, pored intoksikacije, vidnu ulogu igra i razmnoavanje bakterija.
E n d o t o k s i n i su mnogo kompleksnijeg sastava nego egzotoksini, jer se
sastoje od polisaharida, lipida i jedne proteinske frakcije.
Nastaju nakon spontane lize bakterija ili nakon djelovanja antimikrobnih sredstava.
Oslobaaju ih uglavnom gram-negativne bakterije, a u prvom redu enterobakterije.
Djeluju na nervne centre u dijencefalonu izazivajui temperaturu, zatim na krvne
sudove izazivajui ok, a mogu izazvati, i reakciju hipersenzibilizacije.
Osim toga, endotoksini djeluju i na druge nervne centre, na primjer kod trbunog
tifusa, paratifusa i septikemije.

Razmnoavanje

bakterija

u organizmu predstavlja drugi aspekt

virulencije.
Bakterije se mogu razmnoavati u stanici ili izvan stanica.
Intracelularno se razmnoavaju salmonele, pasterele, brucele, listerije i bacili
tuberkuloze.
U toku oboljenja koja izazivaju ove bakterije mogu se javiti recidivi i kasna
hipersenzibilizacija sudjelujui u jednom dijelu patogenetskih fenomena.
Bakterije koje se razmnoavaju ekstracelularno su rezistentne na fagocitozu
zahvaljujui antigenima koji se nalaze u njihovom zidu i kapsuli.
U ovu grupu spadaju piogene bakterije: pneumokoki, streptokoki, meningokoki, a
u manjoj mjeri stafilokoki.
Njihovo razmnoavanje dovodi do lokalne, najee gnojne upale, koja je
posljedica destrukcije polinukleara toksinima i enzimima.
Reakcija

senzibilizacije

ili alergija zavisi vie od napadnutog

organizma nego od bakterija koje su izazvale oboljenje iako alergijske

manifestacije ee izazivaju pojedine vrste bakterija.
Virusi su paraziti stanica ija virulencija zavisi od sposobnosti invazije i
intracelularnog razmnoavanja.
Citopatogenetsko djelovanje virusa dovodi do oteenja, nekroze i smrti stanice
domaina.
Kada je oteenje stanice na vrhuncu, javljaju se klinike manifestacije bolesti.

Teina i tok bolesti, kao i eventualne sekvele zavise od toga u kojoj su mjeri
stanice oteene virusom.
Oboljenja koja izazivaju virusi mogu biti lokalizirana ako je zahvaena samo
sluznica respiratornog trakta ili generalizirana ako virusi ulaze u krv i odatle se
diseminiraju u druge organe i tkiva.
Domain i uzronik
Ulazak uzronika
Na ulazak nekog etiolokog agensa (ivog ili neivog) domain moe da odgovori
na sljedee osnovne naine:
Da ne reaguje,
Da reaguje nedvidljivom reakcijom,
Da reaaguje vidljivom reakcijom
Da ne reaguje...:
kada je domain ve imun na agens,
kada je uzronik u vrlo malom broju,
kada uzronik ulazi napogrena vrata
kada uzronik u toku prodora biva dovoljno snano razoren od antimikrobnih
inilaca (enzimima-lizozimom, baktericidinom, ili je razoren fagocitozom),te
kada fizioloka mikrobna flora domaina u blizini mjesta prodora konkurentski
sprijeava rast mikroorganizma.
Da reaguje nedvidljivom reakcijom:

brzim stvaranjem antitijela na infekciju,

reagovanjem u vidu latentne, blage subklinike manifestacije, ili
kada inficirani stvara antitijela formirana i prije infekcije.
Da reaguje vidljivom reakcijom...:
prepoznatljiva je manja ili vea bolest, ili
progresija vidljive reakcije od oligosimptomatske do teke generalizirane bolesti i
smrti.
Svaka zaraza ne mora obavezno da razvije bolest, ...
...ali svaka zarazna bolest obavezno ukljuuje prethodnu zarazu.
Nekad se nakon inficiranja prepoznatljiva i tipina bolest javlja u manje od 1%
sluajeva (tipini paralitiki poliomijelitis, na prim.), a nekad u ak preko 90% i
vie (variela, morbili, HIV-AIDS).
Prepoznavanje neke zarazne bolesti ...

znai prepoznavanje postojanja infekcije kao fenomena,...

to daje anse za preduzimanje optih preventivnih i profilaktikih mjera...
koje su usmjerne kako prema oboljemim i kliconoama, tako i prema zdravim a
nezaraenim licima u populaciji.
Kako e se manifestovati neka infekcija zavisi kako od osobina agensa,tako i od
osobina individue izloene infekciji.
Sa strane infektivnog agensa, za nastanak zaraze, najbitniji su:

koliina odn,.broj mikroba, to se naziva jo i infektivna doza ili inokulum,

infekcioznost,
patogenost i
virulencija.
Sa strane domaina najbitniji je stepen otpornosti na infekciju.
Broj mikroorganizama ili inokulum, ili infektivna doza je onaj najmanji broj
patogenih agenasa koji je sposoban da izazove infekciju neimunih-prijemivih
osoba.
to je broj patogenih mikroba vei u jednom inokulumu, to je vei izgled da e
agens izazvati infekciju odn. prepoznatljivu bolest.
Poznato je da neki mikroorganizmi ak i u koliinama od 1 do 50 mikroba (!)
mogu da izazovu kliniki jasnu bolest (Francisela tularensis-tularemija ili
glodavaka kuga , odn.Coxiella burneti-Q (kju) groznica).
Takvi mikroorganizmi su idealno bioloko borbeno sredstvo, a za rad sa njima
potrebne su skupe laboratorije to je privilegija bogatih i razvijenih drutava.
Inokulum
Drugi patogeni mikroorganizmi,da bi izazvali kliniki prepoznatljivu bolest,
moraju da prodru na adekvatnom mjestu i u velikom broju, kao to je sluaj sa
salmonelom enteritidis.
Za izazivanje kliniki prepoznatljive infekcije, enteritisa, potreban je inokulum od
najmanje oko 300.000 jedinki salmonele enteritidis.
Zanimljivo je da je virus hepatitisa B infekciozniji od virusa HIV.

Smatra se da je za infekciju HIV virusom potrebna oko 2.500 do 4.000 puta vea
koliina ostatka krvi u neistim iglama i pricama narkomana od koliine krvi
potrebne za inokulaciju hepatitis B virusom.
Infekcioznost (zaraznost)
To je sposobnost neke zaraene osobe da prenese neki infektivni agens na druge,
neimune, osobe.
irenje infekcije moe se dogaati u razliitim stadijima bolesti:
U toku dueg dijela inkubacionog perioda bolesti,
Ili samo pri kraju inkubacije,
Ili u toku prodromalnog perioda, kada se bolest u svom pravom obliku jo nije
razvila,
Ili u toku itave razvijene faze bolesti,
Ili u regresiji bolesti
Ili u rekonvalescenciji,
Ili tokom recidiva ,
Ili tokom jednog ili vie relapsa,
...a kod nekih oboljenja i...
...godinama nakon akutne faze bolesti.
Mogue je i intermitentno odnosno trajno kliconotvo zdravih osoba koje su nekad
bolovale datu bolest.

Konano ,postoje bolesti iji se eventualni

recidivi mogu dogoditi 10 do 50

godina nakon akutne bolesti.

U takvim prilikama uzronik latentno boravi u zdravom ljudskom organizmu.
Tokom neke druge bolesti ili stresa dolazi do recidiva prvobitne bolesti.
Kada takav recidiv potraje pacijent moe postati zaetnik nove epidemije.

Primjer je Brilova bolest koja je pozni recidiv klasinog pjegavca.

U sluaju kada se javi Brilova bolest, a kod bolesnika postoji valjivost tijela,

mogua je transmisija uzronika putem bijele vai na osobe u okolini i pojava

novih sluajeva klasinog pjegavca.
Drugi primjer je mnogo ei:
Nakon variela u djeijoj dobi, kod mnogih ljudi uzronik bolesti latentno
preivljava u paravertebralnim ili modanim senzitivnim ganglionima.
U sluaju stresa ili nove bolesti, razvija se tzv. Herpes zoster, neurodermatitis
jednog ivca u ijem je ganglionu tavorio virus variela.
Od takvog bolesnika infekcija se lako moe prenijeti vazduhom ,kontaktom ili na
drugi nain na neimunu djecu i izazvati se nova epidemija variela.
Klinika teina bolesti je obrnuto srazmjerna epidemiolokoj teini:
to je bolest kliniki laka, to je epidemioloka opasnost od takvog bolesnika
vea,i obrnuto.
Broj osoba koje nakon infekcije stvaraju antitijela

Infekcioznost=
Broj osoba izloenih infekciji
Patogenost
Patogenost je sposobnost uzronika da izazove bolest, bez bilo kakvih preduslova.
Uslovna patogenost je nii stepen patogenosti u kojem uzronici izazivaju bolest
tek kada je organizam prethodno ve oteen.
Visoka patogenost je epidemioloka situacija kada nakon ekspozicije nekom
agensu oboljeva sa prepoznatljivim klinikim znacima vie od 9o% eksponiranih, a
neimunih osoba (morbili, variela).
Niska patogenost je epidemioloki obrnuta situacija

kada nakon ekspozicije

patogenu oboljeva srazmjeno mali broj osoba (M.TBC, N.meningitidis, virus

poliomijelitisa).
Broj zaraenih sa razvijenom klinikom slikom
Patogenost = ------------------------------------------------------------Ukupni broj zaraenih

Virulencija je stupanj patogenosti.

Mali broj (koliina) vrlo virulentnih mikroba sposoban je da izazove bolest
(Cox.burneti, Fr.tularensis).
Slaba virulencija + velika infekcioznost = velika ,a relativno bezopasna epidemija
Letalitet je procenat umrlih od neke konkretne bolesti.

Broj umrlih
Letalitet =--------------------- od neke konkretne bolesti x 100.
Broj oboljelih
Odbrana domaina
Prirodna odbrana organizma moe se raspodijeliti na 3 nivoa ili linije.
Prva i druga linija odbrane su nespecifine (tzv. uroena imunost) a trea linija je
specifina ili steena imunost (imunitet u uem smislu) koja je usmjerena protiv
strogo odredjenih ivih patogena ili njihovih antigena.
a.Prvu liniju odbrane ine:

1. mehanike,
2. hemijske i
3. bioloke barijere.
a-1:Mehanike barijere su prvenstveno koa i sluzokoe.
Prekid njihovog kontinuiteta predstavlja ranjivu taku odbrane to i doslovno
jeste (locus minoris resistentiae).
Ali i pored ouvanog kontinuiteta ovih barijera neki patogeni mikroorganizmi
mogu da prou kroz njih u dublja tkiva (Franisella tularensis, leptospira spp.).
Kona barijera
Teko je razdvojiti mehanike, hemijske i bioloke elemente odbrane koje ima
koa.

Kiselost koe(pH) fizioloki iznosi oko 5,5 i to djeluje inhibitorno za veliki dio
potencijalnih patogena.
Deskvamacija koe (stalno otpadanje gornjeg sloja elija pokoice) mehaniki sa
sobom odnosi dio mikrobne flore.
Lojne lijezde (mast) i hemijskim (masnim kiselinama) i fizikim putem
(viskoznost) dodatno oteavaju razvoj nepoeljih mikroorganizama na koi.
Slinu ulogu, sa naglaenim hemijskim i biohemijskim ueem u odbrani ima i
znoj.
Lokalni fagociti koji se nalaze u podruju dermisa (krzna) su jak odbrambeni
nespecifini sistem (makrofazi i dendritine elije).
Prirodna mikroflora koe, koja je neravnomjerno rasporeena u pregibima i na
otvorenoj koi predstavlja konkurenciju patogenoj flori i skupa sa prethodno
referisanim sistemima ini funkcionalnu mreu nespecifine zatite.
Moglo bi se rei da ovi sistemi odbrane koe eliminiu vie od 90% potencijalnih
patogena.
Barijera sluzokoa (mukoza)
Odbrambeni elementi mukoza nisu svuda isti i prilagoeni su funkcijama tog dijela
organizma.
Sluz je glavni atribut sluzokoa. Pored vode, sluz (mucus) sadri brojne spojeve
koji na razliite naine eliminiu opasnosti od infekcije.
Mucin je

najbitniji dio sluzi i sainjen je od razgranatih

lanaca oligo-i

polisaharida (ugljenih hidrata) koji su ljepljivi. Svojom debljinom nad gornjim

slojem elija, sluz izoluje vlastite elije od invazivnih mikroba ne dovoljavajui

im da se domognu receptorskih mjesta na elijama, a pogodnih za njih.
Sluz mehaniki fiksira sve strane estice .
U respiratornom traktu, posebno u bronhijama, traheji i laringsu, na povrinama
epitelnih elija postoje treplje-cilije (trepljasti epitel) koje se stalno u istom ritmu
talasajuu pravcu prema usnoj upljini, nosei na sebi pokrov od sluzi sa svim
stranim esticama. Na taj nain se repiratorni put mehaniki isti (kaalj).
U respiratorniom traktu, osim ovoga, u sluzi postoje baktericidni enzimi: lizozim,
tiocijanat,

laktoferin

lokalni

imunoglobulini,

koji

dodatno

ihibiraju

mikroorganizme.
ukocilijarni pokrov predstavlja efikasnu barijeru u gornjem i dobrom delu donjih
delova respiratornog trakta, jer veina estica biva oblepljena sluzi i putem stalnih
pokreta trepljica izbaena u usnu duplju.
Pojedini mikroorganizmi su razvili itav niz efikasnih sistema za invaziju
respiratornog trakta:
neuraminsku kiselinu u zidu bakterija, koja se vezuje za specifine receptore na
membrani epitelnih elija,
luenje aktivnih supstanci koje inhibiraju pokrete trepljica,
luenje supstanci koje uzrokuju destrukciju epitelnih elija.
Orofarinks sadri bogatu saprofitnu floru: bakterije, gljive (kandida, protozoe
Entamoeba gingivalis, Trichomonas tenax).

Pljuvaka, koja se lui u dnevnoj koliini od jednog litra, mehaniki spira

mikroorganizme sa povrine sluznica, ali i sadri antimikrobna sredstva kao to su
lizozim, sekretorna antitela i leukociti.
Poremeaj luenja pljuvake moe dovesti do znaajnog debalansa u mikrobnoj
flori usne duplje, to se i via kod tekih bolesnika (infekcije centralnog nervnog
sistema, trbuni tifus).
Kod njih dolazi do bujanja mikroba koji zahvataju i dublje slojeve tkiva u usnoj
duplji.
Mikroorganizmi, koji imaju tenju da prodiru u ljudski organizam preko sluznica
orofarinksa, obino se tu i zadravaju, ali njihovi toksini

prodiranjemu

krvotok mogu uzrokovati poremeaje udaljenih organa i tkiva (streptokok,

uzronik difterije).
Intestinalni trakt svakodnevno prima ogromnu koliinu najrazliitijih supstanci.
Izuzimajui prirodan tok kretanja sadraja crijeva, uz pomo normalne peristaltike,
u digestivnom traktu nema drugih mehanizama za ienje.
Prirodnu barijeru u intestinalnom traktu predstavljaju:
sluz,
sekretorna IgA antitela,
kiselina u eludanom soku,
razni pankreasni enzimi u lumenu crijeva,
kao i prisustvo ui.

Meutim, mikroorganizmi kao to su Vibrio cholerae i pojedini tipovi

scherichiae coli, lue mucinaze, te se mogu aktivno probijati kroz mukus i na taj
nain poveavati mogunost vezivanja za specifine receptore na povrini epitelnih
elija.
Mnoge bakterije (mikrokoke, difteroidi, brojne anaerobne bakterije) su u stanju da
se vrsto veu za povrinu epitelnih elija u intestinalnom traktu preko svog K
antigena, koji je njihov sastavni dio.
Sluzokoa eluca ima vrlo nizak pH (2,5-3,5) zbog prisustva HCl koja ima vrlo
visoku sposobnost ubijanja ili inhibiranja veine nepoeljnih mikroba,
Osim u posebnim situacijama, npr. kod Helicobacter pylori (ekstremofili).
Sluzokoa duodenuma, nasuprot reenom, ima vrlo visok pH i stoga alkalno
reaguje, dodatno oteujui dio preivjelih mikroba iz eluca.
Crijeva su takoe prekrivena mukusom, u pravilu utoliko obilnijim to se ide nie
prema analnom otvoru.
Ovu sluz obilno lue tzv. peharaste elije udenute u jednoredni cilindrini epitel, a
najgue su prisutne u kolonu (debelom crijevu).
Talasasto grenje crijeva, poev od duodenuma do anusa, nosi sa sobom unijetu
hranu (bolus, himus, feces) ka distalnim dijelovima paralelno sa procesima
enzimskog razlaganja i resorbcije.
To kretanje naziva se peristaltika i ona je pod stalnom kontrolom autonomnog
nervog sistema (simpatikus-parasimpatikus) odn. lokalno
(gastrin, holecistokinin, enterokinaza i sl.)

djelujujih hormona

Peristaltikom se uklanja ogromna masa mikroorganizama koji se konano sa

fekalijama eliminiu napolje.
Vaan mehanizan nespecifine zatite u digestivnom sistemu je lokalna endogena
flora koja se brzo obnavlja i koja kompetetitivno djeluje na potencijalne patogene.
Zato, kada se oralno koriste neki antibiotici, koji unitavaju i tzv. fizioloku
crijevnu floru, dolazi do upala sa prolivima.....
U urinarnom traktu sluzokoa je stalno ispirana velikom koliinom urina koji
odnosi sa sobom mikrobe koji povremeno ascendentno prodiru iz niih u vie
dijelove toga sistema.
Urin ima i blago baktericidno djelovanje.
Osim toga veliki dio urinarnog trakta ima vieslojni ploasti epitel koji se stalno
ljuti i obnavlja odnosei dio unijete potencijalno patogene mikrobne flore.
Na mjestima gdje se urin fizioloki due zadrava (mokrani mjehur - vesica
urinaria) uslovi za opstanak nepoeljnih bakterija su bolji, pa su tu infekcije ee.
Slini su uslovi i u uretri (vanjskom mokranom kanalu).
Kod ena uretra je kraa te su i ushodne infekcije mjehura ee i ranije nastaju
nego kod mukaraca.
Muka uretra je dua, pa su infekcije u ranoj i srednjoj dobi rjee.
U starijoj dobi, kada prostata fizioloki hipertrofira, zastoj (staza) urina u mjehuru
je ea, pa se u toj dobi i u mukaraca lake nego ranije javljaju urinarne infekcije.
Bakterije e biti utoliko uspeniji paraziti urogenitalnog trakta ukoliko imaju veu
mo adherencije za epitel (gonokok, pojedini tipovi E.coli).

S druge strane, sva stanja koja uzrokuju retenciju urina, pogoduju nastanku
infekcije.
Vaginalna mukoza takoer je bogata sa sluzi pomou koje se ona brani.
Epitel mukoze vagine je vieslojan i ploast sa jakom deskvamacijom.
Lokalni pH vagine takoe je nii i prilino nepovoljan za odravanje bakterija.
Lokalna vaginalna fizioloka mikroflora konkurentski djeluje na unijete bakterije.
Jo jednom treba naglasiti da se svaka povrina mukoza deskvamira i obnavlja i
time dodatno uklanja agresorsku floru.
U principu slino, ali ipak svaka i na svoj posebni nain, ponaaju se sluzokoe
usta, nosa, oka, uha i paranazalnih sinusa.
Konjunktive se tite stalnim luenjem suza i treptanjem onih kapaka, ime se vri
stalno mehaniko ienje njihove povrine.
Mikroorganizmi mogu da prodru kroz konjunktive samo ukoliko imaju poseban
sistem za adherenciju (adenovirusi).
Sva mehanika oteenja znatno olakavaju prodiranje mikroorganizama kroz
konjunktive.
Hemijske barijere su:
kiselost (pH),
lizozim,
laktoferin,
tiocijanat,

tzv. surfactant u plunim alveolama,

masne kiseline, hlorovodonina kiselina i
razliiti reduktivno-oksidativni (redoks) sistemi.
Bioloke prepreke infekcijama
To su prvenstveno dijelovi fizioloke flore na koi, u digestivnom sistemu,
posebno u donjem dijelu tankoga crijeva, ileumu i u kolonu (debelom crijevu),
u usnoj i nosnoj upljini, paranazalnim sinusima, u vagini i vulvi kod ena te ispod
prepuciuma kod mukaraca.
Na svim navednim mjestima postoje specifini mikrobi, tipini samo za taj
lokalitet.
Druga linija odbrane
Nju ine elijski elementi, razliiti proteinski sistemi i upala (inflamacija).
elijski elementi iz druge linije odbrane su pokretni i fiksni makrofazi (monociti
u krvi, pokretni makrofazi u tkivima, fiksni makrofazi, dentritine elije koe,
makro-i mikroglija mozga, Kupferove elije jetre, endotelne elije kapilara,
fagociti limfnih vorova, dendritine elije slezine, timusa itd.
Osim to snano fagocituju strane antigene ove elije razgrauju stranu materiju, a
u razliitim situacijama...
... dio antigenskog materijala plasiraju na svoje povrine i prezentiraju ih elijama
specifine imunosti : T i B limfocitima.
Dakle, makrofagni elementi imaju viestruku ulogu:

gutaa, posrednika u imunom odgovoru i proizvoaa brojnih signalnih molekula

koje posreduju u razvoju i odravanju upale i imunosti.
Ostali

elijski

elementi

druge

linije odbrane su:

Polimorfonuklearni leukociti sa svojim enzimima koje nose u sebi ili ih izbaciju u
okolinu i koji se ameboidno kreu kroz krv, i uz zidove krvnih i limfnih sudova,
kroz tkiva izmeu drugih elija, svugde gdje je potrebno nai i unititi patogene.
Polimorfonuklearni elementi su:
neutrofilni leukociti,
eozinofilni leukociti, i
bazofilni leukociti.

Ostali

elementi

druge

linije odbrane su:

Prostaglandini i leukotrijeni
Leukotrijeni, sa slinim zadacima. Obe ove strukture vane su i u percepciji
bola.
Interferoni ( alfa,beta,gama) koje proizvode limfociti i druge zaraene elije
a iji je osnovni zadatak blokada mjesta na zdravim elijama na koje bi se
virus iz nekih zaraenih elija mogao pripojiti;
Interleukini (citokini) 1-17 koji imaju uloge razliitih posrednika u
stimulaciji i blokadi imunolokih i nespecifinih reakcija;

 Bradikinini, prethodnici koagulacionog sistema, ljepivi molekuli za

fiksiranje stranih antigena,
Proteini kaskade koagulacije (12 elemenata lanca koagulacije) iji je cilj stvaranje,
potom i razaranje mikrotromba oko inficiranog podruja, da bi se irenje mikroba i
na taj nain zaustavilo;
Proteini kaskade komplementa povezani u 9 karika a sainjeni od bar 34 enzimska
fragmenta.
Njihov zadatak je viestruk:
alarmiranje organizma na prisustvo uljeza,
podizanje tjelesne temperature,
fiksiranje mikroba na povrinama i
njihovo povezivanje(opsonizacija),
stvaranje kompleksa sainjenog od najmanje 5 komponenti sistema komplementa
iji

je

zadatak

enzimsko

razaranje

(buenje)

elijskih

membrana

mikroorganizama i ubijanje istih;

Faktor nekroze tumora (TNF,tumor necrosis factor-alpha) koji sudjeluje u
ubijanju mikroba;
Histamin i serotonon (5 hidroksi triptamin), proinflamatorne supstance
vane i u alergijskim reakcijama, a cilj im je irenje krvnih sudova na
mjestima gdje se treba ostvariti poeljna upala;
Brojni tzv. reaktanti akutne faze upale, C-reaktivni protein (globulin), razni
inhibitori proteolitikih enzima i t.d.

Upala je najjai in u reakcijama druge linije odbrane.

Svrha akutne upale je unitavanje patogena:
fagocitozom,
enzimskom destrukcijom, i
pobuivanjem specifinih imunolokih reakcija odbrane.
Svrha hronine upale je:
uklanjanje svih elemenata odumrlog (nekrotinog) vlastitog tkiva,
zaustavljanje patogena koji nije mogao biti razoren,
izolacija elija u kojima se nalazi ivi patogen ili njegovi dijelovi (granulom),
obnavljanje oteenog vlastitog tkiva identinim elijama i tkivom (reparacija),
Svrha hronine upale je:
zamjena nedostajueg tkiva oiljanim-vezivnim tkivom (proliferacija),
nakupljanje imunoloki sposobnih monojedarnih elija odn. epiteoidnih elija
okolo oiljka i granuloma,
izolacija takvih struktura od ostataka organizma,
taloenjem kalcijevih soli u oiljke i granulome (kalcifikacija).
Kliniki atributi akutne upale su:
rubor, crvenilo
calor, podizanje lokalne i opte temperature

tumor, otok (edem)

dolor, (bol), signal uzbune
functio laesa, oteena funkcija
U hroninoj upali vie ili manje postoje ove iste promjene ali se one sporije
razvijaju i due traju te esto ostaju neprepoznate.
U akutnoj upali:
dolazi do irenja krvnih sudova oko mjesta ozljede tkiva ili mikrobne invazije,
dolazi do pojaane propustljivosti mikrovaskularne mree od iznutra ka van sa
isticanjem tenosti iz krvi (plazma, serum, proteini) ,eksudacije, ekstravazacije,
stvaranja otoka-edema,
pojaane ljepivosti unutranjeg elijskog pokrova krvih sudova (endotela),
dolazi

do

marginacije

polimorfonukleara-okupljanja

leukocita

na

unutranjim povrinama krvnih sudova,

dolazi do njihovog ameboidnog prolaenja
kroz postojee ili novostvorene medjuelijske otvore od unutranjosti ka van,u
pravcu agensa (pozitivna hemotaksija),
dolazi i do prelaska iz krvotoka na vanjsku stranu monocita koji postaju
makrofazi,
dolazi do sline hemoatrakcije limfoidnih elija i do nakupljanja elijskog
infiltrata u okolini oteenog ili inficiranog mjesta (upalni infiltrat),

 dolazi do destrukcije napadaa ,u prvom redu pomou polimorfonuklearnih

leukocita i do stvaranja tkivnog otpada od razorenog vlastitog tkiva,
odumrlih okolnih elija, odumrlih bakterija ili stranih estica- stvaranje
gnoja,
proimanje detritusa (otpadnog materijala) i ivih mikroba ljepivim
skramama sainjenim od fibrina koji je nastao prodorom elemenata
zgruavanja krvi-stvaranje fibrinozne odn. pseudomembranozne upale,
- esto dolazi do izlaska eritrocita i trombocita kroz proirene kapilarne otvore ili
kroz oteeni kapilarni zid (ekstravazacija i hemoragija),
Dolazi do infiltracije fibroblastima-mladim elijama novoga veziva, koji se na
mjestima nakupljanja preobraaju u fibrocite i stvaraju novo vezivno tkivo.
Nastaje oiljano tkivo koje ima sposobnost spore kontrakcije- skvravanja.To je
proces reparacije.
Sve su to elementi nespecifine odbrane.