ISTOSMJERNE STRUJE 3

ANALIZA LINEARNIH ELEKTRINIH MREA

Sadraj predavanja
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

Uvod
Izravna primjena Kirchhoffovih zakona
Metoda napona vorova
Metoda konturnih struja
Metoda superpozicije
Theveninov teorem
Nortonov teorem
Pretvorba trokut zvijezda
Rjeavanje mree postupnom pretvorbom izvora

Analiza linearnih elektrinih mrea

1. Uvod
Rjeavanje linearnih mrea
Postoji vie metoda, a sve se temelje na

I Kirchhofovom zakonu
II Kirchhofovom zakonu
Ohmovom zakonu
Ohmovom zakonu za dio strujnog kruga

Medode rjeavanja ovise o broju nepoznanica i konfiguraciji mree

Izravna primjena Kirchhoffovih pravila

Metoda napona vorova
Metoda konturnih struja
Metoda superpozicije
Theveninov teorem
Nortonov teorem
Millmanov teorem
pretvorba zvijezda - trokut

Analiza linearnih elektrinih mrea

2. Izravna primjena Kirchhoffovih zakona
Elektrika mrea sastoji se od grana i vorova
Openito u mrei su struje nepoznate
Prema Kirchhoffovim zakonima postavljaju se jednadbe koje sadre
nepoznanice
Jednadbe se postavljaju za vorove prema I Kirchhoffovom zakonu i za
konture (zatvorene petlje) prema II Kirchhoffovom zakonu
Potrebno je postaviti g jednadbi s g nepoznanica da bi se sustav
jednadbi mogao rijeiti

Postupak
pretpostave se smjerovi struja za svaku granu u mrei (g broj grana) !!!
odaberu se vorovi ( broj vorova) i postave jednadbe prema I
Kirchhoffovom zakonu

ako je u mrei vorova potrebno je postaviti -1 nezavisnih jednadbi

proizvoljno se odabiru konture (zatvorene petlje) i postave jednadbe prema II

Kirchhoffovom zakonu
potrebno je postaviti jo n=g ( 1) nezavisnih jednadbi

rjeava se sustav g jednadbi s g nepoznanica i dobivaju se struje svih grana u

mrei

Primjer:

pretpostavka smjera struja

Zadano: R1=4, R2=6, R3=5, R4=1,

R5=2 R6=10, R7=3, E1=12V, E2=4V,
E4=12V, E5=10V

Analiza linearnih elektrinih mrea

Primjer

Zadano: R1=4, R2=6, R3=5, R4=1,

R5=2 R6=10, R7=3, E1=12V, E2=4V,
E4=12V, E5=10V

pretpostavka smjera struja

odabir vorova: a,b,c

vor a

I1 I 2 I 3 = 0

vor b

I1 I 6 + I 4 = 0

vor c

I2 I4 I5 = 0

odabir kontura

kontura 1

E1 E5 I1 R1 I 4 R4 I1 R3 = 0

kontura 2

E5 + E2 I 3 R2 I 3 R6 + I 5 R5 = 0

kontura 3

E4 + I 6 R7 + I 4 R4 I 5 R5 = 0

Analiza linearnih elektrinih mrea

sustav 6 jednadbi s 6 nepoznanica

Zadano: R1=4, R2=6, R3=5, R4=1,

R5=2 R6=10, R7=3, E1=12V, E2=4V,
E4=12V, E5=10V

I1 I 2 I 3 = 0
I1 I 6 + I 4 = 0
I 2 I 4 I5 = 0

I1 R1 + I 4 R4 + I1 R3 = E1 E5
I 3 R2 + I 3 R6 I 5 R5 = E5 + E2
I 6 R7 I 4 R4 + I 5 R5 = E4
uvrste se poznate vrijednosti

I1 I 2 I 3 = 0
I1 I 6 + I 4 = 0
I 2 I 4 I5 = 0
9 I1 + I 4 = 22

16 I 3 2 I 5 = 14

I 4 + 2 I 5 3I 6 = 12

rjeenje sustava jednadbi - struje grana

I1 = 2 A; I 2 = 3 A;
I 3 = 1A; I 4 = 4 A;
I 5 = 1; I 6 = 2 A
negativna vrijednost struje znai da je
pravi smjer struje suprotan od
pretpostavljenog

Analiza linearnih elektrinih mrea

3. Metoda napona vorova
temelji se na odreivanju potencijala vorova u linearnoj mrei
POSTUPAK:
u mrei se odabere jedan vor kao referentni i dodijeli mu se potencijal
nula
naponi svih ostalih vorova prema referentnom voru jednaki su njihovim
potencijalima
struja grane moe se izraziti iz Ohmovog zakona za dio strujnog kruga
tako izraene struje grana uvrtavaju se u jednadbe prvog Kirchhoffovog
zakona
rjeavanjem sustava jednadbi dobivaju se potencijali vorova u mrei
iz dobivenih potencijala raunaju se struje

Analiza linearnih elektrinih mrea

Metoda napona vorova - primjer

referentni vor c C=0V
iz Ohmovog zakona za dio strujnog
kruga izraze se struje

(I1)

(I2)
(I3)

b I1 R3 I1 R1 E1 = a
b a E1
I1 =

a + E2 I 3 R2 I 3 R6 = d
a + E2 d

I4 =

R4

R2

a
I2
E5

I1

R44

R5

I44

I6

(I5)

I5 =

(I6)

E4

c I 5 R5 = d
c d
R5

b I 6 R7 E4 = d
I6 =

b E4 d
R7

I3
d

I5

R7

R2 + R6

c I 4 R4 = b
c b

E2

R3

I 2 = I1 I 3

I3 =

(I4)

R1 + R3

E1

R1

Analiza linearnih elektrinih mrea

Metoda napona vorova - primjer

struje se uvrtavaju u jednadbe za vorove prema I Kirchhoffom zakonu
I1 =

b a E1

I6 =

R1 + R3

b E4 d
R7

(vor b)

I1 I 6 + I 4 = 0

(vor d)

I3 + I5 + I6 = 0

I3 =

a + E2 d
R2 + R6

I5 =

I4 =

c b
R4

I 2 = I1 I 3

c d
R5

struje se uvrtavaju u jednadbe za vorove prema I Kirchhoffom zakonu

1
1
1
1
1
E1
E
d
=
+ 4
+
+ a
R1 + R3
R7 R1 + R3 R7
R1 + R3 R4 R7

1
1
1
1
1
E2
E
=
4
+ d
+
+ a
R7
R2 + R6 R2 + R6 R7
R2 + R6 R5 R7

Analiza linearnih elektrinih mrea

Metoda napona vorova - primjer

1
1
1
1
1
E1
E
d
=
+ 4
+
+ a
R1 + R3
R7 R1 + R3 R7
R1 + R3 R4 R7

1
1
1
1
1
E2
E
+ d
+
+ a
=
4
R7
R2 + R6 R2 + R6 R7
R2 + R6 R5 R7

rjeavanjem tih jednadbi uz a=E5=10V jer je c=0V dobivaju se potencijali vorova

b = 4 V
d = 2 V
uvrtenjem potencijala u izraze za struju dobijaju se struje
I1 =

I3 =

b a E1
R1 + R3

a + E2 d
R2 + R6

= 2 A

=1A

I4 =

c b

I5 =

R4

= 4 A

c d
R5

=1A

I6 =

b E4 d
R7

= 2 A

I 2 = I1 I 3 = 3 A

Analiza linearnih elektrinih mrea

4. Metoda konturnih struja
Struje svih grana u mrei mogu se izraziti preko struja nezavisnih kontura
POSTUPAK:
odabere se proizvoljno n=g-+1 nezavisih kontura
odabere se po volji smjer konturnih struja
za svaku konturu napie se jednadba prema II Kirchhoffovom zakonu
za konturu k
n

k Rkk + j Rkj = Ekk

j =1
jk

k konturna struja konture k

Rkk vlastiti otpor konture (zbroj svih otpora u konuturi)
j konturna struja konture j
Rkj zajedniki otpori konture k i konture j
Ekk ukupna suma naponskih izvora u konturi k

rjeava se sustav n jednadbi sa n nepoznanica da bi se dobile vrijednosti

konturnih struja
struje u pojedinim granama dobijaju se superpozicijom konturnih struja

Analiza linearnih elektrinih mrea

Metoda konturnih struja - primjer

na shemi odabrane konture i smjerovi
konturnih struja - jednadbe

1 (R1 + R4 + R3 ) 3 R4 = E1 E5
2 (R2 + R5 + R6 ) 3 R5 = E5 + E2
1 R4 2 R5 + 3 (R4 + R5 + R7 ) = E4
rjeavanjem jednadbi dobiju se
konturne struje

1 10 3 = 22
2 18 3 5 = 14

1 2 2 + 3 6 = 12
1 = 2 A

2 = 1 A

3 = 2 A

struje grana superpozicijom konturnih struja

I1 = 1 = 2 A

I 2 = 1 2 = 3 A

I 3 = 2 = 1A

I 4 = 1 3 = 4 A

I 5 = 3 2 = 1A

I 6 = 3 = 2 A

5. Metoda superpozicije

U linearnoj mrei u kojoj ima vie izvora struja grane jednaka je zbroju svih
struja koje bi u toj grani proizveli pojedini izvori
POSTUPAK:
odredi se grana gdje se trai struja
ostavi se samo jedan izvor koji daje doprinos, a ostali se uklone
naponski se kratko spoje, a strujni odspoje time da se njihovi otpori ostave
prikljueni

izrauna se doprinos tog izvora

ponavlja se postupak dok se ne izraunaju doprinosi svih izvora

Metoda superpozicije- primjer

trai se struja kroz otpor R

Zadano: R1=2 , R2=3 ,

R3=4 , R4=5, R=1 ,
E1=12 V, E2=12 V, Ik=10 A

Analiza linearnih elektrinih mrea

Metoda superpozicije- primjer

trai se struja kroz otpor R

Zadano: R1=2 , R2=3 ,

R3=4 , R4=5, R=1 ,
E1=12 V, E2=12 V, Ik=10 A

I) ostavlja se naponski izvor E1

Ruk =

(R + R4 )R2
R + R4 + R2

- struja izvora

I1 =

+ R1 + R3 = 8
E1
= 1.5 A
Ruk

- doprinos izvora E1 struji kroz otpor R

IR

(I )

E1 I1 (R1 + R3 )
= 0.5 A
R + R4

Analiza linearnih elektrinih mrea

Metoda superpozicije- primjer

II) ostavlja se naponski izvor E2

Ruk =

(R + R4 )(R1 + R3 ) + R
R + R1 + R3 + R4

- struja izvora

I2 =

=6

E2
= 2A
Ruk

- doprinos izvora E1
struji kroz otpor R

IR

( II )

E2 I 2 R2
= 1A
R + R4

Analiza linearnih elektrinih mrea

Metoda superpozicije- primjer

III) ostavlja se strujni izvor Ik

1
1
1
1
2 1
=
+
+
=
Ruk R + R4 R2 R1 + R3 3

Ruk = 1.5
- doprinos izvora Ik
struji kroz otpor R

IR

( III )

= Ik

Ruk
= 2.5 A
R + R4

ukupna struja kroz otpor R superpozicija

struja
- pretpostavit e se da je pozitivan smjer
struju prema dolje, pa se sukladno dobivenim
smjerovima pie jednadba

I R = I R

(I )

IR

( II )

+ IR

( III )

= 1A

Analiza linearnih elektrinih mrea

6. Theveninov teorem
Struja kroz neki otpor R linearne mree moe se odrediti tako da se cijela
preostala mrea od stezaljki otpora nadomjesti jednim naponskim izvorom
napona ET i unutarnjeg otpora RT
ET - Theveninov napon je napon praznog hoda na otvorenim stezaljkama a i b
RT - unutarnji otpor izmeu stezaljki a i b kad je odspojen otpor R, a
djelovanje svih izvora uklonjeno (naponski se kratko spoje, a strujni odspoje)

ET
IR =
RT + R

Analiza linearnih elektrinih mrea

7. Nortonov teorem
Struja kroz neki otpor R linearne mree moe se odrediti tako da se cijela
preostala mrea od stezaljki a i b nadomjesti jednim strujnim izvorom struje Ik
i unutarnje otpora RT
Ik Nortonova struja jest struja kratkog spoja stezaljnki a i b, a odreuje se
tako da se umjesto otpora R napravi kratki spoj izmeu stezaljki a i b
RT - unutarnji otpor izmeu stezaljki a i b kad je odspojen otpor R, a
djelovanje svih izvora uklonjeno (naponski se kratko spoje, a strujni odspoje)

RT
IR = Ik
RT + R

Analiza linearnih elektrinih mrea

8. Pretvorba trokut zvijezda
primjenjuje se kad pretvorbom dolazi do pojednostavljenja mree
TROKUT ZVIJEZDA

ZVIJEZDA TROKUT

R31 R12
R12 + R23 + R31

R12 = R1 + R2 +

R1 R2
R3

R12 R23
R2 =
R12 + R23 + R31

R23 = R2 + R3 +

R2 R3
R1

R23 R31
R3 =
R12 + R23 + R31

R31 = R3 + R1 +

R3 R1
R2

R1 =

Analiza linearnih elektrinih mrea

9. Rjeavanje mree postupnom pretvorbom izvora

struja u nekoj grani ili kroz neki otpor moe se dobiti tako da se mrea
postupno svodi na samo jedan naponski ili strujni izvor:
1.
2.
3.
4.

serijski spojeni naponski izvori pretvaraju se u jedan naponski

paralelno spojeni strujni izvori pretvaraju se u jedan strujni
paralelni naponski pretvaraju se u strujne, a zatim u jedan strujni
serijski strujni pretvaraju se u naponske, a zatim u jedan naponski

Rjeavanje mree postupnom pretvorbom izvora - primjer

Zadano: R1=1, R2=1, R3=2,

R4=2,, E1=12V, E2=12V, E3=12V,
E4=24V, RT=8,5
Trai se struja kroz RT

Analiza linearnih elektrinih mrea

Rjeavanje mree postupnom

pretvorbom izvora - primjer

Zadano: R1=1, R2=1, R3=2,

R4=2,, E1=12V, E2=12V, E3=12V,
E4=24V, RT=8,5
Trai se struja kroz RT

transformacija naponskih izvora u strujne

(unutranji otpori ostaju isti)

I1 =

E1 6
= = 12 A
R1 2

I2 =

E2 12
=
= 12 A
R2
1

I3 =

E3 12
=
= 6A
R3
2

I4 =

E4 24
=
= 12 A
R4
2

Analiza linearnih elektrinih mrea

spajanje paralelno spojenih strujnih izvora

I12 = I1 + I 2 = 24 A
1
R1 R2
R12 =
=
R1 + R2 2

I 34 = I 3 + I 4 = 6 A
R34 =

R3 R4
= 1
R3 + R4

Analiza linearnih elektrinih mrea

pretvorba strujnih u naponske izvore

E12 = I12 R12 = 12V

E34 = I 34 R34 = 6V

Analiza linearnih elektrinih mrea

spajanje naponskih izvora

E = E12 + E34 = 18V

R = R12 + R34 =

struja kroz otpor RT

I=

E
= 1 .8 A
R + RT