Esej o umetnosti i umetniku

Knjievna umetnost ne moe do kraja da izrazi stvarnost jer rije uvijek iznevjeri misao!
A pogotovu iznevjeri osjeaj!. Prema shvatanju Vladana Desnice, umetnost je sredstvo,
duhovno sredstvo kojim se lijeimo od ivota, svak na svoj nain... U njoj su simptomi
skrivenih potreba da se izae iz sebe i dezertira u tu duhovnu oblast. Ali i dalje ostaje
uverenje da je umetnost daleko od toga da moe zadovoljiti nae unutranje potrebe,
to, u izvesnom smislu, jeste i gubitak vere u snagu i domete umetnosti. Junak romana
misli da je banalnost smrt umetnosti. Vei neprijatelj umetnosti od nje moe biti samo
namjerna originalnost. Prema njegovom shvatanju, u umjetnosti ne smije se nita
htjeti biti: treba biti. I ne treba se plaiti i stideti od jednostavnosti, od naivnosti. Treba
biti samo spontan i svoj, a za to je potrebno hrabrosti, mnogo hrabrosti, naroito kada
se kazuju gole istine i gole rei o sebi. Mnogo ta: nae oseanje, vizije sveta,
apsurdnosti, istinska lica i nalija nosimo u sebi kao nau unutranju realnost,
nosimo ih prirodno, sa utiskom da ih prihvatamo kao neto normalno. One ine na
identitet i toga se ne stidimo, ali se zastidimo naeg identiteta tek kad izuste njegovo
ime. To treba pobediti, nadii kao strah da se stvari ne banalizuju. Taj strah, prekomerni
strah od banalnosti je prepreka da se kau prave istine o ivotu u umetnosti. Tu je i strah
od oseanja. Umetnost nastaje iz antagonizma (iz sukoba) izmeu oveka i sveta, ali i
oveka i njega kao umetnika. A ta krasi velikog umetnika? Prema uverenju Ivana
Galeba, veliki umetnik je samo onaj koji u sebi objedinjuje i nosi:
Y veliki um,
Y veliki duh,
Y veliki talenat,
Y osetljivost i fantaziju,
Y kontemplativnu prirodu
Y stalnu vezu s prirodom
A to znai - umetnik mora biti veliki ovek: talentovan, obrazovan, oseajan, ovek od
duha; ovek koji nastupa u ime savesti, a to je vrlo vano, osobito u knjievnosti
(knjievna aktivnost u stvari i nije drugo nego jedan neprestani ispit savijesti).
Umetniko delo je izraz velike sinteze u kojoj prepoznajemo upravo to: stapanje uma,
duha i talenta.
Pisac treba da nadraste ustaljene norme; treba da prezire konvencionalne, suvie
uhodane oblike stvaranja i vie da tei nedefinisanim formama pisanja, formama u
kojima nailazimo na dnevnike i beleke, na razne zapise, meditacije, pisma i solilokvije
(dugaka monologiziranja u sebi i za sebe). To je jedan od naina da pisac iz sebe
iscedi istu i zgusnutu kap sutine ravno na papir.

Pri stvaranju knjievnog i uopte umetnikog dela treba se uvati prenaglaene

originalnosti jer je ona jeftina stvar, nastojanje svakog umjetnikog pomodarca. Biti
moderan - da,ali ne po svaku cenu, nego spontano, prosto nesvesno, iz duboke
potrebe.