97

BLM 8 8. 8.1 TNEL APLKASYONU TNEL EKSENNN JALONLARLA BELRLENMES

ekil 103. A ve B tnelin u noktalar olsun. A ve B den geen dey dzlemde tepe zerinde jalonlarla dorultuya girmek suretiyle bir C noktas belirlenir, sonra A ve B noktalarna kurulan teodolitlerle I ve II jalonlar hassas bir ekilde dorultuya sokulur. C noktasna kalc bir direk dikilir. C noktasna yneltilen teodolitlerin gzlem eksenleri tnel ekseninden geen dey dzlem ierisindedir. AC ve BC uzunluklar elektronik uzaklk lerlerle llr. A ve B arasndaki H ykseklik fark gidi-dn nivelman yaplarak belirlenir. Teodolitin optik eksenine verilecek eim

tan =

H AB

eitliinden hesaplanr. Tnel almas iine iki taraftan balanr. A ve B noktalarna teodolitler kurulur. C deki iarete baklr. Aletlerin yatay hareket vidalar kapatlr. Teodolitin gzlem ekseni eim asna getirilir. Gzlem eksenleri dorultularnda tnel alr. A ve B noktalar bir tepe tarafnda ise ve AB dorultusunda tinel alacaksa ve tnelin her iki ucundan kaz ilemine balanacaksa tepenin dier tarafnda AB dorultusu zerinde C ve D noktalar iaretlenir.

ekil. 104-a

98

ekil. 104-b Bunun iin ekil 102-ada grld gibi AB dorultusu zerinde teodolit ile dorultu verilerek bir R noktas iaretlenir. Teodolit R noktasna kurularak A, B noktalarna yneltilir. Yatay hareket vidas sktrlr. Drbn yatay eksen etrafnda dndrlerek AB dorultusu zerinde bir P noktas iaretlenir. ekilde grld gibi bu ilem teodolitin iki drbn durumunda yaplr. P1 ve P2nin orta noktas P olur. Sonra ekil 102-bde grld gibi teodolit P noktasna kurulur. A, B noktalarna baklr. Alet 200g dndrlr. Tepenin dier tarafnda drbnn iki durumunda C ve D noktalar iaretlenir. Tnel ekseninin eimi iin AP ve DP uzaklklar llr. A ve D noktalar arasndaki ykseklik fark H nivelmanla belirlenir, eim as hesaplanr. Teodolit A noktasna kurulur. Gzlem ekseni Bye yneltilir. Dey daireye eim as verilir. Gzlem ekseninin tepeyi deldii nokta tnelin kaz ii iin giri noktasdr. D noktasnda ayn ilem yaplr. eim as teodolite verilir. Tnelin dier taraftaki G2 giri noktas bulunur. ekilde A noktasnda eim (-), D noktasnda eim (+) dr. Eer tepenin zerinde tek P noktasndan tepenin iki yann grmek mmkn olamyorsa bu kez tepe zerindeki aadaki ekil. 103de grld gibi ayn dey dzlem ierisinde ard arda yeteri kadar P noktalar alnr. En son P noktasndan C, D iaretlenir.

ekil 105.

99
8.2 TNEL EKSEN DORULTUSUNUN POLGONLARLA BELRLENMES

ok ksa tneller yukardaki yntemle belirlenir. 1500 m den ksa tnellerde tnelin A ve B u noktalar bir poligon gzergh ile birbirine balanr. Poligon

ekil 106. gzerghnn Si kenarlar elektronik uzaklk lerlerle, i krlma alar en az iki tam silsile olarak llr. AP1 dorultusu X ekseni olarak alnr. Ann koordinatlar herhangi bir deer ya da (0,0) alnr. Poligon hesab yaplr. A ve Bnin koordinatlarndan (AB) akl hesaplanr. ve aplikasyon alar = (AB)-(AP1) = ( BP4)-(BA) eitliklerinden hesaplanr. Teodolit A noktasna kurulur. P1 balang alnr. Teodolit as kadar dndrlerek temel eksen dorultusu belirlenmi olur. Ayn ekilde tnelin dier ucunda Bye kurulan teodolit P4 balang alnr. Teodolit as kadar dndrlerek tnel ekseni belirlenmi olur. Tnel ama iine iki taraftan balanr.

Tan =
RNEK

H AB den hesaplanr. AB

ekil 107.

100

Nokta A B

Y 17887.25 17985.09

X 3178.07 2785.42

S1 = 87.21 S2 =121.90 S3 = 53.65 S3 = 89.01 S4 = 94.15 S5 = 86.81

1 = 207g.2659 2 = 288g.1686 3 = 190g.3989 4 = 213g.7529 5 = 204g.3459

NN A P1 P2 P3 P4 P5 B

207.2659 288.1686 190.3989 213.7529 204.3459

0.0000 7.2659 95.4345 85.8334 99.5863 103.9322

S 87.21 121.90 53.65 89.01 94.15 86.81

Y 0.00 13.88 53.51 86.82 94.15 86.84

X 87.21 121.11 3.83 19.64 0.61 -5.36

Y 0.00 0.00 13.88 67.39 154.21 248.36 335.00

X 0.00 87.21 208.32 212.15 231.79 232.40 227.04

tan (AB) =

335.00 0.00 227.04 0.00

(AB) = 62.0814

= (AB) (AP1) = 62.0814 tan (BP5) =

248.36 335.00 (BP) = 303.9334 232.4 227.04

= (BP5) (BA) = 41.8520 = 62.0814 = 41.8520 bulunur.

101
8.3 NRENG YNTEM LE TNEL APLKASYONU

1500 m den uzun tnellerin aplikasyonunda nirengi yntemi uygulanr. Tnel u noktalar arasna uygun genlerden oluan ya zincir a yada kark nirengi a tesis edilir. Teknik ynetmelik esaslarna uygun olarak a ve kenar lleri yaplr. Dengeleme yaplarak, nirengi noktalarnn kesin koordinatlar elde edilir.

ekil 108. ekilde grld gibi bir nirengi a kurulur. Memleket koordinat sistemine bal olarak veya yerel bir koordinat sistemi kullanarak nirengi noktalarnn koordinatlar elde edilir. Aklklardan, = (A1) (AB) = (B3) (BA) aplikasyon alar hesaplanr. Tnelin eimi A, B noktalarnn ykseklik farklar ile AB uzunluundan hesaplanr. 8.4 TNEL NAATI SIRASINDA YAPILACAK LER VE APLKASYON

Tnel inaat srasnda, tnel u noktalar arasndaki doru, inaat aamalarna bal olarak ksa doru paralar eklinde aplike edilir. Aplikasyona tnel giri noktalarndan balanr. A ve B arasndaki noktalarda poligon alar 200 grad olarak devam eder.

ekil 109. A, B : Tnel giri noktalar 1, 2, 3 : Ara aplikasyon noktalar I, II : Ana aplikasyon noktalar Ana aplikasyon noktalar galeri 1500 m ilerledikten sonra tesis edilir. Dorultular saniye teodoliti ile verilir. Gnmzde laser teodolit kullanlmaktadr. Tnel almas srasnda ara aplikasyon noktalar ana aplikasyon noktalarna balanr.

102
Gnmzde tnelin balang tarafndaki A,1 noktalarnn ve tnelin son tarafndaki B,3 noktalarnn koordinatlarnn GPS teknii yntemi ile belirlenmesi yeterlidir. Bir zincir ya da santral a kurmaya gerek yoktur. Dier ilemler yani aplikasyon ayn ekilde yaplmaktadr. Aplikasyon almas srasnda tnel ekseninin kotlar geometrik nivelmanla devaml izlenir. Hatalarn yaylmas kritik zellik tar. Enine hata;

q=

m n D p 3
Enine hata (metre biriminden) A hatas (saniye biriminden) Tnelin uzunluu (metre biriminden) Ana noktalar arasndaki para says, n=D/d Ana noktalar arasndaki uzaklklar

eitliinden hesaplanr. q m D n d

Ana noktalar arasndaki uzaklk arttka enine hata q azalmaktadr. RNEK D= 10 km, m= 20cc ise d nin deiik deerlerine gre enine hata q nun deerleri yledir. d= 50 m iin

q=

200 20 10000 = 2.56m 3 636620 100 20 10000 = 1.81m 3 636620 20 20 10000 = 0.80m 3 636620

d= 100 m iin

q=

d= 500 m iin

q=

Tnel ortasnda dorultu hatas, yani enine sapma, aadaki izelgede verilen deerleri amamaldr. Tnel Uzunluu(m) Max. Kabulabilir Hata(cm) 8.5 500 16 1000 21 2000 27 4000 36 6000 44 8000 50

TNELDE KURP APLKASYONU

Tnel ekseninin bir ksm kurp olmaktadr. Tnelin iki bandaki dorultular proje art olarak arazide verilir. ekil 108 de bunun basit bir rnei grlmektedir. Arazide verilen dorular MN ve PQ dur. Bu dorularn kesim noktas S olup arazinin arzal olmasnda dolay yayna varlamayan bir noktadr. G1,G2 A,C P1, P2, P3, P4 Tnelin giri noktalar Kurbun balang ve bitim noktalar Kurp ara noktalar olup, bu noktalarn hepsi tnel inaat srasnda aplike edilecektir.

103

ekil 110. Sra ile aadaki yol izlenir; 1) 2) 3) 4) MN ve PQ dorular arasndaki as hesaplanr. NS ve SP uzunluklar hesaplanr. T = AS = CS teet boylar hesaplanr. N ve P arasnda prezisyonlu nivelman yaplr.

1 ve 2 nin yaplabilmesi iin yer stnde N,1,2,P poligon gzergah oluturulur. Bu gzergahn a ve kenarlar llr. Buradan = 4*200 (N + 1 + 2 + 3 ) olur. N,1, 2, P poligon gzergahnn koordinat hesab yaplr. = (N1) (NP) = (PN) (P2) NP =

(YN YP ) 2 + ( X N X P ) 2

1 = 200 - N + 2 = 200 P + = 200 SP =

Sin 1 NP, Sin

SN =

Sin 2 Sin

Daire yarap projeden bilinir. T = R tan

NA = SN - R tan CP = SP - R tan

eitlikleri ile aliymandaki tnel ama uzunluklar bulunur. 4, N, P arasnda gidi dn nivelman yaplr ve H hesaplanr.

104
Kurp uzunluu

AC = R

dan hesaplanr. N, P arasndaki uzunluk; L = NA + AC + CP ile hesaplanr. Tnel ekseninin eimi, m=

H L

dir. Tnelin aliyman (dorusal) ksmnda gzlem ekseni m kadar eimlendirilir. Kurpta asna karlk gelen yay uzunluu b ile, kiri uzunluu ise S ile gsterilirse Adan P1e, P1den P2ye, P2den P3e, P3den P4e, P4den de Cye gzlem ekseni, tan =

b b H m= s s L

kadar eimlendirilir. P1, P2, P3, P4 kurp ara noktalarnn kiri boyu S olduuna gre merkez as,

Sin

S R

eitliinden hesaplanr.

S = 2 RSin
NN A 1 2 C

eitlii kullanlr. Aplikasyon elemanlar aadaki ekilde hesaplanr. Aplikasyon As 200 200 200 Aplikasyon Uzunluu

2 RSin 2 RSin 2 RSin 2 RSin

2 2 2 2

200 -