MBI GJYSM SHEKULLI N SHRBIM T BUJQSIS MBARKOMBTARE

Kto dit Prof. Dr. Andrea Shundi prjetoi dy ngjarje me rndsi n jetn e tij. Presidenti i Republiks Prof. Dr. Bamir Topi e dekoroi me Urdhrin Mjeshtr i Madh, me motivacionin Pr kontribut t rndsishm n fushn e prodhimit bujqsor, n trajtimin dhe prmirsimin e toks bujqsore, n ngritjen e sistemit t prodhimit t farrave si dhe krijimin e fuqizimin e institucioneve t krkimit shkencor e t msimdhnies n fushn e bujqsis. Po ashtu, kremtoi 76-vjetorin e lindjes. Me kt rast i urojm shndet dhe energji pr t vazhduar me frytshmri, punn krijuese e pasionante n shrbim t bujqsis mbarkombtare. Pr profesorin, koht e fundit lexova nj libr t zooteknikut publicist, Illo Foto. Profesor Andrean e rendit ndr 15 shkenctart e bujqsis, m t mir t vendit. Vitin e kaluar u rilidha me prof. Andrean. M dergoi disa nga librat e tij t botuar dhjet vitet e fundit. I lexova me dshir t madhe. N to pash edhe njher aftsit intelektuale, krijuese dhe prgjithsuese t nj shkenctari sistematik, me prmasa gjithkombtare. Njoha shpirtin e njeriut puntor e t ditur i cili nuk rresht s krijuari, pavarsisht nga mosha. Profesor Andrea sht krenaria e agronomve shqiptar. M lindi idea pr nj bashkkuvendim me t pr ta br pjes t nj libri, q mendoj ta botoj s shpejti. E pranoi krkesn dhe jo vetem kaq. Erdhi nga Karolina e Veriut, pershkoi mbi 1500 km dhe kuvendimin e zhvilluam n shkurt 2010, n Nju Jork. Ishte jo vetm lehtsi por edhe nder q m bhej. N librin tuaj Jet Agronomike shkruani: U a kushtoj brezave t familjes sime, q jetn m dhuruan dhe at po e projn. Pyetja ka t bj pikrisht me kta breza. Cila sht prejardhja e Prof. Andrea Shundit? Intervista kam dhn disa por njra m ka mbetur m tepr n kujtes. Ishte nga t parat. At e kam zhvilluar me gazetarin dhe kineastin, Fuat Memeli i cili punonte n RTV Shqiptar. N janar t vitit 1975, n Tiran u zhvillua Konferenca Kombtare e Shkencave Bujqsore . Isha nnkryetar i grupit organizues, me kryetar Akademikun Mentor Prmeti. Kur Konferenca prfundoi me sukses punimet,

zhvillova intervistn q u transmetua n emisionin e lajmeve dhe m gjer. Dhe ja sot vazhdoj t intevistohem, por nga nj koleg dhe pas 35 vjetsh! Familja Shundi sht pjes e bashksis arumune, vendosur n Tiran gjat fundshekullit 17-t duke ardhur nga Llnga e Pogradecit. Gjyshi im dhe i vellai, punonin si remtar e restorator. Katr nga gjasht djemt, i kishin farmacist. Mes tyre, babai e xhaxhai im t cilt hapn farmaci n vitin 1925. Xhaxhai ka qen msues i shkolls shqipe n Tiran, gjat viteve 1910 1918. Nga brezi im, pes djem e gjasht vajza, prfunduan studimet universitare dhe shumicn e periudhs punuan si msimdhns t shquar npr universitete apo shkolla t mesme. Brezi i katrt eshte n lulzim t veprimtaris intelektuale dhe profesionale. Jemi familje modeste, shquar pr atdhedashuri dhe profesionalizm. Nuk kemi mbajtur pozicione partiake e pushtetare. Kemi qen profesionist, nga gjyshi deri tek femijt e mi. Katr breza, t paktn e kan dshmuar. Babai dhe xhaxhai morn pjes n lvizjet kombtare, me kulme: -Lvizja demokratike e Fan Nolit, -Themelimin e Shoqats s studentve t Shqiprise jasht shtetit, -Organizimin dhe zhvillimin e Kishs Ortodokse Autoqefale t Shqipris. Im at ka qen oficer i periudhs s Nolit, madje pr gjasht muaj u arratis ne Itali, kur erdhi Zogu n fuqi. M von ndoqi rrugn e profesionit. Dy kongrese t Kishs Autoqefale u zhvilluan n Shqipri, gjat viteve 20-30 t shekullit kaluar. Xhaxhai dhe babai kan qen delegat n to. Po ashtu, dhan ndihmes pr hartimin e Statutit t Kishs. N moshn e rinis, zakonisht njeriu pushtohet nga shum ndrra dhe dshira. Cilat ishin pasionet tuaja dhe si i kultivuat ato ? Jeta shoqrohet me dshira dhe pasione, duke shprthyer me hov m t madh n periudhn studentore. M plqente gazetaria sportive, ka m shtynte q do 15 dit t nxirrja gazetn e murit Sporti t gjimnazit t Tirans. Daktilografoja 12 faqe. N at periudh, botohej gazeta Sporti Popullor dhe do jav n Shqipri, vinte gazeta Sovjetskij Sport. Prktheja do jav nj artikull dhe e drgoja n redaksi pr botim. Me t hollat q merrja, blija libra dhe mjete t tjera shkollore. M plqente t luaja volejboll e basketboll dhe aktivizohesha me ekipin e gjimnazit. Nj tjetr pasion n rinin time t hershme, ka qen libri. Nuk lija libr t ri letrar ose profesional pa e lexuar, megjithse aso kohe botimet ishin t pakta. Nuk i ndahesha biblioteks kombtare. M kujtohet se libra t rinj bleja edhe n librarin ndrkombtare. Pra premtonit t bheshit gazetar sportiv. Prse nuk e realizuat kt? Prirja pr gazetarin sportive nuk mu mundsua nprmjet arsimimit universitar. Pas prfundimit t gjimnazit, mu dha e drejta pr studim n Fakultetin e Agronomis, n Institutin e Lart Bujqsor (tani U B T). Njeriu u prshtatet kushteve dhe rethanave. Kshtu ndodhi edhe me mua. Qytetar brez pas brezi, n moshn 20 vjeare, pr her t par pash dhe lexova pr bujqsin. Pr kt nuk bj prjashtim sepse kjo dukuri prkon me shum t rinj t shekullit 20-t n Shqipri, t cilve i u ndrrua rrjedha e

jets. Kjo erdhi edhe pr shkak t prapambetjes arsimore t vendit, vshtirsive ekonomike, rrethanave familjare, regjimit monist. Kur fillova studimet universitare, dy vitet e para kur zhvilloheshin lndt e prgjithshme, m dukej sikur ende isha n gjimnaz. Vehten e ndjeva brenda profesionit t agronomit, n vitin 1953, gjat praktiks studentore n inventarizimin e kullotave verore n Gjirokastr. Me kalimin e viteve, mu shtua dashuria pr profesionin e bukur t agronomit. I u prkushtova studimeve dhe mbarova Institutin me nota t shklqyera. Filluat punn n Institutin e Krkimeve Bujqsore n Lushnj. Dika pr kt nisje t mbar? Qnia student i shklqyer, m mundsoi emrtimin bashkpuntor shkencor n IKB Lushnj, qysh n vitin 1956. Veprimtarin e nisa me cilsin e udhheqsit shkencor duke zhvilluar disa eksperimente me tem: Sistemet e punimit t toks pr mbjelljet e vjeshts dhe t pranvers (1956-1960). Prfundimet i kumtova n kshillin shkencor t IKB-s. Ato u botuan ne Vjetarin e Institutit dhe n Buletinin e Shkencave Natyrore, revist e Universitetit t Tirans. Variantet m t mira t eksperimenteve, filluan t zbatohen n prodhimin bujqsor; pr shembull, plugimi i menjhershm i toks pas lirimit t saj nga parabima, plugimet e thella si domosdoshmri pr prodhime t larta, etj. IKB ishte epiqendra e shkencave bujqsore n Shqipri. Zotronte 200 ha tok ar; kishte laborator, bibliotek, parkun e mekaniks bujqsore. Vepronin 20 bashkpuntor shkencor, vrtet t aft dhe me prirje shkencore, t cilt prbnin ajkne agronomve shqiptar. Shumica filluan aspiranturat, me udheheqs shkencor, profesor t huaj. Por stadi q krkohej, binte ndesh me mundesit e kohs. Mungonin literatura cilsore perndimore, paisjet e mirfillta laboratorike, komunikimi me institute t njohur jasht vendit. Pagat ishin t ulta dhe stimujt material t paprfillshme, plotsimi i nevojave bhej me mangsi. Pa hyr n problemin e trisktimit pr sigurimin e ushqimeve dhe t veshmbathjeve, edhe energjia elektrike ishte e kufizuar. Vrtet ishim m mir nga agronomt e prodhimit, por nga ne krkohej shum m tepr cilsi. E megjithat, vrulli i moshs dhe prkushtimi atdhetar, na shtynte prpara dhe kaprxenim vshtirsit. Mbas katr vjet pune si shkenctar n IKB, si pr t kolauduar n prodhim ato q studiuat dhe prfituat, ju drgojn n kooperativn bujqsore t Krutjes. Cila ishte ndihmesa juaj atje? N vitet 1960 -1962 punova si kryeagronom n Krutje, kur sadopak kisha krijuar nj bagazh t mir shkencor e profesional. Veprimtarin e prqendrova n: -Rikonstruktimin e kanaleve t tret kullues dhe ujits duke i rihapur n drejtim trthor, pr t mundsuar punimin e toks n trajt kurrizi. Kullimi dhe ujitja e ngastrave prbnin 30-40 pr qind t shpenzimeve n bimt e arave; - Luftimin e krimbit te kuq n pambuk, q pr her t par, n Shqipri u shfaq n 800 ha pambukore t Krutjes; -Edukimin agroteknik t 12 brigadierve sepse secili merrej me 150-200 ha, ku seliteshin bim intensive t arave dhe drejtonte 120 punonjs;

-Organizimin e veprimtaris s 50 traktorve dhe 6 autokombajnave, krahas qindra agregateve e makinerive bujqsore q vepronin n 2400 ha tok ar. Fushatat bujqsore i linin vendin njra tjetrs dhe ndrthureshin. Per shkak t toks krejt fushore e me prbrje deltinore dhe shirave t shumt q prqendrohen n nntor-mars, n Krutje kryem rikonstruktimin e ngastrave nga 800 ne 260 m gjatsi. Selitja e pambukut zinte 1/3 e siprfaqes me bimt e arave. N at periudh u prhap epidemia e krimbit te kuq (Pectinophora gossypiella, Saund ) npr pambukore. Pr t na ndihmuar n prballimin e gjendjes s renduar, erdhn agronom nga Ministria e Bujqesis, nn drejtimin e specialistit t talentuar, Teki Kaltani. Me shum mundim, me pun dhe investime pr blerjen e qindra pompave sprkatse t shpins e t pesticideve, i a dolm mban. Mekanika bujqsore prbnte nj fuqi t madhe vepruese dhe ishte vendimtare pr bujqsi cilsore. Brigadier mekanike kishim Andon Gjermenin i cili ishte i aft dhe i pari traktorist n Myzeq, qysh n vitin 1946. Punonte shum dhe ishte njeri i prkushtuar. N Krutje jetonte dhe punonte nj bashksi fshatare me nivel krahasimisht t mir kulture dhe arsimimi, krahas njohurive t mira agroteknike. Njerzve kishe far tu msoje por edhe far t merrje prej tyre. Kishin respekt t veant pr specialistt, nuk i thrrisnin n emr por agronom, doktor, msues , etj. Pas dy vjetsh si specialist n prodhim, nist punn si kryeagronom n seksionin e bujqsis t Lushnjs. far risi sollt dhe cili ishte ndikimi i tyre? N seksionin e bujqsis, fillova punn pas gjasht vjet prvoje shkencore dhe prodhimi bujqsor. M pak punonja me dokumentacionin sepse me t merrej kryesisht shefi i seksionit. Veprimtarin e prqendrova n : -Organizimin e seminareve agronomike n shkall rrethi e zone, me prgjegjsit e sektorve, me agronomt e deri brigadiert ; -Studimet pr zhvillimin afatmesm n disa ekonomi bujqsore; t tilla ishin studimet trijavore q u kryen n kooperativn Bubullim, me pjesmarrje t specialistve nga pes seksione t rrethit Lushnjs. Mbshtetur n kt metodik e praktik, studime t tilla kryem n Kmishtaj e Fierseman. -Ngritjen e ngastrave eksperimentuese dhe dftuese pr eshtje agronomike themelore; -Kolaudimin e mjeteve mekanike t SMT-ve dhe NB-ve, prpara mbjelljeve t vjeshts e pranvers, si edhe prpara korrje-shirjes s t lashtave; -Bashkrendimi i veprimtaris s institucioneve vendore t bujqsise: inspektoriati i farave, dega e farave, dega e furnizimit material-teknik t bujqsis, stacionet e makinave dhe traktorve, drejtoria e ujrave etj. Rndsi t dors s par i kushtova bashkpunimit me IKB-n, q ishte intitucioni i vetm shkencor pr bujqsin n Shqipri. N librin Npr vitet sportive lushnjare me autor Vergjil Xhafn, kam lexuar edhe pr Ju. N vitet 60-t keni qen sportist dhe trajner me Traktorin. Mund t na sillni dika pr lexuesit?

Me sport t organizuar jam marr qysh n periudhn studentore. E vazhdova edhe n Lushnj. Vitin e par t puns n IKB, organizova ndrtimin e fushs s volejbollit dhe t basketbollit, bashk me shkallart per shikuesit. Ketu i zhvillonte ndeshjet edhe ekipi i Traktorit. Po ashtu, n zdrukthtarin e Beratit, porosita nj tavolin pingpongu, ndrsa raketat dhe topat, nga Italia i solli drejtori i IKB-s Zhvillonim kampionate pingpongu dhe shahu midis punonjsve t IKB. Jam aktivizuar me ekipin e basketbollit Traktori dhe njkohesisht isha trajner i tij. N at koh, kampionati i kategoris s dyt zhvillohej me sistem grumbullimi. Dualm n kategorin e par dhe luanim me ekipe te forta si Partizani, 17 Nntori , Dinamo. Aktivizohesha edhe ne volejboll. Si trajner, ndihmoja Shtpin e Pionierit, n prgatitjen e brezit t ri t sportistve lushnjar. Kto veprimtari prbnin nj zgjidhje dhe argtim pr mua, pr t mbajtur trupin n form, ka e kam dhuratedhe tani n mosh 76 vje. Prof. Andrea, keni punuar 11 vjet n Ministrin e Bujqsis duke drejtuar edhe sektorin e shkencs. Gjat asaj periudhe, n shkencat bujqsore ka pasur prmirsime. Ku ishte prqendruar veprimtaria juaj? Kudo ku kam punuar, kam synuar t bja m t mirn dhe kjo tu mbetej brezave. Organizimet dhe veprimtarit e instituteve shkencore, u prkasin periudhave dhe sistemeve politike t caktuara. Ato prshtaten me zhvillimin dhe ardhmrin, ndrlidhen me realitetin e vendit dhe prirjet ndrkombtare. N periudhn 1970-1974, bujqsia shqiptare arriti ne 18 institucione shkencore kombtare dhe 26 stacione bujqsore n do rreth t vendit. Kjo ishte nje domosdoshmri, pr t krijuar themelet e bujqsis intensive. Pati zra q institucionet e bujqsis t kalonin n vartsi t Akademis s Shkencave. Isha pr kt ide sepse shkenca bujqsore do t bashkrendohej m mir me shkencat e tjera dhe do t kishte m shum prfitime metodike. Por n Ministrin e Bujqsis, persona me pesh e sidomos titullari, e kundrshtuan propozimin. Donin q shkenca t mos u delte nga duart. Po t ishte realizuar, institutet shkencore nuk do kishin shkuar n prishje. Synimi i tyre ishte t krijohej Akademia e Shkencave Bujqsore, me n krye titullart e dikasterit. Institutet shkencore, kryesisht kishin funksion studimet me tematik aplikative, nuk u morn me prmirsimin gjenetik t mirfillt t bimve dhe kafshve bujqsore. Me ndryshimin e sistemit, do t ndryshonte edhe organizimi e destinacioni i ktyre institucioneve. Pr priudhn kur vepruan, prgjithsisht kryen m t mirn. N vitet 1964-1975 kur isha ne Ministri, kam punuar edhe n sektorin e prodhimit foragjer. Gjat viteve 1975-76 punova n rrethin e Kuksit dhe gjat periudhs 1976-1980 n Degn e Farave Tiran. Gjat kesaj periudhe, kryeja studime

dhe eksperimente. Pr foragjeret, punn e kisha nisur qysh kur isha student. Shemblleva me akademikun Mentor Prmeti i cili punn eksperimentuese nuk e ndrpreu, megjithse shumicn e kohs ka qen rektor, drejtor e deri zvends ministr. Studimet dhe eksperimentet fushore, m krijuan shtratin e aspiranturs pr gradn shkencore Kandidat i shkencave. N vitet 1994-1999 keni punuar n Akademin e Shkencave. Cili ka qen dhe sht roli i saj ? Po ndihmesa e juaj ku ka konsistuar? Akademia e Shkencave, po i afrohet 40 vjetorit t themelimit dhe prbn nj arritje madhore pr Shqiprin. N bot mbizotrojn dy lloje funksionesh themelore t akademive. N shtetet e Lindjes, institute n vartsi t Akademis, kryejn krkime themelore dhe teorike, krkime me prmasa mbarkombtare. Aty prqendrohen edhe shkenctart m t prgatitur t vendit. N shtetet e Perndimit, Akademia krahas disa studimeve t mirfillta, luan rolin e kshilltarit dhe t udhrrfyesit, pr drejtimet themelore t veprimtarive jetsore n vend. Ndrsa universitetet kryejn edhe studimkerkimet. Pra kemi t bjm me organizime t ndryshme, q prligjen n varsi t kushteve, nga politika dhe strategjit afategjat t seicilit shtet. Themelore sht t nnvizohet se Akademia e Shkencave t Shqipris sht n ngjitje cilsore dhe po kryen veprimtari m t larmishme. N Akademin e Shkencave veproja me detyrn e sekretarit shkencor t seksionit t shkencave natyrore dhe teknike. Isha edhe kryeredaktor i revists The Albanian Journal of Natural and Technical Sciences. Gjej rastin t falenderoj Akademin e Shkencave sepse n 75 vjetorin e lindjes sime, organizoi nj tubim shkencor. Kumtuan 10 akademik dhe profesor, lidhur me 10 librat e mi q m jan botuar ne shekullin e 21- t. Gjat periudhs kur keni punuar n Ministri apo ne institucione t tjera, keni organizuar disa konferenca shkencore, simpoziume apo seminare kombtare e mbarkombtare. Mund t na prmendni ato q i konsideroni m t rndsishm? a. Konferenca Kombtare e Shkencave Bujqsore (Tiran 1975), prbn ngjarje madhore pr bujqsin n Shqipri. Konferenca u organizua n periudh t vonuar, prkatsisht mbas 27 e 34 vjetsh nga tubimet e mparshme t ksaj natyre dhe prmase. U mbajtn 14 referate dhe 81 kumtesa, me tematik pothuaj gjithprfshirse, t prgatitura nga 200 bashkpuntor shkencor dhe ligjrues t universiteteve. Kjo Konferenc ishte vrtet me buk, pati jehon n shkencat dhe bujqsin ton. Kumtesat u prmblodhn n nj libr prej 800 faqesh. Duhet pohuar se Konferenca nuk iu shmang ndonj politizmi; munguan shkenctar nga vende t tjera, veanrisht ata nga troje t tjera shqiptare dhe nga diaspora e mrgata. b. Simpoziumi Kombtar Shkencat agronomike n zhvillimet e reja ekonomike n Shqipri (Tiran 1991). N te u mbajtn dy referate dhe 24 kumtesa, u paraqitn 43 postera q u diskutuan nga pjesmarrsit. Titulli tematik i Simpoziumit, Bujqsia shqiptare ne rrjedhat e demokracis, shprehte veprimtarin dhe pozicionimin agronomik n kushtet e kalimit n ekonomin e tregut t lir.

N kt Simpozium, pr her t pare u themelua Shoqata e Agronomve t Shqipris. N te u miratua statuti dhe u zgjodhn organet drejtuese, me votim t fsheht t 100 perfaqsuesve nga mbar rrethet e Shqipris. Kryetar t Shoqats m zgjodhn mua dhe nnkryetar prof. Ahmet Osja. Kumtesat dhe referatet e Simpoziumit u botuan n 90 faqe tek revista Agronomia, organ i ri i Shoqats s Agronomve t Shqipris. c. Seminari Mbarkombtar pr Vreshtarin dhe Vertarin (Rahovec, Kosov 2009). Ishte seminari i 8-t i ksaj natyre dhe prmase, q organizohej n treva vreshtare e vertare shqiptare. Kumtues dhe pjesmarrs ishin shkenctar, biznesmen dhe specialist nga Shqipria, Kosova dhe trojet shqiptare n Maqedoni, Mali i Zi, Lugina e Preshevs. Kumtoi edhe akademiku Eugenio Sartori nga Italia. Seminari n Rahovec ngjalli shum interes, veanrisht nga 50 pjesmarrsit dhe kumtuesit e Kosovs, mbasi pr her t par zhvillohej ky lloj tubimi n Kosov, me pjesmarrje dhe tematik mbarkombtare. Veprimtaria pati jehon n median e Shqipris dhe t Kosovs. Po ashtu u filmua nga nj gazetar mrgimtar shqiptar me banim n SHBA. Pr nj peridh 12 vjeare keni qen ligjrues dhe dekan i Fakultetit t Agronomis n UBT. Dika pr punn q sht kryer n ato vite, pr prgatitjen e specialistve t bujqsis? Universiteti Bujqsor i Tirans, arriti kulmin n vitet 1980-90: numur rekord i studentve (5000) dhe i personelit msimdhns, Fakulteti i Agronomis numuronte 1300 student, krahas 45 specializantve pasuniversitar. Shumica e mesimdhnsve ishin t kualifikuar apo t perfshir n kualifikimet pasuniversitare. U fuqizua baza laboratorike, u krijuan kurset e kualifikimit pasuniversitar njvjear t specialistve. U ndrmorrn studime kombtare per ullishtarin dhe vreshtarin. Filloi prtritja cilsore e pedagogve m t rinj e t talentuar. Pr her t par u aplikua zgjedhja e pergjegjsve t katedrave, me votim nga pedagogt dhe laborantet. Biblioteka ishte nga m t medhat dhe cilsoret n Shqipri. Studentt u gatuan gjithnj e m cilsisht, me njohuri dhe praktika agronomike. Gjenin shtrat veprimtarit n ekonomit bujqsore si edhe n institucionet shkencore e administrative t vendit. Veprimtarin n Fakultetin e Agronomis e fillova n vitin 1980. Pr kualifikimin shkencor pasuniversitar isha regjistruar para se t vija ktu. Gjat nj periudhe 10 vjeare, i prfundova t dy shkallt pr gradat shkencore Kandidat i Shkencave dhe Doktor i Shkencave Bujqsore. Arritje kulmore ishin kualifikimi im m i plot dhe prgatitja e specialistve pasuniversitar. Pr tet vjet, kam udhhequr 120 student pasuniversitar duke punuar gjat nj viti, vrtet ngulshm e cilsisht me ta. Hartoja metodikat e puns shkencore t tyre, prgatitja ligjratat pasuniversitare dhe m pas i prshtatja pr studentt. Prgatitja artikuj shkencor bashk me ta ose redaktoja artikujt e tyre. Shum nga kta pasuniversitart, tani jan doktor shkencash e profesor apo drejtues n sektor t rndsishm n institucionet e vendit. T till mund t permend: Nikolla Bardhi, Jaho Nelaj, Belul Gixhari, Agim Voci, etj. Organizimi i ri i UBT, a mendoni se i prgjigjet nevojave pr t prgatitur specialist t aft, pr tu dal zot detyrave me hyrjen e Shqipris n Bashkimin Evropian ? Struktura dhe prbrja e UBT n kto vite t fundit, kan shtrirje dhe cilsi t krahasueshme me universitetet perndimore. Synimi eshte t arrijn q t prgatitin specialist bujqsie t nivelit t lart,

t aft pr t prballuar synimet n shekullin e 21-t. Kualifikimet e shpeshta t ligjruesve edhe n universitetet e huaja, laboratort shum m t plotesuar, komunikimi elektronik dhe literatura shkencore e larmishme, prbjn premisa pr prparim t dshiruar. Planet dhe programet msimore dhe shkencore t UBT, tanim jan n prputhje me at t vendeve t BE. Pavarsisht nga kto arritje, ende mbetet shum pr t br. Kjo varet nga politikat shtetrore t arsimit dhe shkencs, nga drejtuesit dhe personeli msimor n UBT; por edhe nga studentt, pr t prqafuar e prvetsuar gjith at gam t gjr informacioni shkencor q qarkullon npr bot. Bashk me nj grup specialistsh, keni prpunuar strategjin e zhvillimit t bujqsis pas viteve 90t. Mendoni se drejtimet q prcaktuat i kan qndruar kohs? Pr kt studim u mbshtetm edhe n prfundimet e Simpoziumit Kombtar. Dihet se strategjit, si kudo edhe n bujqsi, prtriten dhe prmirsohen, mesatarisht do pes vjet. Si radh prparsie, prcaktuam pes drejtime kryesore t bujqesis pr periudhn e tranzicionit: foragjere-blektori, perimtari, pemtari, ullishtari vreshtari, drithra. Klima mesdhetare dhe mbizotrimi i territorit kodrinor-malor, leverdisin pr blektori t shumllojshme. Bota sht m defiitare n proteina, sesa pr drithra ku ka mbiprodhim. Tokat nn uj dhe serrat e shumta, klima kryesisht e but, mundsojn zhvillimin e perimtaris. Drufrutoret e gjejn veten m s miri n klimn ton, n tregun shqiptar dhe pr eksport. Po ashtu, industria prpunuese gjithnj e m shum po thith prodhimet bujqsore. Mundesit e transportit tejet cilsor, pemtarin ullishtarin vreshtarin, i bjn me prparsi. Ulliri sidomos ne zonn e Shqipris s Mesme e t Jugut, gjen kushte shum t prshtatshme dhe ka tradita selitjeje, ka mundson prodhime t larta e t qndrueshme. Vreshtaria sht n shtpin e vet. Klima mesdhetare, tokat me pjellori mesatare dhe t varfr, ato t pjerrta, prligjen shum mir pr vreshtarin. Hardhia sht bim ku krkohet kultur pune, bim intensive q mundson t ardhura m t mdha pr njsin e siprfaqes. Me hyrjen e Shqipris n BE, gjrat do ndryshojn. Po hyre n at bashksi, do ti prshtatesh politiks ekonomike t saj. Vreshtat e vjetra t degraduara, me kultivar t paprshtatshm, vrtet do t shkulen por pronart do t dmshprblehen. Ka nj prirje, q shumica e fermerve, tokn e mbjellin me foragjere, kryesisht jonxh e haslle. Cili sht mendimi juaj, si specialist me shum prvoj n kt veprimtari? Prodhimi foragjer tanim nuk sht i dors s dyt. Prher e m shum, po z vendin q i takon n bujqsin shqiptare. Kam prshtypjen se po teprohet me siprfaqet me jonxhishte, duke kaluar n njanshmri dhe shprdorim ushqimi proteinor pr blektorin. Leverdis mbjellja m shum e haslleve t vjeshts dhe t pranvers, t selitura n bashkshoqrim midis gramoreve dhe bishtajoreve, me synim q t merren dy prodhime foragjere brenda vitit. Vrtet krkohet m shum pun dhe investime por dyfishohet sasia dhe cilsia e foragjereve pr njsi siprfaqe toke, si edhe t periudhs n selitje e t shpenzimeve pr to. I a vlen nj studim prgjithsues, nj diskutim m i gjr midis fermerve, specialistve, drejtuesve, pse jo edhe i politikanve. N kt mnyr, prcaktohet strategji me reale dhe frytdhnse pr bimt foragjere.

Po vihet re ulje drastike e siprfaqeve t selitura me bim industriale, sikurse luledielli e panxhar sheqeri, pa folur pr pambukun q sht zhdukur. Me hyrjen n BE, do ket vend pr kto bim, kam parasysh edhe zhvillimin e mundshm t industris prpunuese? Bimt e arave, n bujqsin e Shqipris t shekullit 20-t, zinin 85 pr qind t toks s punuar. Kjo anomali, kushtzohej nga parimi me forcat tona, ku n rrafsh t par ishte politika dhe nuk shihej shum leverdia ekonomike. N ekonomin gjithnj e me shum n botrizim (globalizim), kur shkohet drejt antarsimit n BE, leverdisin struktura mbjelljesh me sa m shum perfitime ekonomike. Megjithat mund t them se bujqsia n Shqipri, ka vend edhe pr bimt industriale. Nuk mund t pohoj se n far prmasa, mbasi duhen studime n prshtatje edhe me krkesat e BE-s, n varsi t zhvillimit t industris prpunuese e t shum faktorve t tjer, pr t cilt nuk mund t parashtroj me pergjegjsi. Struktura e mbjelljeve do t orientohet nga krkesat e tregut. Jam me at, q prparsi t ket ullishtaria dhe vreshtaria, pasi per to ka m shum kushte klimatike-toksore, prvoj e fuqi puntore, krkesa tregu dhe eksporti. Po e ndrrojm temn e kuvendimit. Si rrjedh nj dit e zakonshme pr prof. Andrean. Ende ushtroheni me sport? Veprimtaria ime e prditshme prbhet nga disa tregues: studim, hartim librash n kompiuter; gjithsej gjasht or, nga t cilat katr paradite dhe dy mbasdite. Mandej komunikim n internet dhe soditje televizori: 45 minuta paradite dhe po kaq n mbrmje. Paradite shetis me kmb dhe mbas dite bj ushtrime trupore n palestr, pr 90 minuta. Vozis shum makinn, kryesisht n shrbim t familjes (gruan e oj dhe e marr nga puna) dhe vajtje ardhje n Uashington etj. ku kam njerz t afrt e miq. N vit kryej rreth 12.000 km. Mund tju them se me kt regjim ditor, prgjat mse dhjet viteve n SHBA, m jan botuar dhjet libra, shumicn e t cilave tanim ju i keni lexuar. Po t ishit edhe njher 20 vje, far do t ndryshonit n mnyrn e t jetuarit dhe t punuarit? Pyetje disi e vshtir. Njeriu prpiqet t punoj dhe t jetoj, me mendimin se po bn zgjedhjen m t mir. Megjithat, veanrisht brezi im, pak mundsi pr zgjedhje ka pasur. Nisur nga kjo, edhe njher 20 vje, do t mbshtetesha n parimin amerikan se njeriut i takon jet sa m e shndetshme dhe prodhuese. Prher m ngacmon ky botkuptim, sepse ne shqiptart urojm shndet, por kjo sht njra an, megjithse themelorja. Po aq e rndsishme sht prodhueshmria, t qnit sa m frytdhns. Qndrimi veprues ndaj ktij botkuptimi, njerzimin e zhvillon pa rreshtur. Cili sht hobi i prof. Andrea Shundit? Hobi sht fjal e huazuar nga anglishtja dhe ia vlen t shqiprohet. Po prdoret gjithnj e m shum, lidhur me dshirat dhe zbavitjet shlodhse gjat kohs s lir. Jeta po bhet gjithnj e m intensive. Koha e puns po shkurtohet dhe mundsit pr zbavitje po shtohen. Hobi u takon tr moshave dhe zakonisht nuk sht vetm nj. N moshn time, praktikisht tr veprimtarit i kryeja pr hob, krahas ndrgjegjes pr t vazhduar q t jem sa m i dobishm pr familjen dhe shoqrin. Prfundimisht, krahas sportit q mbetet hobi im, leximi i literaturs historike dhe filozofike sidomos nga bota shqiptare dhe amerikane, m trheq pa mas. Lexoj jo thjesht pr kureshtje, por edhe pr ndonj

ide dhe prfundim lidhur me t tashmen e t ardhmen. Kur lexoj, m shum skedoj. Pjesn m t madhe t kohs e kaloj duke shkruar. Pr librin e fundit, Fjalor Enciklopedik pr Vreshtarin dhe Vertarin, kam skeduar 100 libra dhe them se kam marr ajkn n secilin prej tyre. Shkoj shpesh npr bibliotekat e universiteteve dhe ato publike t Karolins s Veriut. N to, porosis libra t rinj. Por edhe blej libra nprmjet internetit, mesatarisht pes do vit. Njiheni si specialist i foragjereve. Kto 15 vjett e fundit, ju shohim t merreni me vreshtarin e vertarin. Si u lindi idea t hyni n kt fush, cilat jan arritjet tuaja? Vreshtaria sht deg prbrse e agronomis. Ne vitin 1994, takova agronomin prfaqsues t VCR Rauscedo, me seli n Itali. sht fidanishtja m e madhe dhe m cilsore n bot. Prodhon do vit, 80 milion fidan hardhish. Punon me cikl t plot: prmirsim agronomik dhe gjenetik, shumim i fidanve, tregtim - eksportim i tyre. Kur perfaqsuesi i VCR m propozoi bashkpunim, i u prgjegja se nuk merrem drejtprdrejt me vreshtari. Kmbnguli dhe mu prgjegj se pr profesor Shundin kemi rekomandim nga disa koleg tuaj n Itali e gjetk. U vura n pozit t vshtir, jo vetm pr konsideratn por edhe se ishte nj prgjegjsi, se kisha t bja me nj Shoqri sa shkencore e prodhuese dhe po aq tregtare, me prmasa vrtet botrore. E pranova krkesn e saj dhe kuvendova me ish studentin tim, me agronomin Arif Dai , i cili krijoi Shoqrin. Pr m se 15 vjet, po vazhdojm veprimtarin. Jam n rolin e kshilltarit. Pr vreshtarin kishte pak literatur shqipe prandaj veprova n dy drejtime: hartim librash dhe organizimin e seminareve pr vreshtarin. Pr afro 11 vjet mu botuan gjasht libra pr vreshtarine me 1920 faqe gjithsej, organizova nnt seminare mbarkombtare n suazn e Agroherbal ku pronar sht A. Dai dhe t VCR Rauscedo. Gjat ksaj periudhe, pothuaj gjith kohn e puns e vura n shrbim t vreshtaris dhe vertaris mbarshqiptare. E prmenda m lart se vreshtaria n Shqipri sht n shtpin e vet. Potencialet klimatike dhe toksore jan pr 80-100 mij ndrsa kemi rreth 12 mij hektar vreshta. Vreshtaria sht e pandar nga vertaria. Vera ka marr prmasa t mdha prdorimi. N Shqipri prdoren 14 litra ver per frym n vit, ndaj 60-80 litra n Evropn Perndimore. Shtimi i kulturs s prodhimit dhe prdorimit t vers, pije alkoolike m dobi prurse se rakia tradicionale pr shqiptart, hap shtigje t reja pr vreshtarin e vertarin. Pr disa vjet keni qen kryeredaktor i Buletinit t Shkencave Bujqsore. A mund t na sillni n kujtes, disa aste nga kjo veprimtari? far mendimi keni pr mediat, i prgjigjen krkesave t kohs? Shtpia e Propagands Bujqsore ishte institucion unikal n ekonomin shqiptare t periudhs moniste. N t botoheshin revistat Bujqsia dhe Buletini i Shkencave Bujqsore, krahas qindra

broshurave dhe dhjetra librave bujqesor. N kt Shtpi bheshin prkthime t librave e traktateve q paraqisnin interes pr bujqsin ton. Kishte prkthyes t talentuar sikurse agronomt Dhori Laci, Myzafer Kallanxhiu, Ndrek Dema, Nush Ashiku. Redaksia e Buletinit ku isha kryeredaktor, veanrisht bashkpunonte me dy universitetet e bujqsis n Tiran dhe Kor, me dhjetra institucione shkencore n mbar vendin. Punimet shkencore t prfunduara, pasi kalonin n sektort shkencor e kshillat shkencore, botoheshin tek ky Buletin. Prpara botimit, artikujt kalonin n sita t tjera, n duart e recensentve kompetent pr fushat prkatse. Tani ky burim informacioni shkencor sht paksuar ndjeshm; mbizotrojne artikujt n revistn Bujqsia shqiptare, si edhe ndonj n fletoret e perditshme apo bisedat q zhvillohen npr radio e televizione. Media bujqsore leverdis t ndjek zhvillimet e bujqsis, pr m shum, duhet ti paraprij. Leverdis q t shmang artikujt e leht prshkrues, me fjal t huaja e t panevojshme. Kemi nevoj pr analiza, pr paraqitjen e t vrtetave, pr pergjithsim shkencor t prvojave t prparuara. Folt pr botimet tuaja. Me sa di keni botuar 40 libra me rreth 9000 faqe. A mund t na thoni, cili prej tyre sht m i goditur dhe e vlersoni m shum? Prsri pyetje pak e vshtir sepse librat jan si fmijt, nuk para i ndan dot. Megjithat po veoj tre prej tyre. a. Zgjedhjen do e filloja nga librat m t hershme, me botimin e vitit 1968 Udhheqs pr sistemimin e tokave. Poeti Mark Gurakuqi, thoshte ....ka disa vjersha qe i firmos edhe sot e ksaj dite, pranoj se jam autor i tyre. Them se ai libr edhe nse ribotohet, ka vend n bujqsin shqiptare. N t, kam pasqyruar pervojn dhe studimet n IKB, n Krutje, n Ministrin e Bujqsis kur merresha me sistemimin e tokave. Prbn nj doracak, q i vlen kujtdo i cili punon n bujqsi. b. Jet Agronomike (2004). N kt libr nuk kam br jetshkrim, por paraqitur veprimtarin time agronomike duke dashur t pasqyroj dhe prgjithsoj, veprimtarit agronomike q kam prjetuar. Jam prpjekur t pasqyroj ecurin e bujqsis n ato vite, krahas prsiatjeve e filozofimeve pr problemet e ujrave n bujqsin shqiptare. Natyrisht q npr te, del edhe puna ime prgjat mbi gjysm shekulli, n shrbim t bujqsis shqiptare. c. Ndr librat m madhor sht Fjalor Enciklopedik pr Vreshtarin dhe Vertarin (2010). Pr prgatitjen e tij, kam punuar katr vjet duke prdorur 65 referenca traktatesh t viteve 2000 dhe 40 fjalor. Fjalori prmban 3300 terma e sinonime n shqip, anglisht dhe italisht; shumica e termave shoqrohen me fjal t urta dhe thnie prkatse. Pr nga prmbajtja dhe cilsia, them se i kalon prmasat mbarshqiptare; mund t lexohet me dshir edhe nga dashamirsit e rrushit e t vers. Koha do ta tregoj. M vjen mir sepse Fjalori sht pron e bibliotekave m kryesore n Shqipri e Kosov, madje bibliotekat m n z n bot, Library of USA Congress dhe The British Library, pranuan Fjalorin dhe m drguan letra vlersimi e falnderimi. Keni stil t preferuar n t shkruar, qart dhe me shprehje shum t bukura, me fjal t dlira shqip. Ku e gjeni kt aftsi?

T shkruarit prbn aftsi profesionale dhe intelektuale, dhunti, guxim e prgjegjsi qytetare. Autori bashkkuvendon me lexuesin, pron mendsin dhe praktikn m t prparuar. Kam nisur t shkruaj hert. Qysh n hartimet e para n shkoll, shquhesha pr fjalin e shkurtr dhe t shprehur qart e sakt. Vazhdova me gazetn sportive t gjimnazit. Artikulli i par mu botua m 1957, n fletoren e perditshme Bashkimi. Mbaj mend q drejtori i IKB-s, m kshilloi ti ruaja botimet sepse do t shumfishohen me ritme n rritje. Ather nuk mund ta parashikoja se botimet e mija do t arrinin n aq shum tituj! Tematikn e kam prqendruar ne fushat ku zhvillova m shum veprimtari agronomike: bujqsi mbarkombtare, sistemet e punimit dhe sistemimi i tokave, bimt e arave dhe veanrisht prodhimi foragjer, vreshtari dhe vertari. M vjen mir se t paktn mbas viteve 90 t shekullit t kaluar, kumtimet dhe botimet i kam m gjithprfshirse t bujqsis n trojet shqiptare dhe t arbreshve. N librin Jet agronomike, n syth t veant kam shkruar pr pendn e art t Faik Konics i cili m 1897 botoi artikullin Ca kshilla mbi artin e shkrimit . Po aty, prmend librin Begati zgjidhjesh t nj autori amerikan, botuar m 2001; shkruan se n mijvjearin e shkuar, toka ishte kyi i begatis, m von energjia ishte begatia dhe tani, pr tu begatuar krkohen ide dhe risi t suksesshme. Bota shqiptare ka etje pr ide. Ajo e mon tokn dhe filozofin pr te. Mjafton t prmendim thnien e urt shqiptare :Mbshtetu, mbaju pr toke dhe ngrehu prej toke. Kam kaluar disa shkall t shkrimit: t pens dhe t lapsit, t stilografit e stilolapsit, t makins s shkrimit dhe t kompiuterit. N aeroportin e Detroitit (SHBA), teksa isha duke shkruar, nj i moshuar m tha: M kishte marr malli pr t par nj njeri i cili ende shkruan me dor. Vazhdimsia e t shkruarit me mbushullim, m ka ndihmuar pr perthithjen dhe shijimin m t plot t gjuhs amtare, m nxiti t shfletoj m gjr e m thell, t krahasoj fjal e shprehje t shqipes me ato n gjuht e tjera. Duket pak si e pabesueshme por kemi mse 40 fjalor shqip. Shum njerz mbshteten tek Fjalori i Drejtshkrimit t Akademis s Shkencave t Shqipris, me filles vitin 1974 dhe q ka arritur n botimin e vitit 2006. Kam prdorur edhe fjalorin e Frang Bardhit, Ndre Mjeds, arbreshve, etj. Mund t na shtjelloni dika m gjr, prmbajtjen dhe vlerat q percjell tek lexuesi, Fjalor Enciklopedik pr Vreshtarin dhe Vertarin? Ripohoj me bindje se prbn botimin tim m vllimor sepse prmbledh thelbin e prvojes sime si dhe t botimeve shqiptare e t huaja pr kto veprimtari. Secili term, ka prkufizimin dhe mandej shtjellimin teknik. Shumica e termave prmbajn foto ose skica, ka ndihmojn q t bhen m t kuptueshm. Sinonimet prbjn vlera themelore n kt Fjalor, pr m tepr sepse burojn nga shumica e trojeve shqiptare, prfshir arbresht dhe arbrort. Me dhjetra terma, kan nga 15 - 20 sinonime. Kemi t bjm me pasuri kombtare, me ridshmi t mjeshtris dhe lashtsis iliro-shqiptare, edhe pr vreshtarin e vertarin. Fjalor t ktyre prmasave jan zakonisht vepra bashkautorsie. N pamundsi pr kt, pata fatin t vjel mendimin e dhjetra kolegve, t cilt gjej rastin q edhe njher ti falnderoj. Ky Fjalor do tu shrbej vreshtarve dhe vertarve, specialistve dhe amatorve t rrushit e t vers. Fjalori do tu shrbej edhe studentve, do t rrezatoj njohuri t reja dhe saktsime terminologjike mbarshqiptare. Folt edhe pr fotografin. vend z ajo n publikimet tuaja?

Fotografia rrit vleren e botimit duke dhn m shum njoftime dhe saktsme, hijeshon botimin. Libri i par mu botua m 1965 dhe 65 pr qind t librave i kam t periudhs 1965-1990. Prmbajn pak fotografi, kryesisht ngjyr bardh e zi. Dallohen librat e botuara pas vitit 2000, pr nga numuri dhe cilsia e fotove. N Fjalorin ., pothuajse do term ka foton apo skicn prkatse, q shtjellojn m s miri dhe plotesojn termin. Kshtu, kur shkruaj se Dionisi dhe Baku jan perndi t rrushit e vers, kto pasqyrohen edhe me foto. Kokn e Bakut t derdhur n bronx m 1936, e kemi n Shkodr tek hyrja e Kafes s Madhe. Skulptura sht gdhendur nga i mirnjohuri Kol Idromeno. Gjat periudhs me veprimtari mse 50 vjeare n bujqsi, keni bashkpunuar me shum koleg dhe personalitete t shquara. Mund t na permendni ata q pr juve, kan ln m shum gjurm n bujqsin shqiptare? Vlersimi pr personalitete t shkencs dhe bujqsis sht shumprmasor dhe vshtir se mund t jet i goditur mir, sidomos kur kryhet nga vetm nj person. Dshiroj t ndalem n tre akademik t bujqsis shqiptare: Mentor Prmeti, Hysen Laej, Teki Tartari. Me ta kam qen shok, bashkpuntor, koleg i afrt. Prof. Mentor Prmeti i ka paraprir bujqsis shqiptare, me konvejerin e gjelbr t haslleve por veprimtarin m t madhe shkencore e ka me prmirsimin gjenetik t grurit. Autor i disa kultivarve t grurit, q kan mbizotruar n strukturn e mbjelljeve t bujqsis son. Prof. Mentori ka qen n vende drejtuese. E kam patur drejtor n IKB Lushnj dhe zvendsministr. Me Mentorin organizuam Konferencn Kombtare t Shkencave Bujqsore. Bashkpunuam n redaksin e bujqsis pr Fjalorin Enciklopedik Shqiptar (Akademia e Shkencave, 1985). Kemi punuar bashk edhe n Akademin e Shkencave. Kudo ku veproi, la gjurm n bujqsin shqiptare. Prof.Teki Tartari, zooteknik gjenetist , i dha shum blektoris shqiptare, me veprimtarin 50 vjeare n UBT, n Institutin e Zooteknis, n Institutin e Biologjis t Akademis s Shkencave. Me Tekiun, bashkpunimin e kulmuam n organizimin dhe zhvillimin e Institutit t Krkimeve Zooteknike, n hartimin e kumtesave pr sesionet e FAO-s (Organizata Botrore pr Bujqsin dhe Ushqimin). Tekiu ishte talent i rrall pr filozofime prgjithsuese lidhur me analiza n bujqsin shqiptare. Ishte me prirje t lindura per prvetimin deri ne mishrim t gjuhve t huaja. Pr ta konkretizuar, po sjell nj shembull. N Tiran kuvenduam me dy shkenctar t FAO-s. Na pyetn : far gjuhe dshironi t flasim?. Tekiu iu prgjegj far gjuhe t dshironi juve. Ky ishte Teki Tartari, specialist me njohuri shkencore t shumanshme. Prof. Hysen Laej, agronom gjenetist. Me Hysenin jemi moshatar. Bashk e filluam veprimtarin shkencore n IKB Lushnj. Bashkpunuam pr organizimin dhe zhvillimin e Institutit t Misrit dhe Orizit n Shkodr. Takoheshim dendur, n tubime dhe n kshilla shkencore. Prof. Hysen Laej pr m se 40 vjet, przgjodhi dhe prhapi hibridet e misrit, aq cilsor n bujqsin shqiptare. Pati aftsi intelektuale t rrall; solli nga jasht qindra linja misri, krijoi mijra linja t tilla. Kaloi nga kryqzimet mes kultivarve, n krijimin e hibrideve mes linjave. Hyseni u ndryshonte ngjyrn kokrrave hibride t misrit, si e plqenin trevat prkatse dhe prodhuesit e prdoruesit e misrit. Kjo arrihej me inxhinjerin gjenetike t gjenetistit ton t mirnjohur.

Jo rastsisht, t tre akademik, prfaqsues t bujqsis n Asamblen e Akademis s Shkencave t Shqipris! Bota shqiptare dhe sidomos ajo bujqsore, prof. Hysen Lain e njohin pazgjidhmrisht nga bashkepuntori i tij, Ahmet Osja. A mund t na thoni dika pr bashkpunimin tuaj me prof. Ahmetin e ndonj tjetr? Ahmet Osjen e njoha n Dukagjin t Shkodrs, m 1967, kur me prof. Teki Tartarin mblidhnim t dhna pr Konferenca Kombtare e Lops. Dshiroj t nnvizoj se Ahmeti ishte bashkpuntori m i afrt i akademikut Hysen Laej. U cilsua si I fundmi i rilindasve sepse shqiptarin e zhvillon deri n vetmohim. Adhurohet nga mbar bota shqiptare. Bashk na lidhi miqsia dhe bashkpunimi i prjetshm, me kulm librinVreshtaria dhe Vertaria Shqiptare (Tiran 2004). T tjera bashkpunime na presin me Ahmetin. N vitin 2010, pati dy ngjarje madhore: dekorimin Mjeshtr i Madh nga Presidenti i Republiks dhe titullimin Nderi i Akademis nga Akademia e Shkencave t Shqipris. Prfitoj nga rasti n kt intervist, q t shquaj bashkpunimin e frytshm me Viktor Pukn, doktor i shkencave zooteknike. Punuam bashk n Krutje dhe n Ministrin e Bujqsis, organizuam ngastrn eksperimentuesedftuese prej 20 ha n Stacionin e Zooteknis n Xhafzotaj (Durrs) ku gjat viteve 1978-1986, seliteshin haslle t bashkshoqruara vjeshte e pranvere n bashkrendim brnda vitit bujqsor dhe livadhe t bashkshoqruara. Viktorin e kam bashkautor n librin Agroteknologji dhe veori t prodhimit foragjer (Tiran 1984). N librin Jet Agronomike, shkruani pr nismn e bukur t Prof. Osjes, lidhur me Kopshtin Botanik, ku ka mbledhur bim t njohura dhe t rralla. Mund t na flisni dika m gjr? Ahmeti ka krijuar dy kopshte botanike, n fshatin e Paqes dhe n Muriqan afr Shkodrs, m i vogl por m cilsor se i pari. N nj restorant prball kalas Rozafa, ngritur n shkmb por me pes kate, npr mjedise dhe n kate t ndryshme, n hapsira 1-2 m, Ahmeti ka mbjell bim t rralla. N tetor 2009 isha me katr turist dhe akademik hungarez, njeri prej t cilve ishte botanist. Restorant si ky nuk kemi par gjkundi u shprehn. Pa hezitim mund t ju quajm ambasador i bujqsis shqiptare, mbshtetur n ndihmesn q keni dhn n botn e jashtme. Ku ishte prqendruar veprimtaria e juaj n vite ? Kam pasur bashkpunime me FAO-n dhe nj sr universitete n Evrop, kam marr pjes n disa kongrese ndrkombtare pr foragjeret dhe vreshtarin. Kam mbajtur ligjrata e kumtesa dhe botuar n shum revista shkencore ndrkombtare. Veprimtarin e nisa m 1973, me pjesmarrjen n Mbledhjen e Prgjithshme t FAO-s n Rom, ka e vazhdova n vitet 1980-1987. Antar i Rrjetit t Krkimeve

dhe kumtues n disa prej tyre, t organizuara nga FAO. Kam botuar nj sr artikuj n revistat e ktij organizmi. Kam zhvilluar takime pune me dy drejtort e prgjithshm t FAO-s, me drejtues t Drejtoris Rajonore t saj pr Evropn. M t spikatura ishin ato me Alessandro Bozzini, me t cilin bashkpunova pr dhjet vjet. Prof. Bozzini, gjenetist italian dhe drejtor rajonor I FAO-s pr Evropn, mundsoi financimin nga FAO, t pes projekteve teknike t kooperimit, me vler 400 mij dollar amerikan. Kto projekte u zbatuan n institucionet shkencore bujqsore t Shqipris, gjat viteve 80 t shekullit t kaluar. Bozzini na drgoi farra t linjave t misrit, grurit, qiqrrs etj. N botn akademike kam patur lidhje me universitetet e Viterbos, Barit dhe Bazilikats n Itali, me universitetin e Selanikut n Greqi. Ketu, krahas ligjratave q mbajta pr foragjeret, me atributet e dekanit t Fakultetit t Agronomis n Tiran, hartova dhe nnshkrova kontrata bashkpunimi q ishin t parat e kesaj natyre (1991). Po ashtu, arrita bashkpunimin me universitetin e Viterbos, ku rol t madh pati gjenetisti shum i njohur Prof. Mugnozza i cili mbante detyrn e rektorit dhe t kryetarit t Akademis s Shkencave Dei Lincei me seli n Rom. Mundsova q ky gjenetist, t vizitoj Shqiprin n vitin 1990 dhe 1996. T frytshme kan qen bashkpunimet me Prof. Pierino Ianelli, gjenetist Italian pr prodhimin foragjer. Ianelli ndihmoi Institutin e Foragjereve n Fush-Kruj, duke hartuar metodika dhe drguar linja e farra t przgjedhura. Me Ianellin ngritm ngastra eksperimentuese disa faktorshe, pr hallka agroteknike n foragjeret (NB Maliq dhe Dumr). Shqiprin e vizitoi katr her dhe me t isha bashkkumtues n simpoziumin e Shoqats s Agronomve t Italis. Kumtime t mirfillta, n tubime shkencore kombtare dhe ndrkombtare, gjithsej kam mbajtur 35 . N periudhn 1995-2006, kumtova n pes tubime ndrkombtare pr vreshtarin, t organizuara nga VCR Raushedo, n: Itali, Portugali, Greqi, Franc, Itali. Mund t na flisni m konkretisht pr kongreset ndrkombtare? N konferencat dhe kongreset e zhvilluara per livadhet dhe kullotat e selitura, kam marr pjes rregullisht prgjat periudhs 1987-1999, n: Australi, Zeland e Re, SHBA, Franc, Itali, Greqi. Kumtesat m jan botuar n vjetart (analet) apo punimet (proceedings) e kongreseve ose n revista shkencore t specializuara. Me gjith kt veprimtari, mendoni se e keni prligjur besimin pr t na prfaqsuar? Jam prpjekur t paraqitem sa m denjsisht n kto veprimtari shkencore. Vlersimet mund ti bjn t tjert. Mendoj se e kam perligjur besimin. Duke ln mnjan modestin, po ju jap nj shembull. N kumtimin Forage production in Albania q mbajta n Rrjeti Evropian i FAO-s, zhvilluar n Monpelje Franc 1987, drejtori i INRA (Instituti Kombtar pr Krkimet Bujqsore n Franc), publikisht m prgzoi pr prmbajtjen cilsore t kumtess. Po ashtu, n dhjet ligjrata q zhvillova n universitetin e Bazilikats ishin edhe dy student arbresh, t cilve krahas ligjratave n gjuhn italiane, u dhurova librin tim Agroteknologji dhe veori t prodhimit foragjer. Studentt arbresh mu shprehn se krenohen q nj profesor nga gjaku i shprishur po ligjron n universitetin ton.

Vitin e kaluar, bashk me agr.Konstandin Mosko krijuat nje faqe n internet, titulluar Bujqsi Agronomike. Si lindi kjo nism dhe far arritje keni? Iden,tharmin e dha Kostandini. U dgjuam n telefon, kmbyem mendime. Bra pagzimin duke e emrtuar Bujqsi Agronomike. Hartova nj far rregullore dhe prcaktova se far mund t bjm pr shtjet agronomike shqiptare. Ram n nj mendim, q pr t kaluarn t mos shkruhet shum, t prqendrohemi tek e tashmja dhe e ardhmja; t spikatin analiza pr botimet e reja bujqsore, jetshkrime shembull pr personalitete t bujqsis shqiptare. Qellimi themelor sht ti shrbejm sadopak bujqsis mbarkombtare. Krijova rrjetin e par t bashkpuntorve duke u drguar e-maile 30 kolegve t mi n Shqipri, Kosov, diaspor dhe mrgat. Botohen 8-12 shkrime n muaj dhe Bujqsi Agronomike trokitet (klikohet) nga mbi 500 specialist e dashamirs t bujqsis. Cilat do ishin kshillat pr nj agronom i cili sapo nis punn? Secili intelektual ka dshira dhe synime pak a shum t prcaktuara, pr fillimet e jets prodhuese. Agronomit t ktij fillim shekulli, do ti kshilloja sa m shum dshir pr bujqsin dhe profesionin. Ky sht parakusht, zanafill e suksesit n veprimtari. Ndr pyetjet themelore q t drejtojn n SHBA sht t plqen puna q kryen?. Po ashtu, agronomi nuk duhet ti ndahet librit dhe eksperimentimit. Arritjet do t jen t padiskutueshme dhe jetn do ta kaloj m kndshm. far synime ka profesor Andrea pr t ardhmen? Vazhdoj t bj jet vepruese sipas edhe parimit amerikan. Synim madhor do t ishte bashkautorsia n Enciklopedi Bujqsore Mbarshqiptare , traktat q ia vlen t hartohet pr mse 10 milion shqiptart, q shumica, rrnjt i kan n bujqsi. UBT mund t jet institucioni pr ndrmarjen e nj botimi t till, bashk me universitetet e Kors, Prishtins, Tetovs. N vitin 2011 prfundoj prkthimin n gjuhn angleze dhe n SHBA botohet libri Vreshtaria dhe Vertaria Shqiptare, me 600 fjal t urta dhe shtjellime agronomike-enologjike pr to. Kam filluar veprimtarin pr zgjrimin e Fjalorit, q do t arrij n 5500 terma e sinonime, pr t dal botimi i dyt n vitin 2012. Po i rikthehemi kulturs. Cili sht shkrimtari, poeti apo dramaturgu q paraplqeni? Letrsia artistike sht ushqim intelektual. M plqejn romanet q filozofojn, pr t msuar dika m shum pr jetn. N fillim t viteve 60, m plqente romani Viti 93 i V.Hugo dhe T mjert i O. Balzak. Nga shkrimtart shqiptar, m shum m trheqin M.Kuteli dhe I. Kadare. Po n sport cilt jan idhujt tuaj ? Idhujt zakonisht t len mbres n periudhn e vegjlis dhe t rinis. Jo rastsisht dhe jo thjesht pr origjinalitet, idhuj pr mua ishin Riza Lushta e Naim Kryeziu, dy futbollist nga Kosova t cilt jetuan e luajtn me SK Tirana dhe mandej me shum sukses n klubet e shquara italiane, prkatsisht Juventus e Roma. Po ashtu dy shokt e femijris, Vangjel Koja dhe Njazi LLeshi, mjeshtra t merituar n sport, prkatsisht n voleiboll dhe basketboll.

far prfaqson pr ju familja. Roli dhe ndihmesa juaj n t ? M vjen mir q e filluam dhe po e mbyllim bashkuvendimin, me familjen Shundi. N themel t zhvillimit, shoqria njerzore ka familjen, brthamn jetsore m t konsoliduar, gatuese e shtytse pr prparimin e brezave dhe mirqenien e Atdheut. N 42 vjet jetes bashkshortore por edhe prpara, familjen e kam vendosur n rrafshin m parsor, me botkuptim dhe me vepra. Kam kaluar jet familjare vrtet t shendetshme. Bashkshortja Vangjelica, ka qen ligjruese e matematiks n Universitetin e Tirans. M ka qndruar n krah, duke m lehtsuar veprimtarin marramendse, sa n qendrn e puns dhe aq aneknd Shqipris e jasht saj, pr t vazhduar edhe me studime e shkrime n shtepi. Rritm dhe edukuam t dy djemt, me shkall qytetarie dhe intelektuale t lakmuar, t lidhur pa mas me familjen dhe vendlindjen, t prkushtuar pr familjet q krijuan, me arritje n veprimtarit e tyre. Per ta mbyllur kt bashkkuvendim, dika per ata... q jetn po e projn.., pr djemt dhe niprit, pr brezin e katrt dhe t pest t familjes Shundi ? T dy djemt jan n fush veprimtarie t afrt me at t gruas sime. Anli ka studiuar n Gjermani, merret me informatik, me hartim programesh pr sekretimin e materialeve kompiuterike. Lamberti ka studiuar pr financ n Itali e SHBA dhe punon n kt fush. Q t dy kan marr gradn shkencore Mjeshtr n Shkenc. E duan profesionin dhe kan premisa t mira pr t ecur m prpara n jet. Kam plot pes nipr; t madhin e quajn Matias duke marr emrin e gjyshit tim, ndrsa m i vogli quhet Andrew, sikurse un. Nj mik, profesor grek, me pat thn se emri Andrea do t thot burr i vrtet dhe i zoti; shpresoj q edhe niprit t m bhen t till, njerz t mir pr familjen, shoqrin, Atdheun. Edhe un ashtu mendoj, ska pse t ndodh ndryshe. Ju falenderoj pr kuvendimin interesant dhe kam bindjen se do tu shrbej edhe brezave. Ju urojm jete sa m t gjat dhe t frytshme . Gjithashtu faleminderit i dashur koleg Muzaka. Me ndrgjegje intelektuale shembullore, qmtuat n librat e mi dhe aq mjeshtrisht prgatitet jo pak, por 37 pyetje vrtet ngacmuese dhe dashamirse. Nju Jork, nntor 2010. Bashkkuvendoi: Dr. Jorgji Muzaka .