Trong phn ln chiu di lch s, QHQT b chi phi v nh ot bi quc gia. n thi hin i, th c tn dn dn b ph v bi s ni ln cc ch th mi bn cnh quc gia.

. chnh l ch th phi quc gia (Nonstate Actor). S tn ti ca cc ch th phi quc gia tc ng mnh m ln quc gia v dn n nhng thay i ng k trong QHQT. Thm ch, s pht trin ca chng cn c nhiu ngi k vng s cn em li nhng thay i to ln hn cho tng lai th gii. Nh chng ta bit : Quc gia l mt thc th php l quc t v phi c cc c tnh nh : mt dn c thng xuyn, mt lnh th xc nh v mt chnh ph c kh nng duy tr s kim sot hiu qu trn lnh th ca n v tin hnh quan h quc t vi quc gia khc. Cng theo ha c Westphalia nm 1648- ha c v lun vn u tin nu r ch th chnh trong quan h quc t l quc gia. Ha c Westphalia t nn mng cho nhng nguyn tc ng x trong quan h quc t sau ny v thm ch c xem l nhng nguyn l c bn ca nh ngha ch quyn vi cc quc gia c lp. Ngoi vic xc nh bin gii lnh th r rng cho nhiu quc gia lin quan (cng ging nh cc quc gia mi c thnh lp sau ny), ha c Westphalia thay i mi quan h gia cc thn dn v nhng ngi cai tr. Lc u, ngi dn thng c xu hng tun theo c cc quyn lc chnh tr v tn gio. Sau ha c Westphalia, cc cng dn ca mt quc gia c ch quyn trn nguyn tc trc ht phi tun theo lut l ca chnh quyn ang cai qun quc gia , d cho chnh quyn l tn gio hay l th tc. Vi s ra i ca quc gia, cc mi quan h gia cc nc c thit lp, s hp tc trong pht trin kinh t, chnh tr vn ha x hidin ra mnh m giu cc nc, cc cng ty v cc t chc ; ng thi th gii ngy cng pht trin dn ti qu trnh ton cu ha ngy cng mnh m dn ti s xut hin ca cc ch th mi nh cc t chc lin chnh ph ( Intergovernment Organization-IGO), t chc quc t phi chnh ph (Intergovernment Nongovernmental Organization-INGO). Tnh n nm 1909 c 37 IGO v 176 INGO v n nm 2006 c gn 2,870 t chc NGO c quy ch tham kho kin vi Hi ng Kinh t-X hi-ECOSOC ca LHQ (nm 1946 ch c 41 t chc c Hi ng cho hng qui ch; nm 1993 c 978; nm 1997 c 1,356). Hin nay, s lng cc IGO ln ti hng trm v cc INGO ln ti hng nghn thm ch hng chc nghn. Theo Lin hp quc s lng cc INGO tng mnh m sau chin tranh Lnh v cc INGO ang lm vic trong mi lnh vc ca i sng x hi, phm vi hot ng ca chng din ra khp th gii v nh hng ngy cng tr nn su sc. Vit Nam Cc t chc phi chnh ph nc ngoi c quan h vi nc ta rt sm. Sau 1975, phn ln s INGOs nc ngoi chm dt hot ng min Nam Vit Nam. Sau cc NGOs dn dn tr li Vit Nam. n nm 1978 c 70 INGOs t quan h vi Vit Nam, gi tr vin tr khong 30 triu la M/nm, ch yu vin tr nhn o (lng thc, thuc men...), gip ta khc phc hu qu chin tranh. c bit, k t nm 1986, nh chnh sch i mi ca Nh nc ta v ch trng v hi nhp quc t, nng cao hiu qu hp tc vi cc t

chc INGO quc gia v quc t, gp phn tng cng s hiu bit ln nhau, quan h hu ngh v hp tc gia nhn dn cc nc, cc t chc INGO nc ngoi c quan h vi ta tng ln v gi tr vin tr tng dn. T 70 n 100 t chc INGO vi tng gi tr vin tr khong 20-30 triu la M/ nm trong giai on 1986-1992. Trong hn 10 nm qua (1994-2006), s lng cc t chc c quan h vi Vit Nam tng gp 3 ln, t 210 t chc vo nm 1994 ln khong 650 t chc vo nm 2006. Trong s , c trn 500 t chc c hot ng thng xuyn, c d n v i tc Vit Nam. Gi tr vin tr nm 1993 l 40 triu la M, n nm 2002 l 85 triu la M, nm 2004 l 140 triu USD, nm 2005 l 175 triu USD, nm 2006 l 217 triu USD. Tnh n thng 12/2006, ta cp 53 Giy php lp Vn phng i din, 101Giy php lp Vn phng D n v 402 Giy php hot ng ti Vit Nam. Chng trnh vin tr ca cc INGOs c trin khai 61 tnh thnh trong c nc, c bit tp trung vo nhng vng cn ngho, vng su, vng xa v ngy cng tp trung hn vo cc lnh vc ph hp vi cc u tin v nh hng pht trin kinh t-x hi ca t nc ta, c bit l xo i gim ngho v pht trin bn vng. S tr gip ca INGOs nc ngoi khng ch l vin tr vt cht m bao gm c chuyn giao kinh nghim, cng ngh, nng cao dn tr, chm sc y t, ph cp gio dc..., v thng qua vin tr, quan h ca nc ta i vi cc INGOs nc ngoi lm cho nhn dn th gii hiu bit hn v Vit Nam, gp phn tng cng tnh hu ngh v hp tc gia nhn dn ta v nhn dn cc nc trn th gii. T chc quc t phi chnh ph c s tng trng kh nhanh chng c v s lng ln cht lng. Cng vi , vai tr ca INGO trong QHQT cng tng ln, em li cho n kh nng ca mt ch th QHQT- ch th phi quc gia. Trn gc tng qut, nhn chung cc t chc phi chnh ph INGO c vai tr to ln vi cc quc gia, c bit l cc nc ang pht trin. Vai tr ca cc INGO, t chc x hi dn s c nng cao trong cng ng cc nc ti tr v trn trng quc t, c coi l nhng tc nhn thc y s pht trin bn vng, khc phc ngho kh v tham gia xy dng chnh sch, bo m dn ch nhn quyn, xy dng quan h thng mi bnh ng gia cc nc ang pht trin. Nhiu Hi ngh ca cc INGO mang tnh quc t, khu vc c t chc song song vi cc Hi ngh ca Lin hip quc v Hi ngh khu vc hoc lin khu vc, cc din n quc t quan trng v nhng vn ton cu ho, nhng vn x hi v thng mi u c s tham vn ca cc INGO. c bit, trong qu trnh xy dng chnh sch, cc t chc quc t, thit ch ti chnh quc t, Chnh ph cc nc pht trin v mt s nc ang pht trin hnh thnh c ch tham vn, ly kin ng gp ca cc INGO Anh, B, Canada, c, H Lan, Na Uy, xtrylia, Php, Thu in v Thu S v mt s t chc quc t nh UNDP, EU, WB, ADB, UNFPA tng cng chuyn ti tr song phng qua cc TCPCP nc mnh hoc qua cc INGO ni chung hot ng trong lnh vc h quan tm. Chnh ph cc nc pht trin tng cng thng qua cc INGO trin khai cc d n vin tr v thc hin chnh sch i ngoi ca mnh. S hin din ca cc t chc INGO din ra trong nhiu lnh vc khc nhau ca QHQT nh kinh t, khoa hc, k thut, vn ha , x hi do INGO thm nhp vo nhiu quc gia ci thin

x hi thng qua thc y, gio dc, thu ht s ch xung quanh nhng vn ln ca x hi v gim st hot ng ca chnh quyn v doanh nghip t nhn. INGO cng l ngi tin phong m ng cho s pht trin ca cc nc ang pht trin, vi mc ch l thc y hp tc nhm thc hin mc tiu pht trin trong lnh vc no . Mc ch ca cc INGO thng ph hp vi nguyn ca quc gia v cng chng nn tnh hng ch trong hot ng ca chng l r rng v mnh m. in hnh l trng hp ca y ban cu tr nn i ( Oxford Committee for Famine Relief) hay cn gi l Oxfam. Oxfam, vi mc tiu ban u l cu tr tnh trng thiu lng thc, hot ng ca Oxfam dn m rng ra nc ngoi vi mc ch xa oi gim ngho trn th gii. Oxfam cng tc vi WB v IMF trong ct gim n cho cc nc ngho v gip cc nc ang pht trin khng ch vi t cch chuyn gia m cn tham gia hoch nh chnh sch. Vi s hot ng mnh m ca cc t chc phi chnh ph nhiu quc gia trn ton cu dn n s ra i ca cc Cng ty xuyn quc gia v a quc gia. Cng ty a quc gia l cng ty c s quc t ha ngun vn, tc l ch u t thuc cc quc tch khc nhau cn Cng ty Xuyn quc gia l cng ty c s quc t ha hot ng kinh doanh nhng ch u t thng thuc mt quc tch. V cc cng ty Xuyn quc gia( TNC) l nhng t chc kinh doanh c quyn s hu hot anh hot ng kinh doanh din ra trn a bn nhiu quc gia. Cng ty Xuyn quc gia (TNC) ra i trong thi k pht trin ca ch ngha t bn (CNTB). Trong thi k u cnh tranh t do (CNTB). Trong thi k u cnh tranh t do trin sn xut lm tng yu cu v th trng hng ho v th trng ti chnh. Cc yu cu thc y vic tng cng khai thc v m rng hot ng kinh doanh sang thc v m rng hot ng kinh doanh sang nc khc. Ngoi ra, s cnh tranh quyt lit cng hng nhiu cng ty trong nc i tm li nhun trong th trng bn ngoi. Qu trnh ny c to iu kin bi s pht trin ca thng mi quc t hnh thnh qua nhiu th k trc. Qu trnh c to iu kin bi s ng h ca cc nc TBCN v ch ngha thc dn. ng thi, qu trnh i t hp tc gin n n lin kt su sc hn trong gii cng thng t bn lm tng kh nng thc hin s m rng ny. Trn c s , cc t chc kinh doanh quc t bt u c hnh thnh v pht trin. Nhng t chc kiu ny c bit n sm l vo u th k XVII nh cc Cng ty ng n ca Anh, H Lan hay Cng ty Hudson Bay. Vo thi by gi, cc cng ty c nh hng nht nh n QHQT nh khuyn khch hoc trc tip thi hnh ch ngha thc dn. C nhng on thm him thc dn do cc cng ty ny t chc. Nhiu cuc xm lc do chnh cc cng ty ny khuyn khch v h tr. Khi ch thc dn c thit lp, nhng cng ty ny i u trong vic bc lt v khai thc thuc a.Cc TNC thc s hnh thnh v pht trin mnh m trong thi k ch ngha quc.Trong thi k ny, qu trnh tch t t bn,tp trung sn xut, s kt hp gia gii ti chnh v gii cng thng dn n s ra i ca hng lot cc tp on sn xut-kinhdoanh ln theo xu hng c quyn. S cnh tranh t do trong thi k u ca CNTB vi s thn tnh c ln nut c b cng to thm iu kin cho s hnh thnh cc t chc kinh doanh c quyn ln t Syndica quaTrust ti Conglomerate. ng ch , s cnh tranh v xu hng c quyn din ra mnh m c trn th trng trong nc ln ngoi nc nn cng lm tng tnh quc t ca

cc cng ty ny. S ni ln ca cc cng ty c quyn v s vn mnh ra th gii cn nh s kt hp cht ch gia quyn lc kinh t ca chng viquyn lc chnh tr ca nh nc TBCN. iu thc y s pht trin ca ch ngha quc trong QHQT. Hai quyn lc ny song hnh cng nhau trong nhiu n lc tranh ginh th trng quc t, m rng khu vc nh hng v chin tranh quc. Sau Chin tranh Th gii II, s pht trin ca nn kinh t th gii, nhu cu tng cng quan h kinh t quc t v s hp tc chnh tr gia cc TBCN to iu kin cho s pht trin tip tc ca cc TNC, c bit trong th gii t bn. Nhiu TNC ra i v pht trin mnh m trong thi k ny. S pht trin ca TNC khng ch s nm gi cc lnh vc kinh t trng yu, nng lc ti chnh v khoa hc k thut, m cn s m rng hot ng kinh doanh ra khp th gii t bn. Vai tr ca TNC trong QHQT cng v th m tng ln qua s ng gp rt ln vo vic tng trng cc dng u t nc ngoi, thc y thng mi xuyn quc gia v m rng phn cng lao ng quc t. Bn cnh , s ra i ca hng lot quc gia mithuc Th gii th Ba cng vi s yu kmca cc nn kinh t cng vn duy tr c hi cho TNC m rng kinh doanh ti th trng ny. Tuy nhin, qu kh gn lin vi ch ngha thc dn v ch ngha quc to nn s phn ng v nghi ng i vi cc TNC. Sau Chin tranh Lnh, TNC c s pht trin chng mt vi s lng cc TNC tng gn gp i, t khong 37.000 u thp k 1990 ln gn 70.000 vo nm 2004. ng thi mc quc t ho ca chng cng pht trin cha tng thy vi s lng chi nhnhnc ngoi tng gn bn ln, t 170.000 u thp k 1990 ln gn 690.000 vo nm 2004 . Mt im khc cng ng ch , TNC khng cn l c quyn ca cc nc pht trin hng u m xut hin c trong cc nn kinh t ang pht trin hoc mi ni. Tuy nhin, quy m v vai tr ca cc TNC ny vn cn rt khim tn. Chng ch chim 4 trong tng s 100 TNC phi ti chnh ln nhtth gii nm 2003, chim 3 trong tng s 50 TNC ti chnh ln nht th gii nm 2004. S tng trng mnh m c v lng ln cht, vai tr to ln i vi s pht trin kinh t cng vi cc tc ng ngy cng tng trong QHQT ang em li cho TNC kh nng ca mt ch th QHQT, in hnh l cc nc ang pht trin. TNC hot ng trong mi lnh vc nn c th linh hot hot ng cc nc ang pht trin, u t thc y nn kinh t, chnh tr, x hi, vn ha, quc phng cho cc quc gia ny Bn cnh TNC cn tham gia hot ng chnh tri vi t cch l nhm li ch c th lch trong hot ng hoch nh chnh sch . ng thi thng qua qu trnh kinh doanh quc t cc quc gia ny, cc TNC c nhng ng gp tch cc cho s pht trin ca nhng nc ny v mi mt nh u t vn, kch thch xut khu, m rng sn xut, ci t c cu, chuyn giao cng ngh, pht trin k nng qun l, to vic lm... Cc tc dng tch cc cng vi vic gim thiu s can thip chnh tr th bo nh trc kia khin cho mc ch li nhun ca TNC c nhiu kh nng ha hp hn vi mc ch pht trin, gim mu thun mc ch an ninh ca cc nc c bit l gia cc nc pht trin v ang pht trin, hn ch c xung t xy ra.

 Vit Nam- mt quc gia cng ang trn pht trin th n nm 1987 ngay khi bt u cng cuc i mi, Vit Nam ban hnh lut u t nc ngoi thuc loi thng thong nht lc by gi nhm thu ht cc TNC u t vo nc ta. Cho n nay ch trng ny vn c tip tc v cc TNC ng gp ng k vo s pht trin ca nc ta. Thng qua qu trnh hot ng v mng li kinh doanh quc tca mnh, cc TNC gp phn m rng QHQT, pht trin quan h kinh t quc t,lm tng s ph thuc ln nhau, thc yton cu ho, hnh thnh lut l trong QHQT,chuyn ti cc gi tr xuyn bin gii v cngc h thng quc t. Cc ng gp tch ccnht ca TNC l pht trin kinh t th gii,to iu kin cho hp tc v hi nhp quc t,thc y xu hng thng nht ca th gii. Ngc li, TNC cng gy ra nhng tcng tiu cc i vi QHQT. TNC gp phnto ra hnh thc thng tr v l thuc mitrong QHQT. Trong khi Ch ngha T dokhng quan tm nhiu n tc ng tiu ccca TNC th Ch ngha Mc-Lnin li chtrng n kha cnh ny. Trong tc phmCh ngha quc - giai on tt cng ca Ch ngha T bn, Lnin ch ra v phn tchnhng hu qu to ln do cc TNC c quyngy ra cho quc gia v QHQT. Mt s l lunkhc nh L thuyt v s ph thuc ca RaulPrebish, L thuyt v h thng th gii caImmanuel Wallerstein cng ch ra tc ngtiu cc ca TNC i vi s phn ho th gii.Nm cng c ti chnh v cng nghtrong tay, cc TNC ang tc ng ln lut lkinh t quc t v chi phi s phn cng laong quc t mi c li cho chng. Trong ,cc nc ang pht trin c nguy c ngycng ph thuc vo cc nc cng nghippht trin khi tr thnh ni cung cp nguynliu, lao ng v sn phm s ch gi r cngnh ni tiu th hng ho gi cao ca cc TNC. Cc TNC c cho rng ang khot suthm mu thun Bc-Nam khi duy tr s bclt cc nc ang pht trin, chn p nn sn xut ni a, duy tr bt bnh ng v c hiv thu nhp, tri buc bng n nn, chuyn giao cng ngh lc hu, th phm tn ph tinguyn v mi trng, gy ra ng gi tr vn ho Phng Ty v bn a, tip tc scan thip chnh tr vo cng vic ni b ccnc di nhiu hnh thc khc nhau, Nichung, TNC vn tip tc gy lo ngi cho cc nc ang pht trin v hon ton c th to ra nhng vn ln trong QHQT bi kh nng can thip chnh tr v lng on kinh t ca chng. ng thi nhiu cng ty Xuyn quc gia c tc ng mnh m, nh hng n vn mi trng, quyn qun tr, cc b lut khng ch cc nc s ti m cc nc chnh quc. chnh vai tr v s ng gp ng k ca cc TNC nn nhn c s u i ca cc nc s ti, bt chp cc nc ny thay i b lut thu ht vn u t. Chnh iu ny cng gy ra mu thun v s chng cho, cc mc phn nh v lut qun l cc nc s ti vi cc nc chnh quc dn n bt n v chnh tr. i vi cc cty xuyn quc gia vn li nhun lun2 t ln hng u do d cc TNC ngy cng hon thin c ch iu hnh v tinh bt chp hu qu ca n gy ra. Trong nn chnh tr quc t : do c im hi nhp KTQT cao nn cc cty ny ng vai tr quan trng chnh sch i ngoi k cc nc chnh quc ln s ti. v hu ht cc cuc xung t quc t ph thuc vo s hot ng ca cc cty xuyn quc gia( Vnuezuela).

Bn cnh chnh cc cty Xuyn quc gia tc ng n cc lin minh cc hip hi gia cc quc gia chung li ch. Trong cc tc phm S co chung ca lch s, S dit vong ca lch s Pykyama kt lun ch th quc gia s dn bin mt v TNC s tr thnh nhng ch th mi thay th chc nng nh Quc gia. Vi s pht trin khng ngng ca x hi hin nay, c bit l bc sang th k XXI vi qu trnh ton cu ha din ra mnh m v xu th hi nhp th ch th quc gia c nhiu bin chuyn su sc. Vi s tng trng khng ngng th kinh t ng vai tr ch o trong giai on ny, vn li ch lun c t ln hng u do s lin minh gia cc hip hi quc gia chung li ch din ra ngy cng nhiu do tm nh hng ca cc TNC ngy cng c nng cao v c vai tr quan trng trong QHQT ch nh thc lc to ln v kh nng kin to cc quan h xuyn quc gia. nh hng ny cn c quy nh bi nhu cu pht trin ngy cng tng ca mi quc gia trn th gii. Nhu cu pht trin ny em li v th quan trng cho TNC trong chnh sch i ngoi ca cc quc gia. Hn na, cc TNC ch yu xut pht t cc trung tm chnh tr v kinh t ln ca th gii nh Bc M, Ty u v Nht Bn. Nh s hu thun ca cc th lc ny, nh hng kinh t v ting ni chnh tr ca TNC trong QHQT c tng ln ng k. ng ch , sau Chin tranh Lnh, nh hng ca TNC trong QHQT c chiu hng tng ln. Nu s ni ln ca yu t kinh t trong QHQT em li v th quc t cao hn TNC, th xu th thng nht ca th trng th gii em li nh hng ton cu cho chng. Trong khi , do kh nng chi phi chnh tr ca kinh t ngy mt ln nn kh nng tc ng ti quc gia v QHQT ca TNC cng rt ng k. Nhn chung, TNC vn c kh nng tc ng ln quc gia, k cho c chnh ln nc s ti, buc chng thay i hay iu chnh hnh vi i ni v i ngoi. v c th trong tng lai khng xa th cc TNC s l nhn t chnh chi phi quyn lc trong QHQT, nhng thi gian u ca th k XXI th vai tr ca ch th quc gia l vn l vai tr ch o v c tm nh hng v nng lc ton din v kh nng chi phi i vi con ngi v tnh hnh pht trin ca th gii trong quan h quc t.