|JAVORE |DEL DO T PREMTE | NR.

24 | 28 MAJ , 2 01 0 | MIMI 50 DEN|

Veliu: Gruevskit Enciklopedia si po ia zgjasim Mein Kampf |20 - 21| | 14 - 15| i Hitlerit mandatin

Kur nga oborri im flitej me Blerin |24 - 25|

T JESH APO T MOS JESH PJES E QEVERIS!

3
4 | N FUND T JAVS... A po luajm teze, apo... 6 | ATY KTU 6 | Maqedonia pas Kosovs 6 | Islami: Greva dshtoi, kutit shapen 6 | Haradinaj ka komunikim t vazhdueshm me Ugandn 7 | Piratt m t suksesshm jan 7 | Pr 4 or ndeti 7 | Reklama e Hitlerit zemron italiant 8 | Kontrollohen diplomat e huaja 8 | Amerika zgjeron misionet sekrete 8 | Nokia e Yahoo, bashkojn forcat 8 | Simboli RKS 9 | Triumfi i radhs i Gjukanoviit 9 | Shqipria prkujdeset institucionalisht pr minoritetet 10 | N FOKUS T jesh apo t mos jesh pjes e qeveris! 20 | AKTUALE Enciklopedia e Ristovskit, si Mein Kampf i Hitlerit 22 | N FOKUS Martesat shqiptaro-serbe, dshir apo nevoj? 24 | REPORTAZH Kur nga oborri im flitej me Blerin 26 | JETA Jeta n tok e n qiell 28 | SHKURT E SHQIP 28 | Kufijt dhe kthimi i politiks 30 | Veprimet me koeficient inteligjence 71 31 | Kshilli i Evrops, nj vend pr denoncim 32 | SHQYPNI E HARRUME arshia e vjetr e Shkupi n vitin 1018 34 | GLOBAL MAP 34 | Grat, motori i ri i ekonomis s bots 37 | 5 biznesment ''m t frikshm'' t historis 39 | 20 fakte q nuk i dinit pr kohn 40 | DOSJE Tmerret e partizanve mbi popullatn shqiptare 46 | KULTUR Pse u lan mnjan projektet pr pangegnishten? 51 | IMPULS 51 | Eliza tregon se ka gjak shqiptari 52 | Rodriguez n mshirn e alkoolit 52 | Burr se jo mahi 52 | Lepurusha e vitit 52 | E knaqur me format e trupit 53 | Stone ndiqet nga djem t rinj 53 | SUGABABES n luft pr emrin 53 | Dua t jem heroine 53 | Ryan bhet regjisore 54 | LIFESTYLE 54 | Regjimi i nj lkure t bukur 54 | Puna jasht orarit, keq pr shndetin 55 | Edhe meshkujt vuajn nga depresioni kur bhen prindr 55 | Solariumi shkakton vartsi 55 | Ushtrimet q mund t bni n shtpi pr tu dobsuar 56 | PROFIL 56 | Biondja serioze e Hollivudit 58 | T vdekurit e gjall 60 | INTERNET Ethet e lojrave t rrjetit social 62 | KUZHIN 62 | Tav me makarona dhe peshk ton 62 |mblsir me dredhza 63 | FJALKRYQI

14| INTERVISTA

Kt koalicion askush nuk e ka adhuruar, si sht ekzakte se edhe pala tjetr nuk e ka dashur subjektin e dal nga lufta. Meq sht dashur q BDIja t mbaj nj deg peme, pr t mbijetuar, sht prflakur me subjektin q na ka dmtuar e na dmton m shum

VELIU: GRUEVSKIT PO IA ZGJASIM MANDATIN

16| AKTUALE

PSE DUHET T HAPET KUTIA E PANDORS N BALLKAN?

44 | DOSJE

SI PRFUNDOI FAMILJA JASHARI PAS GRILAVE!

Botues: Arben Ratkoceri, Lirim Dullovi Drejtor: Lirim Dullovi Kryeredaktor: Shklzen Halimi; Zv/Kryeredaktor: Bekim Ajdini; Redaksia: Laura Papraniku, Majlinda Ajdari, Arben Zeqiri; Redaktor teknik: Sejhan Bajrami; Marketing: Bekim Shaqiri; Boton: NPK Arena info, Rr. airska, nr. 31, Shkup; Deponent: NLB Tutunska Banka, numri i tatimit 4082009502425, xhiro-llogaria 210065369480176 Tel: 02 3179-904, Fax: 02 3118 -060; arenajavore@gmail.com; Marketing: Tel: 02 3179-904; Shtyp: Grafiki centar - Shkup

4 N FUND T JAVS...

A po luajm teze, apo...

kur u pa se nuk e ha pazari me Sabri Godon e Adem Demain, doli nj propozim tjetr, m konkret, prap pr pajtimin e Ahmetit me Thain. Ksaj radhe u krkua q rolin e ndrmjetsuesve ta marrin kryeministri i Shqipris, Sali Berisha dhe ai i Kosovs, Hashim Thai. Por...t keqe, do t thot dikush, ka n kt propozim?

Nga Shklzen Halimi

Kur mungon serioziteti pr ndonj shtje q vrtet sht serioze dhe q krkon qasje po kshtu serioze, zakonisht me ironi thuhet: a po luajm teze, apo.... Ndrkaq, sht shum e vrtet se prfaqsuesit e shoqris shqiptare pothuaj n t gjitha lmenjt gjithnj e m shum po luajn teze, ndaj skemi arsye q t shprehim habi pr gjendjen n t ciln aktualisht gjendemi. Ngri politik ndrshqiptar n Maqedoni nuk sht dika e re, prkundrazi sht nj lajtmotiv q ekziston ktu e njzet vjet m par. Mosmarrveshje mes liderve t partive politike ka kudo dhe kjo sht pjes e pluralizmit dhe, pse jo, edhe e demokracis dhe shpesh lufta pr ta mundur kundrshtarin politik merr trajtat e nj lufte pakompromis. Nuk u mor vesh se kush e prhapi lajmin pr angazhimin e Sabri Godos dhe Adem Demait q ti ulin e ti pajtojn Menduh Thain dhe Ali Ahmetin, sepse n t kundrtn pozita e shqiptarve n Maqedoni kinse do t keqsohej edhe m shum. Ahmeti sht n pushtet, kurse Thai n opozit dhe gjithsecili mund ta paramendoj raportin e tyre. Natyrisht Ahmeti sht i preokupuar q sa m gjat t qndroj n pushtet, kurse Thai sa

m par ta largoj nga pushteti dhe ktu nuk ka asfar t keqe. Ndrkaq, nuk sht aspak tragjike mungesa e nj raporti t mir mes tyre, q shpesh prshkohen edhe me akuza (t rnda ) t ndrsjella, duke krijuar edhe shqetsime t thella te popullata shqiptare. As Thai e as Ahmeti nuk jan fmij, prkundrazi jan dy lider q kan me mijra e mijra adhurues dhe q drejtojn parti t rndsishme, e q n momente t caktuara (duke qen n pushtet) jan prballur me sfida t shumta. Pra q t dy kan prvoj politike, prvoj udhheqse dhe jan koshient pr gjith at q po i ndodh popullit shqiptar n Maqedoni. Duke i pasur parasysh kto fakte, ather (pr mendim tim) as pr njrin

e as pr tjetrin nuk do t ishte mir q t angazhohen ndrmjetsues pr pajtimin e tyre, sepse n t kundrtn do t dilte se Ahmeti e Thai na qenkan fmij t lazdruar dhe se gjat gjith kohs s angazhimit t tyre n politik paskan luajtur teze....

Problemet e shqiptarve n Maqedoni nuk duhet t minimizohen dhe t ndrlidhen ekskluzivisht me hidhrimin e ndrsjell t Ahmetit dhe Thait. M n fund, amplituda e hidhrimit nuk sht m e lart se ajo midis Gruevskit dhe Crvenkovskit, por megjithat gjithka funksionon normalisht, pr t mos e krahasuar me ngrin q kan Berisha dhe Rama, t cilt ndonse ndrkombtart i uln n Strazbur pr ta gjetur nj zgjidhje prfundimtare, edhe m tej pozicioni sht n pikn zero.
28 Maj, 2010

sht m e keqja ne jemi t hidhruar edhe me vetveten. Ather, kush duhet t na pajtoj me vetveten...Kt pezmatim ndaj vetvetes sht shum e sigurt se e kan edhe Ali Ahmeti e Menduh Thai. Ndrkaq ne mund t supozojm se pse jan t pezmatuar...

N ndrkoh kur u pa se nuk e ha pazari me Sabri Godon e Adem Demain, doli nj propozim tjetr, m konkret, prap pr pajtimin e Ahmetit me Thain. Ksaj radhe u krkua q rolin e ndrmjetsuesve ta marrin kryeministri i Shqipris, Sali Berisha dhe ai i Kosovs, Hashim Thai. Por...t keqe, do t thot dikush, ka n kt propozim? Problemi sht i natyrs morale, sepse kryeministrat Berisha e Thai (supozojm se do t pajtoheshin t ndrmjetsonin), para se t ndrmerrnin nismn pr ndrmjetsim midis Thait e Ahmetit, s par do t duhej t bheshin shembuj t pajtimit, i pari me Edi Ramin, kurse i dyti me Ramush Haradinaj. Pra, edhe n kt rast kurrsesi nuk e ha pazari. M n fund, problemi nuk sht edhe aq tragjik sa t krkohet
28 Maj, 2010

ndihma ansore pr dika q a priori dihet se para t tjerve (t huajve) do t na paraqitnin n nj pamje t zymt, por q do t mund t trajtohej edhe si dika q ka t bj me karakterin fisnor. Problemet e shqiptarve n Maqedoni nuk duhet t minimizohen dhe t ndrlidhen ekskluzivisht me hidhrimin e ndrsjell t Ahmetit dhe Thait. M n fund, amplituda e hidhrimit nuk sht m e lart se ajo midis Gruevskit dhe Crvenkovskit, por megjithat gjithka funksionon normalisht, pr t mos e krahasuar me ngrin q kan Berisha dhe Rama, t cilt ndonse ndrkombtart i uln n Strazbur pr ta gjetur nj zgjidhje prfundimtare, edhe m tej pozicioni sht n pikn zero. Shqiptart kan probleme m madhore, pr t cilat, pr shkak t

pozicionit aktual, prgjegjs sht lideri i BDI-s, Ali Ahmeti, i cili ka mandat t plot pr ti rn me grusht tavolins prball Gruevski, por edhe t krkoj nga Menduh Thai q t arrijn ujdi pr nj bashkveprim t sinqert n dobi t t gjithve. Kjo sado pak do ta kthente jo vetm besimin, por edhe optimizmin te shoqria shqiptare. Njkohsisht do ti zhvlersonte t gjitha ofertat nnmuese q vijn pr dika q praktikohet vetm te fmijt e lazdruar. Prandaj, nuk duhet t lejojm q dikush t luaj teze... me imazhin e politiks shqiptare, q edhe ashtu dukshm sht nprkmbur, m shum pr shkak t veprimeve naive dhe her her diletante. Me nj fjal, temn e pajtimit nuk duhet ta hapim edhe pr shum arsye tjera, sepse realisht problemi ndrshqiptar thellohet edhe m shum pr shkak t ndasive politike q kan deprtuar edhe n familjet tona. Sot ka shum familje q pr shkak t politiks me vite nuk flasin dhe nuk komunikojn. Pra, pr shtje banale q pr dik do t dukej absurde dhe nuk do tia kapte truri. Fatkeqsisht, sht m e keqja ne jemi t hidhruar edhe me vetveten. Ather, kush duhet t na pajtoj me vetveten...Kt pezmatim ndaj vetvetes sht shum e sigurt se e kan edhe Ali Ahmeti e Menduh Thai. Ndrkaq ne mund t supozojm se pse jan t pezmatuar... Problemi i shqiptarve sht shum serioz, prandaj nuk duhet t merremi me gjera t kota e as politikn ta trajtojm si ajo loja teze...

ATY - KTU
6

MAQEDONIA PAS KOSOVS

HARADINAJ KA KOMUNIKIM T VAZHDUESHM ME UGANDN

Jan br gati nj vit e gjysm q kur kreut t Aleancs pr Ardhmrin e Kosovs, Ramush Haradinajt, i sht krkuar nga kryengritsit mysliman n Ugand q t ndrmjetsoj pr zgjidhjen e problemit mes tyre dhe qeveris ugandeze. Ndrkoh q nga ajo koh kur ky lajm u dha me pompozitet, nuk ka pasur m asnj njoftim se ka ndodhi me kt ftes. Zyrtart e AAK-s thon se Haradinaj sht n kontakte t vazhdueshme me Ugandn. Avni Arifi, kshilltar i liderit t AAK-s, ka thn pr Kosovapress se nuk sht i njoftuar me detajet e komunikimeve t shefit t tij me palt n Ugand, por ka thn se kto komunikime jan t vazhdueshme. Kjo sht nj tem q i tejkalon prmasat partiake. Pra n cilsin e kryetarit t partis, ne nuk kemi krkuar nga kryetari q t shpjegoj se ku ka mbetur kjo shtje. ka mund t them un n cilsin e kshilltarit t tij, sht se ka pasur komunikim t vazhdueshm dhe se ku jan rezultatet dhe se a do t ket ndonj kyje aktive, nuk jam n pozicion t prgjigjem n nj pyetje t till, ka thn Arifi. Arifi ka mohuar q AAKja e kishte marr me pompozitet ftesn e kryengritsve mysliman n Ugand, duke thn se kjo tem m tepr ka qen pompoze npr media ndrkombtare, e pastaj edhe n ato vendore. N muajin shkurt t vitit 2009, ish kryeministrit t Kosovs, Ramush Haradinaj, i sht krkuar nga

Republika e Kosovs shnon nj papunsi prej 40 pr qindsh, duke u renditur n vendin e par, ndrsa pas saj vjen Maqedonia me 33 pr qind t papun. Sipas revists Banka, pas ktyre dy shteteve vijn me radh Bosnja me 23, 4 pr qind, Kroacia me 15 pr qind, Mali i Zi me 14,7 pr qind t papunve, etj. Maqedonia sht nj nga vendet e rajonit me rrogat m t ulta, duke qndruar para Kosovs dhe Serbis, t cilat i kan rrogat m t ulta. Shkalla mesatare e papunsis n vendet e Bashkimit Evropian sht rreth 10 pr qind.

kryengritsit mysliman n Ugand q t ndrmjetsoj bisedimet e paqes me qeverin ugandeze. Ky lajm ishte br i ditur nga agjencia e lajmeve AFP, e cila duke cituar zdhnsin e kryengritsve, ka thn se Haradinaj sht zgjedhur si personi m i prshtatshm pr ndrmjetsuar, pasi q ai ka kaluar npr shum prvoja, prfshir edhe at t lufttarit.

ISLAMI: GREVA DSHTOI, KUTIT SHAPEN

Deputetit i Partis Socialiste, Kastriot Islami, deklaroi se q nga fillimi ishte kundr grevs s uris, ngase, sipas tij, ajo ishte nj form ekstreme dhe e paprshtatshme. Sipas Islamit, Rama smund t arrinte asgj duke krkuar sakrificn e t gjithve, por jo edhe t vetn. Sipas deputetit Islami, qllim i Rams nuk jan zgjedhjet e parakohshme, por mbajtja lart e tensionit politik deri n zgjedhjet e ardhshme lokale, ku ai do t kandidoj pr Bashkin e Tirans. Z.Rama e dinte shum mir se nuk do t kishte rinumrim t fletve t votimit, dhe se kutit e fletve t votimit nuk do t hapeshin. Por, atij i mjaftonte t shpenzonte edhe kt shkall t fundit t veprimeve radikale. Nuk do t mund t fitonte asgj m shum se sa t hapte kutit e materialeve zgjedhore, q ia kam propozuar prej disa muajsh konfidencialisht dhe publikisht. Kjo ngase kodi elektoral do t zbatohet dhe marrveshja q do t mbyllet nuk do t jet as mbi ligjin e as kundr ligjit. Pra, flett e votimit do t trajtohen sipas neneve t kodit zgjedhor, deklaroi Kastriot Islami pr ditoren Panorama. Deputeti Islami, gjithashtu sqaroi se kishte heshtur gjat kohs s grevs s uris, pr shkak t sakrifics s grevistve.
28 Maj, 2010

ATY - KTU
7

PIRATT M T SUKSESSHM JAN

Trupi ndrkombtar kundr pirateris n kongresin amerikan (Congressional International Anti-Piracy Caucus) q prbhet nga 70 pjestar nga senati amerikan dhe organizata tjera shtetrore, kan nxjerr nj list International Piracy Watch List pr vitin 2010. Kina, Kanada, Meksiko, Rusia dhe Spanja, jan vendet m t kqija (ose thjesht kampione) n shprndarjen e prmbajtjeve ilegale, dhe prmbajtjeve t mbrojtura me t drejtat e autorit. Sipas analistve n treg, nga pirateria globale kompanit amerikane n vit psojn dme m shum se 25 miliard dollar. Trupi anti-piraterik pr her t par publikoi listn e faqeve m t dmshme, n kt list faqja e njohur kineze Baidu z vendin e par, pastaj shoqrohet nga isoHunt e Kanadas, MP3fiesta ukrainas, Pirate Bay nga Suedia, Rapidshare nga Gjermania dhe si fund RMX4U nga Luksemburgu.

PR 4 OR NDETI
M pak s katr or rrug i ndajn kosovart nga bukurit q ofron bregdeti shqiptar. Tuneli i Kalimashit, i cili deri t premten e kaluar ishte i pakalueshm, nuk do t jet m penges. Turistt mund ta kalojn lirshm kt tunel dhe tr autostradn shqiptare. Ministri i Transporteve i Shqipris, Sokol Oldashi, n ditn e hapjes se tunelit pr qarkullim ka siguruar t gjith se kalimi npr tunel do t jet pa pages. Sipas tij, hapja e tunelit u b e mundur pas prfundimit t punimeve q u bn si pasoj e shembjeve t dheut q ndodhn n pjesn e brendshme. Riparimi i dmit kapi shifrat e 30 milion eurove, tha Olashi. Ministri Oldashi ka prjashtuar faktin se shembja ishte nga gabimet njerzore, duke thn se shembja ishte nj fatkeqsi natyrore. Sipas vlersimeve, pritet q fluksi n kt tunel t kap shifrat deri n 16 mij automjete n dit. Nga ana tjetr, burime nga firma Bektel&Enka kan konfirmuar se brenda tunelit ka prfunduar plotsisht asfaltimi dhe lyerja, ndrkoh q po vazhdon kompletimi i sistemit t ndriimit, siguris prmes kamerave dhe vendosja e sinjalistiks s duhur. Natyrisht, ata q m s shumti mirpresin hapjen e tunelit jan drejtuesit e automjeteve, t cilt gjat gjith ksaj kohe kan shfrytzuar rrugn sipr tij apo rrugn e vjetr nacionale. Tuneli i Kalimashit, me gjatsi 5.5 kilometra, pjes e autostrads Durrs-Kuks, u mbyll nntorin e vitit t kaluar, pas shembjeve n brendsi t tij. Inaugurimi i tunelit u b n qershor t vitit 2009, pak dit para zgjedhjeve parlamentare n Shqipri. Shembjet bllokuan dhjetra metra gjatsi t tunelit duke e br at trsisht t pakalueshm. Rihapja e tunelit, thuajse nj vit pas inaugurimit, pritet t shtoj fluksin e qarkullimit, veanrisht gjat sezonit veror.

REKLAMA E HITLERIT ZEMRON ITALIANT

Nj reklam, ku duket Adolf Hitleri i veshur me uniform ushtarake ngjyr roz, ndrsa kryqi i thyer n krahun e tij sht zvendsuar me nj zemr t kuqe, i ka zemruar qytetart e Palermos n jug t Italis. Reklama thot: Mos e ndiqni udhheqsin tuaj. Lufttart e rezistencs nga Lufta e Dyt Botrore, sot lshuan nj komunikat q thot se posteri i fyen ata q luftuan pr t mundur nazi-fashizmin. Qytetart e Palermos gjithashtu i shkruan letra n shenj proteste presidentit italian. Agjencia e reklamave tha se qllimi i reklams ishte q t jet provokative dhe jo t glorifikoj nazizmin. (rel)
28 Maj, 2010

ATY - KTU
8

KONTROLLOHEN DIPLOMAT E HUAJA

T gjith titujt shkencor magjistra dhe doktor shkencash do t shqyrtohen dhe kontrollohen n Ministrin e Arsimit, pr t vlersuar origjinalitetin dhe rrugt e prfitimit t tyre. Pr kt n kuadr t ktij dikasteri sht formuar nj komision i posam i cili do t shqyrtoj t gjitha diplomat dhe titujt shkencor t nostrifikuara, q nga pavarsimi i vendit. Kemi formuar nj komision, i cili do t shqyrtoj t gjitha diplomat e nostrifikuara pr titujt magjistra dhe doktor shkencash, t cilat kryesisht vijn nga vendet e jashtme. Mendoj se sht i domosdoshm nj hap i till, ka theksuar ministri i Arsimit, Nikolla Todorov. N shnjestr t ktij verifikimi do t jen edhe t gjitha diplomat e kuadrove me tituj shkencor, q jan pedagog npr universitetet e vendit. Reagimi i Ministris vjen edhe pas ankets s fundit t Institutit pr Hulumtime Politike, n t cilin 60 pr qind e t anketuarve kan theksuar se arsimi n Maqedoni sht i korruptuar.

SABRIU KONTROLLOHET NGA EULEX-i

Kngtari kosovar, Sabri Fejzullahu, sht kontrolluar t hnnq e lam pas n mnyr t hollsishme nga doganiert e EULEX-it n Aeroportin e Prishtins, me t arritur nga Cyrihu. Lajmin pr kt kontroll t detajuar t ish-deputetit t PDK-s, e konfirmoi pr Klan Kosova, kolegu i tij nga estrada, Afrim Muqiqi. Sipas ktij t fundit, q t dy ishin veuar nga udhtart e tjer t zakonshm dhe pas kontrollit m t kujdesshm, Fejzullahu ishte futur n nj dhom t veant pr bastisje. Muqiqi, ka mohuar t jet n dijeni pr arsyet e ktij kontrolli t posam, ndrsa Klan Kosova e pati t pamundur t kontaktoj edhe Fejzullahun. /klankosova/

NOKIA E YAHOO, BASHKOJN FORCAT

Yahoo dhe Nokia kan br t ditur se do t punojn s bashku pr t ngritur cilsin e ofertave t tyre t internetit mobil, n nj tentim pr t rifituar pjesmarrjen n treg q sht humbur ndaj rivalve si Apple e Google. Duke filluar prej gjysms s dyt t ktij viti, Yahoo do t jet ofruesi ekskluziv i shrbimeve e-mail n celulart Nokia, gjersa n ann tjetr Nokia ekskluzivisht do t ofroj harta dhe navigim pr Yahoo.

AMERIKA ZGJERON MISIONET SEKRETE

Shtetet e Bashkuara kan rritur aktivitetet e fshehta ushtarake n prpjekje pr t shkatrruar grupet militante, apo pr t eleminuar krcnimet n Iran, n Arabi Saudite, n Somali dhe n vende t tjera. Gazeta amerikane "New York Times" raporton se gjenerali David Petreus ka autorizuar drgimin e forcave speciale amerikane pr t mbledhur informacione apo pr t krijuar lidhje me forcat lokale. Bhet fjal pr vende mike dhe jo t tilla n Lindjen e Mesme, n Azin Qndrore dhe n Afrik. Zyrtart thon se misione t tilla mund t shtrojn rrugn pr ndrhyrje ushtarake n Iran, nse tensionet rreth programeve brthamore t Teheranit rriten.

SIMBOLI RKS
Brenda dy muajve, kosovart do ti ken targat e reja me emblemn e Republiks s Kosovs. Pr shkaqe buxhetore, ato do t prmbajn m pak elemente t siguris sesa q ishte planifikuar. Ndrkoh, targat e reja do t jen nj sfid edhe pr institucionet e Kosovs. Koh m par, ministri Bajram Rexhepi ka paralajmruar se me daljen e targave t reja, do t shuhen targat e strukturave paralele, por edhe ato t ish-Jugosllavis, t cilat kryesisht prdoren nga serbt e Kosovs.
28 Maj, 2010

ATY - KTU

TRIUMFI I RADHS I GJUKANOVIIT

SHQIPRIA PRKUJDESET INSTITUCIONALISHT PR MINORITETET

Qeveria shqiptare formoi sektor pr minoritete n Ministrin e Kulturs, Turizmit, t Rinjve dhe Sportit, si pjes e obligimeve q i ka marr prsipr si kusht pr antarsim n Bashkimin Evropian. Qllimi i ktij sektori do t jet mbrojtja e identitetit etnik, gjuhsor, kulturor dhe fetar t minoriteteve n Shqipri. Prfaqsues t ktij sektori, t kryesuar nga kshilltari Bardhyl Londo, realizuan takim me prfaqsues t minoritetit maqedonas, t kryesuar nga Edmond Temellko, kryetar i Komuns s Pustecit. Gjat takimit sht kontraktuar q Ministria e Kultutrs, Turizmit, t Rinjve dhe Sportit, ta financoj gazetn e vetme n gjuhn maqedonishte "Prespa", festivalin folklorik maqedonas n Presp t Vogl, si dhe botimin e librave t autorve maqedonas nga Shqipria. /Makfaks/

Koalicioni opozitar malazez, Pr nj Mal t Zi m t mir psoi disfat bindse, ngase humbi edhe njrn prej tri komunave me t ciln qeveriste deri m tani. Komunat e Ulqinit dhe t Tuzit q aktualisht drejtohen nga shqiptart duket se prsri mbetn n duart e tyre. Favorit kryesor n q t dy kto komuna sht koalicioni i Unionit Demokratik t Shqiptarve me Partin SDP t kryeministrit Gjukanovi. "Dshmuam nj pjekuri t madhe demokratike para bashksis ndrkombtare, sepse dshmuam se mund t mbajm zgjedhje me standarde, deklaroi pas zgjedhjeve presidenti malazez, Filip Vujanovi. Ndrkaq, kryetari i Komisionit Qendror Zgjedhor n Podgoric njoftoi se gjat zgjedhjeve nuk jan shnuar parregullsi t mdha, megjithse lideri i pozits, Nebojsha Medojevi, e pohoi t kundrtn. Opozita n fakt pretendon se n Podgoric ka pasur parregullsi me listat zgjedhore, sepse nj numri t votuesve i ishte ndrruar qendra e votimit. Sipas mediave malazeze, n komunat e Ulqinit dhe Malsis s Madhe asnjher m par nuk ka pasur as shum shqiptare n listat zgjedhore. Fushata parazgjedhore n Mal t Zi u karakterizua me nj retorik t ashpr mes partive shqiptare n Ulqin dhe Tuz, gjegjsisht mes Unionit Demokratik te Shqiptareve t Ferhat Dinoshs dhe SDP s kryeministrit malazez, Milo Gjukanovi.
28 Maj, 2010

NO COMMENT

N FOKUS
10

T jesh apo t mos jesh pjes e qeveris!

Nga Bekim Ajdini
Ashtu si edhe parashikohej, kriza politike n vend e gjeneruar nga politika nacional-romantike e qeveritarve t VMRO-DPMNE-s n fund u zbarkua mbi BDI, respketivisht-mbi subjektin politik shqiptar q sht participient n kt qeveri. Deja Vu-ja po prsritet pr t satn her, ngjashm sikur me t gjitha partit shqiptare pjesmarrse n Qeverit maqedonase n kto 20 vite t fundit. Sipas nj skenari tashm t sprovuar, n momente t caktuara ky historike kur politika shtetrore duhet t ndrmerr vendime t rndsishme, apo ka nevoj pr favorin e radhs nga bashksia ndrkombtare, e n rastin e fundit kjo ka t bj me shtjen e emrit, fillon t intesifikohen goditjet e politiks maqedonase ndaj shqiptarve prmes institucioneve dhe aparateve t shtetit, me `rast gjenerohet nj kriz qoft politike apo t siguris, duke krijuar situat ku subjekti politik shqiptar gjunjzohet deri n skajshmri dhe krijohet nj huti e prgjithshme tek shqiptart e zhgnjyer nga prfaqsuesit e tyre n pushtet. Kjo i ndodhi edhe PPD-s dhe PDSH-s dhe kjo si duket tani po i ndodh edhe BDI-s. Megjithat kjo sht vetm njra an e medaljes, ndrkoh q ana tjetr sht e rezervuar pr subjektin politik shqiptar, i cili me impotencn e pajustifikueshme politike e on ujin drejt mullirit t politiks maqedonase dhe me kt me vetdije vet-shkatrrohet karshi nj politike tipike bizantine q postulatin kryesor e mbshtet n strategjin -praj dhe sundo. Lideri i BDI-s, Ali Ahmeti, edhe pse me dilema t shumta dhe i mbrthyer nga nj paknaqsi t madhe brenda radhve t partis, pas takimit me Ambasadorin Amerikan n Shkup, Philip Reeker, megjithat vendosi q betejn e tij ta vazhdoj brenda institucioneve t
28 Maj, 2010

N FOKUS
11

Edhe pse Ahmeti nuk mbeti edhe aq i entuziazmuar nga vendimi pr vazhdimin e sags qeveritare, sepse edhe ai e ka t qart se po e depoziton ardhmrin e partis s tij dhe t karriers s tij politike n vazhdueshmrin e nj politike t paqart t Nikola Gruevskit, megjithat tek ai dhe miqt e tij ndrkombtar vazhdon t mbisundon shpresa se Gruevski s shpejti do ta ndrroj kursin dhe se vendi do t orientohet drejt ujrave shptimtare euro-atlantike. N ann tjetr, dalja nga qeveria do t thot pranimi i dshtimit dyvjear dhe zgjedhje t parakohshme dhe q sht m e papranueshme, posarisht pr miqt ndrkombtar, edhe nj shtyrje t zgjidhjes s shtjes s emrit q n fakt sht synimi kryesor i politiks s qeveritarve aktual

shtetit maqedonas. A kishte t drejt apo jo sht shtje e vlersimit t momentit, por ai nuk bri asgj ndryshe nga paraardhsit e tij q shpesh her tentonin t dilnin nga Qeveria, por megjithat prfundonin brenda saj me justifikimin se mbesim pjes e ekzekutivit pr shkak t qllimeve m t larta politike dhe t agjends tashm mitike euro-atlantike t vendit. Edhe pse Ahmeti nuk mbeti edhe aq i entuziazmuar nga ky vendim, sepse edhe ai e ka t qart se po e depoziton ardhmrin e partis s tij dhe t karriers s tij politike n vazhdueshmrin e nj politike t paqart t Nikola Gruevskit, megjithat tek ai dhe tek miku i tij ndrkombtar vazhdon t mbisundon shpresa se Gruevski s shpejti do ta ndrroj kursin dhe se vendi do t orientohet drejt ujrave shptimtare euroatlantike dhe n at rast Ahmetit do t'i kthehej besimi i humbur n elektorat dhe do t dilte prsri fitimtar. N ann tjetr, dalja nga Qeveria do t thot pranimi i dshtimit dyvjear dhe zgjedhje t parakohshme. Kjo sht m e papranueshme, posarisht pr miqt ndrkombtar, q do t thot edhe nj shtyerje t zgjidhjes s shtjes s emrit q n fakt sht synimi kryesor i politiks s qeveritarve aktual. Ali Ahmeti si duket e ka matur mir situatn dhe tani do t luaj n gjithka apo asgj. Kjo loj ka nj rrezikshmri t madhe,

28 Maj, 2010

N FOKUS
12
sepse t gjitha parametrat flasin se shtja e emrit, q n fakt sht strumbullari i problemit dhe i zhvillimeve t fundit politike, nuk ka pr t prfunduar pa nj veprim politik m t guximshm ndrkombtar dhe se ktu Ahmeti dhe partia e tij mund t prfundojn vetm si nj dm kolateral. Por t'i kthehemi ans tjetr t medaljes n krkim t arsyeve pse politika shqiptare n kt vend 20 vite me radh po pson alternime dhe goditje t tilla, q n fund prfundojn me dilemn hamletiane t jesh apo t mos jesh pjes e qeveris. Para se gjithash prfaqsuesit shqiptar n qeveri ka koh q jan skanuar dhe lexuar mir nga shtetart maqedonas dhe pr ta sht gjetur formula e duhur pr mbajtjen e tyre nn kontroll, e q prmbyllet me veprimin: merrni pushtet aq sa ne u japim dhe lumturohuni me at pushtet q keni. Ky pushtet zakonisht ka t bj brenda kampit shqiptar dhe prmes aksioneve fut e nxjerr nga puna shqiptar npr institucione apo menaxhim t ndrmarrjeve dytsore publike ku ka m shum telashe sesa ndonj mundsi pr ndikim m t gjer si fjala vjen Higjiena Komunale etj. Formula ku at pak pushtet q zakonisht sht n duart e nja 100 shqiptarve menaxhohet mir nga elita politike maqedonase n pushtet pr t dshmuar se shqiptart zyrtarisht jan pjes e pushtetit, se ka shqiptar ministra e drejtor, dhe se n shtet funksionon multietniciteti institucional, dhe se Maqedonia sht shembull n rajon. Kjo n syt e ndrkombtarve shihet vetm si e arritur dhe askush nuk do t'i hyj puns t analizoj se vall far peshe reale paraqesin kta 100 shqiptar t lumtur n pushtet n pamjen m t prgjithshme. Ky sht nj fakt q vazhdon t prsritet prej momentit kur partia e par shqiptare hyri n pushtet pa platform dhe pa vizion politik. N nj situat t till sht pothuajse e sigurt se procesi i shpenzimit t kredibilitetit t tyre fillon hert dhe prfundon me sfida q zakonisht bien mbi popullin si shfrytzues i fundit i t mirave t politiks shqiptare n Maqedoni. N aste t caktuara, veanrisht n fund t historikut t tyre pasi q politika maqedonase ka kryer punn me ta, partit shqiptare deklarativisht radikalizohen prmes qndrimeve antiqeveritare dhe mesazheve t fuqishme q kryesisht

Dalja nga Qeveria do t thot pranimi i dshtimit dyvjear dhe zgjedhje t parakohshme. Kjo sht m e papranueshme, posarisht pr miqt ndrkombtar, q do t thot edhe nj shtyerje t zgjidhjes s shtjes s emrit q n fakt sht synimi kryesor i politiks s qeveritarve aktual. Ali Ahmeti si duket e ka matur mir situatn dhe tani do t luaj n gjithka apo asgj. Kjo loj ka nj rrezikshmri t madhe, sepse t gjitha parametrat flasin se shtja e emrit, q n fakt sht strumbullari i problemit dhe i zhvillimeve t fundit politike, nuk ka pr t prfunduar pa nj veprim politik m t guximshm ndrkombtar dhe se ktu Ahmeti dhe partia e tij mund t prfundojn vetm si nj dm kolateral.

burojn nga frustracionet individuale dhe nga paaftsia pr t ndryshuar dika. Mbase ju kujtohen mbledhjet e strzgjatura t kryesive qendrore t partive tona kur diskutohej t jemi apo t mos jemi n qeveri, q natyrisht gjithnj prfundonin me mbetje n pushtet, vendim ky zakonisht i ndikuar nga biznes grupacionet partiake, ministra e drejtor si dhe zyrtar t tjer t lart t pushtetit. Asgj ndryshe nuk po i ndodh as BDI-s. Pamje t ngjashme,veprime t pritura. Para dy viteve BDI-ja srish u kthye n pushtet pas nj beteje t madhe politike pr t dshmuar se vota shqiptare duhet t respektohet. Me muaj t tr funksionart e lart t BDIs hynin e dilnin prej selis s VMRODPMNE pr t'i bindur pushtetmbajtsit absolut, se ata duhet t ken nj pjes t kulait t pushtetit, sepse e kan votn dhe fuqin politike shqiptare. Si thot ajo popullorja kur e lut mos e hidhro dhe mbase kshtu edhe ndodhi. Hyri BDI-ja n Qeveri dhe tani vetm pas dy viteve gjendet para sfids t jet apo t

mos jet pjes e saj. Hyri BDI-ja pa koncept, pa afate e pa program politik t harmonizuar me partnerin e koalicionit, ngjashm sikur q bn t gjith t tjert. N rrethana t tilla dshtimi sht i sigurt dhe nuk sht n pyetje as Ali Ahmeti e as Menduh Thai apo Abdurrahman Aliti, por n pyetje sht dinjiteti i shqiptarve dhe interesat e tyre pr t jetuar t barabart n kt shtet multietnik. Askush nga shqiptart n kt vend nuk do t donte t'i shihte lidert e tyre t gjunjzuar para kurnazllkut t politiks maqedonase, pavarsisht kush k e simpatizon politikisht. Ali Ahmeti i fundit n kt list lidersh, por edhe ata para tij, do t duhet q t reflektojn mbi unin e inatet personale dhe ta analizojn me qartsi ka sht kjo q i shtyn shqiptart q t dshtojn n skenn politike t Maqedonis n koh kur si shqiptar kemi qen populli m konstruktiv dhe e kemi pranuar kt vend si atdhe dhe kemi punuar dhe kujdesur pr mbarvajtjen e proceseve euro-atlantike, madje shpesh edhe duke u vetsakrifikuar.
28 Maj, 2010

INTERVIST
14 FAZLI VELIU PR NGJARJET AKTUALE N MAQEDONI

Gruevskit po ia zgjasim mandatin

Nga Arben Zeqiri
Fazli Veliu deputet i BDI-s dhe njherit kryetar i Shoqats s Veteranve t Lufts nuk hezitoi fare t flas pr ngjarjet aktuale n Maqedoni. N nj intervist t shkurt pr javoren ARENA ai paraqet disa pikpamje interesante, prfshi edhe rebelimin e fundit t Teuta Arifit. ARENA: I nderuari Veliu, far po ndodh aktualisht n BDI. Zoti Ali Ahmeti me deklaratat e tij tenton ta qetsoj situatn, kurse Teuta Arifi paraqitet n nj pamje t rebeluar dhe sht kundr asaj q thot Ahmeti. N mediume spekulohet se e gjith kjo sht nj fars? VELIU: Un nuk jam antar i kryesis, q ta prcjell drejtprdrejt paraqitjen kryengritse t Teuta Arifit. Meq ajo sht njohse e sakt e gjendjes politike, besoj se ka fakte t sublimuara, t cilat e detyrojn at t jet ndryshe nga t tjert. Mendoj se mediumet gabojn nse e quajn fars kt paraqitje t saj. Mund t jet nj shtytje n kryesi, q t mos bien n kurthet m t rnda t "kryeministrit" fatal. Kjo prsritje zri nga nj analiste poliglote, zgjon antarsin e BDI-s t mos prjetojn nj disfat nga shkujdesja, prball Kalit t Trojs. ARENA: T jemi m t drejtprdrejt: Teuta Arifi e ka megjith mend apo thjesht po aktron? VELIU: Nuk ka koh, as q e mendon ajo nj aktrim n nj situat kaq t turbullt, t pakrye, t pabes. Prkundrazi, ajo me seriozitet sht angazhuar q ta vetdijesoj subjektin i cili ka vlern e lufts dhe paqes. Ajo e ka kontributin e saj t pamohueshm n proceset e pas

Kt koalicion askush nuk e ka adhuruar, si sht ekzakte se edhe pala tjetr nuk e ka dashur subjektin e dal nga lufta. Meq sht dashur q BDI-ja t mbaj nj deg peme, pr t mbijetuar, sht prflakur me subjektin q na ka dmtuar e na dmton m shum

lufts. Ajo, m mir se t tjert e di far synimi kan kundrshtart ndaj Ali Ahmetit e shqiptarve. Si duket, m n fund, nuk mund ta ndal nj vullkan, por e paralajmron. ARENA: Thuhet se n radht e BDI ekziston nj numr i madh q vlersojn se duhet t largoheni nga koalicioni, por ka edhe t till q jan pr t

vazhduar ky koalicion. Cili sht vlersimi juaj? Nse jeni pr, ather prse duhet t dilni, nse jo ather prse duhet t ngelni n qeveri? VELIU: Kt koalicion askush nuk e ka adhuruar, si sht ekzakte se edhe pala tjetr nuk e ka dashur subjektin e dal nga lufta. Meq sht dashur q BDI-ja t mbaj nj deg peme, pr t

Teuta Arifi sht njohse e sakt e gjendjes politike, besoj se ka fakte t sublimuara, t cilat e detyrojn at t jet ndryshe nga t tjert. Mendoj se mediumet gabojn nse e quajn fars kt paraqitje t saj. Mund t jet nj shtytje n kryesi, q t mos bien n kurthet m t rnda t "kryeministrit" fatal. Kjo prsritje zri nga nj analiste poliglote, zgjon antarsin e BDI-s t mos prjetojn nj disfat nga shkujdesja, prball Kalit t Trojs.
28 Maj, 2010

INTERVIST
mbijetuar, sht prflakur me subjektin q na ka dmtuar e na dmton m shum. Pjesa q nuk e duron kt, plqen largimin, para se t zbehet adhurimi nga populli, zgjedhsit shqiptar. Ata q vazhdojn koalicionin, dshirojn q t vin dit m t prshtatshme, q t kalohet nga dega te trungu i pems. Por, kt e kan synim edhe t tjert... Sidoqoft, mbshtetja tek populli, i cili na ka dashur, prkrahur e prqafur si veprimtar, t burgosur pr shtjen ton, mrgimtar, student e fshatar, sht m e sigurt, detyrim, perspektiv. Kudo n bot ndodhin trheqje, kur nuk t shkon puna mbar, pr t marr hov t ri nisjeje e veprimi. Un jam pr kto mendime t fundradhitura pr kt pyetje. ARENA: Pas vrasjeve n afrsi t Radushs, ju reaguat ashpr ndaj njerzve tuaj q jan n MPB. Ky rast tregoi se shqiptart n institucionet e shtetit nuk kan asfar ndikimi. A pajtoheni me kt dhe far duhet br q situata t ndryshoj? VELIU: T gjith ata q nuk reaguan, nuk u trhoqn (qoft edhe prkohsisht) nga postet ky t siguris, ne momentin kur shqiptart u ekzekutuan, pa asnj shpjegim, pa asnj vendim (prve ndjekjes), kan dshmuar disfatn morale, njerzore e institucionale. Edhe n kohn e Pashiqit, kryeplaku i fshatit ka kundrshtuar hordhi vrastare. Nse nuk ka arritur t mbroj qenien shqiptare, ka krkuar ndjes, sht larguar dhe ka marr arratin. Situatn do ta ndryshojn gjeneratat e reja...

15

T gjith ata q nuk reaguan, nuk u trhoqn (qoft edhe prkohsisht) nga postet ky t siguris, ne momentin kur shqiptart u ekzekutuan, pa asnj shpjegim, pa asnj vendim (prve ndjekjes), kan dshmuar disfatn morale, njerzore e institucionale. Edhe n kohn e Pashiqit, kryeplaku i fshatit ka kundrshtuar hordhi vrastare. Nse nuk ka arritur t mbroj qenien shqiptare, ka krkuar ndjes, sht larguar dhe ka marr arratin. Situatn do ta ndryshojn gjeneratat e reja...

ARENA: Edhe vitin e kaluar, po edhe sivjet Ju pushtetit aktual i keni dhn disa afate pr zgjidhjen e shtjes s familjeve t dshmorve dhe invalidve t lufts. Kt tash s fundi e ka krkuar edhe lideri juaj, Ali Ahmeti, n tri krkesat drejtuar Gruevskit. Por, duket qart se nuk ka vullnet pr zgjidhjen e ksaj krkese legjitime. Si dhe kur mendoni se kjo do t zgjidhet? VELIU: Meq ndrkombtart ishin ndrmjetsuesit me t sigurt pr paqen, sigurin, perspektivn e popujve q jetojn n kt vend, fillimisht i shtruam kto shtje te ata. Mbasi mbijetoi shteti, nga ndikimi i tyre, me orientim multietnik, institucionet e vendit ishin prgjegjse pr t gjitha parashtresat, veanrisht pr m t ndjeshmet, statusi i t rnve-familjeve t tyre, i t plagosurve (t t gjitha shkallve t invaliditetit), punsimi, perspektiva. As n qeverisjen 2002-2006, as n at 2006-2008, as n kt 2008-2009 -2010nuk ka pa-

sur, as ka angazhim t mirfillt pr zgjidhje adekuate, prfundimtare - afatgjate. Pa nj shtytje t vendosur gjith partiake shqiptare, gjithkombtare ktu, pala tjetr, e majte dhe e djathte, nuk ka disponim politik pr kt shtje kaq t duhur pr pjesn m t angazhuar t kombit ton. SHVL-UK sht e vendosur n rrugn e zgjidhjes s ksaj shtjeje, e cila sht e patjetrsueshme dhe e barabart me mimin e jets son mbarkombtare. ARENA: Si do t prfundoj kjo politik e Gruevskit, e cila, si duket, aspak nuk sht n dobi t shqiptarve? VELIU: Do t citoj fjaln e urt latine: "Dgjoje edhe paln tjetr"! Nse ajo atij i lejon hapsir t veproje si "hero", duke vrar e dyndur iliro-dardant, ai mund t shtet-jetoj... Nga proverbi yn, pason urtia: Sa m shum q t jesh i dgjueshm, aq m shum ia zgjat mandatin atij q t sundon...!

AKTUALE
16
Nga Fehmi Ramadani

utia e Pandors sht nj mit grek dhe sipas mitologjis greke thuhet se kur u b hapja e Kutis s Pandors gjith t kqijat doln nga kutia n kt bot. Kjo kuti ishte nj dhurat e Zeusit pr Pandorn, e cila ishte e martuar me Titanin Epimete. Kutia nuk duhej t hapej, por nga kureshtja e saj e teprt Pandora e kishte hapur at. Dhe q nga ajo koh shum te kqija erdhn n kt bot. Para se t hapej kutia, njerzimi nuk njihte t keqen dhe smundjet e ndryshme dhe njerzit si edhe zotrat mbi t gjitha ishin t pavdekshm. Por, para se Elpisi (Shpresa) t dal nga kutia, ajo u mbyll prsri. Kshtu pr nj koh bota u b nj vend i pamshirshm, derisa Pandora hapi prsri kutin dhe n bot doli Elpisi (Shpresa). N ditt e sotme hapja e "Kutis s Pandors" sht sinonim pr nj gj shum t ndrlikuar q sjell kob, fatkeqsi, por q sjell edhe shpres. Ka nj koh q qarqe t ndryshme politike si shqiptare, por edhe ndrkombtare aludojn pr nj zgjidhje prfundimtare t shtjes shqiptare n Evropn Juglindore, e kjo nnkupton ndryshimi i kufijve t Ballkanit, apo ndryshe "hapjen e Kutis s Pandors". Duke par vshtirsit q ka "Plani i Ahtisarit" pr t'u zbatuar n Kosov, i pari n drejtim t ndryshimit t ktij plani ishte senatori amerikan Dana Rohrabacher, i cili koh m par kishte propozuar shkmbim territoresh n mes t nj pjese t veriut t Kosovs me tri komunat shqiptare t Lugins s Preshevs, prkatsisht t Preshevs, Medvegjs dhe Bujanocit, por edhe t ndryshimit t kufijve t tjer. Edhe pse politika zyrtare amerikane konfirmon mos ndryshimin e kufijve t shteteve t Ballkanit, ajo karshi problemit shqiptar sht shum pragmatike dhe jep shpres se mund t ndryshoj n mbshtetje t projektit t ri t zgjidhjes prfundimtare, t drejts s vetvendosjes s popullit shqiptar pr t jetuar n nj shtet t prbashkt shqiptar. Ideja e senatorit Rohrabacher nuk ishte e rastsishme,

Pse duhet t hapet Kutia e Pandors n Ballkan?

por jep sinjale q politika amerikane sht n lvizje e sipr. Tani, pas rastit t Radushs, prkatsish pas ekzekutimit klasik t katr shqiptarve nga pushteti maqedonas, pas gjendjes jostabile politike n Shqipri, pas skandaleve korruptive n Kosov dhe pas gjendjes s rnd t siguris n Lugin t Preshevs jan krijuar kushtet pr nj Marrveshje t re me faktorin ndrkombtar pr zgjidhjen prfundimtare t problemit t tyre n Ballkan. Padyshim, ekzekutimi i shqiptarve t Maqedonis ishte nj ngjarje ogurzi, ishte nj kopje e njohur nga skenari i Boshkovskit, nj ish ministr i punve t brendshme t ktij shteti, i cili vite m par kishte ekzekutuar n t njjtn form disa pakistanezve dhe kishte ngritur akuzn ndaj tyre si terrorist t Al'Kaides, duke dashur t alarmoj botn pr kinse rrezikun q i kanosej ktij shteti nga ekstremistt islamik.
28 Maj, 2010

AKTUALE
17

Gjithmon kur n Tiran ndodhin "ngjarjet e mdha" pr kombin, kndej derdhet gjak shqiptari dhe nuk ka kush t'i mbroj, sepse politikant e Tirans kan pr kauz kombtare pushtetin e jo gjakun e bashkkombseve t vet
Padyshim, ksaj ngjarje nj kontribut t madh i kishin dhn edhe vet politikant shqiptar t Maqedonis, t cilt duke anashkaluar problemet e vrteta t popullats shqiptare dhe duke i shrbyer ktij shteti me devotshmri t madhe, por edhe politika e Tirans dhe Prishtins. E pakuptueshme sht indiferenca e shtetit shqiptar dhe mos reagimi i tij. Si sht e mundur t vriten shqiptart dhe t mos ket kurrfar reagimi shtetror nga Shqipria? Kjo sht e
28 Maj, 2010

pakuptueshme?! Politika e Tirans sht nj politik pa politik, e cila n vend q t jet n shrbim t bashkkombsve t vet, ajo ka hapur probleme t mdha n oborrin e vet. Gjithmon kur n Tiran ndodhin "ngjarjet e mdha" pr kombin, kndej derdhet gjak shqiptari dhe nuk ka kush t'i mbroj, sepse politikant e Tirans kan pr kauz kombtare pushtetin e jo gjakun e bashkkombseve t vet. Ndrsa, politikant e Kosovs pas aferave t fundit pr korrupsion dhe hajni t pafund kan humbur busulln e orientimit dhe nuk ju ka mbetur autoritet n popull pr t'i besuar q sado pak t ndihmojn bashkkombsit e tyre. Politikant kosovar m shum shquhen si servil t politiks s huaj dhe nuk kan asgj n dor. Projektet e tyre nuk kan ndonj pesh dhe dihet botrisht se politika amerikane vendos pr fatin e tyre, t Kosovs por edhe t shqiptarve n prgjithsi. Tashm, kur kemi nj gjendje t tensionuar n hapsirat shqiptare dhe me shum probleme, sepse me Planin e Ahtisarit, me Marrveshjen e Konulit dhe me Marrveshjen Ohrit nuk sht zgjidhur problemi i shqiptarve. Tani sht koha m e mir e nj Konference ndrkombtar pr zgjidhjen drejt t shtjes shqiptare n Ballkan n form demokratike e paqsore. Sidomos, kur jan paralajmruar bisedimet e reja n mes Prishtins dhe Beogradit, duhet t hapen bisedimet e vrteta t zgjidhjes s shtjes shqiptare n Ballkan, sepse ato t mhershmet ishin vetm fars dhe asgj m shum, por edhe kundr interesave shqiptare. Shtrohet pyetja far humbin shqiptart nga kto bisedime? Prkundrazi, ata do t fitojn m shum,

sepse kurr m nuk do t jetojn n pes shtete n t cilt jetojn sot e ksaj dite dhe po paguajn hara t madh, sidomos rasti i fundit n Radush. Vetm ather shqiptart do t jetojn pa frik pr t ardhmen e tyre dhe fmijve t tyre, sepse do t ken garanc t fort sigurie. Nj shtet i prbashkt shqiptar sht garantues e mir pr zhvillim ekonomik dhe t gjithmbarshm shoqror, por edhe pr integrime euroatlantike. Me projektin e ri fiton populli shqiptar, ndrsa humbin t gjith pseudo-politikant dhe pseudo-patriott, t cilt pr vite t tra mashtruan kt popull, duke plakitur dhe jetuar n kurriz t ktij populli. Sot e ksaj dite kta politikan jan figura tragjikomike, t cilt ende po i shkaktojn vuajtje ktij populli. Kt popull e ka pllakosur varfria dhe papunsia dhe kto figura politike nuk po qajn kokn pr t ardhmen e tyre, sepse jan verbruar nga interesi e jo nga hallet e ktij populli. Andaj, realizimi i projektit t integrimit kombtar, prfundimisht do t'i largonte kta maskarenj nga skena politika dhe n vend t tyre do t vijn politikan t rinj, t aft, t guximshm dhe me vizion kombtar, t cilt piksynim parsor do t ken qytetarin shqiptar dhe vendin e vet, e jo interesat personale dhe grupore. Kto figura t reja politike do t ken legjitimitetin e popullit t fillojn bisedimet e menjhershme me faktorin ndrkombtar pr nj politik t re dhe qasje t re t problemit shqiptar n Ballkan. Kjo qasje e re sht n frymn e integrimeve t reja evropiane dhe sht forma m demokratike dhe paqsore e avancimit t prgjithshm t nj populli, por edhe t stabilizimit afatgjat t rajonit n prgjithsi.

SHOQRIA
18

Koha e kthess dhe ndryshimeve

Shoqrit shqiptare n Ballkan prfundimisht duhet t bhen meritokratike dhe sovrani duhet t prkrah apo votoj vetm ata q kan aftsin t udhheqin dhe japin rezultate. Ne duhet t ndryshojm qasjen dhe duhet ta kuptojm q e kemi pr vete dhe t ardhmen e gjeneratave q t ken mirqenie dhe jet stabile, t ngjashme me ato t popullatave n pjest e zhvilluara t bots

Nga Uk Lushi
Ju e dini q un dhe Amerika ndiejm mirdashje pr ju. Ne e dim q jeni popull, i cili i do t mirn Ameriks. Besoj e kemi dshmuar, q edhe ne ju dshirojm gjith t mirat. Keni vuajtur shum dhe jeni nj komb i pashoq sa i prket mbijetess, porse n shekullin e XXI-t duhet t shprqendroheni nga e kaluara dhe t prqendroni vmendjen n prparim dhe ndrtimin e institucioneve t forta t drejtsis, legjislativit dhe ekzekutivit. Miku mikut duhet t'i flas hapur: ne- amerikant, prfshir administratn e Presidentit Obama, kemi filluar t shqetsohemi. Lajmet e fundit q vijn nga mjediset shqiptare n Ballkan nuk jan t mira. Miqt tuaj amerikan dhe evropian mund t'ju ofrojn ndihm, mirpo pr punt e shtpive tuaja duhet t merreni vesh me njri-tjetrin dhe t'i kryeni vet. Na ndihmoni t'ju ndihmojm!" - m tha para disa ditsh nj mik imi dhe i shqiptarve, ish-diplomat amerikan dhe njohs i Ballkanit, n nj takim n New York City. Ishim pajtuar t shiheshim para dy muajsh, kur ai do t vinte n New York nga Washington D.C., ku jeton dhe vepron. Kishim qen me shpres q do t bisedonim pr ngjarje t mira si p.sh. vazhdimi i "Rrugs s Kombit" n ann e Kosovs. Por, pr m se dy or, na u desht t diskutonim pr bastisjen e EULEX-it n Ministrin e Transportit, Posts dhe Telekomunikacionit n Prishtin; grevn politike t uris s mbi 200 shqiptarve n Tiran; shkrmitjet me arm n kufirin mes Kosovs dhe Maqedonis dhe demonstratn e shqiptarve n Shkup; dhe pr vizitn e paradoditshme t nj drgate t shqiptaro-amerikanve n Kongresin dhe Departamentin e Shtetit t SHBA-s, ku u shpalua krkesa pr statusin e Komuns pr Tuzin. Provova tri-katr justifikime pr t'i shpjeguar mikut amerikan situatn ku kemi rn t gjith shqiptart kt maj t vitit 2010. Megjithat, i pabindur edhe vet, q gjendja ku jemi katandisur mund t arsyetohet, mu desh t'ia pra28 Maj, 2010

SHOQRIA
publike si t ishin prona t tyre. 'sht edhe m keq, nj pjes drmuese e ktyre njerzve, jo rrall her, kan sukses n topitjen e zemrimit ton ngase, n mnyrn m meskine, din t' na prdorojn si mish pr top n betejat e tyre kundr njri-tjetrit. Pse pranojm deliktet e tyre? Kur ka ngjar nj her t vetme q qytetart shqiptar t hidhen n greva masovike pr dritat, ujin apo prvetsimin gjegjsisht shprdorimin e paras publike nga matrapaz dhe kriminel? Pse shqiptart nuk hezitojn t mblidhen, ohen, e bile edhe t sakrifikohen me qindra-mijra kur pseudoliderve t lloj-lloj ngjyrave u nevojitet fortifikimi i pozicioneve t tyre personale apo partiake? Ndoshta keqprdoruesit nuk kan frik t sillen kshtu sepse lejohen nga vet ne. Apo m mir thn - nga dshprimi, apatia dhe bindja jon e gabuar, q qytetart nuk mund t ndalojn lukunit e maskarenjve dhe nuk mund t prodhojn ndryshime. Por ne kemi disa suksese n historin ton m t re, t cilat do duhej t' na frymzonin pr ngjalljen e shpress pr dit m t mira dhe pr riorganizim. Brenda njzet viteve t fundit kemi arritur t rrzojm regjimet diktatoriale nga t gjitha ant e kufijve; me ndihmn e NATO-s dhe SHBA-s e kemi liruar Kosovn nga okupimi serbo-jugosllav; ndrsa kryengritsit n Maqedoni kan arritur t prmirsojn pozitn e shqiptarve atje. N qoft se si njerz kemi mundur t realizojm kaq ndryshime n vetm dy dekada, n Republikn e Shqipris, n Kosov dhe n Maqedoni, ather pse duhet t vihet n dyshim q nuk mund t'i ndjekim nga skena e fuqis politike-ekonomike t gjith keqbrsit, ashtu q t hapet rruga pr t rinjt dhe gjith t tjert, q jan t gatshm t punojn ndershm dhe t investojn diturin dhe aktivitetet e tyre n nj t ardhme m t mir t prbashkt? Ndryshimet nuk jan kurr t lehta. Ato nuk ndodhin vetvetiu- por ngjizen dhe lindin pas prpjekjesh t mundimshme dhe serioze. Rniet, thyerjet, krizat dhe situatat dramatike sjellin edhe shansin e madh pr ndryshime rrnjsore, cilsore dhe t shpejta. N oqeanin e zhvillimeve shqiptare ka nj cop kohe q po prgatiten rrymime t reja, t cilat me gjas t madhe do t krijojn val t fuqishme, t cilat do t pastrojn ndyrsirn e gjendjes s sotme. Koha e nj kthese t re t madhe pr shqiptart n Ballkan po bhet gati t zvendsoj kohn e mentaliteteve t gjithmonshmris dhe paprgjegjshmris n politik dhe vendimmarrje. Si mund t implementohen kthesa dhe ndryshimet? Padyshim vetm duke u aktivizuar politikisht dhe duke u zgjuar qytetarisht. Njerz t rinj t shkolluar n trojet tona dhe n perndim, intelektual dhe profesionist, patriot t ndershm, t menur dhe trima, duhet t inkuadrohen n jetn politike dhe ekonomike. Ata duhet t formojn dhe ndrtojn rrjete t forta politike dhe profesionale, q interes t vetm kan progresin shoqror dhe ekonomik. Kto bashksi t njerzve me frym t re duhet t veprojn jasht mekanizmave partiak si organizime civile, por, nse forca t caktuara politike jan t hapura pr reformim, edhe brenda partive. Ata gjithsesi duhet t bashkpunojn me t gjith, q dshirojn t kontribuojn pr t mirn e prgjithshme, por, n t njjtn koh, t' mos hamenden t'u jerrin agresivisht maskn t gjith atyre q mendojn vetm pr interesin dhe mirqenien personale. Shoqrit shqiptare n Ballkan prfundimisht duhet t bhen meritokratike dhe sovrani duhet t prkrah apo votoj vetm ata q kan aftsin t udhheqin dhe japin rezultate. Ne duhet t ndryshojm qasjen dhe duhet ta kuptojm q e kemi pr vete dhe t ardhmen e gjeneratave q t ken mirqenie dhe jet stabile, t ngjashme me ato t popullatave n pjest e zhvilluara t bots. Prioritetet fillestare nuk ka nevoj t jen komplekse. Ato mund t shkruhen n pllmb t dors: luft permanente korrupsionit; forcim i sundimit t ligjit; zgjerim i zhvillimit dhe qndrueshmris ekonomike; fuqizim i institucioneve dhe qeverisjes demokratike; edukim i rinis dhe puntoris son; trheqje e investimeve t brendshme dhe t jashtme; krijim i vendeve t puns dhe intensifikim i integrimeve brendashqiptare, ndr-rajonale dhe euro-atlantike. Ndryshimet n shtpit tona duhet t fillohen dhe bhen nga vet shqiptart kudo q jemi. Pikrisht ashtu si bhen gjithkund, si presin miqt ton dhe si m tha para dy ditsh ish-zyrtari amerikan: pr punt e shtpive tona duhet t merremi vesh me njri-tjetrin dhe t'i kryejm vet.

19

noja, q, n fund t fundit, nuk kishim k t fajsonim m shum se vet shqiptart. Ia thash haptas: "Fajtort pr gjendjen e nder jan disa udhheqs ton batakinj dhe diletant, t cilt vite e vite me radh kujdesen ekskluzivisht pr pozitat e tyre politike dhe vazhdojn t mbajn frert dhe nyjet kye t fuqis politiko- ekonomike nn kontroll pr interesa personale dhe klanore." N vende normale ligji qndron mbi t gjith dhe asnj udhheqs apo qeveritar nuk do t guxonte as t mendonte t'i manipuloj, t'i vjedh konstituentt e vet apo, ruana Zot, t dal si penges n rrugn e sovranit drejt paqes sociale dhe begatis. Fatkeqsisht, n vendet tona, shum funksionar bjn t zezat e t zezave, shkelin ligjin dhe prdhosin t drejtat e atyre q i prfaqsojn me t dy kmbt. Dhe, edhe pse na ka ardhur n maj t hunds, ne i lejojm bixhozxhinjt e politiks dhe biznesit t nntoks t kalrojn npr t drejtat dhe interesat
28 Maj, 2010

AKTUALE
20 HIJET E S KALUARS N AKADEMI

Enciklopedia e Ristovskit, si Mein Kampf i Hitlerit

Nga Evis HALILI

Pas nj periudhe heshtje Akademia e Shkencave dhe Arteve pozicionoi qndrimin e saj pr Enciklopedin Maqedonase, rehabilitimin e veprs me dy vllimet luksoze. Vendimi sht komunikuar gjat Kuvendit t 43-t t institucionit shkencor. Nj moment t cilin kryeakademiku Gjorgji Stardellov e vuri n funksion gjat fjals s tij dhe rezymes lidhur me punn dhe sfidat e ASHAM-it. T njjtn gj e konfirmoi edhe kryeredaktori, Mitko Maxhunkov. ASHAM nuk heq dor nga vepra, madje nuk ka t holla as pr t ren. Rikthimi i veprs s vjetr dhe rehabilitimi i saj sht nj mision, qoft prmes distribuimit t ekzemplarve t mbetur stok, apo edhe pr nj rivlersim t saj, gj t ciln e mori prsipr redaksia e re, e cila nuk mund t nis projekt tjetr, pa mbyllur t parin. Por edhe kjo e fundit nuk sht e autorizuar t vendos se do t bhet me, ekskluziviteti

i takon vetm kryesis, apo kuvendit. Duke e rifutur srish veprn n qorrsokakun e diskutimeve maraton, nj kapitull q ASHAM, e deklaroi t mbyllur disa muaj m par.

STARDELLOV E MAXHUNKOV IA PASOJN NJRI TJETRIT

Kreu i ASHAM dhe i Redaksis po luajn me pasa. Kompetencat po ia delegojn njri tjetrit dhe askush nuk guxon t thot fjaln e fundit, duke ngritur nj dilem. Kush do t vendos pr Enciklopedin e vjetr, organet e larta t ASHAM, apo redaksia. Maxhunkov, flet n emrin personal, por jo t titullarit. Duke shkarkuar veten nga do prgjegjsi, Maxhunov i prgjigjet me eleganc Stardellovit. Pavarsisht vendimit q do t sjell redaksia, ai mbetet vetm nj propozim pr t cilin organet e larta t ASHAM, do t thon

ASHAM nuk heq dor nga vepra, madje nuk ka t holla as pr t ren. Rikthimi i veprs s vjetr dhe rehabilitimi i saj, qoft prmes distribuimit t ekzemplarve t mbetur stok, apo edhe pr nj rivlersim t saj, gj t ciln e mori prsipr redaksia e re, sht nj mision akademik. Pse nuk u dogj Mein Kampf i Hitlerit sht argumenti q mban n mod Enciklopedin e Ristovskit

fjaln e fundit. Ky sht nj vit, kur jan hapur shum shtje dramatike dhe pr nga rndsia Enciklopedia sht e njjt si edhe ajo e emrit. Kjo shtje sht shum serioze dhe prandaj nuk mund t sjellim nj vendim, ka thn Maxhunkov. Akademiku Stradellov, n rezymen e puns s ASHAM ka qen i kujdesshm dhe nuk ka harruar t prmend interesin q provokoi vepra. Brenda dhe jasht vendit. Duke shpre28 Maj, 2010

AKTUALE
21

hur keqardhje q vepra u debatua m s paku n qarqe shkencore dhe shum m tepr npr mediume, qarqe politike, Stardellov solli n vmendje se kjo vepr e prballi shoqrin me nj prej cshtjeve m t vshtira, at t mbijetess me t vrtetn pr vetveten, t kaluarn, t tashmen dhe t ardhmen. Vendimet e ASHAM jan t njohura, prej tyre m e rndsishmja sht zbatimi i Konkluzioneve t Kryesis dhe Kuvendit. Por pa u nxituar. Presim nga redaksia e re t nxjerr propozimet e veta, pr konceptin e veprs s re dhe qndrimin ndaj t vjetrs dhe m pas n nj atmosfer m t relaksuar, pa tensione t fardo lloji t miratohen vendimet prfundimtare, u shpreh Stardellov.
28 Maj, 2010

Qndrimet kontradiktore t Stardellov, shpjeguan edhe zvarritjen prej disa muajsh t takimeve t redaksis, e cila edhe pse u formua, nuk arriti q t kryej asnj lloj aktiviteti. Para formimit t saj, redaksis, iu dha dor e lir pr t vepruar. Duke iu referuar, ato q Stardellov i quan Konkluzioneve t Kryesis dhe Kuvendit, redaksia duhet t sjell vendim dhe jo srish t propozoj. Se far do t bhet me veprn e vjetr, at do ta vendos Redaksia q sapo u krijua, pat deklaruar Stardellov, muaj m par.

SHQIPTART SRISH JASHT Vepra t shpallet e pavlefshme dhe t dal nga qarkullimi. Kshtu

sht artikuluar qndrimi i akademikve shqiptar n momentet m t nxehta pas promovimit t librit. Angazhimi i ASHM pr t prmbushur kt ishte edhe kusht i vetm i pjesmarrjes s shqiptarve n redaksi dhe Qendrn Leksikografike. N t kundrt, tre akademikt u kanosn me daljen nga ky institucion. Edhe n takimin e par t redaksis, dy antart shqiptar doln me impresione pozitive dhe gjetjen e nj gjuhe kompromisi dhe fryms s bashkpunimit. Deklarata e Maxhunkov, pr nxjerrjen n qarkullim t veprs, t paktn pr abonentt t cilt kan br krkesat prej kohsh, jo vetm q ende nuk ka ndonj krkes pr t bojkotuar redaksin e cila po thyen nj prej parimeve t bashkpunimit, por nuk sht pasuar me ndonj reagim nga pala shqiptare. I pyetur se kjo gj do t kundrshtohet nga pjesa shqiptare, Maxhunkov nuk ka shum pr t komentuar. Pr mua ajo vepr ka marr fund. Problemi sht se do t bjn me ato q kan mbetur, pr t cilat srish shpreh bindjen time personale se nuk duhet hidhen posht, ashtu si Mein Kampf i Hitlerit, pavarsisht bindjeve ai libr vazhdon t shitet, thot Maxhunkov. Lidhur me veprn e re, Maxhunkov ka pohuar se nuk ka t holla, t paktn deri n fund t vitit, kur nuk pritet q Qeveria t arktoj asnj lloj mjeti financiar pr t mbshtetur nj projekt t till q gjithsesi mbetet luksoz.

N FOKUS
22

N gjysmshekullin e kaluar, martesat e shqiptarve me serb kishin tejkaluar dallimet etnike dhe ishin br pothuaj mod. Sot martesa t tilla jan t papranueshme, por serb krkojn nuse nga Shqipria

N FOKUS

MARTESAT
shqiptaro-serbe, dshir apo nevoj?
Nga Ajete Beqiraj
Rruga zig zage e Bellopojs rreth dy kilometra n jug t Pejs, on n nj rrugic q ndan dy shtpi t banuara me serb, prball s cils shtrihet gjer e gjat fusha e mbjell me grur. Nj e lehur e pareshtur qeni nga shtpia fqinje na prcjell deri n oborrin e nj shtpie t vogl n t ciln na mirpret nj grua e re. Violeta, 29 vjeare, shqiptare nga Shkodra qe nj vit e gjysm sht martuar me Spasojn, serb nga Bellopoja e Pejs. Situata ishte shum e rnd dhe nisur nga ajo far ka ndodhur, secili mund t pyes: A sht e mundur nj martes e till? Mirpo, ja q kjo sht e mundur! Ne kemi gjetur njeri tjetrin, dashurohemi, respektohemi dhe pajtohemi n do gj. Un jam serb i Kosovs dhe kjo shqiptare e Shqipris, por jemi si nj shpirt i vetm!. Ndershmria, iltrsia, sinqeriteti, pedanteria dhe prkushtimi ndaj familjes jan virtytet q i veojn vajzat shqiptare nga t tjerat-mendon Spasoje, i cili smund t dshiroj m tepr lumturi pr veten e tij. Dy televizor q flasin n shqip e serbisht, magnetofoni q kndon muzik t przier dhe komunikimi n dy gjuht, sht atmosfera plot kontraste q prbn prditshmrin e ktij ifti shqiptaro- serb, t cilt presin fmijn e par. Por, megjithse Violeta sht katolike, pagzimi i fmijs do t bhet n manastirin ortodoks, aty ku u b edhe martesa"-thot Spasoje. Edhe fmijn do ta pagzojm si ortodoks, natyrisht. Ndrsa, emrin do ta gjejm diku n mes.N gjysmshekullin e kaluar
28 Maj, 2010

23

shqiptart dhe serbt kishin tejkaluar dallimet etnike. Martesat e shqiptarve me serbe ishin pothuajse mod dhe martesa te tilla kishin lidhur personalitete t njohura t asaj kohe. Martesa interesi dhe rrall nga dashuria-mendon Nysreti, 45 vje nga Deani. Ishin martesa politike, t kushtzuara e t porositura nga njerz t menur pr tia kushtzuar pozitn tjetrit. Ne e dim se politikan m t njohur shqiptar ishin t martuar me serbe-thot Nysreti. Mirpo, pr kohn dhe rrethanat aktuale, martesa t tilla si e Violeta Bucajt nga Shkodra e Shqipris dhe Spasoje Pavlloviit nga Bellopoja e Kosovs, jan t pazakonta. Por, ata jan t njzshm sa iu prket zrave prreth. Dhe prandaj qarkullojn edhe zra. Admirimi sht i madh nga t gjith dhe paragjykimet nacionaliste as q m hyn n vesh. Un sjam fajtor pr at q ka ndodhur dhe uroj t mos prsritet kurr m. Un isha dhe mbetem kosovar dhe as tri dit skam mundur t qndroj n Serbi. E sa iu prket patriotve t mdhenj, do t zbehet edhe kjo nj dit-thot Spasoje. Nuk sht mir t paragjykohet askush. Nj njeri q t plqen dhe t bn t lumtur, sduhet par n sht serb, shqiptar a kado tjetr. Nj Zot kena tgjith. Para tij tgjith jena nj! Violeta thot se ka shum shkodrane t martuara me serb nga Serbia. Arsyet kryesore: migrimi i djemve shqiptar dhe ikja e vajzave serbe nga zonat rurale. Prandaj, par nga ky knd, vshtir t thuhet nse martesa t tilla jan dshir apo m shum

nevoj pr kta njerz q dshirojn t krijojn familje me do mimiPrej Shkodre ka shum vajza t martuara me serb t Kosovs dhe t Serbis. Djemt nuk jan ma si dikur. Ikin n Itali, nAngli e nshtete tjera, tetan kan gra tjera pr dokumente e vijn e marrin tjetrn ktu. Un kam nj shoqe q sht martu pas meje. Asht martu me dasm, ka shku atje dhe pas tre muajve i ka than: Shko nShqipni se je mrzit pr familje. Kur ka ardh, i ka than: Rri atje se ktu e kam gruan me fmij . ka mduhet shqiptar me tetana ato probleme. Ather ma mir me u martu me kado tjetr ve t jet i mir. Prgjigje e logjikshme pr nj vajz t re. Mirpo, jo t gjith mendojn kshtu n Kosov. Nysreti, 45 vje nga Deani, thot se mjafton t kthesh kokn vetm dhjet vjet pas q t bindesh se serbt pr shqiptart mbeten armiq t prbetuar: A pak ka arsye a? A pak, a?! Arsyeja ma e freskt, 250 vet i gjetm dje a pardje nvarreza masive tSerbis e tash me u martu fmija jem me serb...?!-thot Nysreti duke rrahur tavolinn. Pas lufts n Kosov, n Zyrn e Shrbimit Civil t KK t Pejs nuk sht regjistruar asnj martes e serbve. Dy vajzat e Shqipris t martuara me serb t Pejs, por edhe disa t tjera n Mitrovic jan kurorzuar n veri t Kosovs. Ndrsa, pr faktin se serbt rrallher i raportojn kurorzimet apo shkurorzimet n instituconet e Kosovs, Enti i Statistikave t Kosovs nuk posedon me t dhna t sakta. (Deutsche Welle)

REPORTAZH
24 LUFTA E KOSOVS N
SHIRITIN E KOHS

Kur nga oborri im flitej me Blerin

Nga Ferdinand Dervishi
do ngjarje e madhe ka edhe detajet e saj m t spikatura, m t paharruara. Ndrsa protagonistt, q ndonjher rastsia i vendos pran ktyre ngjarjeve, mbeten gjithsesi nga dshmitart m optimist, m t kndshm. N kt rast ngjarja e madhe sht Lufta e Kosovs e 11 viteve m par, kurse personazhi sht Lordi Paddy Ashdown, i drguari i kryeministrit Britanik Tony Blair n Shqipri. Evenimenti q do t mbahet mend sht intervista e drejtprdrejt e tij pr BBCn dhe alarmi pr krizn humanitare, ndrsa dshmitari sht djaloshi Destan Spahiu, q dgjonte kto komunikime n ballkonin e shtpis s tij, n nj lagje t qytetit t Kuksit. Lordi Paddy Ashdown, q n at koh ishte kryetari i Liberal Demokratve t Anglis, t cilt kto dit kan ardhur n pushtet duke marr edhe postin e zv/kryeministrit, mbrriti n Kuks m 18 prill 1999 n shoqrin e Neritan Ceks dhe u strehua n shtpin time. Un isha dhe jam kryetari i Aleancs Demokratike i rrethit t Kuksit. Neritani m kishte marr nj dit m par n telefon, duke m thn se njeriu q po shoqronte ishte nj nga 3 njerzit m t rnd-

Paddy Ashdown

sishm n Angli dhe se n Kuks duhet ti krijonim ca kushte minimale pr realizimin e punve t tij, nis t rrfej Destan Spahiu historin, q mbase e ka m shum pr zemr. Destani, n at koh merrej me nj biznes fitimprurs dhe kishte mundur t ndrtonte nj shtpi t rehatshme n qytet, kshtu q, pa shum ceremoni, i kishte ofruar mikut anglez bujtje. Pra nuk kishte tentuar t prenotonte nj dhom n t vetmin hotel t hajrit q ekzistonte n at koh n qytet dhe q ishte i tejmbushur me ushtarak, misionar apo gazetar t huaj, t mbr-

ritur me shumic pr shkak t nisjes s bombardimeve t NATO-s, por edhe shprnguljes me forc, nga regjimi i Milosheviit, i banorve t Kosovs, n drejtim t kufirit me Shqiprin e Maqedonin. Lodri Ashdown n Tiran kishte takuar pothuaj t gjith krert e shtetit, q nga presidenti Rexhep Mejdani te kryeministri Pandeli Majko, madje edhe kreun e opozits, Sali Berisha, ndrsa qllimi i vrtet i vizits s tij ishte t prekte nga afr dhe t transmetonte n Londr situatn e krijuar n dy ant e kufirit pr shkak t shprnguljes for28 Maj, 2010

REPORTAZH Kujtoj nnn, n at koh 80 vjee, q iu drejtua Lordit Ashdown duke i thn: Kur do mbaroj kjo e mallkuar luft se u faruam, se edhe ata shqiptar, gjaku yn jan? Ndrsa Lordi iu prgjigj: Un kam nnn time gati n moshn tuaj dhe po ju flas si flas me t. Gjithka do mbaroj shum shpejt
25

Pamje nga Kuksi

crisht t kosovarve. Fillimisht Lordi Ashdown vizitoi kampet e refugjatve, pastaj shkuam edhe n zyrn e Shefit t Shtabit t ushtris son. Aty ai msoi se ushtart serb, q kishin provuar t futeshin n territor shqiptar, ishin gjuajtur me batare topash. Po ktu ai takoi, mes t tjerve edhe Azem Syln, n at koh me atributet e kreut t UK-s, apo ato t ministrit t Mbrojtjes s Kosovs. Ishte kulmi i fluksit t refugjatve kosovar n kufi, nj situat e rnd humanitare dhe kujtoj se sa her q e pyesnim, Lordi Ashdown, prgjigjej se Milloshevii, n qershor, do t
28 Maj, 2010

dorzohej patjetr. Dhe e fitoi bastin, pasi n 10 qershor bombardimet e NATO-s, t filluara n 24 mars 1999, prfunduan, rrfen Destani. N vazhdim t vizits s Ashdown, Destani kishte marr pjes n nj drek, ku t ftuar kishin qen edhe zv/ministri shqiptar i Mbrojtjes, I. Boka, por edhe nnkolonel Selim Spahiu, Shefi i Shtabit t Divizionit t Kuksit, vllai i Destanit. Lordi krkoi t shkonim n nj restorant, ku t mundte t provonte mish qengji autokton dhe kshtu bm. Pas dreks, ku sigurisht q i plqeu pa mas mishi i qengjit, ne shkuam n shtpin time, ku shoqruesit e lordit instaluan n oborr pajisjet pr komunikim t drejtprdrejt audio me Londrn. N fillim Lordi Ashdown komunikoi me kryeministrin britanik, Tony Blair, t cilit i bri nj pasqyr t plot t situats, q nga gjendja n kufi, te situata me refugjatt, numri i tyre, mundsia e akomodimit deri te takimet me krert e ushtris shqiptare dhe ata t UK-s, rrfen Destani kujtimet pr kt vizit t 11 viteve t shkuara. Po at dit Lordi Ashdown, sipas Destanit, bri nj vizit n aeroportin e Kuksit, ku takoi pararojn e forcave toksore t NATO-s, q ishin anglez. U fut ne mes tyre dhe u dha autograf t gjithve sa mundi. Vizita tjetr ishte realizuar n spitalin e Kuksit, sidomos pavijoni me refugjat kosovar t keqtrajtuar e t plagosur. Ndrsa darka i kishte gjetur t gjith t shtpin e Destanit. Kujtoj nnn, n at koh 80 vjee, q iu drejtua Lordit Ashdown duke i thn: Kur do mbaroj kjo e mallkuar luft se u faruam, se edhe ata

shqiptar, gjaku yn jan? Ndrsa Lordi iu prgjigj: Un kam nnn time gati n moshn tuaj dhe po ju flas si flas me t. Gjithka do mbaroj shum shpejt, Milloshevii do prballet me ligjin dhe refugjatt do kthehen n shtpit e tyre. Kshtu edhe ndodhi, madje Lordi Ashdown ka qen dshmitar i krimeve serbe n Gjyqin e Hags, rrfen Destani. Kujtoj se nna i bri dhurat dy pal orape leshi t punuara me dor, ndrsa Lordit iu duk sikur i kishin falur gjith botn. U emocionua dhe i puthi duart nns me lot n sy, duke thn se do i ruante si dika t shenjt. T nesrmen, n orn 10:00, Lordi Ashdown dha deklaratn e famshme pr Radio BBC-n, nj intervist e transmetuar direkt, ku ai bri nj prshkrim real t gjendjes n Kuks, duke e quajtur si prag t nj katastrofe jo t zakont humanitare. Nj intervist q veohet pr nga rndsia dhe q futet n gjrat m t vlefshme t gjith lufts n Kosov, pasi pati nj impakt shum t madh n opinionin botror pr sqarimin apo prcjelljen e situats s vrtet n terren, shpjegon Destani. Pas nj lidhjeje t dyt t drejtprdrejt me kryeministrin Blair, Lordi Ashdown niset pr t par nga afr situatn e fluksit t refugjatve n Maqedoni, por nuk i harron kurr miqt shqiptar. Shpejt n shtpin e Destanit, n Kuks, vjen nj pako me dhurata pr nnn e tij, ndrsa nj vit m von, n 2000, Lordi Ashdown organizon edhe vizitn n Angli t nj grupi prfaqsuesish t Partis Aleanca Demokratike, mes t cilve pret dhe respekton edhe mikpritsin e tij kuksian, Destan Spahiun. (Panorama)

JETA
26 ME STJUARDESAT SHQIPTARE

Jeta n tok e n qiell

Ata kan nj jet normale dhe t natyrshme si gjith t tjert - kur jan n tok. Ndrsa paralelisht punojn n qiell - ndryshe nga do pun tjetr. M kt profesion simpatik, merren edhe vajza e djem shqiptar
Nga Majlinda Ajdari
Stjuardesat e stjuardt- jan persona q reflektojn me pozitivitet, energji joshse dhe jan gjithnj t buzqeshur. Pas ktij profesioni mjaft atraktiv q trheq vmendje doher q ndonjri ka rastin t fluturoj me avion, qndrojn njerz t zakonshm, por me nj pasion t madh pr t fluturuar si dhe me guxim t mjaftueshm pr ta realizuar at. Ata kan nj jet normale dhe t natyrshme si gjith t tjert - kur jan n tok. Ndrsa paralelisht punojn n qiell ndryshe nga do pun tjetr. M kt profesion simpatik, merren edhe vajza e djem shqiptar. Ata na rrfyen dika nga misteri q fshihet pas prvojave t tyre t klasifikuara si t mendura nga njerzit e toks, por edhe prgjegjsit e tyre t mdha. Nurten Rexhepi, nj nga stjuardesat m t reja shqiptare tregon se si t qenurit e sjellshme dhe e pashme sht kushti primar apo kushti pa t cilin sbn pr kt profesion: prshtypjen e par pasagjert do ta marrin nga dukja e stjuardesave, andaj sht shum e rndsishme q n do moment t jemi t rregulluara dhe t dukemi bukur. Mirsjellja e tyre duhet t jet e koordinuar me shikime t kndshme dhe buzqeshje, sepse kjo mnyr gjithmon rezulton me sukses gjat komunikimit me udhtart. Uniforma e tyre, q bie mjaft n sy, sht nj nga rregullat interesante q kan pr detyr t respektojn dhe q njkohsisht e bn origjinal dhe joshs kt profesion. Ajo ndryshon sipas stins. Gjat vers veshin funde dhe kmisha me mng t shkurtra, prderisa gjat stins s ftoht kan pantallona me kmish e xhaket. Pr stjuardt veshja nuk ndryshon. Stjuardesave dhe stjuardve nuk u lejohet t dalin me uniform n rrug. Pr kt arsye ata transportohen me makinat e kompanis nga shtpia n aeroport dhe anasjelltas. Nj stjuardes nuk guxon t ket flokt e lshuara gjat orarit t puns, ndrsa stjuardve u sht e ndaluar mjekra.

SFIDAT E RREZIKSHME N QIELL

Nurten Rexhepi rrfen se si nj nga obligimet me shum prgjegjsi sht t qetsuarit e pasagjerve q kan frik nga fluturimi. Ato duhet pik s pari tu prgjigjen do pyetjeje q ka t bj me sigurin e avionit si dhe me fluturimin n prgjithsi. M tutje ato duhet t ndikojn me pozitivitet n disponimin e tyre. Nj buzqeshje qetson udhtarin e friksuar pasi n at moment me at mnyr kontrollohet logjika e par e tyre: nse ajo ska frik, nuk ka pse merakosemi edhe ne, sepse shpirti sht i mbl pr t gjith njlloj, andaj sht shum e rndsishme q stjuardesat t mos shprehin frikn dhe t jen t qeta. Por, jo gjithmon jan n gjendje t ruajn kt paqe, t paktn n brendsin e tyre. Valdete Selimi, stjuardes me prvoj shum vjeare, e cila m par ka punuar pr aviokompanin MAT ndrsa tani pr Skywings, rrfen nj nga eksperiencat m t rrezikshme t jets s saj me t cilat e ka sfiduar profesioni. Gjat nj fluturimi me nj mot t keq, ku mjegullat e zeza e kishin kaplu28 Maj, 2010

JETA
27

ar qiellin, ndrsa fortuna e madhe po i shfrenonte dhe zhvendoste ato n kahe t paparashikueshme, turbulencat e shumta dhe rnd t kontrolluara po bheshin t paevitueshme. T gjith udhtart ishin t shqetsuar, ndrsa ata nuk ishin t vetmit. Kjo gjendje e paparashikuar na kishte befasuar edhe ne - stafin e avionit q po vrenim se nuk ishte nj nga gjendjet e zakonshme. Pasagjert qanin, brtisnin e villnin, prderisa ne balanconim frikn dhe situatn, duke u munduar ti qetsojm ata, edhepse edhe vet ishim t shqetsuar. Kto jan sjellje me t cilat do stjuard e stjuardes duhet t sundoj, sidomos n momente t vshtira pasi do t krijohej nj kaos dhe gjendja do t tensionohej edhe m shum. Prandaj suksesshm u tejkalua edhe ky rrezik, fal profesionalizmit t pilotve dhe t stjuardesave njkohsisht. Ajo m tutje rrfen edhe se si disa nga udhtart vuajn nga fobia prej avionve dhe se si ndodh q pikrisht ata persona t psojn gjendje t ndryshme shndetsore t nxitura nga kjo fobi: vjellja, shtangimi i trupit apo i ekstremiteteve, marramendja jan disa ekspresione t gjendjes s brendshme q sht e lidhur me frikn. T qenurit para28 Maj, 2010

lelisht infermiere sht shum e dobishme pr kt profesion dhe m ndihmon pr t reaguar n mnyrn e duhur n momentin e duhur, duke dhn ndihmn e par apo ndihma tjera mjeksore.

KULTURA E UDHTIMIT ME AVION

Nurten Rexhepi rrfen pr nevojn dhe obligimin e stjuardesave t din t sillen n mnyrn e duhur me udhtart: kjo shpeshher injekton nevojn pr ti ditur zakonet dhe traditat e udhtarve t cilt i bartim. Shpeshher ndodh q ndonj gjest apo reagim t interpretohet gabueshm nga qllimi q me t vrtet ka pasur. Tu tregohet francezve shputa e kpucve, pr ta do t thot ofendim. Nse gjat biseds me ndonj italian bashkbiseduesi kruan mjekrn, ai at gjest do ta interpretoj si mjaft fole kot, ndrsa pr hebrenjt duhet servuar pjata t veanta me ushqime t mbyllura, pasi ata kan ritual gjat hapjes s tyre. Ajo m tutje tregon se si bhet klasifikimi i udhtar n avion n baz t bulets t tyre. VIP-jan vetm kryetari i shtetit, kryetari i qeveris dhe ai i parlamentit, t cilve u prkushtohet

kujdes i veant dhe gjithmon u servohen ushqime t quajtura myslimane, pr arsye se jan m t shndetshme dhe pa prmbajtje t mishit t derrit. PIP- jan persona t rndsishm publik, si pr shembull kngtart, foto modelet, artistt etj, ndrsa CIP-jan personat e rndsishm komercial, si biznesment apo politikant. Pr faktin se si sillen shqiptart n aeroplan dhe a ka ndonj dallim n mes tyre dhe pasagjerve t huaj, Valdete Selimi, thot se sjellja e tyre sht n nivelin e duhur: udhtart shqiptar jan mjaft t familjarizuar me aeroplanin. Ata din si t sillen, sepse udhtojn shum shpesh dhe nuk vrehet ndonj dallim n mes tyre dhe t huajve, prve dallimeve q jan rezultat i kulturave dhe traditave t ndryshme, por q nuk kan t bjn me edukatn dhe nuk e cenojn at. Kt profesion, prve stjuardesave t intervistuara, e kan edhe nj stjuard shqiptar - Gzim Qylafku dhe stjuardesSadete Nuhiu, por si rrfen Valdetja kompania e saj planifikon t shkolloj edhe shqiptar/e tjera pr shkak t nevojs q kan kompanit pr ta, duke marr parasysh prqindjen e madhe t udhtarve shqiptar.

28
sht politika ajo q duhet ta udhheq jetn ton individuale brenda shoqris si edhe at kolektive t vet shoqris. Dhe ne, gjithnj duhet t bjm politik, sepse gjithkund ka politik dhe gjithka sht politik. Ne duhet t politizohemi skajshmrisht dhe t kyemi thellsisht n brjen e saj. T qndruarit jasht jo q nuk garanton jet pa shqetsime, por prkundrazi e rrit injorancn n kontekstin jetsor dhe e shtreson paknaqsin duke e rritur gjithashtu distancn nga forumi i t vepruarit pr ndryshim t kontekstit. T qenit politik sht shtje jetike. N at q sot ka rezultuar t jet demokracia, partit politike edhepse aspak ekskluzive n brjen e politiks n demokraci, sot jan aktort kryesor n skenn politike. Jorastsisht Ballkani, vendi ku sot partit politike kan fuqi politike thuajse t pakufizuar me asnj norm juridike apo shoqrore, mbetet vendi m i prvuajtur dhe i dshtuar politikisht n tr Evropn. Partit politike jo q kan mbetur pa konkurrenc n brjen e politiks brenda shoqris, por ato tashm kan kaluar kufijt e politiks. Politika duhet t jet arti i funksionimit progresiv t shoqris, por sot kjo sht reduktuar n kuptimin e saj si form manipulimi, mashtrimi dhe gnjeshtre. Politika kufizohet me arsyeshmrin, logjikn dhe dobishmrin shoqrore t saj, gjithka prtej

SHKURT E SHQIP

Kufijt dhe kthimi i politiks

Ajo q sot quhet politik apo veprime politike n Maqedoni sht n funksionim t degradimit t nocionit t politiks, t ndotjes s saj me krim, korrupsion, tradhti dhe mashtrim
saj sht eksploatim i nocionit t politiks me qllim t arsyetimit t veprimeve jopolitike dhe shpesh kriminale. Ajo q sot quhet politik apo veprime politike n Maqedoni sht n funksionim t degradimit t nocionit t politiks, t ndotjes s saj me krim, korrupsion, tradhti dhe mashtrim q krijon tek individi, qytetari aktiv politik ndjenjn e neveris ndaj politiks dhe pr pasoj largimin nga ajo. Sot vshtir se gjen politik n partit politike apo n qeveri. Mosprmbushja e asnj pike nga Marrveshja e Majit q lidhi koalicionin e tashm qeveritar dhe arsyetimet banale pr politik t lart apo interesa m t larta politike, q qytetari i thjesht nuk sht n gjendje ti kupton, nuk ka t bj aspak me politik, por pr t ka emr dhe quhet tradhti. Politik e vrtet sht vetm ajo q qytetari e kupton, me ka atij i mundsohet q ai

Nga Artan Sadiku

ta pozicionon veten ndaj saj. Parashtrimi i tre krkesave nga ana e BDI-s ndaj partnerit maqedonas t koalicionit, pa asnj dat, pa asnj kushtzim apo krcnim, por me premtim q nuk do t lshohet qeveria, nuk ka t bj me parashtrim krkesash politike, por me nj larje t mjer mkatesh dhe nj tentim moralizues t veprimeve jopolitike dhe pr shtje interesi t t qndruarit n qeveri. Kryeministri nga ana tjetr me angazhimin e tij n shtjen e emrit tentoi q veprimet e tij t quajtura politike, por q t vetmin emrues e kan mashtrimin dhe nxitjen e hutis, ti aplikoj edhe n raport me bashksin ndrkombtare. T japsh deklarata kundr nj propozimi pr zgjidhjen e shtjes s emrit, t eliminosh data t mundshme pr zgjidhjen e kontestit, t jesh kryeministr dhe t deklarosh votn tnde kundr ndryshimit t emrit nga pozicioni thjesht qytetar, dhe t gjitha kto n periudh kur n mnyr aktive zhvillohen negociatat me Greqin, do t thot t mos njohsh asnj kufi t politiks. Do t thot q ta prdorsh hapsirn politike t brendshme dhe ndrkombtare pr qllime jopolitike, t cilat si t tilla jan antipod i vet politiks, sepse e tjetrsojn hapsirn e saj dhe e konvertojn at n nj sken t huaj dhe t armiqsuar pr qytetarin. Politiks duhet ti kthehet politika. N kthim e politiks, kthimi kryesor
28 Maj, 2010

SHKURT E SHQIP
29

duhet t jet n t menduarit e arsyeshm dhe t vepruarit t dobishm. Kur kryetari i BDI-s deklaron q n qershor do t lshon qeverin pr shkak t papajtueshmris me partnerin maqedonas, ndrsa pas nj jav publikisht e demanton veten, kjo jo q nuk ka t bn aspak me politikn e vrtet, por vshtir se e kalon edhe pragun e normalitetit t individit racional. N kthimin e politiks, padyshim q t part q do t psojn do t jen ata q e kan keqprdorur hapsirn politike dhe e kan tjetrsuar at. N kthimin e politiks s vrtet edhe beteja sht e vrtet dhe politike, edhe argumentet jan politike dhe n nj betej t till apolitikant e tashm nuk do t ken aspak gjasa. Kthimi i politiks duhet t realizohet nga ajo pjesa intelektuale e shoqris. Dhe kt pjes e prbjn njerzit, qytetart t cilt e kuptojn kontekstin n t cilin jetojn dhe veprojn n t. Niveli i edukimit si kriter pr intelektualitetin sht anakronik dhe nj definim i till e dmton rnd imazhin e intelektualit q sht individi aktiv veprues shoqror. Doktort e shkencave, profesort dhe titullart tjer t cilt njohurit dhe prvojat e tyre i vn vetm n funksion t jets individuale, t profesionit t tyre dhe sigurimit t t ardhurave t tyre duke anashkaluar aktivizimin e tyre shoqror dhe publik, jan
28 Maj, 2010

dshtim individual, por edhe tragjedi kolektive. Kjo sepse potenciali shoqror pr politik n fillim mbetet i pashfrytzuar dhe m pas ai shtresohet n nivelet e pasivitetit dhe apatis shoqrore. N nj situat t till ndodh absurdi q funksioni m i lart shtetror n Maqedoni t ushtrohet nga shqiptar q politikn jo q e keqkuptojn, por aspak nuk e kuptojn. Ky funksion pr shkak t mosnjohjes politike sht shndrruar n nj institucion t mosbrjes s politiks. Duke u aktivizuar politikisht intelektualt shoqror, aktivistt, n fillim duhet t refuzojn klasn e tanishme politike nn akuzn e uzurpimit t hapsirs politike dhe tjetrsimit t saj nga natyra thelbsore politike. Nj refuzim i till duhet t realizohet prmes ndrtimit dhe ngritjes s argumenteve te fuqishme politike, ndaj t cilave aktort e tanishm n spektrin partiak do t shfaqin hapur inferioritetin e tyre politik. Momenti i krijuar nga delegjitimimi, jo ai prfaqsues por ai politik, i ksaj klase duhet t vihet n funksion t rinovimit t hapsirs politike me debate, diskurse dhe ideologji politike. Problematike gjithashtu sht t kuptuarit e hapsirs politike. Hapsira politike pr t ciln u b fjal m lart sht ajo e hapsirs formale politike, pra t qeveris dhe parlamentit, por hapsira reale politike shtrihet prtej

qendrave t centralizuara, n seciln hapsir ku individi realizon aktivitetin e tij jetsor. Kjo sepse n celuln hapsir t jets individi ballafaqohet me interesat e tij, q jan jo domosdoshmrisht individuale dhe q duhet maksimalisht t kolektivizohet, realizimi dhe mbrojtja e t cilave sht shtje e pastr politike. Pra, sht e domosdoshme t kuptohet primacia e politiks n shoqri dhe veanrisht n nj shoqri si kjo e jona n Maqedoni, n t ciln mungesa e politiks s vrtet ka shkaktuar pasojn q e jetojm. Predikamenti i till shoqror krkon q n vend t kritiks s prditshme t veprimeve dhe vendimeve partiakoqeveritare, kritikn ton ta bjm n rrafshin e prgjithshm politik shoqror. T kritikuarit n kt nivel nuk mundson ndryshime radikale n rrafshin politik dhe pa ndryshim t till, pra pa shum politik, vshtir mund t paramendohet ndonj veprim m i dobishm nga veprimet e tanishme t partive si n pushtet ashtu edhe n opozit. Vetm me rikthimin e politiks mund t presim largimin e (de)efekteve t Gruevskit dhe taktikave jopolitike t BDI-s dhe krijimin e vlerave t veprimit politik opozitar, i cili tani nn maskn e veprimit politik, nn pretekstin e bojkotit institucional fsheh paprgjegjsin e skajshme ndaj vet politiks si t till.

SHKURT E SHQIP | Nga LUME HYSEINI

SHKURT E SHQIP

30

Veprimet me koeficient inteligjence 71

N qoft se ka dika t qart n gjendjen e paqart aktuale, ajo sht fakti se shqiptart jan nj mas e rrezikuar dhe absolutisht e pafuqishme pr ta mbrojtur veten e tyre nga krimi institucional, i cili kryhet mbi ta nga shteti m patetik q ndonjher ka ekzistuar n rruzullin toksor. E shpikur nga sistemi komunist n nj rajon heterogjen ku kan jetuar t gjith prve etnis q sot pretendon t jet pronare e shtetit, me tranzicion q se ka ndr mend t prfundoj asnjher, me ekonomi t rrnuar, realitet virtual q bie ndesh me realitetin objektiv, ajo sht barcalet bajate pr t gjith fqinjt e saj, por n plan t brendshm ajo sht nj organizm i fuqishm, i ashpr dhe krenar. Atributet e fundit mund t vrehen n raportet e shtetit me shqiptart, at popullat t padshiruar q zbriti nga malet Karpate dhe uzurpoi shtpit dhe tokat e banorve autokton maqedonas, i vrau dhe torturoi maqedonasit e pafajshm dhe vodhi pasurin e tyre, ndrsa sot do t trajtohet si i barabart me t tjert. Pakz m ngadal se bijt e Aleksandrit t Madh, Goce Dellevit dhe Majka Terezs nuk harrojn aq leht. Bota sht rotull. Hakmarrja sht e lezetshme. Ky sht shteti imagjinar i partis maqedonase n pushtet dhe votuesve t saj, por nga veprimet konkrete t udhhequra nga realiteti i tyre imagjinar, shqiptart jan shndrruar n bagti t shurdhr dhe t verbr q mund t prdoret pr fardo qllimi. Pr shembull, n rast t ndonj krize eventuale q ka t bj me historin maqedonase botohen punime shkencore, enciklopedi me prmbajtje q fyen shqiptart dhe masakrohen librat shkollor, nga t cilt jan t detyruar t msojn fmijt shqiptar. N qoft se dikush bile dyshon n mvetsin e KOM-it nga ajo serbe menjher ndrtohen kisha kryqe dhe uzurpohen ende m tepr prona q i takojn Bashksis Fetare Islame. N qoft se ndonj zullumqar bile dyshon q maqedonishtja sht dialekt bullgar q e flasin as nj milion njerz, maqedonishtja bhet e detyrueshme pr ta msuar shqiptart nga klasa e par. Kur zyrtart e fuqive t mdha q e mbajn gjall Maqedonin japin ndonj sugjerim q kjo e fundit ti prshpejtoj hapat pr integrim euro-atlantik, automatikisht njsit speciale bastisin shtpi shqiptare, burgosin dhe vrasin shqiptar. Pr tu shtir sado pak q shteti feudal reformohet dhe demokratizohet, bhen edhe reforma tjera. Deri n vitin 2011 do rinovohet dhe zgjerohet burgu i Idrizovs ashtu q shqiptart nuk do t jen m aq ngusht n vendbanimin e tyre, po do t ket vend edhe pr shum e shum shqiptar tjer. Jo q ndonj shqiptar i gzohet ksaj gjendjeje, shqiptart jan t vetdijshm pr pafuqin e tyre, ankohen, rnkojn, nuk jan t knaqur, po vaj halli se nuk kan t bjn. Partia maqedonase n pushtet, pra shteti ka nn kontroll t saj pushtetin ekzekutiv, legjislativ dhe gjyqsor, forcat e rendit dhe mbrojtje, institucionet, mediat, shrbimin sekret dhe gjith jetn shoqrore nga e cila i prjashton shqiptart ose i pranon si shrbtor dhe paralelisht me kt proces rrit popullaritetin q gzon te soji i vet. Por, para disa vitesh veprimet shtazore ndaj shqiptarve ishin m t ashpra dhe ne habiteshim m shum se sot. Sot kto veprime jan br prditshmri, ndrsa raportet shtazore shtetshqiptar jan sofistikuar mjaft. Derisa n t kaluarn shqiptart kanoseshin me ndrmarrjen e hapave radikale q nuk u ndrmorn asnjher, sot ata duke pasur mjaft konsiderat ndaj ndjenjave t feudalve t ashpr maqedonas nprmjet t konferencave pr shtyp, tryezave t rrumbullakta, shkrimeve dhe intervistave q jepen n disa media krkojn q dhuna, terrori, diskriminimi, shfrytzimi ekonomik t ndalojn, se prndryshe ata srish n debate, shkrime, konferenca pr shtyp do t krkojn q dhuna, terrori, diskriminimi dhe shfrytzimi ekonomik t ndalojn. Kt n mnyr sistematike do ta bjn tok OJQ, parti politike e analist t spikatur derisa n Maqedoni t ngelin 100.000 shqiptar. E nse edhe ather feudalt maqedonas do ngelin t shurdhr ndaj krkesave t tyre legjitime, partive politike shqiptare do tju vij n maje t hunds prpjekjet q n mnyr institucionale ti realizojn krkesat e tyre legjitime dhe do t merren vesh bashk q n shenj proteste t demonstrojn fuqin e vetme q kan pasur e q gjendet n xhepat e tyre. Ata do t paguajn autobus q do ti bartin shqiptart e fundit jasht kufirit t shtetit m t qelbur mesjetar n Unionin Evropian, n t cilin zaten nuk vlen t jetohet. Mbarvajtja e procesit t transportimit t banorve t fundit shqiptar (prve atyre q vuajn burgim me 145 vjet) do t mbikqyret nga mbikqyrsit m t mir nga t gjith mbikqyrsit e bots, misionet e fuqive t mdha n Maqedoni. Nuk i dihet dreqit, ndodh q grupe t organizuara pr mbrojtjen e identitetit kombtar dhe shtetror maqedonas, si puna e ktyre komitve,alfave, njsit speciale policore, grupet krenare civile e bile edhe kryeministri me shok irritohen q shqiptart n mnyr qyqare i ikin detyrimit ekonomik q kan ndaj shtetit, edhe at duke shfrytzuar rrugt shtetrore Filip I dhe Filip II dhe i gurzojn autobust, bile edhe ata autobus ku gjenden udhheqsit tan t mir politik q me para t nxjerra nga xhepat e tyre paguan transportin me autobus pr jo m pak se 100.000 shqiptar! Tamam puna t na lndojn obant tan me kravate q na udhhoqn aq mir tr kohs e n fund bile e sponsorizuan largimin ton nga territori yn. Nuk mund t jen kaq t poshtr e mizor. Nuk i dihet dreqit, ndoshta edhe jan. N koht e sotme nuk mund t jesh i sigurt po edhe sikur t jesh politikan shqiptar.
28 Maj, 2010

SHKURT E SHQIP | Nga SHKLZEN LUSHAJ

SHKURT E SHQIP

Kshilli i Evrops, nj vend pr denoncim

Maqedonia m dat 11 t ktij muaji q po shkon mori mandatin pr t udhhequr me Komitetin e Ministrave t Kshillit t Evrops. Ky organ, prkrah Asambles Parlamentare, sipas Statutit t Kshillit, sht m i rndsishmi, sepse ingjerencat e tij jan vendimmarrse dhe mbulojn edhe aspektin e mbikqyrjes s organeve t tjera (periferike) t ksaj organizate m t vjetr evropiane t themeluar n Strasburg. Ndryshe, Kshilli i Evrops sht i njohur si pararoja e vlerave themelore njerzore dhe mbrojtsi i zshm i t drejtave t njeriut. Ai, pr momentin ka 47 shtete -antare, t cilat me parimin e rotacionit gjashtmujor udhheqin me Komitetin e Ministrave. Javn e kaluar, n Maqedoni u mbajtn disa aktivitete fillestare t Komitetit. Ministri i Jashtm i Maqedonis, Antonio Millloshoski, n Strasburg por edhe ne Shkup u zotua se do t vazhdoj me punn e suksesshme q ka ln kryesuesja e kaluar, Zvicra dhe me realizimin e objektivave t Komitetit q jan kryesisht ruajtja dhe mbrojtja e t drejtave t njeriut. Pr mua sht pak e habitshme se si Maqedonia, institucionet e s cils dit pr dit shkelin t drejtat individuale dhe kolektive t shqiptarve, do t udhheq me nj institucion ndrkombtar, i cili ka t bj pikrisht me promovimin dhe avokimin e tyre. Brenda ksaj periudhe t kryesimit deri n nntor, kur t gjitha syt e 47 shteteveantare do t jen t kthyera kah Maqedonia, mendoj se sht momenti q subjektet politike dhe organizatat civile shqiptare t ngren zrin dhe t aktualizojn problemet e shqiptarve q kan t bjn me t drejtat e njeriut. Duke filluar nga diskriminimet e shumta n baza t ndryshme, fillimisht pra e drejta n arsim n gjuhn amtare (sikur rasti n Idrizov), mos-prdorimi i gjuhs shqipe n disa prej institucioneve (aq sa e lejon Ligji pr prdorimin e gjuhve), problemet dhe ngatrresat administrative t qyte28 Maj, 2010

31

tarve shqiptar pr realizimin e t drejts dhe interesit t tyre juridik, problemet me nnshtetsit e banorve shqiptar t Maqedonis, torturat dhe maltretimet, sidomos pas bastisjeve t fundit t familjeve shqiptare, burgosjet e njerzve t pafajshm dhe montimi i rasteve politike, si dhe shum e shum situata t tjera. Jam i sigurt se, ndonse Kshilli i Evrops nuk e ka fuqin e veprimit mbi shtetet-antare, me nj raport publik ku do t numroheshin t metat e Maqedonis n trajtimin institucional t shqiptarve, do t ndihmonte n korrigjimin dhe prmirsimin e tyre. Nj lobim shqiptar,

n zgjedhsit dhe prfaqsuesit e tyre politik n pushtetin ekzekutiv. Kjo periudh gjashtmujore sht shans e mir q t ndrkombtarizohen problemet q i tangojn shqiptart. Por jo vetm n kt interval kohor. Kshilli i Evrops sht organizat e hapur dhe ajo pranon vizitor nga e gjith bota, edhe n kohra t tjera. Vrtet sht pr tu uditur se si subjektet shqiptare politike dhe apolitike, t cilat ashtu sikurse shumica e popullats shqiptare, shpesh dgjohen t ankohen nga shteti, t organizojn nj vizit n Strasburg dhe ti njoftojn zyrtart e Kshillit se me far diskri-

sht momenti q subjektet politike dhe organizatat civile shqiptare, t ngritin zrin dhe t aktualizojn problemet e shqiptarve q kan t bjn me t drejtat e njeriut
mbase do t rezultonte me trheqje t vrejtjes n mnyr publike, me rast Maqedonia do t dnohej moralisht nga bashksia ndrkombtare, ndrsa do t futej nn mbikqyrje t komiteteve prkatse t Kshillit t Evrops, gj q do t detyronte at t rishikoj sjelljet dhe politikat qeveritare ndaj shqiptarve. Kjo, pr momentin, mendoj se sht mnyra e vetme q shqiptart mund ta prdorin q t shptojn nga gjenocidi i shumllojshm i kryer nga shteti dhe qeveria e Maqedonis, pasi q njher pr njher ata nuk mund t mbshteten minimi njerzor ballafaqohen qytetart shqiptar. Mendoj se ka shum arsye, madje raste t argumentuara, problemet e shqiptarve me shtetin e Maqedonis t denoncohen n kt institucion ndrkombtar. Nuk duhet vazhduar t qndrojm duarkryq, por n vend t ksaj apatie t prgjithshme, t shfrytzohen n maksimum mundsit pr ndihm ndrkombtare, aq m tepr duke e ditur se pikrisht n krah t shqiptarve Maqedonia ka arritur t aderoj plotsisht apo t afrohet pjesrisht me to.

34

GLOBAL MAP

Grat, motori i ri i ekonomis s bots

Jan grat motori i ri i ekonomis: nga automobilat te pajisjet teknologjike. Prve stereotipit t shopping-ut sot jan ato q vendosin se far duhet bler, duke kontrolluar kshtu pjesn m t madhe t konsumit global. Ky sht rezultati i nj krkimi t br me 12 mij intervista n 22 vende

Mund t cilsohen pa frik si fuqia m e madhe blerse. Kur bhet fjal pr t vendosur dorn n portofol, komandojn gjithmon e m shum ato, grat. Orientojn dhe vendosin pjesn m t madhe t konsumit global, dhe pr m tepr tendenca sht gjithmon e m shum n rritje. Revolucioni i ri femror do t jet te parat, madje ka edhe nj emr: Womeneconomics. Si dhe pse grat jan motori i ekonomis, sht teza e mbshtetur me forc n librin me t njjtin titull t biznesmenes Avivah Wittenberg-Cox. N pes vitet e ardhshme, do t jen 200 milion puntore t reja gra q s bashku do t fitojn rreth 5 miliard dollar n shkall globale. N t njjtn koh, grat q kan nj pun t mir po u afrohen nivelit t pagesave me at t meshkujve, madje mund t bjn edhe karrier dhe t ecin m lart se ata. Rezultati? Brenda vitit 2015, fitimet e forcs puntore femrore do t arrijn nj shifr t barabart me 30 mij miliard dollar. Rritja e konsumit femror prfaqson nj mundsi ekonomike m t madhe sesa zhvillimi i tregjeve t Kins dhe Indis t marra s bashku, shpjegojn Michael Silvestrein

dhe Kate Sayre, autor i nj raporti t Boston Consultin Group me titullin Woman want more. Pasi intervistuan 12 mij gra n 22 vende t ndryshme, autort arritn n prfundimin se krkesa pr produkte do t influencohet gjithmon e m shum nga grat. Femrat kontrollojn pjesn m t madhe t vlers globale t konsumit me 11.800 nga 18.400 miliard dollar. N Itali vendosin pr gjasht blerje n dhjet t tilla. N dhjet vitet e ardhshme, sipas llogarive t Boston conslutin grup, shuma e prgjithshme e fitimeve n duart e italianeve do t rritet nga 100 n 340 mil-

iard dollar. Nj thesar i vrtet. Simona Scarpaleggia, zvendsadministratore e deleguar e Ikeas dhe presidente e Valore D, nj shoqat e krijuar pr t mbshtetur lidershipin femror, tregon: N dyqanet tona 62 pr qind e klientve jan gra, por ato kushtzojn 80 pr qind t blerjeve. Jan konsumatore m krkuese. Dshirojn t jen t lira n shopping, shohin funksionin dhe estetikn e gjrave dhe din t llogarisin mir raportin mim/cilsi, detaj ky q burrat nuk e kan fare iden. Risia qndron n faktin se grat nuk blejn vetm produkte ushqimore, mode, kozmetike
28 Maj, 2010

GLOBAL MAP
35

Konsumi i kontrolluar nga grat (t dhnat n prqindje) Finlanda - 71% Britania e Madhe - 67% Vendet e Ulta - 67% Suedia - 65% Italia - 59% Spanja - 57% Kanadaja - 68% SHBA - 73% Meksika - 58% Brazili - 58% Turqia - 46% India - 43% Kina - 48 % Japonia - 62% Rusia - 60%

apo pr shtpin. Ato kan pushuar edhe tregun e meshkujve me produkte si makinat, pajisjet teknologjike, bankat. Mundsi t barabarta edhe n konsum? Jo tamam. Ndrmarrjet, si n SHBA, ashtu edhe n Europ po prpiqen t interpretojn dshirat e grave, thon Silvestrein dhe Sayre. Suksesi botror i Iphone , thon ata, tregon supermacin e vlerave tipike femrore. Plqehet, sepse sht i thjesht, intuitiv dhe me dizajn t bukur. Grat krkojn produkte q ua thjeshtsojn jetn pr t qen m eficente n angazhimet e shumta mes karriers dhe familjes, tregojn studiuesit. Disa koh m par, nj firm kompjutersh u prpoq t arrinte sukses, duke nxjerr n treg nj kompjuter t kuq, gj q rezultoi nj dshtim absolut. T mendosh se universi femror mund t prmblidhet me nj ngjyr sht qesharake, thon studiuesit. Megjithat, disa sektor, vazhdojn t mendojn vetm pr meshkujt. N banka, grat e ndiejn veten m pak t respektuara dhe tremben se mund t harxhojn koh mes shkresurinave, shkruan Silverstein dhe Sayre. Institutet financiare duket se jan m pak mikpritse pr femrat. Pr fat t
28 Maj, 2010

keq sht pak i von fakti i t kuptuarit t ktij potenciali t biznesit. Grat tanim nuk vendosin vetm pr konsumin e prditshm, por edhe pr planifikimin familjar. Grat edhe n banka jan klientt m t besueshm. Diversiteti, jo vetm n seks, por edhe n kultur dhe mosh sht nj burim q krijon vlera npr kompani. Nuk sht shtje ideologjike thjesht nj mnyr pr ta par realitetin n sy, tregon drejtoresha e nj banke. N do kapitull t librit t saj Avivah Wittenberg-Cox pyet shpesh se sa gra kan nj ant dhe sa kan nj patent. Pothuajse t gjitha prgjigjen po. Ndrsa pyetjes se sa prej tyre gjejn n makin nj vend q t mbshtesin antn, askush nuk i prgjigjet pozitivisht. Ky sht nj nga shembujt e vegjl se si kompanit e kan akoma t vshtir t prshtaten me tregun e ri femror. Megjithat, sipas studimit, revolucioni sht duke prparuar me shpejtsi.

kohsh n rnie dhe e karakterizuar nga nj pjesmarrje e ult e grave n tregun e puns. N Amerik po ndodh ajo q vite m par as q mund t ohej npr mend. M shum se 50 pr qind e forcave puntore n Amerik, jan gra. Pothuajse n t gjitha punt q ekzistojn sot n SHBA gjendet nga nj femr. Nj e dhn shum e rndsishme q prej vitesh, sipas burimeve nga Ministria e Puns dhe institutet statistikore, nuk kishte ndodhur. N vitin 1950, kjo prqindje ishte 33, ndrsa n vitin 1970 ishte 45. 50 pr qind n vitin q sapo ka nisur dhe me siguri q prqindja do t vij duke u rritur gjithmon e m shum, sepse nga universitetet amerikane t do dege dhe

FORCA E GRAVE
E para q prdori termin Womeneconomics ka qen analistja e Goldman sachs, Kathy Matsui, n nj artikull pr ekonomin japoneze, prej

GLOBAL MAP
36 PRODUKTET
MAKINAT Grat vendosin pr rreth 80 pr qind t blerjes s automobilave KUJDESI PR TRUPIN Femrat vendosin pr 80 pr qind t blerjeve n produktet pr shndetin dhe trupin MJETET ELEKTRONIKE Blerja e 51 pr qind t aparateve elektronike vendoset nga grat

shkalle, q nga kolegjet modeste deri tek institutet m prestigjioze, raporti mes meshkujve dhe femrave sht 40 me 60 n favor t ktyre t fundit. Por, nse marrin parasysh edhe numrin e t diplomuarve, ai sigurisht q sht disa her m shum n favor t seksit t dobt. Ia dolm mban, shkruante n kopertinn e fundit n emr t grave prestigjiozja The Economist. Fryti i fundit i nj revolucioni industrial dhe postindustrial, t kalimit nga puna si shprehje e forcs muskulore, n at si shprehje e kapaciteteve intelektuale, sht nj tjetr revolucion amerikan. Lvizjet feministe dhe besimi i madh i seksit t dobt n vetvete, ktu m shum se n vendet e tjera kan br q t kuptohet, se grat ashtu si dhe burrat, jan po aq t zonjat n at ka bjn n jet. Por edhe pse numri i femrave t punsuara do t jet i njjt me at t meshkujve n vitin 2010, nj tjetr problem sht ai n sistemin e pagave. Pr t njjtn pun, meshkujt fitojn m shum se femrat. Por edhe politikat sociale, nuk jan aq shum n favor t femrave n vend, sidomos n shtjen lidhur me lejen e shtatznis dhe mmsin. N SHBA, ndryshe nga vendet e tjera t zhvilluara, ofrohet m pak mbshtetje publike, nj e dhn q lidhet me shpjegimin e trheqjes ose

ngadalsimit t karriers s grave n mosh 30-40- vjeare, koh e prshtatshme pr lindjen dhe rritjen e nj fmije. Nj avokate n katr, nj menaxhere n tre, e l pas dore ose e ndrpret fare punn n kto vite, pr ta rinisur m pas, n kohn kur fmijt rriten.

REALITETI N LVIZJE
N Harvard, bastioni historik i maskilizmit akademik, po tentohet t pranohen m shum kandidat meshkuj pr t ekuilibruar paksa klasat q gjithmon e m shum kan brenda tyre femra, sidomos ato t shkencave humane t mjeksis, n juridik apo n inxhinieri fizike. Prania e femrave n sektort teknologjik sht gjithmon e m e madhe dhe njkohsisht po aq sht numri i atyre q studiojn pr shkenca. Sipas nj krkimi t br nga Columbia University, sht n pikun m t lart numri i femrave q diplomohen n shkenc, teknologji, inxhinieri dhe matematik. Femrat n Amerik prbjn sot 50 pr qind t t diplomuarve n mjeksi, 75 pr qind n veterinari dhe 67 pr qind n shkencat natyrale dhe biologjike. Edhe n PHD, niveli m i lart i edukimit pr Amerikn, numri i tyre sht n rritje: rreth 40 pr qind n

Femrat kontrollojn pjesn m t madhe t vlers globale t konsumit me 11.800 nga 18.400 miliard dollar. N Itali vendosin pr gjasht blerje n dhjet t tilla. N dhjet vitet e ardhshme, sipas llogarive t Boston conslutin grup, shuma e prgjithshme e fitimeve n duart e italianeve do t rritet nga 100 n 340 miliard dollar

fushn e inxhinieris (n 1966 ishin 8 pr qind), m shum se 30 n matematik, 44 n biologji dhe 22 n shkencat informatike. Sipas vlersimeve t Maria Klawe, presidente e Harvey Mudd College (nj ndr kampuset kryesore hi-tech t SHBA) n vitin 2011, numri i femrave t laureuara aty do t jet 37 pr qind; n Princeton 40 pr qind e t diplomuarave n inxhinieri do t jen vajza; n Mit rreth 46 pr qind. Realiteti sht n lvizje t vazhdueshme, pranon Danah Boyd, krkuese e Microsoft research n Universitetin e Harvardit. Nga nanoteknologjit tek ajo kompjuterike, grat po ndryshojn imazhin e industris high-tech dhe t shoqris son. Sipas institutit t krkimit, Anita Borg n SHBA, sot ka m shum se 3 mij grupe q luftojn pr rritjen e numrit t grave n pozicione shum t mira n teknologjin e lart; institute si Borg, q u dorzon mimin Women of Vision Award grave q kan influencuar n sektorin teknologjik atje ku ato punojn, por edhe grupe shkollore, konkurse me mime dhe iniciativa pr t prfshir grat n rrugn teknologjike t kombit. Edhe npr institutet ushtarake, ndryshe nga dikur, femrat jan rritur shum n numr, madje jan t suksesshme n karriern e tyre ushtarake. Por ajo ka prbn nj tjetr risi pr kt vit, sht se as gruaja gjenerale dhe as ajo presidente kompanie nuk jan m vetm nj fenomen i rrall. N vitin 2011 do t jen 2 milion e gjysm studente universitare m shum se student. Studente t ardhura kryesisht nga klasat e ulta sociale q e kan kuptuar se arsimimi sht e vetmja mnyr pr t dal nga getot.
28 Maj, 2010

GLOBAL MAP
37

biznesment ''m t frikshm'' t historis

N VENDIN E PEST - BILL GATES
William Henry "Bill" Gates III, i lindur m 28 tetor 1955, sht nj nga pes biznesment m t fuqishm, nj filantropist dhe themeluesi i kompanis gjigante Microsoft, kompania e software, t ciln e bashkthemeloi me Paul Allen. sht renditur n mnyr t vazhdueshme ndr njerzit m t pasur t bots dhe sht vlersuar si njeriu m i pasur i bots nga viti 1995 deri n vitin 2009, duke prjashtuar vetm vitin 2008 kur u rendit i treti. Gjat karriers s tij tek Microsoft ka mbajtur pozicionin e drejtuesit ekzekutiv dhe arkitekt kryesor i software-it dhe vazhdon t mbetet aksionari m i fuqishm me m shum se 8% t vlers s stokut t prgjithshm. Gjithashtu, ka qen autor dhe bashkautor i shum librave. Gates sht nj nga siprmarrsit m t famshm prsa i prket revolucionit t fushs kompjuterike. Edhe pse sht i admiruar nga shum e shum njerz, nj numr i madh pjestarsh t industris kritikojn ashpr taktikn e tij t biznesit, t ciln e konsiderojn antikompetitive dhe ky opinion n disa raste sht mbshtetur edhe nga gjykatat. N stadet m t vona t karriers s tij,
28 Maj, 2010

Gates ka ndrmarr disa prpjekje filantropike duke dhuruar shuma t mdha parash organizatave t bamirsis dhe krkimeve shkencore me an t Fondacionit Bill & Melinda Gates, t themeluar n vitin 2000. Megjithat, nuk ka qen pikrisht teknologjia m e zhvilluar dhe suksesi i padiskutueshm i kompanis Microsoft ajo q e bri Gatesin dominues n treg, por mendjemprehtsia e tij. Bill Gates formoi n treg nj luft t prmasave t mdha. T gjith investitort ngeln pa fjal kur Bill Gates po ndrtonte kompanin m t fuqishme n bot. Edhe sot ai ka n form rezervash miliarda dollar, pr t'i prdorur ashtu si t'ia thrras nevoja, n rastin e ndonj konkurrence m t madhe n treg.

N VENDIN E KATRT - GEORGE SOROS

George Soros, i lindur m 12 gusht 1930 sht nj spekulator hungarezoamerikan valutash, investitor stoqesh, biznesmen, filantopist dhe aktivist politik. Ai u b i njohur si "personi q theu Bankn e Anglis", pasi fitoi 1 bilion dollar n ditn e quajtur si "E Mrkura e Zez" gjat kohs s krizs n Angli. Soros sht drejtuesi i Menaxhimit t Fondeve Soros, Institutit t

Shoqris s Hapur dhe ish-pjestar i Bordit Drejtues s Kshillit t Marrdhnieve t Jashtme. Ai luajti nj rol mjaft t rndsishm n tranzicionin paqsor nga Komunizmi n Kapitalizm t Hungaris. Soros sht prshkruar si pirat dhe prandaj edhe sht prbuzur n disa vende si Thailanda, Britania dhe Malajzia. Ai njihet si nj spekulator i kursit t kmbimit. Soros sht br nj figur e frikshme nga vendet t cilat krkojn t mbajn t brisht monedhn e tyre. Por, n t vrtet ai sht m shum se spekulator. Ai analizon me thellsi situatn e nj vendi dhe gjen gabimet n vler; strategjit politike trheqin n veanti vmendjen e tij. Nj filantrop i zoti, ai krkon t bj ndryshime t mdha politike n nj vend. Ai vepron me monedhat pr t "ndshkuar" nj vend, i cili ndrmerr veprime politike n dm t ekonomis. Si rrjedhim i ksaj, qeverit detyrohen t bjn ndryshime t mdha politike, q n t kundrtn nuk do t'i bnin kurr. Qeverit e kan frik ndrkoh q ai vepron n t mir t qytetarve.

N VENDIN E TRET - CARL ICAHN

Carl Celian Icahn i lindur m 16 shkurt 1936 sht nj financier

GLOBAL MAP
38
amerikan, sulmues korporatash dhe investitor i famshm. Icahn dhe prkrahsit e tij zotrojn shumicn e pozicioneve kryesore n firma si ACF Industries, American Railcar Industries, XO Communications, Philip Services dhe Icahn Enterprises, m par e njohur si American Real Estate Partners. Ichan ka qen gjithashtu drejtor i "Blocbuster" deri n vitin 2010 dhe antar i bordit drejtues t Imclone, Icahn Enterprises, XO Communications, WestPoint Home, Cadus, dhe American Railcar Industries. Carl Icahn sht sulmues i keq. Ai blen aksionet n kompani q kan ulje t vlers. M pas formulon planin e tij pr t'i krijuar vler asaj kompanie ku m par ka bler aksione, mendon si t rris t ardhurat e saj, si t ul shpenzimet dhe e krcnon at kompani me "luft" nse nuk ndjek "kshillat" e tij. Nganjher aksionet e kompanive ku ai blen, kan vlersim, rritje n mim vetm prej reputacionit t tij. Carl Ichan tani punon pr t krijuar vler pr aksionert e tij. Mjafton vetm nj mbledhje me prfaqsuesit e kompanis ku ai blen aksionet, q gjithka t marr tjetr udh. John D. Rockefeller konsiderohet si figura m e "tmerrshme" n financ. Kompania e tij, "Standard Oil", ka kontrolluar 90% t tregut t nafts n Amerik. Rockfeller sht br i famshm nga strategjia e tij pr t luftuar. Kshtu, ai i onte konkurrentt e tij n falimentim dhe m pas blinte asetet e saj nga kreditort. Por, ajo q e bri at me t vrtet "t tmerrshm" ishte besimi i tij absolut n at q bnte. Rockfeller ka fituar shum edhe nprmjet ekonomis s shkalls, s cils ai i besonte shum.

Bill Gates

N VENDIN E PAR - J.P. MORGAN

John Pierpont Morgan (17 prill 1837-31 mars 1913) ka qen nj financier amerikan, bankier dhe koleksionist arti, i cili dominoi financn korporative dhe konsolidimin industrial gjat gjith epoks s tij. N vitin 1892 ai ideoi shkrirjen e Edison General Electric dhe Thomson-Houston Electric Company pr t formuar m pas General Electric. Pasi fnancoi krijimin e Federal Steel Company, ai shkriu Carnegie Steel Company dhe shum kompani t tjera t fuqishme t prodhimit t elikut dhe hekurit pr t formuar United States Steel Corporation n vitin 1901. J.P. Morgan sht nj person i suksesshm, por jo n shkalln e Rockefeller ose Gates. Ajo q e dallon Morganin nga t tjert sht strategjia e tij e pastr pr t fituar. Ai ishte nj nga t vetmit q nnshkroi sigurimin e kompanive General Electric dhe International Harvester n kohn kur ekonomia amerikane ishte n rnie. Momenti kur Morgan arriti kulmin e fuqis ishte n kohn e krizs bankare n vitin 1907. Morgan siguroi t gjitha kompanit dhe mblodhi gjith bankiert duke i detyruar q t zgjidhnin krizn. N at koh krijohet edhe FED (Banka Qendrore Amerikane) me qllim q kriza t tilla t mos ndodhnin m n t ardhmen. Fjala "t tmerrshm" sht adapte pr kta burra. Emrat Gates, Soros, Icahn, Rockefeller dhe Morgan kan fuqi financiare dhe politike. T gjith kan patur respekt, por edhe njkohsisht frik nga kto emra, q kan sjell epoka t reja n historin financiare botrore.
28 Maj, 2010

George Soros

N VENDIN E DYT - JOHN D. ROCKEFELLER

Carl Icahn

John D. Rockefeller

J.P. Morgan

John Davison Rockefeller (8 korrik 1839-23 maj 1937) ka qen industrialisti m i fuqishm n fushn e karburantit. Rockefeller revolucionarizoi industrin e benzins dhe prcaktoi strukturn e filantropis moderne. N vitin 1870, ai themeloi kompanin "Standard Oil" dhe e drejtoi at me agresivitet deri n ditn kur doli zyrtarisht n pension n vitin 1897. "Standard Oil" filloi si Ohio partnership, i themeluar nga John D. Rockefeller, vllai i tij William Rockefeller, Henry Flagler, Jabez Bostwick, kimisti Samuel Andrews dhe nj partner i heshtur, Stephen V. Harkness. N kohn kur vajguri dhe benzina filluan t zinin nj rol shum t rndsishm, pasuria e Rockefeller filloi t gjigantizohej dhe ai u b njeriu m i pasur n bot dhe amerikani i par me vler 1 billion dollar. Ai shpeshher sht vlersuar si personi m i pasur i historis.

20 FAKTEKOHN Q NUK I DINIT PR

1. Koha sht iluzion. Koha e dreks jo, bn shaka Douglas Adams n dokumentarin Galaktika. Megjithat shkenctarve nuk u vjen pr t qeshur. Disa teori t reja spekulative t fiziks sugjerojn se koha lind nga nj realitet m i thell dhe i prjetshm. 2. Tentoni ta shpjegoni kt kur shkoni n pun von. Nj udhtar mesatar amerikan humbet 38 or n vit pr shkak t vonesave t trenave. 3. E dini pse duhet ta ndrroni orn n mars? Ndrrimi i ors pr t kursyer kohn nisi si shaka nga Benjamin Franklin, q propozoi q njerzit t ngriheshin m hert n mngjeset e vers, q t punonin m shum gjat dits dhe kshtu t kursenin qirinjt. N Mbretrin e Bashkuar u zbatua n vitin 1917 dhe m pas u prhap n t gjith botn. 4. Ditt e gjelbra. Departamenti i Energjis ka prcaktuar se krkesa pr elektricitet bie me 0.5 pr qind gjat ditve me orn e ndrruar. Kjo sht ekuivalentja e gati 3 milion fuive me naft. 5. Duke vzhguar se sa shpejt arktart e bankave mblidhnin monedha, kmbsort ecn, punonjsit e posts foln, psikologt prcaktuan se tre qytetet me hapin m t shpejt jan Bostoni, Buffalo dhe Nju Jorku. 6. Po tre m t ngadaltat? Shreveport, Sacramento dhe Los Anxhelos. 7. Nj sekond m par prcaktohej si 1/86400 e gjatsis s dits. Megjithat, rrotullim i Toks nuk sht shum i besueshm. Frkimi i batics nga dielli dhe hna e ngadalson planetin dhe rrit gjatsin e nj dite me 3 milisekond pr shekull. 8. Kjo do t thot se n kohn e dinozaurve, dita ishte 23 or e gjat. 9. Edhe moti e ndryshon ditn. Gjat ngjarjeve El Nino, era e fort e ngadalson rrotullimin e Toks me nj fraksion t nj milisekonde do 24 or. 10. Teknologjia moderne e bn edhe m mir kt pun. N vitin 1972, nj rrjet orsh atomike n m shum se 50 shtete u b autoriteti final i ors. Ato u bn aq t sakta, sa duhen 31.7 milion vite pr t humbur nj sekond. 11. Pr ta mbajtur orn t sinkronizuar me rrotullimin e ngadalt t Toks, nj sekond m tepr shtohet nj her n disa vite. Koht e fundit kjo ndodhi n pragun e Vitit t Ri t kaluar.

GLOBAL MAP
39

12. Ora m e sakt n bot, n Institutin Kombtar t Standarteve dhe Teknologjis n Kolorado, mat vibrimet e nj atomi t vetm zhive. N nj miliard vite ajo nuk do t humbas as nj sekond. 13. Deri n vitin 1800, do fshat jetonte n zonn e tij t kohs, me orn e sinkronizuar sipas hns lokale. 14. Kjo shkaktoi telashe me oraret e trenave. Pr disa koh, u shpikn ora q tregonin orn vendase dhe orn e trenave. 15. N 18 nntor t vitit 1883, kompanit hekurudhore amerikane krkuan prdorimin e nj ore t vetme t standardizuar. 16. Fakti q kompanit hekurudhore krkonin q ort n vende t ndryshme t ishin t sinkronizuara, mund t ket frymzuar Ajnshtajnin t zhvillonte teorin e tij t relativitetit, q unifikon hapsirn dhe kohn. 17. Ajnshtajni tregoi se graviteti e bn orn t lviz m ngadal. Prandaj pasagjert e avionve, q fluturojn aty ku trheqja e Toks sht m e dobt, plaken m pak nanosekonda n secilin fluturim. 18. Sipas teoris t kuantit, momenti m i shkurtr i kohs q ekziston njihet si ora Planck ose 0.000000000000000000000000000000000 0000000001 sekond. 19. Koha mund t mos ket ekzistuar gjithmon. Shum shkenctar thon se sht krijuar me pjesn tjetr t universit. 20. Koha mund t ket fund, por edhe mund t mos ket. Hapsira sht e pafund, po kshtu edhe prjetsia ashtu sht.

28 Maj, 2010

40

DOSJE

Tmerret e partizanve mbi popullatn shqiptare

Nga Qerim Lita
Historiografia shqiptare n dy deceniet e fundit ballafaqohet me kundrthnie t shumta, sa i prket Lufts s Dyt Botrore dhe situats s krijuar pas vendosjes s brigadave komuniste jugosllave n Kosov dhe n Maqedonin Veriperndimore. Nj pjes e historianve shqiptar (t ngjyrosur me ideologji komuniste), me nj fanatizm t papar mbrojn iden e shpikur nga historiografia komuniste jugosllave se alternativa e vetme pr shqiptart gjat LDB-s ishte aleanca e krijuar n at koh midis Frontit Nacionallirimtar shqiptar dhe Lvizjes Nacionallirimtare jugosllave me Titon n krye, pa marr parasysh pasojat q i prjetoi popullsia civile shqiptare me ripushtimin e trevave t siprprmendura nga ana e forcave ushtarake-policore komuniste jugosllave. Nisur nga fakti se e kaluara e nj kombi m s mir zbardhet nprmjet publikimeve t dokumenteve arkivore,

(Promemoria e Bess Kombtare drguar shefit t Misionit ushtarak anglez n Shqipri, gjeneralit Hodgson - 1945)
Ymer Berisha

me kt rast nprmjet javores shqiptare ARENA, po e paraqesim n trsi Promemorien e Organizats Besa Kombtare, drejtuar gjeneralit britanik Hodgson, m 22 tetor 1945, n t ciln n mnyr kronologjike prshkruhet krimi e gjenocidi jugosllav n Kosov midis periudhs nntor 1944- shtator 1945. Dokumenti sht i nnshkruar nga kryetari i Bess Kombtare, prof. Ymer Berisha si dhe nga 12 antarve t Kuvendit Kombtar t saj.

"SHLQESIS S TIJ GJENERAL BRIGADE HODGSON" Shefit t misionit ushtarak anglez n Shqipri TIRAN Shklqesi I tr populli nga Dardania Iliriane /Kosova/ me zemr t hidhur, pr shkak terrorit dhe torturs nga ana e partizanve, nprmjet shklqesis suaj drgon kt promemorie:
28 Maj, 2010

DOSJE
15, 16, 17 dhe 18 nntor, pas shkuarjes s ushtris okupatore kan hyr partizant npr qytetet e Kosovs, madje pjesrisht jan futur edhe npr fshatra. Populli i Kosovs, i cili asnjher nuk ka qen i armatosur aq fuqishm dhe aq mir, se sa n kt koh, duke e pa se partizant n at koh kan qen pr shkaqe politike t ndihmuar nga anglezt, nuk iu kundrvu, sepse asnjher nuk besonte se ata do t guxojn nga aleatt, bazuar n kontratn e Atlants, t bjn at terror dhe ta gjakosin popullin, si e kan br ata. N ann tjetr, rezistenca e fort kundra partizanve, deri sa ishin forcat gjermane n Ballkan, neve na u dukeshe si e dmshme pr ushtrin aleate. Kjo pra, ishte arsyeja q n fillim t pranvers i pranuam partizant n Kosov pa asnj kundrshtim. Mirpo, ato pak nga pak duke e marr pushtetin n duart e tyre n bashkpunim me partizant malazez, serb, bullgar dhe maqedonas, n trsi e armatosn popullin e ktushm, duke i dhn mijra premtime se do ti jepet popullit liria e plot. Pr fat t keq, ata posa e grumbulluan tr armatimin, n vend se tia japin lirin popullit, t ciln ua premtuan, filluan ta robrojn at, duke kryer mbi ta nj terror dhe dhun t papar n historin njerzore. N shum vise njerzit jan torturuar deri n vdekje, sepse nga ta krkonin arm, ndrsa ata nuk kan mund tua japin sepse nuk e kan pasur. Si sht shembulli n fshatin Krajk n afrsi t Prizrenit. Pasi u grumbullua e tr armatimi, u burgos e tr paria, bajraktart dhe personalitetet e njohura, dhe u drguan n burgjet m t rnda, ku shumica vdiqn nga uria. Pr shembull: Xhevat Beu, nga Peja, peshonte 93 kg, kur u burgos, ndrsa pas 45 ditve sa qndroi n burg, kur u lshua peshonte vetm 36 kg. Duke e par ata, se prkundr ksaj ai akoma sht gjall, ata me forc i japin t pi horasan t tretur n uj, q pas ksaj ai edhe vdes. Nga burgjet, ata n mbrmje i merrnin nga 10-15 prej tyre, duke knduar dhe luajtur i vritnin ato, m s shpeshti nprmjet torturs, duke i rrahur, vrar, ther dhe varur, ndrsa disa her edhe duke u ra me tokmak n kok, duke i shpuar me gjilpre n thua, duke u ra npr brin28 Maj, 2010

j, duke ua prer pjes t trupit derisa akoma kan qen gjall. Ktyre akteve t shmtuara duhet shtuar se, partizant talleshin gjoja se kan ardhur t blejn mish, me fjalt: "mate edhe pr mua nj kilogram mish". Shpesh her ua shponin trupin me gozhd t nxehur. Kshtu, shklqesi, nprmjet ksaj torture dhe barbarizmi t papar, kan vdekur me mijra shqiptar t pafajshm n Kosovn jetime, Nga torturat, q i lejon vetm ideja e that komuniste. Vdekje t ktij niveli, kan prjetuar edhe kryefamiljart pr nj arsye; q kan qen prind t mir dhe se me shtpin mir kan udhhequr dhe drejt i kan edukuar m shum se katr djem. N fshatin Muzhevin, nnprefektura e Istogut, prve se jan vrar t gjith meshkujt e fshatit, vriten edhe 13 antar, fmij dhe gra t familjes s Rexhep Halitit edhe at vetm pr shkak se n rrug ishte vrar nj partizan. T gjith oficert e ushtris popullore, t cilt kan qndruar n Kosov, jan vrar n tradhti dhe gjuajtur n Lumin Dri. Shtatdhjet e pes (75), personalitete t njohura nga Drenica jan vrar duke u ra me tokmak n kok dhe t njjtit jan gjuajtur n nj grop t madhe. Pr kt arsye i tr populli i ksaj krahine, e cila numron 35 000 banor, u ngrit n kmb dhe lshoi zrin e hidhrimit: "Ja vdekje ja liri". Mbi 6 000 meshkuj e filluan luftn e njohur si "Lufta e Drenics", sepse u zhvillua n at krahin dhe nga ai popull. "Babai" ather ndodhej n ushtrin e popullit, djali me dhun ndodhej te ushtria partizane, do t thot, babai luftonte kundra djalit, ndrsa djali kundr babait, vllai kundr vllait. far tragjedie! Sa banor t kombit shqiptar jan zhdukur? Lufta e Drenics filloi me 22 janar, ndrsa prfundoi me 18 shkurt t vitit 1945. Shqiptart ishin t rrethuar prej 12-15 brigadave partizane, t cilat numronin si deklaronin robrit e lufts, nga 36 000 - 50 000 ushtar t prkatsis shqiptare, malazeze, serbe, maqedonase dhe bullgare. Gjat atyre 28 dit luftimesh, u vran dhe u plagosn rreth 430 lufttar nga Drenica, asnj nuk u zu rob, u grabitn dhe u dogjn mbi 150 shtpi, 6 000 banorve t Drenics, Vushtrris dhe Mitrovics me rrethet ju grabit e tr ushqimi dhe pasuria e tundur.

Nga ushtria partizane 6 000 ushtar u plagosn, 2 550 /8000/ u vran dhe 850-/7000/ u zun rob. Me 18 shkurt 1945, ran n frontin e lufts edhe katr komandantt legjendar t ushtris kombtare pr liri, edhe at: Shaban Polluzha, Miftar Bajraktari, Mehmet Gradica dhe Gani Llaushi. Ata ran duke luftuar n shkrettirn, q ishte krijuar nga topat armike, prandaj ata e dhan rezistencn e fundit vetm e vetm t mos bien gjall n duart e armikut. Kt dit prfundoi lufta n Drenic, sepse ran heronjt e ksaj lufte dhe se u harxhua e tr municioni. Pas lufts s Drenics, ngapak u ndrpre me terrorin n Kosov, deri n votimet n fillim t shtatorit, 5-13 shtator, kur ushtria partizane filloi operacionin, duke e par se t arratisurit n mal nuk kthehen pr t votuar. Filluan operacionin e ashpr npr fshatra, ku thern dhe djegn mira njerz t pafajshm, t cilt punonin npr fushat dhe ishin fajtor vetm pr at se nuk e kishin pasur n krye yllin e kuq, se nuk e kishin pasur n xhepin e tyre letrn t lshuar nga udhheqsia partizane ose, se ju kan dhn fshehurazi natn buk ushtris kombtare, e cila qndronte n male. Kshtu pr shembull, jan vrar brenda 24 orve n nnprefekturn e Suhareks, afr Prizrenit 160 puntor t pafajshm pr nj arsye; sepse nuk kan votuar n favor t partizanve. N ato dit kan mbajtur fjalime npr qytete dhe fshatra ku kan deklaruar se kush nuk do t votoj pr Titon, do t ekzekutohet bashkrisht me familjen. M von, gjat 12 shtatorit 1945, tellalli (fjaltori) npr qytete thrriste: bura, gra, vajza dhe djem nga 18 vjet e m lart, t cilt nuk do t vijn t votojn do t paguajn gjob prej 5 000 dinar, ata bashkrisht me familjet e tyre do t internohen pr 6 muaj. Me 13 shtator u mbajtm zgjedhjet pr kryetar komune. Me kt rast jan drguar n votime me kuaj apo me lesa edhe t smurit dhe t vjetrit. Votimet mbaheshin nn presionin e arms dhe kokrrat jan gjuajtur atje ku kan dshiruar partizant. T drejt votimi nuk kan pasur t gjith ata shqiptar, qytetar dhe fshatar, q kan qen t dyshuar, se kan lidhje me njerzit n male, ndrsa n votime kan qen grat dhe vajzat e tyre. Partizant shkaktuan grind-

41

DOSJE
42
je n shum familje, ku e ndan baban nga djali dhe anasjelltas. Pas lufts n Drenic filluan t bjn mobilizimin e tr meshkujve nga mosha 14-15 vjeare, me qllim q ti largojn nga vendlindja e tyre dhe t mos munden m t bjn luft kundra partizanve. Me kt zoti e din se sa familje shkatrruan, duke i ln n pasiguri dhe varfri t prjetshme. N ann tjetr shum familje malazeze dhe serbe u vendosn me forc n shtpit e familjeve tjera shqiptare duke i detyruar q bashkrisht t jetojn n nj oborr, shtpi, madje edhe n nj dhom. Prkundr ksaj, jan marr edhe masa tjera, n emr t popullit dhe ligjit. Ata na e kan marr tokn ton shqiptare dhe ne jemi t detyruar shum shtrenjt ti paguajm nevojat ekzistenciale dhe jetojm m keq se robrit dhe punojm pr ta m keq se shrbtort e tyre. Kjo pra ka qen liria pr kombin shqiptar. Bashkrisht me djemt i krkonin edhe vajzat shqiptare q t bhen partizane, duke i vendosur n radht e ushtris. Pr kt shkak shqiptart kan qen t detyruar n t shumtn e rasteve q ti martojn vajzat e tyre pa burr ose prkohsisht pa burr, pra q burrat e tyre gjendeshin n ushtri. Kjo nuk ka ndodhur asnjher q vajza t martohet pa qen burri i saj. Shum partizan shqiptar qen vrar ose zhdukur n luftrat e shteteve tjera ballkanike. Shumica e tyre jan vrar si njerz t dyshimt nga vet partizant, kur e kan filluar kryengritjen n Kosov. Numri i t vrarve saktsisht nuk mund t dihet. Dihet vetm ajo se n Mal t Zi jan vrar brenda 24 orve 1670 njerz, n Dubrovnik 5 600 ndrsa n rrugn Prizren-Shkodr 700. Deri sot, prafrsisht jan masakruar dhe vrar n kto qytete dhe rrethet e tyre: Prizren, Gjakov, Suharek, Rahovec, Pej, Istog, Plav, Guci, Skenderaj, Rozhaj, Tutin, Pazari i Ri, Mitrovic, Vushtrri, Podujev, Prishtin, Gjilan, Ferizaj m shum se 26 000 banor. Shumica prej tyre kan qen njerz t pafajshm dhe ju sht marr pasuria e tyre dhe fmijt e tyre kan ngelur pa as far mjetesh pr ekzistenc. Banort e Pejs jan detyruar ti lshojn shtpit e tyre dhe ju sht ndaluar t kthehen n vendlindjen e tyre pr arsye se, partizant te ta kan dyshuar se e ushqejn ushtrin kombtare n mal. N kt mnyr partizant deprtuan qindra familje pa kulm mbi krye dhe pa ushqim. Kryefamiljart arritn t shptojn nga kamxhiku i partizanve, sot ata gjenden me etat e shumta t tyre t ushtris kombtare npr malet e liruara t Kosovs, duke luftuar 11 muaj pandrprer kundra partizanve, duke vuajtur pr shkak mungess s ushqimit dhe veshmbathjes. Sot gjenden npr male dhe kodrina rreth 4 000 ushtar t zgjedhur. Luftrat e pandrprera kundra partizanve jan zhvilluar para dhe pas lufts n Drenic: 1. Niazi Alishani dhe kapiten Riza Alia me 150 ushtar jan rrethuar n Dragash me 2 korrik nga nj brigad. 5. Zuk Ibrahimi dhe Riza Zymberi n Rugov n afrsi t Pejs n gusht dhe shtator. 6. Sali Kama dhe Bik Pazari n Bjeshk n afrsi t Istogut n gusht. 7. Amet Selaci dhe Bislim Bajgora n Dumnic n Shal t Mitrovics n mars. 8. Bajram Dumnica n Dumnic n afrsi t Lipit n korrik. 9. Idriz Hoxha dhe Lef Luda, n Gjilan dhe Ferizaj kan zhvilluar luft t rrept me partizant edhe at veanrisht n muajt e par t vendosjes s tyre n Kosov. 10. Qazim Bajraktari n fshatin Senik i rrethuar bashkrisht me katr shok nga nj brigad, vrau 26 partizan dhe u largua bashkrisht me

E tr populli i Kosovs, i cili numron m shum se 950 000 banor, sht i gatshm q n sinjalin e dhn t ohet n kmb q t luftoj kundra partizanve. Me arm n dor do t ohen edhe t vjetrit edhe rinia, meshkuj dhe gra, me pushk, me sopat, me thik dhe do t luftoj pr t shptuar nga ajo robri e poshtr, e cila ka zhdukur aq familje, popull, e q e ka gjakosur dhe tronditur botn. Shklqesi, aj popull i lutet aleancs liridashse anglo-amerikane, q t intervenoj atje ku duhet, pr ta ndrprer terrorin partizan n Kosov dhe t mos pranohen ato far zgjedhje t mbajtura nn presionin e armve, sepse nga nj milion kosovar nuk ka as 2 % t till, t cilt me dshir do t donin t votojn pr ta. Dshira e atij populli sht q t votoj pr nj Shqipri t lir dhe demokratike dhe n kt shpresojm me bindje t plot, q neve fituesit angloamerikan do t na e pranojn mbshtetur n kontratn e Atlants.

2. Deputeti Bajram Grobi, nnprefekti Adem Zdalla, nntogeri Ram Alia, nntogeri Bik Pazari me 6 shok tjer jan rrethuar n Lip t Istogut, nga nj batalion. Pas luftimeve kan mbetur t vrar Bajram Grobi dhe Ram Alia me djalin. 3. Uk Sadiku, dy her ndeshet me nj grup partizansh q njra nga ata ka qen armatosur n Garaevc n afrsi t Rahovecit n muajt prill dhe gusht. 4. Mehmet Aga dhe Dem Alia n Boz afr Pejs n muajin mars.

shokt prkundr asaj se ai bashkrisht me nj tjetr ishte plagosur. 11. Alush Smajli i rrethuar me gjasht shok n nj kull n Llozhic t Rahovecit nga nj batalion, vrau disa partizan, ndrsa ai me shum fat arriti t largohet bashkrisht me shokt. 12. Berlac Rogani, i rrethuar n nj mal n Binak n afrsi t Istogut bashkrisht me 7 shok nga nj batalion, i cili numronte 650 serb dhe malazez, luftoi 36 or pandrprer, vrau 28 partizan dhe 12 i plagosi. Q t mbrohen nga plumbat e tyre
28 Maj, 2010

DOSJE
partizant nxorn prpara gra dhe fmij por ai nuk u dorzua. E theu rrethin dhe shptoi me gjith shokt prkundr asaj se t gjith ishin t plagosur. Kjo ka ndodhur n muajin mars. 13. Rexhep Gjeli i rrethuar n iavec t Vushtrris, u vra bashkrisht me djalin e tij. 14. Ndue Prlleshi u kacafyt tri her me partizant n Novo Sell n muajin prill dhe n shtator n Dezhing. Mirpo prve lufts s prgjakur n Drenic, sht zhvilluar edhe nj luft tjetr e prgjakur, gjat rrethimit q e kryen brigada malazeze "Boka Kotorit", ndrmjet Lievs- Lesnik n afrsi t Istogut me 10 shtator 32 heronjve". Komandantt legjendar t atyre 32 lufttarve t ram heroikisht , kan qen: Shaban Sadiku, Adem Shala dhe Alush Smajli, i cili i plagosur rnd shptoi. Shklqesi, prve asaj se familjarve t arratisur n mal ua kan grabitur e tr pasurin, partizant popullit i kan shkaktuar edhe vshtirsia dhe fatkeqsia tjera. Partizant n dit han nga nj kilogram mish t pjekur. Kshtu p.sh.n nnprefekturn e Rahovecit, populli detyrohet q t paguaj dhe t dorzoj 1 800 kg. vaj, 200 000 kg. mish, sasi t madhe t fasules, djathit, mjalts, pemve, leshit, lkurs, opingave, orapve, specave, arave madje dhe ju krkojn edhe lajthia ka pas fat ta gzoj lirin e jetess, prandaj sot ky popull pret nga Anglia, si prusja e liris n Evrop, drit dhe shptim. Shpresn e vet e ka orientuar n trsi n drejtsin angloamerikane. E tr populli i Kosovs, i cili numron m shum se 950 000 banor, sht i gatshm q n sinjalin e dhn t ohet n kmb q t luftoj kundra partizanve. Me arm n dor do t ohen edhe t vjetrit edhe rinia, meshkuj dhe gra, me pushk, me sopat, me thik dhe do t luftoj pr t shptuar nga ajo robri e poshtr, e cila ka zhdukur aq familje, popull, e q e ka gjakosur dhe tronditur botn. Shklqesi, aj popull i lutet aleancs liridashse anglo-amerikane, q t intervenoj atje ku duhet, pr ta ndrprer terrorin partizan n Kosov dhe t mos pranohen ato far zgjedhje t mbajtura nn presionin e armve, sepse nga nj milion kosovar nuk ka as 2 % t till, t cilt me dshir do t donin t votojn pr ta. Dshira e atij populli sht q t votoj pr nj Shqipri t lir dhe demokratike dhe n kt shpresojm me bindje t plot, q neve fituesit anglo-amerikan do t na e pranojn mbshtetur n kontratn e Atlants. Ushtria jon sht e organizuar n eta npr male dhe sht e gatshme pr luft. Me vete, me shpirt e me zemr e ka, e tr popullin, mirpo fatkeqsisht na mungon armatimi dhe pajisjet. Pr kt shkak presim nga ju t vetdijshmit e t prvuajturit fardo lloj rregullimi dhe ndihme pr ata q tash m 11 muaj pandrprer vuajn.

43

1945, ku gjasht or betej t tmerrshme zhvillojn 32 shqiptar kundra 1 3000 malazezve, t armatosur me pushk, bomba, mitraloza, mashinka, por asnj nuk u dorzua. Nga 32 vetm 4 prej tyre kan shptuar t plagosur, duke e thyer rrethimin e tyre. N mesin e tyre ka qen edhe nj vajz e plagosur, e cila ka ra n duart e partizanve. 28 ushtar besnik t organizats "Besa Kombtare" ran pr lirin e atdheut. Udhheqsia e "Bess Kombtare" kt luft e quan "lufta e
28 Maj, 2010

prkundr asaj q nuk i posedojn. Drithi i mhershm sht grabitur n trsi, ndrsa edhe t riun e grabisin. Vjedhin kudo ku arrijn dhe ku kan mundsi npr rrug, shtpi, fardolloj veshjesh. Ky popull nuk din se deri ku do t duroj, i paraprin vdekja. E tr drithin e vjedhur nga populli e kan drguar n Mal t Zi, nga ku, si theksojn vet partizant, do t jepet rezistenca e fundit kundra ushtris anglo-amerikane. Shklqesi, aj popull i vuajtur i Dardanis, i cili pr shum koh nuk

Organizata "Besa Kombtare". Kuvendi Kombtar: Kryetar i kuvendit t organizats "Besa Kombtare" I.B. / Imer Berisha-vrejtja jon/ Kryetar i Kuvendit t Ushtris Kombtare, I.B. Antart e kryesis prezent: 1. Mulla Iljaz Broja, 2. Hysen Bajraktari, 3. Ndue Preli, 4. Feriz Boja /Valin Flamuri, 5. Ndrec Lleshi / Agib Bosatari/, 6. Mehmed Aga / Shpresim Fitimi/, 7. Sokol Dini, 8. Sa Gaca, 9. Zeqir Lutani /Kuptim Vllaznimi/, 10 Barlec Rogani, 11 Jetullah Rezalla, 12. Zef Doda. Nga malet e lira t Dardanis, 22 tetor, viti 1945

DOSJE
44

Si prfundoi familja Jashari pas grilave

Demonstratat e Kumanovs ishin shtytse dhe bn jehon t madhe edhe n shtypin ndrkombtar t kohs dhe pas tyre pati edhe organizim t demonstratave n Gostivar dhe orvatje pr t demonstruar edhe n Tetov
Nga Safet Hyseni
Ishte viti 1988. N praktik ishte krijuar bindja se ka dy lloj popujsh, pjestart e njrit ishin shpallur nga pushteti si engjj e tjert mkatar. Pushteti krijonte t gjitha parakushtet q t mbaj gjall metodn e lufts s hapur kundr shqiptarve duke luftuar kulturn, traditn, historin, gjuhn dhe pr kt kishte shpikur t ashtuquajturat paralele t prziera, ku msimi do duhej t zhvillohej vetm n gjuhn maqedonase. Metoda e till, apo m mir thn, paralelet e prziera bnin zvendsimin e gjuhs shqipe e cila tani m ishte shpall si gjuh armiqsore. Ai i cili dgjohej q t fliste shqip n nj rreth ku kishte edhe t nacionaliteteve t tjera apo n ndonj institucion prfundonte si armik i sistemit dhe vlerave themelore t revolucionit socialist. LKJ kishte sjell konkluzione e rezoluta me detyra t posame pr t zbuluar e dnuar t gjith ata q tentojn t rrnojn vllazrim-bashkimin dhe vlerat e revolucionit socialist. Shkolla shqipe tani ishte shpallur si erdhe e nacionalizimit e separatizmit shqiptar, e cila prodhonte irredentist e armiq t shtetit. Secili msues, student, nxns, bujk apo puntor q nuk do merrte guximin q t dnoj demonstratat e vitit 1981 dhe nuk do paraqes ndonj dukuri si vepr apo burim t nacionalizmit shqiptar, do llogaritet si armik i shtetit dhe i sistemit. Komunistt, shovinistt dhe nacionalistt e ngjyrimeve t ndryshme i shfrytzuan deri n maksimum vendimet dhe rezolutat e komiteteve dhe organizatave par-

N kmb nga e djathta: Nexhmedin Jashari -Kumanov, Adem Berisha -Kosov, Ramiz Ameti -Kosov, Xhemal Maroshi - Kosov, Bilal Sherifi - Tetov Ulur nga e djathta: Sakip Jashari - Kumanov, Xhemail Jashari - Kumanov dhe Imerli Bekteshi -Gostivar

tiake dhe me punn e tyre t palodhshme pr nj koh shum t shkurtr i mbushn burgjet me shqiptar t shtresave t ndryshme. T gjith ata profesor, student, nxns, bujq, t papun dhe puntor t cilt do marrin guximin dhe do kundrshtojn veprimet e tilla antishqiptare do gjinden pas grilave. Nuk kishte edicion lajmesh ditore ku nuk do flitej pr armiqt shqiptar, nuk do ket dit ku n bankn e t akuzuarve nuk do ulet msuesi, studenti, puntori, nxnsi apo intelektuali shqiptar, e me kt ishte vn n shnjestr e gjith vlera e tyre si n art, gjuh, kultur, ndrsa historia e tyre ishte shpall e tra armiqsore q

nga koha e Sknderbeut. LKM-ja kishte shkuar aq lart sa q me an t paraleleve t prziera mohonte ekzistimin e nj gjuhe q e flisnin nj e treta e popullsis q jetonte brenda kufijve t republiks. Po kta komunist kishin sjell vendim q t prekte edhe n traditn e jets s shqiptarve dhe pr do dit rrnonin mure e avlli q i kishin ndrtuar me djersn e tyre. N nj gjendje t till, nj grup qytetarsh shqiptar t Kumanovs do e kundrshtojn hapur si veprimin e par, at t paraleleve t prziera, por edhe rrnimin e mureve dhe t avllive t cilat po t njjtn koh morn edhe nj viktima. Me kt rast Prokuroria publike e
28 Maj, 2010

DOSJE
qarkut do thur aktakuzn nr. 126/88 t dats 23.XI.1988 kundr Liman Jasharit, i lindur m 8 prill t vitit 1941 n fshatin Zhegr t Gjilanit, i cili jetonte n Prishtin i punsuar n Qendrn e studentve n Prishtin. Limani m prpara i ishte dnuar penalisht nga Gjykata komunale pr "fshehje t veprs" me nj vjet burg. sht arrestuar m 28 nntor t vitit 1988. I akuzuari i dyt, Ridvan Jashari, i lindur n vitin 27 shkurt t vitit 1964 n Kumanov, i papun me shkoll t mesme do arrestohet me dat 16 dhjetor t vitit 1988. I akuzuari i tret do jet Nexhmedin Jashari, prind i katr fmijve t mitur, i lindur m 17 maj t vitit 1957 n Kumanov, i papun, do arrestohet m 11 dhjetor t vitit 1988. I akuzuari i katrt Sakip Jashari, i lindur m 29 shtator t vitit 1962, me shkoll t mesme, i punsuar, prind i dy fmijve t mitur sht arrestuar m 8 dhjetor t vitit 1988. I akuzuari i pest ishte Xhevat Jashari, i lindur m 15 dhjetor t vitit 1960, i papun, me shkoll t lart ekonomike, do arrestohet m 14 dhjetor t vitit 1988. Prokuroria publike t lartprmendurit do i akuzoj pr vepr penale nga neni 134 alineja 3 n lidhje nga alineja 1 i LP i RSFJ-s. "Grupi familjar do akuzohet pr urrejtje ndrnacionale, ndrfetare, se ka br prarje, mosdurim ndrnacional n mes t popujve jugosllav dhe kombsis shqiptare, prarje dhe fyerje me ka ka ndikuar q popujt jugosllav t ndihen t rrezikuar nga veprimet e tyre" thuhet n aktgjykimin e shkalls s dyt nr. 20/89. Kshilli gjyqsor, duke iu prmbajtur akuzs s prokuroris ka sjell aktgjykimin nr.93/88 t dats 10 janar t vitit 1988 pr ka t akuzuarit i shpall fajtor me kualifikimin e prokuroris publike dhe Liman Jashari do dnohet me 10 vjet burg t rnd, ndrsa t akuzuarit Raidvan, Nexhmedin dhe Sakip Jashari me nga 8 vjet burg t rnd, kurse Xhevat Jashari do dnohet me 6 vjet burg t rnd. Gjyqi t gjith t akuzuarit do i dnoj q t paguajn edhe nga 50.000 dinar paushall dhe t paguajn harxhimet e gjyqit n lartsi prej 250.000 dinar. Gjyqi i shkalls s dyt apo Gjykata supreme RSM bn kinse korrigjimin e dnimeve dhe Liman Jashari dnohet me 9 vjet burg, ndrsa Ridvan Jashari, Nexhmedin Jashari dhe
28 Maj, 2010

hheqjen e lart t Shqipris. Ai n do takim me t akuzuarit e tjer por edhe n vende publike ka folur pr gjendjen e rnd t popullit shqiptar n RSFJ e me theks t veant pr gjendjen e shqiptarve RSM. Shqiptart n RSM jan n shnjestr t shovinistve dhe nacionalistve sllav me ka atyre iu mohohet historia, kultura, tradita, gjuha dhe nuk kan t drejta sociale dhe t drejtn pr pun. I akuzuari Ridvan, Nexhmedin, Sakip dhe Xhevat Jashari n vern e vitit 1988 me veprn e tyre propaganduese kan br vepr nga neni 134 aline 1 urrejtje dhe prarje, mosdurim nacional e fetar. N muaUluir nga e djathta: Safet Shabani Krov, jin gusht ata kan mbajt disa Nexhmedin Jashari - Kumanov N kmb nga e djathta: Xhevat Jashari takime me Liman Jasharin pr Kumanov, Qamil Aliu - Krov prgatitjen e demonstratave armiqsore. Me dat 5 gusht RidSakip Jashari me nga 5 vjet burg, kurse van Jashari dhe Nexhmedin Jashari kan marr vendim q t shkojn n Beograd Xhevat Jashari me 3 vjet burg. Liman Jashari, puntor n konviktet pr t marr pjes n nj demonstrat e studentve n Prishtin shpallet fajtor se kundr paraleleve t prziera dhe rrnimn vern e vitit 1988 bashk me Sakip it t mureve q ka marr RSM-ja. M 29 Jasharin ka brpropagand dhe mbjell gusht t akuzuarit Ridvan Jashari, urrejtje nacionale dhe fetare, ma ka ka Nexhmedin Jashari dhe Sakip Jashari ndikuar n krijimin e hendekut mes pop- kan marr pjes n demonstratat ullit maqedonas dhe kombsis shqiptare armiqsore q krkonin t msohet n q jeton n territorin e RSFJ-s. Ka orga- gjuhn shqipe, me ka kan krijuar urrenizuar q t'i kundrvihen rrnimit t jtje dhe kan fyer ndjenjat e popullats mureve prreth shtpive dhe iu maqedonase. Parullat "Kemi profesor", kundrvn dhe ka organizuar rezistenc "Duam shkolla shqipe", "Kemi nxns" t hapur pr formimin e paraleleve t organizata komuniste i ka cilsuar si prziera kshtu q m dat 29 gusht 1988 armiqsore dhe kundr vllazrimRidvan Jashari dhe Nexhmedin Jashari, bashkimit. Kto parulla kan krijuar kan marr pjes n demonstratat armiq- ndasi n mes t popujve t Jugosllavis sore n Kumanov, duke thirr parullat dhe kombsis shqiptare q jeton n ter"Duam shkolla", "Kemi kuadr", "Kemi ritorin e RSFJ-s. T gjith t akuzuarit profesor", "Kemi nxns" dhe m von jan marr me prgatitjen e "Demonstrats n kohn e ditarit televiziv n shtpin e armiqsore" ku kan krkuar shkolla Xhevat Jashrit edhe i kan komentuar shqipe dhe kan qen t vendosur q t dhe arsyetuar kto veprime dhe parulla bjn edhe bashkmendimtar se paralelet armiqsore, t cilat kan ofenduar ndjen- e prziera kan pr qllim shprnguljen e jat e popujve sllav dhe kan prish qetsin shqiptarve drejt perndimit dhe asimpublike. Me nj organizim t nj demon- ilim e tyre. Edhe pse gjuha dhe shkolla strate t till kan rrit urrejtjen dhe kan pasur mbshtetje n Kushtetutn prarjen dhe kan br vepr penale nga aktuale, shqiptart q prgatitn dhe morn pjes n kto demonstrata me neni 134 aline 1. I akuzuari i par Liman Jashari q dhjetra sish u dnuan me mbi 5 vjet burg nga viti 1980 dhe deri n arrestimin e tij dhe m se 100 pr kundrvajtje me nga 2 n vitin 1988 n baz t akuzs sistem- deri 6 muaj. Demonstratat e Kumanovs atikisht ka br propagand armiqsore ishin shtytse dhe bn jehon t madhe dhe me veprimin e tij armiqsor ka nxit edhe n shtypin ndrkombtar t kohs dhe ka br edhe bashkmendimtar t dhe pas tyre pati edhe organizim t tjer. Limani i ka arsyetuar demonstratat demonstratave n Gostivar dhe orvatje e vitit 1981 dhe ka propaganduar pr ud- pr t demonstruar edhe n Tetov.

45

KULTUR
46 GJUHSI

Pse u lan mnjan projektet pr pangegnishten?

Nga Dr. Rami Memushaj
Nevoja pr nj gjuh shqipe t njsuar (gjuh letrare a gjuh standarde) ka qen nj shqetsim i lvruesve dhe i intelektualve atdhetar shqiptar q nga Rilindja e kndej. Zgjidhjet e propozuara pr tia arritur ktij qllimi kan qen t ndryshme dhe n kt shkrim do ti cekim vetm prciptazi. Ktu do t ndalemi n projektin pr krijimin e nj gegrishteje letrare t prbashkt, t skicuar s pari nga Selman Riza dhe t ndjekur deri m 1964 n trojet shqiptare t ish-Jugosllavis, projekt q nj grusht publicistsh e gjuhtarsh duan ta jetsojn sot. N periudhn mes dy luftrave, shtja e nj gjuhe t prbashkt u b nj nga temat m t trajtuara n shtypin e kohs. Rrugt q propozoheshin pr kaprcimin e gjendjes kur shqipja lvrohej n tre variante, n variantin letrar tosk, q funksiononte si variant mbidialektor, dhe n dy variante gege (shkodranishtja dhe elbasanishtja), ishin tri: ngritja e njrit dialekt n lartsin e nj gjuhe shkrimi t prbashkt; shkrirja e t dy kryedialekteve n nj gjuh t prbashkt; dhe pranimi, pr arsye kompromisi, i nndialektit t Elbasanit, q shrbente edhe si gjuh zyrtare e shteti shqiptar t paralufts. Selman Riza, t cilit iu prkujtua 100vjetori i lindjes para disa muajsh, u prfshi n polemikat pr shtjen e gjuhs n fazn e par t veprimtaris s tij si gjuhtar. Idet e tij i parashtroi n shkrimin Shqiponja dhe shqipja (1936). Po n mnyr trsore pikpamjet pr kt problemin e gjuhs ai i shtjelloi n veprn Tri monografina albanologjike (1944), e cila pr nga thellsia e mendimeve dhe mnyra e argumentimit t tyre mbetet nj

Shqipria dhe Kosova jan sot kandidate pr antarsim n Bashkimin Europian dhe do shtet q pranohet n Bashkimin Europian duhet t prfaqsohet aty me nj gjuh standarde
model q nuk sht arritur as sot n studimet tona sociolinguistike. Ai u rendit n krah t atyre q e shihnin t largt krijimin e nj gjuhe letrare t prbashkt. Ideja themelore e mbshtetsve t ksaj rruge ishte se dialekteve t shqipes do tu duhej t ecnin edhe pr nj koh t gjat krahas njri-tjetrit si dy qet n parmend para se t shkriheshin n nj gjuh t vetme. Par nga largsia e 70 vjetve, del se pesimizmi i autorve n fjal pr rrethanat e athershme nuk ishte i pavend. Mendimin e tyre ata e mbshtetnin n argumente t rendit gjuhsor, letrar dhe politik. N kushtet e nj tradite letrare t degzuar q n fillimet e saj sipas dialekteve dhe kur shteti shqiptar mbulonte vetm gjysmn e trojeve etnike, krijimi i nj gjuhe t prbashkt letrare ishte vrtet nj utopi. Duke u bashkuar me ata q mendonin se i duhej ln kohs t vendoste gjithka deri n shkrirjen e dialekteve, S. Riza ndoqi nj rrug t ndryshme nga ajo e Aleksandr Xhuvanit, q punonte pr ngritjen e elbasanishtes n gjuh letrare t vendit. Sipas Rizs, shkaqet pr t cilat nj dialekt ia merr ann dialektit tjetr jan politik ose le-

trar. Duke mos u marr me faktorin politik, d.m.th. me shtetin, ai ndalet hollsisht te faktori letrar, duke vn n dukje se, edhe sikur Arbria t kishte pjell nj vigan letrar, si Dantja ose Petrarka, ky nuk do t kishte mundur t mposhte pa tjetr situatat e kristalizuara, gjendjet e bra t ngurta nga kalimi i kohs dhe nga prpjekjet kolektive. Sepse, nse Dantja dhe Petrarka e patn kt fat, kjo ndodhi ngaq me ta nisi edhe tradita e shkruar e italishtes. Kurse letrsia shqiptare n mesin e shek. XX kishte nj mosh gati 400-vjeare. Prandaj kt rrug t krijimit t gjuhs s bashk t shkrimit ai e mendonte t pamundur. Rruga tjetr pr krijimin e nj gjuhe letrare shqipe si nj lloj koineje kishte prkrahs jo t pakt. Nj ndr ta qe N. Resuli, i cili propozonte q gjuha e prbashkt shqipe t krijohej duke zgjedhur trajta nga t dy dialektet n prputhje me disa parime baz. Letrarishtja e prbashkt e propozuar prej tij do t kishte, ndr t tjera, hundorzim t zanoreve a dhe e t theksuar para hundoreve si dhe jorotacizm (ruajtje t n-s mes zanoreve si n gegrishte). Kt zgjidhje S. Riza e qorton ashpr, duke shkruar se gegtosknishtja eklektike e Resulit e prbne prej elementesh toskrishte edhe prej elementesh gegrishte asht nj orb. Prpjekjet pr ta sendrtuar kt gjuh eklektike, sipas tij, sishin gj tjetr prvese nj mozaik pa shij, nj amalgam pa karakter, nj mmligj e pacilsuarshme, nj monstrum linguisticum. Edhe sikur t ndodhte, kjo gjuh hibride do t pranohej me vshtirsi t madhe dhe mbase nuk do t prgjithsohej kur28 Maj, 2010

KULTUR
47

rn e kurrs. Sipas Rizs, t gatuarit bashk t dy kryedjalektevet pr t trajtuar nj idiom eklektike duhet luftuar a priori si nj kombinim artificial ase si nj przierje arbitrare. Pr t gjitha kto arsye, ai zgjedh nj rrug tjetr, at t ngritjes edhe t dialektit geg n nivelin e variantit letrar tosk. Pr kt zgjedhje ai prcaktohet q m 1936-n, kur thot: Shkabn e flamurit e kemi me dy krer. Gjuhn e kombit do ta kemi me dy kryedialekte, pohim q, i marr jasht kontekstit historik kur sht nyjtuar, sht vlersuar si nj prfundim fatalist apo si nj tez q i binte ndesh prirjes s prgjithshme konverguese t varianteve letrare t shqipes. Por, po t vihet n kontekstin historik kur sht thn, ky pohim nuk prbn nj herezi, prkundrazi, rruga e krijimit t nj varianti letrar pangeg duket se ishte zgjidhja m e mir e mundshme pr at koh. Sikurse u vu n dukje m sipr, Riza rolin vendimtar n krijimin e gjuhs letrare t prbashkt ua njeh faktorit letrar dhe faktorit politik. Nga kta t dy, faktori letrar, pr shkak t dy traditave letrare shum t vjetra, nuk mund ta luante kt rol. Edhe faktori politik, n rastin e shqipes, mund t luante vetm nj rol ndihms. N t vrtet, gjuht standarde krijohen kur piqen kushtet e duhura pr
28 Maj, 2010

nj gj t till, dmth. kur prputhen nj varg faktorsh politik, shoqror dhe kulturor. Po gjuhtart a mund t krijojn gjuh letrare? Pr kt le t ndalemi njher n situatn gjuhsore t Shqipris n kohn kur S. Riza shkroi librin tri monografina albanologjike. N vitet 3040 t shekullit t kaluar, lvrimi i shqipes karakterizohej nga nj shprpjestim i dukshm traditash letrare. Ndrsa nndialektet toske kishin 70 a njqind vjet q ishin shkrir n nj variant letrar ndrdialektor, me nndialektet gege nj gj e till nuk kishte ndodhur. Gegrishtja veriperndimore, e prfaqsuar nga shkodranishtja, me nj t lasht lavrim gjuhsuer dhe me nj t shklqyeshm lulzim letrar, qe larguar nga nndialektet e tjera veriore, duke u br e vshtir pr tu lexuar jasht mjedisit shkodran. Elbasanishtja, e shpallur si gjuh zyrtare e shtetit shqiptar, por e kundrshtuar me t madhe nga rrethet letrare shkodrane, q e patn quajtur at gjuh mushke, ashtu edhe nga toskt, sipas S. Rizs, nuk prmbante n vetveti as aq land fjalori, as aq trajta gramatikore sa nevojiten pr t prba (pa pjesmarrjen masive t ndngegnishteve tjera) nj mjet t mjaftueshm kumtimi kulturuer. Ndrsa kosovarishtja ishte letrarisht e paqenun dhe gjuhsisht ende e panjoftun

mir. Pr sa i prket ligjrimit t folur, Riza vren se nndialektet gege kishin psuar nj phonetic decay, dmth. n to rrgjimet e tingujve kishin shkuar pakrahasueshm m shenjueshm se sa nndialektet e tosknishtes. Dihet se n kushtet e mungess s shkrimit dhe t kontakteve krahinore e ndrkrahinore liria e ekzekutimit t formave gjuhsore nuk njeh kufi. Sidomos larg kishte shkuar n kt pik varianti veriperndimor i gegrishtes. Pikrisht, n ligjrimin e folur t Shkodrs e mbshteti, si na thot Namik Resuli, shkrimin e letrsis fetare Urdhri i Jezuitve, q e filloi veprimtarin e vet n Shkodr aty nga mesi i shek. XIX, pasi kjo qe rruga m e leht pr t prhapur n popull doktrinn fetare. Si rrjedhim, me braktisjen e tradits shkrimore t autorve t Veriut, shkodranishtja e shkruar u largua shum jo vetm nga toskrishtja letrare, aq sa edhe toskt e shkolluar e kishin vshtir ta lexonin e ta shijonin, po edhe nga varianti jugor i gegrishtes. N prputhje me iden mbizotruese n at koh se dialektet e shqipes do t ecnin pr nj koh t gjat krahas njri-tjetrit para se t njsoheshin, S. Riza mendonte se zgjidhja e problemit gjuhsor do t ishte jo krijimi i nj gjuhe letrare t prbashkt, po ngritja e gegr-

KULTUR
48
ishtes n lartsin e toskrishtes. Pra, pr t shkuar te shqipja letrare e prbashkt, duhej duke krijuar m par nj variant letrar gjithverior, pastaj ky variant, me mbshtetjen e shtetit, do t bhej gjuh letrare e gjith kombit. Pr kt arsye, Riza thot se vendosi q kt problem ta zgjidhi aktualisht vetm pr Gegnin. Konstatimi se ndngegnishtet kan evolvue me nj mnyr fort asynkronike dhe divergjente ndrmjet veti, shkruan ai, m ka frymzue me iden pr t sendrgjue nj gegnishte letrare e cila t jet prfundimi i bashkpunimit t ndngegnishtevet t ndryshme simbas kriterit, ku t jet e mundshme, t njajtsimit dhe, ku t mos jet, t gjegjsimit t drejtprdrejtshm me tosknishten letrare. Duke propozuar nj zgjidhje t ndryshme dhe origjinale t problemit t gjuhs letrare, Selman Riza vihet n rolin e planifikuesit t statusit t pangegrishtes; duke e sendrtuar sistemin e pangegrishtes, bhet planifikues i kodit t ktij varianti letrar; dhe, duke i zbatuar me rreptsi normat e ktij kodi n shkrimet e tij t periudhs 19441955, ai vihet n rolin e zbatuesit n praktik t pangegrishtes. Pangegrishtja e sendrtuar nga Selman Riza ishte n t vrtet nj variant letrar q e afronte shum gegrishten me toskrishten letrare. Ai e ndrtoi at tue mnjanue evolutat partikulariste dhe duke marr prej nndialekteve gege dukurit q e afronin m shum kt variant letrar me toskrishten letrare. Kshtu, pangegrishtja hiqte dor nga shnimi i gjatsis s zanoreve; ajo ruante -n e patheksuar n t gjitha pozicionet, duke iu afruar nj gjendjeje jo t largt kur nuk kishte pasur ndonj ndryshim ndrmjet dy kryedialektevet t shqipes. Si rrjedhim, ndryshimet kryesore mes dy varianteve letrare ishin t rrafshit fonetik: rotacizmi i toskrishtes dhe hundorsia e gegrishtes; gegizma ue dhe toskizma ua; shprzanimi (shurdhimi) n toskrishte i bashktingujve b, d, g etj. kur gjinden n fund fjale; gjegjsja sporadike geg. o tosk. a dhe ndonj tjetr ndryshim cikrrimtar. Sipas I. Ajetit, ant pozitive t pangegrishtes... duken sheshazi te elementet q e bjn at shum t afrt me koinen jugore, n plan t drejtshkrimit, n fushn e fonetiks, t gramatiks e t fjalformimit. Dhe vrtet, shkrimet e Rizs n kt variant letrar nuk paraqesin asnj vshtirsi n t lexuar. Ideja se Riza sht i vshtir buron jo nga ortografia e veant apo format gramatikore q prdor, por nga terminologjia e ndryshme dhe leksiku i tij disi i veant. A do t kishte pasur sukses projekti i pangegrishtes n Shqiprin politike sikur t ishte ruajtur statukuoja e paralufts? Analiza e t gjitha rrethanave t kohs t shpie n prfundimin se nuk kishte gjasa t pranohej. Nuk do t pranohej, sepse shteti shqiptar e kishte nj gjuh zyrtare, me t ciln ishte hartuar legjislacioni dhe tekstet shkollore, dhe nuk mund ta ndryshonte. Ve ksaj, edhe po ta pranonin toskt, ky variant letrar nuk do t tumirej nga vet gegt: as nga prkrahsit e elbasanishtes, as nga qarqet letrare shkodrane, t cilat ishin mjaft t dashuruara me variantin e vet letrar dhe mjaft refraktare ndaj elbasanishtes, t ciln e kishin kundrshtuar e stigmatizuar ashprsisht. N Shqiprin e paslufts, me pranimin e toskrishtes letrare si gjuh zyrtare, Botrore, kur shteti jugosllav, duke hequr dor nga politikat asimiluese dhe ndalimi pr m se tridhjet vjet i msimit n gjuhn amtare, njohu barazin e gjuhs shqipe n administratn shtetrore dhe lejoi hapjen e shkollave n gjuhn shqipe. Po n variant u shkrua shqipja n kto troje? Duke analizuar copza shkrimesh t vitit 1949 dhe t fillimit t viteve 50, R. Ismajli vren se m 1949 prdorej nj gegnishte e quajtur e mesme, mund t thuhet pa elemente q do ta shnonin si shkodranishte letrare apo si elbasanishte, assesi jo si kosovarishte, po m par si nj gegnishte e prgjithshme q n pun t drejtshkrimit afrohej shum me toskrishten letrare: nuk ka theksa, po prdoret zanorja fundore, nuk shnohen zanoret hundore etj. Meqense kjo mnyr shkrimi vrehej dhe n tekstet e Redaksis (s revists Jeta e ReR.M.) t vitit 1949, mund t mendohet se i till ishte orientimi i prgjithshm. Ky variant ishte pak

Pr sa i prket ligjrimit t folur, Riza vren se nndialektet gege kishin psuar nj phonetic decay, dmth. n to rrgjimet e tingujve kishin shkuar pakrahasueshm m shenjueshm se sa nndialektet e tosknishtes. Dihet se n kushtet e mungess s shkrimit dhe t kontakteve krahinore e ndrkrahinore liria e ekzekutimit t formave gjuhsore nuk njeh kufi. Sidomos larg kishte shkuar n kt pik varianti veriperndimor i gegrishtes.

prpjekja e Selman Rizs as u prmend m. Pranimi i toskrishtes si gjuh zyrtare e zbehu rolin e gegrishtes dhe ia rrudhi ksaj funksionet, pasi kjo pushoi s prdoruri si gjuh e administrats dhe e shkolls, pra humbi funksionin administrativ, q kishte qen m vendimtari pr prhapjen e saj. Standardizimi i gegrishtes n kohn kur elbasanishtja shrbente si gjuh zyrtare, do t kishte qen dika normale. Por, n rrethanat e reja, kur, krahas gjuhs zyrtare, prdoreshin edhe dy variantet letrare gege, kjo prpjekje do t ishte nj vepr jonormale dhe pa ndonj dobi, pr t mos thn nj shpenzim i panevojshm energjish njerzore dhe vlerash materiale. Ndryshe nga Shqipria politike, ku pas shpalljes s Pavarsis shqipja u b gjuha zyrtare e shtetit shqiptar, n trojet shqiptare n Jugosllavi gjuha shqipe u pranua si gjuh zyrtare rajonale vetm pas Lufts II

a shum pangegnishtja e Selman Rizs. Mirpo rezoluta e mbledhjes s 1415 nntorit 1952 pr caktimin e gjuhs s shkrimit t shqiptarve n RFJP vendosi t ndiqej nj rrug tjetr q i thellonte disi dallimet me variantin letrar tosk, gj q duket edhe nga vet teksti i rezoluts, n t ciln kjo zgjedhje arsyetohet me at q pakica kombtare shqiptare e RFPJ flet nji dialekt t gegnishtes, gjuha e shkrimit pr n nuk mund t jet vese gegrishtja. Nga prmbajtja e rezoluts, kuptohet se ajo prshkohet tej e ndan nga ideja e S. Rizs pr pangegnishten, ndonse gjuha e saj dshmon nj largim nga gjuha e librit Tri monografina... , e prdorur prej Rizs deri m 1955, kur autoritetet jugosllave e dbuan n Shqipri. Pra, pas Lufts s Dyt, n Kosov u paraqit mundsia pr standardizimin e gegrishtes, si nj pangegrishte e dal
28 Maj, 2010

KULTUR
nga shkrirja e nngegrishteve n nj koine dialektore. Por si rrjedhim i trysnis s pushtetit jugosllav q synonte krijimin e drejtshkrimit t veant dhe t gjuhs letrare pr shqiptart e Jugosllavis, n mnyr q t dalloheshin nga ata t Shqipris, n periudhn nga viti 1955 e deri te Ortografija e gjuhs shqipe e 1964-s u vu re nj shmangie nga projekti i 1952-shit, q rezultoi n largimin jo vetm nga mnyra e t shkruarit m 1949 (rishfaqen theksat, nyja e pashquar shkruhet jo nj, po nji), po edhe nga pangegnishtja e Tri monografinave... (pranohet dygjishmria, t ciln Riza nuk e kishte pranuar, fjalt me pastheksore jofundore shkruhen pa t kur del n rrokje t hapur (nxansi, fjalza, i dobti, e ndershmja, randsi dhe jo nxansi, fjalza, i dobti, e ndershmja, randsi si te Riza etj.). Kjo prirje e nxitur nga Beogradi n fillim t viteve 60 t shek. XX ia la vendin sults s Prishtins t prillit 1968 pr t pranuar pothuajse plotsisht t Projektin e drejtshkrimit t gjuhs shqipe (1967) t Tirans. Pra, edhe n trojet shqiptare n ish-Jugosllavi projekti pr krijimin e nj varianti letrar pangeg dshtoi. Sipas R. Ismajlit, q u ka kushtuar mjaft vend prpjekjeve pr standardizimin e gegrishtes, ... nj nga mungesat kryesore t projektit t Selman Rizs ishte ajo e forcs shoqrore q do t qndronte prapa tij pr ta shtyr m tej n jetn shoqrore. Pa t sht iluzore t bhet kadoqoft n nj fush t till. Ndryshe prej tij, ne jemi t mendimit se ky pohim vlen pr Shqiprin politike, ku ky projekt nuk do pati mbshtetje, por jo pr Kosovn dhe trojet shqiptare n Jugosllavi, ku deri m 1964 u ndoq ideja e Rizs pr nj gegrishte letrare. Heqja dor nga projekti pr standardizimin e gegrishtes n kto troje erdhi jo si rrjedhim i trysnis politike t Beogradit, problemin e gjuhs, ashtu si nuk sht shkencore t shfrytzohen thniet e gjuhtarve t brezit t kaluar duke i shkputur nga konteksti dhe koha kur jan shkruar. Nga ana tjetr, studimi i gjith korpusit t veprs s Rizs do t ndihmoj t shihet se si e ka shkruar ai shqipen n periudha t ndryshme t veprimtaris s vet krijuese, duke siguruar n kt mnyr nj dshmi t trthort pr evoluimin e mendimeve t tij rreth problemit t gjuhs s shkrimit. Prpjekjet e Selman Rizs pr krijimin e nj koineje letrare gjithveriore prkojn me periudhn kur shqipja lvrohej n tri variante letrare. Deri m 1952, kur boton n Prishtin veprn Fillimet e gjuhsis shqiptare, ai vijon t mbroj tezn e dualizmit kryedialektuer, pa u heq porse dor prej qllimit me reduktue kte dualizm n minimum. Pr periudhn tjetr mungojn t dhnat. Mnjanimi me dhun nga jeta shkencore prej vitit 1967 e derisa mbylli syt nuk na jep mundsi t ndjekim idet e ktij pionieri t sociolinguistiks shqiptare pr problemin e planifikimit t shqipes. Gjithsesi, zbraztia q krijohet nga rrethana e lartprmendur, mbushet nga leximi i veprs s Rizs. Ai vet shkroi n disa variante letrare: deri m 1944 shkroi toskrisht; pastaj, nga viti 1944 e deri m 1953, prdori pangegrishten e sendrtuar prej tij e tij pr tu rikthyer nga viti 1958 te toskrishtja letrare. Sikurse pohon gjuhtari A. Dhrimo, ai shkroi n gjuhn letrare edhe prpara Kongresit t Drejtshkrimit, edhe si pensionist, pas Kongresit t Drejtshkrimit, megjithse nuk u ftua n at kongres. Shkaku pse S. Riza hoqi dor nga projekti i vet, nuk qe frika e tij nga politika, pasi ky heretik i gjuhsis shqiptare nuk e njohu kurr frikn, por analiza dialektike q ai u bri zhvillimeve kombtare e gjuhsore t paslufts n trojet shqiptare. Ai nuk ishte nj gjuhtar i mbyllur n kulln e fildisht. Mendimi i tij gjuhsor ka evoluar prkitazi me evoluimin e rrethanave politiko-shoqrore n trevat shqiptare, gj q e pohon edhe vet n shtojcn e monografis, duke thn se pikpamjet e mija rreth problemit gjuhsor t vndit tn nuk kan mbetur t pandryshuara gjat gjith ndrkohs 19361944. Sa objektive qen analizat e S. Rizs pr problemin gjuhsor, pr kt vlen t vihet n dukje q, megjithse pa kurrfar komunikimi me Kosovn, qndrimi i tij prputhet plotsisht me qndrimin e studiuesve dhe t lvruesve t shqipes n trojet shqiptare prtej kufirit

49

lvizjes pr njsimin dhe thjeshtimin e ortografis, q mbshtetej n arsyetimin se gjuha shqipe asht nji, kudo q t flitet, pa marr parasysh se ka dy kryedialekte e disa nndialekte. Politika e afrimit gjuhsor u mishrua n Ortografin e vitit 1964, si projekti i drejtshkrimit t gegrishtes q konkretizoi afrimin e dy kryedialekteve t shqipes. N kt projekt ndiqet orientimi q t marrin zgjidhje shtjet drejtshkrimore me synime konvertuese, q n instanc t fundit favorizojn zgjidhjen pozitive t gjuhs letrare shqipe, duke prfunduar n t ardhmen n nj fizionomi njformshe. Ortografia e vitit 1964 sht njherazi edhe prpjekja e fundit pr njsimin e gegrishtes. M pas, n rrethet intelektuale shqiptare t ish-Jugosllavis erdhi duke u forcuar bindja se pr afrimin e varianteve t gjuhs s shkruar duhej njsuar drejtshkrimi, gj q u konkretizua n vendimin e Kon28 Maj, 2010

q ishte i interesuar pr thellimin e ndarjes gjuhsore t shqiptarve, as i ndikimit t Tirans zyrtare, e cila nuk kishte kurrfar mundsie t ndikonte, por pr shkak t ruajtjes s njsis kombtare nprmjet gjuhs. Megjithse pangegrishtja e Selman Rizs dshtoi, vepra e tij pr shtjet e planifikimit mbart vlera ende t pazbuluara, njohja e t cilave sht me rndsi pr kdo q vendos t shkruaj pr problemet e planifikimit gjuhsor t shqipes. Studimi i asaj pjese t veprs q trajton problemet e msiprme ndihmon pr t krijuar nj ide t qart pr evolucionin e mendimeve t tij sa u prket shtjeve t planifikimit gjuhsor. Nga studimi i veprs s tij do t kuptohen si duhet rrjedhat e planifikimit gjuhsor t shqipes dhe do t orientohet drejt edhe puna pr stabilizimin e kodeve t ndryshme t saj. Nuk mund t shfrytzohet kalvari i vuajtjeve t ktij gjuhtari pr t politizuar

KULTUR
50
shtetror, t cilt, duke nuhatur synimet prarse t Beogradit, vendosn t hiqnin dor nga projekti pr kodifikimin e drejtshkrimit t gegrishtes dhe t njihnin njzri si gjuh t vetn letrare gjuhn letrare t vendit m. Pra, kushdo q prpiqet t shoh me sy kritik fazn e dyt t planifikimit gjuhsor t shqipes, at t standardizimit, nuk mund t thot dika me vler, nse nga ndjekja e mendimit teorik dhe e ligjrimit t shkruar t S. Rizs nuk arrin t kuptoj pse ky gjuhtar kaloi nga ideja e nj shqipeje me dy variante letrare te pranimi i nj gjuhe t vetme standarde shqipe. Zhvillimet historike e kulturore n mbar trojet shqiptare q nga shpallja e Pavarsis e deri n fund t viteve 60 t shekullit t kaluar prbjn at tok rrethanash t paprsritshme q shpun n standardizimin e shqipes. Po t mos kishin qen kto rrethana fatlume, sot do t kishim dy gjuh zyrtare dhe 34 variante letrare, situat gjuhsore q do ti kishte ln pa pun antistandardistt tan q po botojn libra kundr gjuhs standarde, t shkruara n gjuhn standarde. Rasti i shqipes provon se standardizimi i gjuhs s kombeve me nj tradit jo t vjetr shkrimi nuk mund t ndjek rrugt n t cilat ka ecur standardizimi i gjuhve me nj tradit t lasht, ku rolin themelor e kan luajtur figura t shquara. Pra, standardizimi i shqipes nuk mund t ishte projekt i nj individi apo i nj grupi individsh, po fryt i nj marrveshjeje me baz shum t gjer, ku u prfaqsuan t gjitha trevat shqipfolse, e cila u b e domosdoshme kur e krkuan faktor t caktuar historik e shoqror. Nga ana tjetr, shkenca sociolinguistike ka treguar se shtetet kombtare kan nj nevoj t ngutshme pr nj gjuh standarde, q t prmbush t gjitha nevojat e komunikimit, si gjuh e administrats, e shkolls, e shkencs, por edhe e letrsis dhe e fes. Dhe standardizimi i shqipes ndodhi pikrisht n nj ast kur e krkonin nevojat kombtare dhe jo kur e deshn gjuhtart apo politikant, si rrahin t na mbushin mendjen kritikt pleq a riosh t standardit neve q i kemi prjetuar kto zhvillime si student, si msues dhe si studiues t gjuhs. Gjuht letrare t prftuara nga shkrirja vetvetiu e dialekteve ekzistojn vetm n kokn e profanve. Atyre nuk u prgjigjet asnj lloj realiteti gjuhsor. Po edhe gjuht dialektore q po prpiqen t sendrtojn n ditt tona disa mendje

Gjuha standarde shqipe funksionon sot si nj sistem mbidialektor, n t cilin, me kalimin e kohs, po bhet gjithnj e m i vshtir dallimi i prejardhjes dialektore t elementeve prbrs, pa folur pr at pjes t krijuar brenda vet ktij sistemi. Ndryshe nga sa mtojn disa grmues amator q kto vitet e fundit po thyejn penn pr t provuar se gjuha standarde sht e bunkerizuar, se merr frym vetm me nj mushkri, ajo merr frym me t dyja mushkrit.
provinciale, si gegrishtja e standardizuar a kosovarishtja letrare, t prkrahura moralisht a financiarisht nga qarqe antikombtare e antishqiptare, jan t destinuara t dshtojn. As prpjekjet pr modifikimin e njanshm t gjuhs standarde, si sht marrveshja m e fundit e dy Akademive, t Shqipris dhe t Kosovs pr mosshkrimin e -s s patheksuar dhe pr t futur infinitivin, nuk do t ken sukses. Sot n trevat shqipfolse veprojn shum qendra shkencore q merren me shqipen, si jan institutet e gjuhsis n t dy ant dhe universitetet n trojet etnike e n diasporn historike. Pa pjesmarrjen e ktyre qendrave shkencore, me prfaqsim t secils n do siprmarrje q ka t bj m shqipen standarde, pa prfaqsimin e shkrimtarve dhe t botuesve m n z t trojeve shqiptare, kto projekte jan t paracaktuara t dshtojn. Ashtu si u lan mnjan pr shkaqe madhore kombtare projekte shkencore serioze, si pangegrishtja e Rizs dhe gegrishtja e prbashkt e Prishtins. Pohimet e disa t vetshpallurve sociolinguist e psikolinguist t specializuar n shpelln e Mujit se fmijt duhet t msojn n shkoll gjuhn e nans, dialektin; boll ma me standardin, se varianteve dialektore duhet t u jepet e njjta pesh me gjuhn standarde, apo kinse eksperimentet q kan provuar se fmijt shkodran e kan shum t vshtir ta prvetsojn gjuhn standarde, a thua se fmijt vlonjat, myzeqar, korar, strugan etj. nuk kan

vshtirsi n prvetsimin e norms gjuhsore, jan anakronike dhe joshkencore. Gjuha standarde shqipe funksionon sot si nj sistem mbidialektor, n t cilin, me kalimin e kohs, po bhet gjithnj e m i vshtir dallimi i prejardhjes dialektore t elementeve prbrs, pa folur pr at pjes t krijuar brenda vet ktij sistemi. Ndryshe nga sa mtojn disa grmues amator q kto vitet e fundit po thyejn penn pr t provuar se gjuha standarde sht e bunkerizuar, se merr frym vetm me nj mushkri, ajo merr frym me t dyja mushkrit. Ajo sht e hapur ndaj prurjeve dialektore q e pasurojn dhe nuk e prekin skeletin e saj. Aq e vrtet sht kjo, saq mjafton t kujtojm panairet vjetore t librit, ku ve ndonj autori t tradits veriore, nuk ka libra t shkruar n dialekte. Dhe le t kujtojm edhe se ata q i bien gjuhs standarde, e bjn kt jo n dialektin e katundit t tyre, po n gjuhn standarde, me prjashtim t ndonj fraze apo fjale, si gegnishtja etj. Dmi i vetm i ktyre prpjekjeve kundr standardit, sht se shkaktojn nj harxhim t panevojshm t energjive krijuese, duke e zhvendosur vmendjen e studiuesve nga thellimi n studimin e shqipes, dhe krijojn njfar tymnaje q ndikon jo pr mir n praktikn e ligjrimit, sidomos n shkoll dhe n administrat. Shqipria dhe Kosova jan sot kandidate pr antarsim n Bashkimin Europian dhe do shtet q pranohet n Bashkimin Europian duhet t prfaqsohet aty me nj gjuh standarde. Teorikisht, Kosova, si shtet i pavarur, mund ta kishte rastin t prfaqsohej me nj gjuh tjetr. Por, duke u larguar gjuhsisht nga Shqipria, Kosova do t rrezikonte qenien e vet, pasi gjuha kosovare do t ishte mishrim i planit t vjetr t Serbis dhe nj ringjallje e shpresave t saj pr gllabrimin e ksaj krahine shqiptare. Kosova, ndonse e pavarur, sht vetm nj deg e trungut shqiptar dhe pikrisht kjo e bn antikombtare prpjekjen pr ta prer kt deg nga trungu i vet etnik. Duke u paraqitur t dy shtetet shqiptare dhe trevat shqipfolse jasht ktyre shteteve me nj gjuh t vetme, shtohen gjasat q brezat e rinj t politikanve europian t na shohin ashtu si jemi n t vrtet, nj komb i vetm, gj q mund t rezultoj n rikonfigurime t reja politike q do ti prfshinin gjith shqiptart n nj njsi t vetme administrative.
28 Maj, 2010

Eliza
tregon se ka gjak shqiptari
Se nuk duhet t prfshihesh n nj lidhje t nj shqiptareje, tregon edhe rasti i fundit me yllin e filmit Eliza Dushku, e cila prmes nj mesazhi n rrjetin social Twitter, i kishte drguar fjal krcnuese nj aktoreje tjetr, edhe pse tani ka rn pishman pr kt. Aktorja me prejardhje shqiptare Eliza Dushku, tani i ka krkuar falje yllit televiziv Vienna Girardi, pasi e kishte akuzuar at pr vardisje ndaj t dashurit t saj Rick Fox. Dushku i kishte drguar nj mesazh paralajmrues yllit t shout "The Bachelor" prmes Twitter-it m 18 maj, duke postuar nj foto t saj, ku ajo shihet duke ia ngulitur syt t dashurit t saj, ish basketbollistit t njohur, gjat shout "Dancing with the Stars". Ajo n mesazh i kishte shkruar: Vienna, do t t pres. Mbaj syt n mishin tnd. Mirpo, ylli i filmit But the "Bring It On" tani i ka ofruar nj krkimfalje Girardit, e cila sht e fejuar me Jake Pavelka, n prpjekje pr t dshmuar se ky mesazh ishte nj mahi dhe nuk ka dashur ta lndoj. Nuk kam dashur ta lndoj n nj asnj mnyr Vienna-n. Planifikoj q t vjel ca lule t freskta pr Vienna-n dhe ti krkoj asaj falje nse ia kam lnduar ndjenjat. Mesazhi im n Twitter, ishte paksa nj tallje, pasi un e di se ajo sht e fejuar me Jake Pavelka dhe e di se ata s shpejti do t martohen, ka deklaruar bukuroshja e Hollywood-it. Tani pr tani nuk ka ndonj prgjigje nga Girardi, edhe pse gjra t tilla mund t ndodhin n botn e shoubiznesit.

51

IMPULS
52

RODRIGUEZ N MSHIRN E ALKOOLIT

Michelle Rodriguez, e cila sht popullarizuar me rolin n filmin Fast and Furious, i sht bashkuar elits s Hollywood-it n festivalin e filmit n Cannes, ku sikurse shumica e t ftuarve, po knaqet n ndejat e mendura t nats. Michelle e shfrenuar nj nat m par paksa e kishte tepruar me alkoolin dhe pastaj sht fotografuar duke knduar dhe vallzuar n nj klub nate, ndrsa deri n fund t mbrmjes, ajo kishte marr edhe rolin e DJ-it, kshtu q ka argtuar t pran-

LEPURUSHA E VITIT

ishmit me remikset e saj muzikore. Kjo nuk ishte hera e par q Michelle e ka humbur kontrollin nga alkooli, por raportohet se ajo do nat argtohet deri n ort e hershme t mngjesit.

BURR SE JO MAHI
Spencer Pratt, ylli i i shout "The Hills", gruas s tij t famshme Heidi Montag, ia ndalon q t shikoj televizorin dhe t prdor kompjuterin. E vetmja gj q ajo bn, sht leximi dhe shkrimi i poezive, lutjet dhe loja me qent, sht lavdruar Spencer n nj episod t ktij shou. Motra e Heid-it, Holly n t njjtin episod sht grindur me Spencer-in, sepse e ka ofenduar nnn e saj, duke thn se ajo sht vetm nj vagjin e cila e ka lindur Heidin. Ajo e akuzon Spencerin se po i bn presion Heidit q t bj operime tjera plastike, n mnyr q t trheq sa m shum vmendjet e medieve.

Bukuroshja Hope Dworaczyk, sht shpallur si Lepurusha e Vitit 2010 e revists Playboy. Ajo sht paraqitur n festn e mbajtur n klubin e nats Rain, ku i sht dorzuar ky titull. Modelja e bukur kishte deklaruar se ka mbetur e befasuar me kt fitore, pasi ka qen nj konkurrenc mjaft e fort, ku mes garueseve ishin edhe Holly Madison, Jayde Nicole dhe Crystal Harris.

E KNAQUR ME FORMAT E TRUPIT

Kate Hudson ka deklaruar se ndjehet me vetbesim rreth formave t saj trupore, duke prfshir edhe mangsit e tij. Aktorja e bukur, e cila paraqitet n disa skena lakuriqe n filmin e ri The Killer Inside Me, gjithashtu ka sqaruar se nuk do ta lejoj djalin e saj Ryder 5-vje, q t jet me t gjat xhirimeve, pasi nuk dshiron q ai t shoh skenat e saj seksuale. Nuk jam perfekt. Mangsit jan aty. Njerzit do ti shohin ato, por un nuk brengosem pr kt, sepse kam besim n vete dhe jam e knaqur me format trupore q kam, ka deklaruar ajo pr medie.
28 Maj, 2010

IMPULS
Antaret aktuale t Sugababes, Heidi Range, Amelle Berrabeh dhe Jade Ewen, s bashku me studion e tyre, kan filluar veprimet ligjore kundrejt themelueses s grupit, Mutya Buena, pr t drejtat e prdorimit t emrit t grupit. Treshja aktuale s bashku me studion Island Records, kan hedhur n gjyq themeluesen Buena pr prdorim t emrit, ndrsa kjo e fundit nuk sht m antare e grupit dhe ka filluar karriern solo. As njra e as pala tjetr nuk kan t drejt ta prdorin emrin aktual, por, nse ndodh q Mutya Buena t fitoj t drejtat, ather ajo do t kishte mundsi t shiste CD, DVD dhe fanella pr fansat. Kompania jon e regjistrimeve e ka n pron emrin dhe nuk ka diskutime pr at se i kujt sht emri. Un nnshkrova me Mutyan disa vite me par, kshtu q emri sht i yni, theksoi njra nga antaret, Heidi Range.

53

SUGABABES n luft pr emrin

STONE NDIQET NGA DJEM T RINJ

Sharon Stone vazhdimisht ndiqet nga djem t rinj. Aktorja 52vjeare thot se jeta e saj e dashuris sht po thuajse jo-ekzistuese pr momentin, por nuk sht pr shkak t mungess s ofertave nga meshkujt, pasi nj mori personash n t 20-tat dshirojn t dalin me t, por ajo nuk sht e sigurt cilat jan synimet e tyre. Jeta dhe dashuria jan si oqean. Ndonjher batica sht brenda ndonjher jasht. Vrtet jam duke u ndjekur nga meshkujt n t 20-tat, shum, ka thn aktorja.

DUA T JEM HEROINE

Blake Lively dshiron t jet heroin pr nipat dhe mbesat e saj. Aktorja e serialit Gossip Girl sht duke u strvitur pr t luajtur rolin e problematikes Star Sapphire n filmin e ri Green Lantern dhe kalon me or n palestr pr ti dhn formn e duhur trupit t saj. E gjith far dua sht t jem nj heroin pr nipat dhe mbesat e mia. Do t jem tezja m cool ndonjher. Regjisorit i plqen kjo t luftojm nga afr dhe n mnyr t ndyr, ka thn 22-vjearja. Lively s fundi zbuloi se ka mbi 300 pal kpuc n dollapin e saj.

RYAN BHET REGJISORE

Meg Ryan do ta provoj veten edhe si regjisore. Aktorja e filmit When Harry Met Sally prpiqet t mbledh fonde ashtu q t mund t br regjin e filmit t saj t par, q shpreson t filloj xhirimet m von gjat ktij viti. Ne pritet t fillojm zgjedhjen e aktorve, por titulli i filmit ende sht i padefinuar derisa t sigurojm financimet e plota, ka thn Meg. Aktorja ka folur n Festivalin e Filmit n Kan dhe ka shfrytzuar kt ngjarje prestigjioze pr tu lidhur me producent dhe pr t biseduar pr projektin e ardhshm filmik.

LIFESTYLE
54

Regjimi i nj lkure t bukur

Ta lmosh s jashtmi lkurn, nuk sht si t prkujdesesh pr t s brendshmi. Rekomandohet regjim i veant i t ushqyeri pr lloje t ndryshme lkurash
gjesh? Pik s pari te peshku i deteve t ftohta (salmoni, trofta, toni, sardelja etj). Kam lkur t yndyrshme: Nse sekrecioni arrin deri aty sa t shkaktoj akne, mund ta marrsh edhe n form medikamenti zinkun. Por pr t paksuar shklqimin e yndyrshm n ball ose n hund, pr shembull, kshillohet nj meny e pasur me fruta deti, peshk, mli, biftek, por edhe t verdh veze. Kujdes: t konsumuara gjat t njjtit vakt, soja, misri dhe buka bllokojn thithjen e zinkut. B6 konsiderohet si nj nga vitaminat m interesante pr lkur t yndyrshme. Lkur e zbeht: Nse keni nj lodhje t shoqruar me rnie floksh dhe t kujtess, vshtirsi t prqendrimit, thyerje t thonjve... drejtohuni n nj laborator pr t br analizat e gjakut: ndoshta duhet t merrni hekur me kapsula. Prpara se t arrini atje, prpiquni ta prmirsoni shndetin e lkurs, duke konsumuar mish t kuq, mli, midhje dhe guaska, bizele t bardha dhe thjerrza. Evitoni ajin ose kafen gjat t njjtit vakt, sepse kto pije pengojn thithjen e prbrsit hekur. Kam ehre t zymt: Pr t favorizuar eliminimin e qelizave t vdekura, kshillohet prdorimi i nj produkti micro-peelind me acide frutash. Pr t knaqur nevojat me antioksidant, q jan t shumta te duhanpirsit, rekomandohet nj orgji frutash dhe perimesh. Lkura ime plaket: Asgj nuk mund ta ndal kohn, por duke e rregulluar orn sipas kohs mesdhetare, mund t shpresosh q ta shtysh afatin e rrudhave. Pr ta mbajtur veten mir, prdorni fruta dhe perime, vaj ulliri dhe vez.

PUNA JASHT ORARIT, KEQ PR SHNDETIN

Nse disa njerz i shmangen puns s teprt, ka t ngjar q trupi sht duke u prpjekur t tregoj dika. Nj studim i botuar n revistn evropiane mbi smundjet e zemrs, tregon se puna jasht orarit mund t jet keq pr shndetin. Rezultatet e studimit tregojn se njerzit t cilt do dit punojn 3 ose m shum or jasht orarit, jan 60 pr qind m n rrezik pr tu prekur nga probleme n zemr. Pr t gjetur lidhjen midis puns jasht orarit dhe smundjeve n zemr, shkenctart britanik morn n studim mbi 10.000 npuns t shrbimit civil n Londr. Gjat vzhgimeve, ata zbuluan se njerzit q duan t punojn shum jasht orarit hyjn n grupin e personalitetit t tipit A. Ata jan t prir pr t qen agresiv, konkurrues, t tensionuar dhe n prgjithsi konfrontues ndaj kolegve t tyre. Kto acarime jan disa faktor pr shqetsime n zemr. Ekspertt thon se faktor t tjer rreziku pr probleme n zemr jan edhe duhani, mbipesha dhe kolesterina e lart, prandaj studime t tjera nevojiten pr t prcaktuar prfundimisht lidhjet midis puns jasht orarit dhe shndetit t zemrs. Gjat studimit, gjithashtu u vu re se personat q punonin vetm nj ose dy or jasht orarit, nuk treguan ndonj shtim t rrezikut pr probleme n zemr.
28 Maj, 2010

Kam lkur t that: Kremrat nuk mjaftojn gjithmon pr ta prmirsuar lkurn e that. Hidratimi sht mnyra m e mir, pra t marrsh dhe t ruash ujin nn nj shtres lipidesh. N kt moment luajn rol t rndsishm dy acide t yndyrshme: omega 3 dhe 4. T part aktivizojn qarkullimin dhe sigurojn elasticitetin e venave, ndrsa t dytt e bjn lkurn t paprshkueshme. Ku ti

LIFESTYLE

EDHE MESHKUJT VUAJN NGA DEPRESIONI KUR BHEN PRINDR

Nuk jan vetm nnat t prira q t vuajn nga depresioni pas lindjes. Nj studimi i ri amerikan pohon se i njjti problem i prfshin edhe 10% t baballarve. Shkenctart pran Fakultetit t Mjeksis n Eastern Virginia n Norfolk, kan grumbulluar t dhnat nga 43 studime ku ishin dokumentuar 28.000 raste t depresionit t baballarve, nga tre mujori i shtatznis s gruas deri n ditlindjen e par t fmijs. N prgjithsi, sipas rezultateve, 10% e baballarve vuajn nga depresioni, disa muaj para dhe pas lindjes s fmijs. Derisa dihet se 30% e femrave mund t smuren nga depresioni pas lindjes, shum pak ka njohuri mbi gjendjen emocionale t meshkujve pasi bhen prindr.

55

SOLARIUMI SHKAKTON VARTSI

Ushtrimet q mund t bni n shtpi pr tu dobsuar

Mos u mrzisni nse nuk mund t paguani palestrn. Me ndihmn e disa ushtrimeve q do t bni n shtpi do t mund tu thoni lamtumir kileve t teprta
Ushtrimet e shoqruara nga nj diet e prshtatshme do tju ndihmojn t dobsoheni. Sipas lajmit t publikuar n adresn ehow.com paraqiten ushtrimet m popullore dhe m t njohura t cilat mund t realizohen n shtpi: Gjimnastika periodike: n kt lloj ushtrimi pjesn e pare bni nj nxehje t mire ndrsa n pjesn tjetr vazhdoni t ushtroheni n nj temp m t ngadalt. P.sh n fillim ngjisni shkallt fluturimthi (pjesa e shpejt) pastaj zbrisni posht (pjesa e ngadalt). Ndrsa nj shembull tjetr sht t vraponi pr nj minute mbi shiritin vrapues ose t ecni n nj temp t caktuar pastaj nj minute m von t ecni n nj temp m t ngadalt. Gjat 20 minutave realizoni nj ndrthurje mes tempit s shpejt dhe t ngadalt. Ky lloj ushtrimi do t jet m efektiv se vrapimi i shpejt pr 30 minuta. Strvitja e rezistencs: duke prdorur pajisje si shiritat e qndress apo pesha t ndryshme mund t prforconi muskujt dhe ti bni m elastik. P.sh prkulja muskulore realizohet n kmb apo ulur, pa lvizur shpatullat , duke sjell kraht e prkulur n brryla n nivelin e fytyrs. Mund t uleni dhe ngriheni duke prdorur shiritat e rezistencs. Ecja: ecja sht nj nga ushtrimet m t thjeshta. Nuk krkon ndonj lloj pajisjeje dhe sht nj ushtrim q mund ta praktikoni kur dhe ku t doni. Prve dobis q sjell pr zemrn tuaj ecja ndih-

Prkundr paralajmrimeve t vazhdueshme t mjekve pr dmet e rrezatimit npr solariume, nj numr i madh njerzish vazhdojn t shfrytzojn kt mnyr pr ti dhn ngjyr lkurs. Kjo nuk sht befasi thon ekspertt, pasi q solariumi shkakton vartsi. Nj numr i madh i femrave, por kohve t fundit edhe meshkujve, vendosin pr nxirjen e lkurs me an t solariumit, edhe pse ekspertt shum her kan thn q t mos ndodh kjo, ndrsa e reja m e fundit sht se solariumi shkakton vartsi nse shfrytzohet shpesh. Sipas shkenctarve, rrezitja n solarium shkakton sjellje t ngjashme t vartsis sikurse ajo tek alkoolikt dhe narkomant. Personat t cilt rregullisht shkojn n solarium, kan nevoj pr psikolog q t shmangin kt vartsi.
28 Maj, 2010

mon edhe n prforcimin e kmbve. Rndesa e kyit t kmbs apo t dors e vshtirson at. Duke ecur mund t dgjoni dika me MP3. Pr t prshpejtuar hapat duhet t ecni m shpejt. Prforcimi i muskujve t barkut: t gjith e dine sesi bhet ky ushtrim. Ushtrimi shrben pr t zhvilluar dhe forcuar muskujt n zonn e barkut. Prve ksaj sht nj ushtrim q mund t bhet pa ndihmn e ndonj mjeti. Shtrihuni n shpin dhe kmbt mbajini drejt. Vendosini duart pas koke dhe prpiquni t ngriheni aq sa t largoni shpatullat nga toka. Qndroni dy tre sekonda n kt pozicion dhe pastaj kthehuni prsri n fillim. Asnjher mos i hiqni duart nga koka sepse mund t keni probleme me qafn.

PROFIL 56 Nuk duket aspak si "seks bomba" e filmit "9 jav e gjysm". Shum gjra kan ndryshuar. sht shum m e bukur se ather, m e matur dhe m e dashur. Kujdeset pr vajzn, pr t drejtat e kafshve, jeton vetm dhe prej kohsh nuk bn pjes thuajse fare npr kronikat roz t gazetave

KIM BASINGER

Kim Basinger tani nuk duket aspak si "seks bomba" e filmit "9 jav e gjysm". Shum gjra kan ndryshuar. sht shum m e bukur se ather, m e matur dhe m e dashur. Kujdeset pr vajzn, pr t drejtat e kafshve, jeton vetm dhe prej kohsh nuk bn pjes thuajse fare npr kronikat roz t gazetave. Fjalia e par q thot sht: "Duhet t qeshim, sepse e qeshura t zgjat jetn, t sjell fat", ndrsa n t dytn pohon: "Duhet t pim uj, t bjm ushtrime, q t kemi nj jet t shndetshme". Teksa shtrngon shishen e ujit mineral shton m tej: "Natyrisht, rndsi kan edhe shum gjra t tjera, veanrisht

Biondja serioze e Hollivudit

energjia e brendshme". Kim, 57-vjeare e merr kohn me sportivitet. sht nj grua q e shikon jetn nga nj tjetr kndvshtrim, duke e zhvendosur m prpara, pikrisht aty ku panorama bhet m e qart. Nj ish-modele e "Eilin Ford" q fitonte mijra dollar n dit, por me ndrrn pr tu br aktore. Dhe kur mbrriti dita, e ajo u ndodh n Hollivud, nuk u shprblye kurr mjaftueshm nga fati. Mes filmave t saj mund t prmendim "Kurr mos thuaj kurr", nj debutim i madh n skenn hollivudiane, "I marrosur pr dashuri" i regjisorit Robert Altman, "Batman", "Terapi prfundimtare" dhe at t paharrueshmin "9 jav e gjysm", nj film striptizm nn muzikn e Xho Koker, q sht ngulitur thell n fantazit intime t shum ifteve. Kim e di mjaft mir, q ajo sken nuk ka pushuar
28 Maj, 2010

Kim ka qen e martuar me Alek Balduin dhe nga kjo martes solli n jet nj vajz me emrin Irland, q sht 15 vjee. "I kam kaluar t gjitha n jet, ashtu si shum njerz, por kam qen m me fat

PROFIL
rreth syve bhen pothuajse t padukshme nga shikimi i kthjellt. Ajo ka nj mnyr krenare pr ti treguar ato, nuk i vjen aspak turp, nuk na rezulton se jan "manipuluar" me ndrhyrje. "Nuk kam asgj kundr kirurgjis estetike, por pr mendimin tim, bukurin njeriu e ndien". Pikrisht pr kt arsye marka e mirnjohur "Lancaster" e ka zgjedhur para pak vitesh pr t prezantuar nj linj produktesh pr trupin, kundr rrudhave, ashtu si sht, pa gnjeshtra, me gjurmt e gjrave q kan kaluar, si ndodh zakonisht. "Slogani i fushats m plqen: shtoji jet moshs, jo t kundrtn". Pr t ruajtur bukurin, ajo pi gjithnj uj mineral dhe tregon: "Pr mua kryesore sht regjimi i rregullt n ushqim, un jam vegjetariane, edhe pse e adhuroj peshkun, veanrisht sushin. do dit bj gjimnastik dhe madje kam edhe nj trajner personal. Kam nj jet t shndetshme, por sigurisht q vetm kjo nuk mjafton. Ka edhe t tjera gjra t rndsishme q ndoshta ne nuk na bien shum n sy n jetn e prditshme, por q ndikojn mbi shndetin ton. Nse mbajm mri, inat, kemi zili, mendime t kqija, gjithka bie mbi ne dhe kjo sht shum e dukshme, prandaj gjithmon fal, sepse falja zbukuron t ardhmen". Sigurisht q nuk mund t rrim dot pa "rrmuar" edhe n jetn e saj personale, por Kim nuk ka shum dshir ta komentoj at. Nuk dshiron t flas pr Alek, por kuptohet leht q brenda ka pasur shum dhimbje, ishte nj prvoj e paprfunduar. Djaloshin e takoi n xhirimet e filmit "Biondja bukuroshe..." dhe e pranoi menjher. N vitin 1991 ajo u martua me t. Ather aktorja deklaroi se kishte gjetur qetsin dhe pr nj ish-vajz province me probleme t ndryshme, ai prfaqsonte shokun e komunikueshm dhe m kryesoren, jo nj armik. "Familja ka qen, sht dhe do t mbetet nj hallk kryesore e jetess. Nuk e kuptoj se ku sht ndryshimi, marrdhnia mes dy meshkujve apo dy femrave q ndajn nj projekt, ndeshen me t njjtat probleme dhe kan t njjtat lodhje t do ifti tjetr, t mbash dhe t edukosh nj fmij vetm sht nj sprov e vshtir pr do njeri. Sigurisht q duhet nj durim i madh, por femrave n t vrtet u krkohet perfeksioni n edukimin e fmijve. Do m plqente m shum nj shoqri solide, sesa nj jet e magjishme".

57

s prsrituri n kujtimet tona, gjysmhija, djersa, akulli, duket sikur gjithka sht ende ktu, duke u shembur e duke u djegur. "Jam e lumtur q ky film ka kontribuuar n zgjidhjen e shum konflikteve bashkshortore". Prgjigjet e saj jan ato t nj analisteje, sociologeje, jo ato t nj dive luksi me jetn mes bollkut. Kim mori mimin "Oskar" si aktorja m e mir jo protagoniste dhe "Globin e Art", nn interpretimin e Veronika Lejk, zonja e misterit, gjakftoht dhe e fort, por q nn petkun e asaj panorame kuptohej leht q nuk ndihej aspak mir. M pas, ajo ka luajtur disa role mediokre, por pa ndonj sukses t madh. Gjithashtu Kim ka qen protagoniste e nj ngjarjeje t shmtuar n filmin "Boxing Helena", dhe meq shtja prfundoi n gjykat, ajo e dmshprbleu regjisorin e filmit me nj shum prej tet milion dollarsh. Pr t paguar kt shum parash, ajo shiti Braseltonin, qytetin me 450 banor, t cilin e kishte bler pr 20 milion dollar n Xhorxhia, duke ndrruar se do t bnte nj Hollivud t vogl. Kim ka qen e martuar me Alek Balduin dhe nga kjo martes solli n jet nj vajz me emrin Irland, q sht 15 vjee. "I kam kaluar t gjitha n jet, ashtu si shum njerz, por kam qen m me fat. Pr t Zoti dhe e qeshura jan thelbsore. Me shikimin e saj brilant ajo flet pr vajzn dhe fmijrin e saj n Xhorxhia. "Ah sa m plqente dhe m plqen muzika, t gjitha llojet e saj, klasike, kauntri, rok. Kngt jan histori q nuk prfundojn kurr, nj tregim i gjrave q u kushtohet historive q kan ndodhur, madje q forcojn edhe zemrn. Rrudhat e vogla
28 Maj, 2010

PROFIL
58

ELVIS, MICHAEL & JIM

T vdekurit e gjall
Historia e muziks sht e mbushur me t pajet, q n fakt duhet t ishin ende gjall. Secili ka provat e veta: Jackson sht gjall, sepse ka shtat certifikata vdekje dhe ngjyra e ambulancs nuk ishte ajo e zakonshmja at nat. Vdekja e tij? Nj skenar pr ti shptuar bots s showbiz-it. Po Jim Morrison si vdiq? Mark David Chapman ishte vrtet personi i zgjedhur pr t eliminuar John Lennon? Po Kurt Cobain, a ka qen vrtet viktim e nj komploti?
Michael Jackson sht gjall dhe lufton mes nesh. Ai q e mbshtet sht Samantha Zolla, q m 25 qershor do t organizoj n Olimpikun e Roms, Memorial Tribute, nj koncert pr nder t tij. M 18 prill, n Milano, Zolla tha: Vdekja e tij sht nj fars, pr kt jan t bindur si CIA ashtu edhe FBI-ja. Michael sht mir dhe ka thn se nuk do t kthehet m. Fatkeqsisht nuk do t kemi rastin ta dim kurr nse ishte apo jo i ndrgjegjshm Michael Jackson pr gjith at trashgimi e vler t jashtzakonshme q i prcolli bots dhe njerzimit n vitet kur ishte gjall. Nj gj sht e sigurt, q albumet e tij do t jetojn shum gjat dhe do t jen pjes e ndryshimeve historike. Ikona e popit u shua n moshn 50-vjeare. Pas nj karriere t kurorzuar nga fama dhe suksesi, fshihej nj jet e trishtuar me nj fmijri shum t vshtir. Jackson u shua n prag t turneut t tij botror, eveniment i cili do t shnonte edhe rikthimin e madh n botn e muziks, pas shum vitesh munges, pr shkak t akuzave t pedofilis, problemeve me shndetin dhe nj jete personale shum t pafat. Historia e muziks sht e mbushur me t vdekur, q n fakt duhet t ishin ende gjall. Secili ka provat e veta: Jackson sht gjall, sepse ka shtat certifikata vdekje dhe ngjyra e ambulancs nuk ishte ajo e zakonshmja at nat. E prpikt ishte edhe videoja q u hodh n internet natn e vdekjes s tij. Vdekja? Nj skenar pr ti shptuar bots s showbiz-it. Po Jim Morrison si vdiq? Mark David Chapman ishte personi i zgjedhur pr t eliminuar John Lennon? Po

PROFIL
Kurt Cobain, a ka qen vrtet viktim e nj komploti? A u qllua vrtet pr vdekje John Lennon nga nj fans i mendur n vitin 1980 n Nju Jork? Doors. Sipas gojdhnave thuhet se ndoshta Pamela mund ti ket dhn heroin (q Morrison e urrente), duke i thn se ishte kokain. Duke qen se kishte pagjumsi, Jim ishte ngritur pr t br nj banj, m pas aty e kishte gjetur Pamela. Trupi i tij qndroi dy dit n nj arkivol t mbushur me copa akulli. M pas e vun n nj arkivol prej druri. Ceremonia mortore u zhvillua m 7 korrik. Pastaj pjesa tjetr sht e gjitha legjend. N Fran jan publikuar edhe libra me poezi, t shkruara pas vdekjes s tij. (Ginger Alden) n banjn e vils Graceland n Memfis, me pantallonat e ulura n fund t kmbve. Sipas disa personave, kngtari po hante nj hamburger gjigant, dhe si pasoj n vdekjen e tij ndikuan 14 lloje t ndryshme drogash q iu gjetn n trup dhe ushqimi i pakontrolluar, i cili e kishte br t shtonte deri n 160 kilogram. N kto kushte, shrbyesit e shtpis pastruan banjn para se t vinte ambulanca. Q ktu filluan t lindnin dyshimet e para. Mos vall kishte vrar veten? Apo kishte marr

59

VASKA E MORRISON-it

Historia prsritet. Jim Morrison, njlloj si Elvis Presly? Lideri i The Doors pr disa nuk ka vdekur, ashtu si mbreti i rokut. Ndoshta sepse vdekja, pr ata q kan ln gjurm n histori, sht e vshtir t pranohet. Sipas shokut t tij t grupit dhe nj prej miqve m t mir t kngtarit, Morrison e kishte nxitur vdekjen e tij n vitin 1971 dhe sot jeton me nj identitet t rrem n ishujt Sejshelles. Pr adhuruesit e muziks, as Elvis nuk ka vdekur. Ai sht gjall! Ashtu si Elvis edhe Morrison u gjet i vdekur n mngjesin e 3 korrikut t vitit 1971, n shtpin e tij n Paris. Gjithmon vdekja e drejtuesit t grupit The Historia prsritet. Jim Doors sht mbuluar Morrison, njlloj si Elvis nga shum thaPresly? Lideri i The shetheme dhe mistere. Doors pr disa nuk ka Asokohe Jim ishte 27 vdekur, ashtu si mbreti i vje, por tregonte pr rokut. Ndoshta sepse vdekja, pr ata q kan 57. E gjeti pa jet n ln gjurm n histori, shtpin e tij ish e sht e vshtir t dashura Pamela, e cila pranohet. Sipas shokut t vdiq gjithashtu pas tre tij t grupit dhe nj prej vjetsh nga nj mbidoz miqve m t mir t droge. Mbreti i muziks kngtarit, Morrison e rok ishte shtrir n kishte nxitur vdekjen e tij vask, ndrkoh q uji n vitin 1971 dhe sot ishte ngjyrosur me jeton me nj identitet t rrem n ishujt ngjyr t kuqe nga Sejshelles gjaku. Pamela nuk i lajmroi menjher mjekt, por e bri kt gj dy dit pasi lajmi kish marr dhen. Mjeku ligjor foli pr nj vdekje natyrore, duke mos e quajtur shum t domosdoshme autopsin. Kan qarkulluar thashetheme se Morrison vdiq nga nj mbidoz dhe se ai u smur n nj klub nate, por pas vdekjes s tij nuk doli asnj dshmitar, sepse kishin frik t prfshiheshin n shtje ligjore. Jimi-n dhe Pamela-n, nj nat para vdekjes s tij, i kishin par n kinema. M pas HAMBURGERI I ELVIS PRESLEY-t kishin darkuar n nj restorant kinez. Me tu kthyer n shtpi ishin zn ashpr Pr sa i prket vdekjes s kngtarit, me njri-tjetrin. Morrison, q kishte prob- q ndodhi m 16 gusht t vitit 1977, kur leme me frymmarrjen, nuk kishte Elvis ishte n moshn 42-vjeare, George pushuar s piri uiski. Pr tu qetsuar Nichopoulos (doktori i tij) sht shpreJim kishte ndezur videon pr t par nj hur n nj deklarat t kohve t fundit kaset t pushimeve q kishte kaluar me se shkaku i vdekjes nuk ka qen heroina. Pamin, nn muzikn e grupit The Elvis u gjet i vdekur nga e fejuara e tij
28 Maj, 2010

mbidoz? Mos vall e kishin vrar pr arsye se ai kishte qen i interesuar pr vdekjen e John dhe Bob Kennedy? Pr vite me radh ka qarkulluar nj audiokaset, ku Elvis thoshte se prse ishte shtirur sikur kishte vdekur. Shkrimtarja Gail Brewer Giorgio, me nj trilogji kushtuar fenomenit, u pasurua sa hap e mbyll syt.

INTERNET
60

Lojrat e fundit? Ato t rrjetit social, ku bjn pjes pothuajse 330 milion t regjistruar: nj form e re miqsie, biznesi dhe rreziku

Ethet e lojrave t rrjetit social

Do t ishte m mir t merresha me bujqsi apo t hapja nj restorant? T qetsohesha duke par nj akuarium me peshq, apo t vija baste pr nj shum t madhe t hollash n poker? Me ciln nga kto lojra t luaj? Ose m sakt me ciln nga kto lojra t rrjetit social mund t luaj? Q kur u shfaq n sken Facebook-u, edhe lojrat nuk jan m t njjtat. Nga lojra t papreferuara q ishin, jan br m t bukura dhe trheqse. Mund t luash online me miqt e tu dhe miqt e miqve, duke ndihmuar njri-tjetrin se her sht nevoja. Avantazhi i ktyre lojrave sht se mund t njihesh me njerz nga e gjith bota. cial (konkretisht Facebook, ose MySpace) dhe t shkarkoni lojn q dshironi. Nuk ka ndonj filozofi t madhe: mund t luaj me videolojra edhe ai q nuk ka guxuar ta bj m par. N fakt ndryshe nga ato realet, perimet virtuale kan nevoj vetm pr pak kujdes dhe ndonj klikim. Pastaj ai q ndodhet n vshtirsi mund t mbshtetet te ndihma e fqinjve, ose m sakt miqt e Facebook-ut, q edhe ata jan pjes e lojs. Jan ata sekreti i suksesit t Farmville: kjo lloj loje sht krijuar n at lloj mnyre q t kujdesen t tjert pr tokn dhe fermn tuaj e t pjestarve t tjer kur ju jeni online. Sa m shum miq t keni, aq m i mir sht pozicioni juaj n klasifikimin e lojs.

LIDHJET
Mundsia e bashkpunimit me fqinjt sht pikrisht avantazhi q i bn lojrat e rrjetit social m t bukura dhe trheqse n krahasim me ato q ishim msuar t luanim deri tani, shpjegon nj docent psikologjie dhe komunikimi n Universitetin e Milanos. N fakt kur luajm jemi t prirur t knaqim nevojat tona. Lojrat e rrjetit social, prve nevojs q kemi pr tu ndier t realizuar, duke provuar aftsit tona, tipike e t gjitha videolojrave, t lejojn t knaqsh veten dhe t tjert. Fakti q mund t ndihmojm miqt e ngusht t arrijn rezultate t knaqshme, forcon lidhjet sociale.

OBORRI I SHTPIS
Pr t par rndsin e ktyre lojrave t rrjetit social mjafton t bsh nj xhiro n fermn virtuale t Farmville, q duke klikuar faqen e Facebookut ka br pr vete n pak muaj 83 milion persona n bot. Farmville sht nj loj, qllimi i s cils sht krijimi dhe kujdesi pr nj ferm. Pr t luajtur mjafton t regjistrohesh n nj rrjet so-

M THUAJ SI LUAN DHE...

Edhe pse sht nj nga lojrat m t famshme Farmville nuk sht loja e vetme e rrjetit social. Mbi 300 milion persona kan zgjedhur t luajn me Cafe World, nj restorant virtual, ku duhen prgatitur dhe shrbyer simite. T tjer i jan prkushtuar Zygna Poker, lojs poker. Natyrisht q n rrjetet sociale mund t gjesh lojra nga m t
28 Maj, 2010

INTERNET
* 3.6 miliard dollar do t jet fitimi i lojrave t rrjeteve sociale brenda vitit 2012 * 43 vje sht mosha mesatare e lojtarve t ktyre lojrave * 95 pr qind jan personat q luajn m shum se nj her n jav * 55 pr qind e lojtarve jan femra * Sekreti i suksesit sht mundsia pr t bashkpunuar me miqt

61

ndryshmet dhe pr t gjith tipat e njerzve: nj nga lojrat m t njohura t rrjetit social (dhe tepr t diskutuara) sht Mafia Wars, q rezulton t jet loja m e preferuar pr 25 milion t regjistruar n Facebook. Kjo loj konsiston n arritjen e numrit m t madh t miqve, pr t formuar m pas nj band gangstersh kriminel me baz n Itali. Nj loj tjetr sht q t kujdesesh pr nj kafsh, duke i gjetur nj ambient t rehatshm pr t jetuar. A keni dgjuar ndonjher pr dy peshq rival? Ndoshta ju duket pr t qeshur, por sht e vrtet, madje jan protagonist t dy lojrave rivale t rrjetit social: Happy Acquarium dhe Fishville, t dyja me nga 20 milion fansa n Facebook. Por kto dy lojra nuk jan t vetmet: Cafe World sht rivale me Restaurant City, ndrsa Farmville me Farm Town dhe Country Life.

45% q t lirohen nga stresi, 43% q t zn kohn e lir dhe 32% q t ushtrojn mendjen. Por ka edhe nga ata q i prdorin lojrat e rrjetit social pr t qndruar n kontakt me miqt (24%). N fakt, n baz t lojrave t rrjetit social qndron miqsia. 62 pr qind e njerzve preferojn m shum t luajn me miqt e tyre, sesa me t huaj, ndrkoh q 57 pr qind e lojtarve kan msuar pr ekzistencn e lojrave vetm pasi kan marr ftesn e nj miku q ta provojn dhe nuk kan reshtur m: 39 pr qind e t intervistuarve praktikojn nga 3 deri n 5 lojra.

MILIONA ZBAVITJA Sipas nj studimi t publikuar nga Popcap Game dhe t realizuar n Shtetet e Bashkuara dhe Britani, 55 pr qind e lojtarve t rrjetit social jan femra. Mosha mesatare e tyre sht 43 vjee. N Shtetet e Bashkuara 46 pr qind e lojtarve sht mbi 50 vje, ndrsa vetm 6% jan n moshn 20 vje. 95 pr qind e t intervistuarve luan shum her n jav dhe n 61% t rasteve nj loj zgjat 30 minuta (vetm 10% e lojtarve arrijn t rezistojn deri n tri or). 53 pr qind luajn q t argtohen,
28 Maj, 2010

Ajo q t bn vrtet prshtypje nuk sht prhapja e lojra (t lin-

dura para tre vjetsh, m 2007-n), sesa numri i individve q luajn: vetm duke mbledhur t regjistruarit e par n 20 lojrat e Facebookut, fenomeni do t prekte mbi 330 milion lojtar n t gjith botn. Nj shifr ekuivalente me banort e SHBA-s dhe Kanadas. Sipas revists Business Week, brenda vitit 2012, fitimi i lojrave t rrjeteve socialeve do t ket 3.6 miliard dollar. Por si ia bjn kto lojra t gjenerojn kaq shum t ardhura? Thjesht duke shfrytzuar formuln freemium, ose m sakt i trheqin njerzit ngaq jan falas, m pas u propozojn lojtarve t blejn me t vrtet ato produkte me t cilat i trheqin.

Sipas revists Business Week, brenda vitit 2012, fitimi i lojrave t rrjeteve socialeve do t ket 3.6 miliard dollar. Por si ia bjn kto lojra t gjenerojn kaq shum t ardhura? Thjesht duke shfrytzuar formuln freemium, ose m sakt i trheqin njerzit ngaq jan falas, m pas u propozojn lojtarve t blejn me t vrtet ato produkte me t cilat i trheqin

KUZHIN
62

MBLSIR ME DREDHZA

Prbrsit pr 4 racione: * 175 g makarona guask * lug gjelle me vaj ulliri * 1 kokrr qep e grir * 2 gjethe selino t prera * 1 spec jeshil i prer * 125 g bizele t ngrira * 1 lug aji majdanoz i freskt dhe i grir * 1 konserv peshku ton

Tav me makarona dhe peshk ton

Prbrsit pr gjasht persona *6 vez *12 lug sheqer *12 lug vaj *12 lug miell *Aditiv pr brum Pr zbukurim 1 qese puding dredhzash 1 pako xhelatin 150 ml uj 3 lug sheqer 150 gr dredhza

Prgatitja: 1. Ngroheni paraprakisht furrn deri n 190 grad C. 2. Gatuajini makaronat, sipas udhzimeve n paket dhe kullojini. 3. N nj tigan q nuk ngjit, ngrohni vajin e ullirit. Skuqeni qepn pr tri minuta, derisa t bhet e tejdukshme; m pas shtoni selinon, specin dhe bizelet. Vazhdoni gatimin edhe pr pes minuta t tjera. 4. Prgatitni salcn e bardh. N nj tigan shkrini gjalpin. Hidhni n t miellin e misrit, m pas shtoni ngadal qumshtin, gjithnj duke i przier n nj nxehtsi t ult ose mesatare, derisa masa t trashet. 5. N nj tav pjekjeje shtroni nj shtres t holl zarzavatesh. Mbulojini me nj shtres makaronash dhe m pas vendosni peshkun. Mbi t shtoni nj shtres salce t bardh, kujdesuni t hidhni erza n do shtres. Prsriteni kt proces, duke prfunduar me shtresn e salcs s bardh. 6. Tavn vendoseni n furr dhe lreni t piqet pr 20 minuta.

Prgatitja: Tunden vezt me sheqer, derisa t krijohet nj shkum e qndrueshme. Duke vazhduar ta przieni shtoni vajin. M pas hidheni miellin dhe aditivin pr brum. Masa derdhet n tepsi t lyer me yndyr e t prmillur dhe futet ne furr. Pasi t ftohet sipr hidhet pudingu i prgatitur m par sipas udhzimit ne qese. M pas rradhiten dredhzat sipr pudingut dhe n fund hidhet lngu i vakt i xhelatins, i cili prgatitet si n vijim: vlohet uji s bashku me 3 lug sheqer, n ndrkohe e zbusim xhelatinn me pak uj dhe ia shtojm sherbetit. mblsira e prgatitur futet n frigorifer q t mpikset xhelatina. Shnim: Kjo mblsir mund t prgatitet edhe me pem tjera t stins.

SALLAT ME ZARZAVATE
Prgatitja Patllxhanet, domatet dhe specat verini mbi telin e furrs, telin ne pjesen e zgars dhe n rreshtin m posht vini nje tepsi (mund te pikojn). Furrn gradojeni tek ajo pr zgare me 250'C. Pasi t piqen qrojini, pritini dhe shtrydhiani ujin. Pastaj shtoni pjesen tjeter te perberesve dhe perzini.

Prbrsit: * 1 kg patllxhane * 2 domate mesatare * 2 speca te kuq * 2 thelpinj hudhr * qep te njoma/ jeshile * majdanoz * koper * limon * vaj
28 Maj, 2010

Koha

Arena
BURIM ME UJRA T NXEHTA

BOTIM I PRDITSHM (shq.)

XHEZ KNGTARJA, FICXHERALD

JOD, VOLT

LLOJ BIME HELMUESE (bot.)

I PASUR ME DIJENI

ROMANI M I NJOHUR I DANIEL DEFO-es (1719)

63

FUTBOLLISTI URUGUAIT, REKOBA TRUP GJEOMETRIK N BRENDSI SHKRIMTARI YN, PJETR INSTITUTI

LUM N MAROKO

ENERGJI

KOH E CAKTUAR

F. G.

NN (turq.) MBRETRESH E EGJIPTIT T VJETR Autor: SHKLZEN MUSTAFA KNGTARJA JON, ISTREFI NJ SPORT LUFTARAK, ....BOKS LUM N UKRAIN FURRA KU PIQEN TJEGULLAT

TORI SPELING AMNOR ZERO LUM N INDI

MENDIMI Q NA LIND

OSMIUM

AKTORJA AUSTRALIANE NGA FOTO Q I PRKET ATIKS REGJISORI JAPONEZ, KUROSAVA LIMAN N JAPONI KNGTARI AMERIKAN, FRENK FOLS I RADIOS KUSAR, HAJDUT (gjerm.) EMR MASHKULLI FORC, FUQI AGJENSI GAZETARE.E INDONEZIS NJ YLL SULM VJETAR KORNIZ ISH TENISTI EK, LENDL BERILIUM KONSRUKTORI FRANEZ I AVIONEVE, KLEMANS PIJE ALKOOLIKE, VERMUT NOBELIUM PREFIKS ME KUPTIM I AVIACIONIT AGJENSI TELEGRAFIKE E HOLANDS PARTIA E BEHXHET PACOLIT ITHTARI I ETATIZMIT URAN NJ LLOJ I VEANT TREGU

VEPR E HOMERIT

SHUFR HEKURI N USHTRIME GJIMNASTIKORE

SIUJDHES N SKOCI

Arena

KAMPION

TON

I KOBSHM

LUM N MAL T ZI

MNYRA E VEPRIMIT

28 Maj, 2010

ZGJIDHJET: GEJZER, ALVARO, ZA, KUB, E, BUDI, TERMIN, ANE, TS, K, TNA, O, NIKOL KIDMAN, ODISEA, ATIK, REK, OMA, AKR, AJ, SPIKER, U, ARIANIT, AS, T,ANTARA, NO,ANUAR,ATAK, KOBTAR, IVAN,AVER,ABSINT, TARA, METODA