Milli Mcadele Srasnda Kurulmu Yararl/Zararl Cemiyetler..

Zararl Cemiyetler Aznlklarn Kurduu Zararl Cemiyetler zellikleri Nelerdir? Mondros Mtarekesinden sonra, ordunun terhis edilmesi ve devlet otoritesinin kalmamas zerine ortaya kt.Aznlklar tarafndan, igalci emellerine hizmet eden kurululard.Anadolu hareketine ve Trklerin milli devletine karydlar.Bu cemiyetlerin hepsi Rum Patrikhanesi tarafndan ynetiliyordu. tilaf Devletlerince ekonomik ve siyasi adan destekleniyorlard. Wilson lkelerine gre bulunduklar yerlerin kendilerine verilmesini istiyorlard. Mondros Mtarekesinin yedinci ve yirmi drdnc maddelerini uygulatmak istiyorlard. Mondros Atekes Antlamasnn 7. maddesi u ekildeydi : tilaf Devletleri gvenliklerini tehdit edecek bir durumun ortaya kmas halinde, herhangi bir blgeyi igal edebilecek. Mondros Atekes Antlamasnn 24. maddesi u ekildeydi: Alt Vilayet ad verilen yerlerde bir kargaalk olursa, bu vilayetlerin herhangi bir ksm igal edilebilecek. Cemiyetler Mondros Mtarekesinden sonra Trk ordusunun terhisinden cesaret alan baz aznlklar, Milli Mcadeleye kar bir takm cemiyetler kurmulard. Mavri Mira stanbuldaki Rum Patrikhanesi tarafndan kurulan bu cemiyet, Bizans mparatorluunu yeniden canlandrmak ve Ege Blgesinde ilerleyen Yunan ordusuna yardmc olmak amacn gdyordu. alma alan; Bursa, Krklareli, Tekirda, stanbul ve Bandrma idi. Yunan Kzlha, Resmi Gmenler Komisyonu, Rum okullarndaki izcilik kurumlar, Mavri Mirann emrinde alyordu. Trakya ve Yunan Komitesi Trakyann igalinden doan sorunlar Yunanistan asndan zmeye alan bir rgttr. Buradaki milli direnii ortadan kaldrmak ve tm Dou Trakyann Yunanistana verilmesini salamak temel amalaryd. Pontus Rum Cemiyeti Yunanistann milli rgt olan ve Yunanistann 1829da bamsz olmasn salayan Etnik-i Eterya Cemiyeti Trabzon ve dolaylarnda bir Rum Pontus Devleti kurmak amacyla Pontus

Rum Cemiyetini meydana getirdi. Kordos Cemiyeti Yunanistan tarafndan stanbulda Rum Gmenleri Merkez Komisyonu adyla kurduruldu. Dernee stanbul, Trakya, Trabzon, Marmara kylar ve zmir gibi yrelerde dzeni bozma, Yunanistandan gelen zel grevlileri Rum gmeni gstererek Dou Karadeniz dolaylarna yerletirme, bu yrelerdeki Rum aznl sayca oaltma grevi verilmitir. Ermenilerin Kurduu Cemiyetler Daha nceleri Ermenilerin kurmu olduklar Tanakstyun ve Hncak adl gizli rgtler milli mcadeleye kar ktlar ve igalcilerle ibirlii yaptlar. Ermeni Patrii Zaven Efendi de Mavri Miraya benzer bir rgt kurup Rumlarla ibirlii yapt. Zaven Efendi tarafndan kurulan bu cemiyetin ad, Rum-Ermeni Birlii Komitesi idi. Ermeni ntikam Alaylar da, Franszlardan aldklar destek ile Adana ve dolaylarnda faaliyet gsteriyorlard. Yahudi Cemiyetleri Yahudilerin ok byk bir ounluu blc almalarda bulunmad, ancak Makkabi Cemiyeti ve Alyans israilit Cemiyeti igalcilere destek verdi. Milli Varla Dman Cemiyetler zellikleri Nelerdir? Milliyeti amalara tamamen karydlar. Osmanlc ve hilafetiydiler. Baat Hrriyet ve tilaf Frkas etrafna toplanmlard. Anadolu hareketine karydlar. Ulusal rgtlere kar direni gstermilerdir. Manda ve himaye taraftarydlar. Hrriyet ve tilaf Partisi Kasm 1911de Trablusgarp Savann yaratt kaos dneminde Ahrar ve Mutedil Hrriyetperveran Frkalarnn birlemesinden olumutur. ttihat ve Terakki kart olan bu frka, bamszlarn ve gayr-i mslm mebuslarn desteiyle glendi. Frkann temel amac, ttihat ve Terakki iktidarn ykmakt. Programnda Osmanlcl, zynetimi, zel giriimi, merutiyeti ve liberal iktisat savunmaktayd. 1912 sopal seimleri ne kadar iktidarda kalan parti bu seimde ancak 6 milletvekilini Meclise sokabildi. Bundan sonra parti sk bir muhalefete yneldi. kdam ve Alemdar gazeteleri partinin yayn organ oldu. 1913deki Babali Basknndan sonra parti dalmaya balad. Mahmut evket Paa suikastndan sonra bir ksm parti mensubu yargland, idam edildi, Sinopa drgn edildi ve ordan Avrupaya kat.

Dier Cemiyetler Bu cemiyetler Mondros Mtarekesinden sonra Osmanl Devletinin bamsz yaayamayacan dnen, Milli Mcadeleye kar manda ve himaye yanlsydlar. Sulh ve Selamet-i Osmaniye Frkas Bu cemiyet milli mcadeleye kar kan Damat Ferit Hkmetini desteklemi, padiah ve halifeye bal kalmakla vatann kurtulacan savunmutur. Krdistan Teali Cemiyeti Mondros Atekes Antlamasndan sonra kurulan bu cemiyet Wilson lkelerinden yararlanarak zerk bir Krt devleti kurmak iin mcadele etmitir. Teali-i slam Cemiyeti galcilerle mcadele edilemeyeceini, bundan dolay halifenin etrafnda toplanmann gerekliliini savunmulardr. ngiliz Muhibleri Cemiyeti Bu cemiyetin bakan bir ngiliz din adam olan Rahip Fru idi. gallere kar koymann olanaksz olduunu savunan bu cemiyete Damat Ferit de ye idi. Wilson Prensipleri Cemiyeti lkeyi Milletler Cemiyeti ierisinde dier devletlerle eit haklara sahip bir varlk haline getirmek amacyla kurulmutur. Kurucularnn Amerika Birleik Devletlerinin manda ve himayesi altna girmekten yana olduklar bilinmektedir. Hrriyet ve tilaf Frkas ttihat ve Terakki Partisine dman olarak kan bu cemiyet, Anadoludaki milli kurtulu hareketine kar en byk tepkiyi gstermitir. Bu parti (frka) Damat Ferit tarafndan zellikle milli direnie kar ynlendirilmitir.

25-02-2008, 12:02

#2

sewd@l

--->: Milli Mcadele Srasnda Kurulmu Yararl/Zararl Cemiyetler..

Mondros Mtarekesi ve Aznlklarn Faaliyetleri a) Rumlarn Faaliyetleri Mondros Mtarekesinin imzalanmasn mteakip Anadolunun muhtelif yerlerinde igaller balad. ngiltere ve dier batl devletlerin destei ile Yunanllar da zmiri igal ettiler. Yunanllarn zmiri igaliyle balayan ilerleyileri i ksmlara doru devam edecektir. Yunan askerlerinin Anadoluya ayak basmasyla birlikte yllarca iimizde yaayan Osmanl Devletinin tebaas olan Rumlar da Yunan askerleriyle birlikte, Trklere kar katliamlara baladlar. nk Rumlar tekilatlandran ve Mslman-Trk dmanln onlara alayan bata Fener Patrikhanesi olmak zere birok Yunan-Rum cemiyetleri vard. Bu cemiyetleri yle sralayabiliriz. Etnik-i Eterya Cemiyeti Fener Rum Patrikhanesi ve Kiliseler Mavri Mira Cemiyeti Pontus Cemiyeti Trakya Komitesi Rum zci Tekilat Rum Matbuat Cemiyeti Beyolu Rum Edebiye Cemiyeti Rum Ticariye Cemiyeti Asya-y Sura Cemiyeti Rum-Yunan Mdafaa-i Milliye Cemiyeti Rum-Yunan ttihad- Milliye Cemiyeti Yunan-Rum Sahib-i Ahmer Cemiyeti Yunan Bahriye daresi Yunan Ahz- Askeri ubesi Yukarda adlarn verdiimiz cemiyetlerin tamam da Patrikhaneden madd ve manevi destek alyordu. Cemiyetleri, maddi olarak Yunan Kzlha ile Atina ve Selanik bankalar destekliyordu. Fener Rum Patrikhanesi

Fener Rum Patrikhanesi, Osmanl Devletinin son dnemlerinden itibaren siyas faaliyetlerini artrarak Megalo dea yani Byk Fikir Byk lky gerekletirmek istemitir. Bu byk fikir ise Bizans mparatorluunu diriltmek, Byk Yunanistan kurmak idi. Aslnda, Yunanllarn Bizansla bir ilgisi yoktur. Ama onlar, Hristiyan devletlerin desteini almak iin kendilerini Bizansn varisi olarak gsteriyorlard. Yunanl ilim adamlarndan Prof. Dr. Luvaris kilisenin faaliyetini u szlerle aklamaktadr: Kilise muayyen lde ken lkenin haklarnn mirass halinde ykseltildi. Patrik, Hristiyanlar iin Bizans mparatorluunun yerini ald ve bununla imparatorun kyafetini ve Bizans devlet alametlerini bu arada iki bal kartal da ald. Grld gibi Patrikhane Megalo deann adeta bekisi ve takipisi olmutur. Bu almalarnn meyvesini de, II. Mahmud zamannda Mora isyann kartmak ve Etniki Eterya Cemiyetine verdii destek sonunda Yunanistann kurulmasyla almtr. Fener Rum Patrikhanesi, Yunanistan bamsz bir devlet haline geldikten sonra, bu devletin snrlarnn genilemesi ve Osmanl devletinden devaml toprak alnmas iin almalarna devam etmi ve Yunanistann emrinde almtr. Daha dorusu, Yunanistan devletini kurdurmutur. Giritin Trklerden alnmasndan sonra, Venizelos babakanla gemi ve Adalar Denizini bir Yunan Denizi yapmak gayesiyle, adalardaki RumYunan halkn ayaklanmalar iin Patrikhane ile ibirlii yapmtr. Mondros Mtarekesinden sonra da Fener Patrikhanesi Trkler aleyhindeki almalarna devam etti. Asker ve siyas kurulularn birlikte almalar saland. Rum Matbuat Cemiyeti ad ile tekilatlanan Rumlar, cinayetlerini gizlemek iin bu ad semilerdir. Cemiyet, toplantlarn Yunan Konsolosluunda yapyordu. Cemiyetin sekiz yesinden beini yerli Rumlar, n de Yunanllar oluturuyordu. Cemiyet, verilen emirler dorultusunda cinayetler, suikastler iledi. tilaf Devletlerini harekete geirerek stanbul hapishanelerindeki beyzden fazla Rum ve Ermeniyi tahliye ettirdi. Matbuat Cemiyeti, Rum zcilik Cemiyetini gelitirdi. zcilik Cemiyeti Kadky, Beyolu ve stanbul olmak zere beyzer kiilik gruplar halinde organize olarak balarna Yunan subaylar getirildi. Bunlar, Trkleri katletmek iin grevlendirildiler. Ayasofyay kiliseye evirmek isteyen Rumlar, caminin evresindeki mslmanlara ait ev ve arsalar yksek fiyatla satn almaya balaynca, duruma Evkaf Nezaretince el konularak, emlakini satmak isteyenlerin ev ve arsalar alnd. Bir Trk asker birlii de cami avlusuna yerletirildi. Mavri Mira Cemiyeti Rum-Yunan faaliyetlerinin baka bir ad ile ortaya kmasdr.

Cemiyet Yunanistandan her trl yardm almaktayd. Rumlar silahlandrarak mslman Trk halkn ldrtyorlard. Silahl Rumlar, Trklerin oturduu kasaba ve kyleri yakp ykarak byk zararlar veriyorlard. Ege, Marmara, Tekirda, Krklareli, skdar tedhiilik yaptklar blgelerdi. Kartal ve Pendik blgesinde kk yataki Trk ocuklarn ldrdkleri gibi, rzlarna da tecavz etmilerdi. Kordos Komitesi Rumlarn silahl rgtlerinden birisi de Kordos komitesidir. Rusyadan getirdikleri Rum ve Ermenileri silahlandrarak muhtelif blgelere gnderiyorlard. Komitenin bakan Yunanistanl bir Rumdu. zellikle Samsun ve evresinde daha ok faaliyet gsteriyorlard. Pontus Cemiyeti Karadeniz blgesinden Anadolunun kuzeyine kadar olan sahada Pontus devleti kurmak amacyla 1904te kurulmu bir Rum Cemiyetidir. Btn cemiyetlerin destekisi olan Fener Rum Patrikhanesi Pontus faaliyetlerini de destekliyordu. Cemiyetin merkezi stanbul idi. I. Dnya Harbi srasnda Osmanl Devletinin iinde bulunduu kt durumu frsat bilerek Samsun, aramba, Bafra ve dier Karadeniz sahillerindeki Rumlar silahlandran cemiyet; bu silahl etelere yol kestiriyor, Trklere ait ky ve kasabalar yamalattryor, mslman halk ldrtyordu. zellikle, stanbulun igalinden sonra Pontusularn katliamlar artt. Amasya, Tokat, Samsun blgelerinde binlerce Trk ldrdler, mallarn gasbettiler. Pontuscu Rumlarn tekilatlanmasnda Merzifon Amerikan Koleji de nemli rol oynad. Pontus adl gazete ve dergi karyorlar, kuracaklar devletin haritasn bastryorlard. Haritaya gre; Batumdan stanbul boazna kadar Karadeniz kylar ile Kastamonu, ankr, Yozgat, Sivas, Tokat, Amasya, orum, Gmhane, Erzincan vilayetlerini iine alan bir Pontus Devleti kurulacak ve merkezi de Samsun olacakt. Pontus Cemiyetinin organizesinde Amasya metropoliti Yermanos ve Samsun metropoliti Tekomanidis nemli rol oynamlardr. Ermenilerin Faaliyetleri Osmanl Devletini ykmak isteyen ngiltere, Fransa ve Rusya, Osmanl tebaas Hristiyan aznlklar rgtleyerek devlete kar kullanmlardr. Rum cemiyetleri yannda Ermeni cemiyetleri de kurdurmulardr. Ermenileri Osmanl devletine kar silahlandran ve tekilatlandran kurulular Tanaksutyun ve Hnak cemiyetleridir. 18771878 Osmanl-Rus harbinden sonra ngilterenin istei ile Ermeni meselesi gndeme getirilmi ve Ermenilerin yaad yerlerde slahat yaplmas maddesi Berlin Andlamasna konulmutu. Bu tarihten sonra, Ermeniler Osmanl Devletine kar devaml kullanldlar. II. Abdlhamide suikasttan banka soygunlarna kadar birok olaylar kardlar. Bu olaylar I.

Dnya sava srasnda da devam etti. Ruslar Dou Anadoluyu igal edince, Ermeniler frsattan istifade ederek, kurduklar silahl etelerle ve Osmanl ordusundan kaan Ermenilerle birok olaylar kardlar. Mslman halk katlettiler. Bu isyanlardan ilki Mara ilimizin Zeytun (Sleymanl) kasabasnda karld. Ermeniler, hkmet konan igal ederek jandarmalar ldrdler. kan atmada binba Sleyman Bey olmak zere yirmibe askerimizi ehit ettiler. Dalara kan Ermeni eteleri, mslman kylerini yakp yktlar. Ermeniler Mara blgesi dnda Bitlis yresinde de birok olaylar kardlar. Elaz, Diyarbakr, Sivas, Ankara ve Trabzonda saysz olaylar kararak mslman Trkleri ldrdler. Vanda olay karan Ermeniler polislere, jandarmalara ve kladaki askerlere saldrdlar. Birok binay bombaladlar, mslman halkn oturduu mahalleleri atee verdiler. Vanda 23 gn kanl olaylar devam etti ve ehri tamamen igal ettiler. Mslman halkn binlercesi katledildii gibi, kadnlarn rzlarna tecavz ettiler. Mslman Trk kadnlarn ve kzlarn toplayarak binbir ikenceyi, rezaleti yaptlar. Hamile kadnlarn karnlarndan snglerle ocuklar karp paraladlar. Van ehrimiz tamamen bir kan deryasna dnd. Vanda 1500 kadar kadn ve ocuk kalmt. Bu kalanlar da Vanda grevli Amerikallar korumulardr. Van ehrimiz Ermeniler tarafndan Ruslara teslim edildi. Ermeniler Vanda geici bir hkmet tekil ederek kuracaklar Ermeni devletini 14 eyalete ayrdlar. Ermeni zulm ve vaheti her tarafta artt. Ordudaki Ermeni askerleri de silahlaryla kaarak Ermeni komitecilerine katldlar. Ermenilerin yaptklar bu zulmn, vahetin nne gemek iin Hkmet 14 Mays 1915de Tehcir Kanununu kard. Bu kanunla Ordu, Kolordu, Tmen ve Mstakil Mevki Komutanlarna yetkiler verildi. Asayiin salanmas iin blge halk baka yerlere g ettirilecekti. Ermeniler, g ettirilme srasnda mslmanlar ldrmee devam ettiler. arki Karahisarda mslman mahalleleri atee vererek yaktlar. ehir batan baa yakld. Ermenilerle buradaki mcadele yirmibe gn devam etti. Ermeniler Urfada da byk olaylar meydana getirdiler. ehirdeki mevcut polis ve jandarma Ermenilerin kard olaylar nleyemedi ve 4. Ordudan yardm istendi. Ermenilerle Urfada arpma uzun mddet devam etti. Bu arada I. Dnya Harbini sona erdiren anlamalar yapld. Osmanl Devleti de Mondros Mtarekesini imzalad. Mtareke ile birlikte Sadrazamlk makamna Damat Ferit Paa getirildi. ttihat dmanl ile tannan Damad Feridin yapt ilerden ilki, Ermenilere ve tilaf Devletlerine ho grnmek iin nceki hkmetin verdii emirleri yerine getiren ve Ermenilerin Boazlyandan kmalarn salayan Kaymakam Kemal Beyi, Krt Mustafa Paa Divan- Harbinde idama mahkum ettirmek olmutur. 8 Nisan 1919da idam karar verilen Kemal Bey, 10 Nisan 1919da idam edildi. Ermenilerin yaptklar katliamlar grmezlikten gelen ve adeta bir Ermeni gibi davranan Sadrazam Damad Ferid; Ermeni tehcirini (gn) o vakitki Osmanl Hkmetinin bir eser-i vaheti diye tasvir ettiini sylemitir.

Damad Ferid Paann acizlii ve ihaneti Ermenileri daha da cesaretlendirmi ve Ermeni temsilcisi Bogos Nubar Paa mtarekeden bir ay sonra 30 Kasm 1918de tilaf Devletlerine mracaatla mstakil bir Ermenistan devleti kurulmasn istemitir. Ermeni patrii Zaven Efendi de 12 ubat 1919da Paris ve Londraya giderek Fransa ve ngiltere devlet adamlaryla grerek bamsz bir Ermeni devleti kurulmas iin yardm istemitir. Ermeni temsilcileri 26 ubat 1919da Onlar Konseyinde Ermeni isteklerini akladlar. Bu isteklere gre Vilayet-i Sitte denilen alt vilayetle birlikte (Erzurum, Bitlis, Sivas, Van, Elaz, Diyarbakr) Mara, Kilikya (ukurova blgesi) Trabzonun bir ksmn da iine alan bir Ermenistan devleti kurulacakt. Ermeni isteklerini gren Onlar Konseyinin yelerinin bir ksm Ermeni isteklerini ok abartl buluyorlard. Kurulacak bir Ermeni devletinin savunulmas, ordusuna verilecek silah, cephanenin karlanmas, yllarca srecek bir maddi yardm ve hangi devletin mandaterliinde olaca konular zerinde tam bir anlama salanamad. ngilizler ve talyanlar kuvvet veremeyeceklerini belirttiler. Sadece Fransa asker kuvvet vereceini syledi. Amerikan Cumhurbakan Wilson, Senatonun tasvibi artyla Ermeni mandasn kabul edebileceini syleyerek Ermeni isteklerine destek verdi. Ermenilerin isteklerinde direnmelerinde, Damad Feridin, Ermenilere zerklik verileceini sylemesi de etkili olmutur. Ermeniler, mstakil bir devlet kurmak istediklerinden Damad Feridin bu teklifini de kabul etmemilerdir. Ermeni zulm ve vaheti de ancak Trk askerinin sngsyle sona erdirilebilirdi ki, sonuta yle olacak; Kzm Karabekir Paa Ermeniler zerine sefer iin grevlendirilecek ve 3 Aralk 1920de Gmr Andlamasyla mesele halledilecektir. Zararl Cemiyetler Milli Mcadelede aznlklarn kurduu cemiyetlerin yannda milli karlarmzla badamayan, milli birlik ve beraberliimizi bozucu, igalci devletlerin destek ve yardmlaryla Trkler tarafndan kurulan cemiyetler de mevcuttur. a) Krt Teali Cemiyeti Bedirhani, Baban ve emdinan airetlerinden stanbulda oturan Krt aileler ve entellektel aydnlardan kurucular arsnda; Ayan azasndan cemiyet bakan Seyit Abdlkadir, Bakan vekilleri Babanzade Mustafa Zihni Paa, Bedirhani Emin Ali, Molla Said, Bedizzaman (Said-i Nursi), Katipler: Babanzade Abdlaziz, Seyit Abdullah ve efik Beylerden olumaktadr. 6 Kasm 1917de kurulan cemiyet Dahiliye Nezaretine 7 Aralk 1918 tarihinde bir yazyla bavurmu; Dahiliye Nezareti 19 ubat 1919 tarih ve 74 sayl kararla kurulma izni vermitir. Bata kendisini; 1908 ylnda kurulan Osmanllk idealine bal bir

hayr cemiyeti grnmnde olan Krt Teavn ve Terakki Cemiyetinin devam gibi gsterdiyse de asl amac: mtarekenin yaratt elverili koullardan yararlanarak bamsz bir Krt Devleti kurmakt. Merkezi stanbulda bulunan cemiyetin Diyarbakr, Bitlis, Mardin, Erzurum, Elaz, Van vilayetlerinde ubeleri ve geni manada faaliyetleri vard. Trk milletinin aleyhinde alp, Trk topraklar zerinde tilaf Devletlerinin menfaatleri dorultusunda propaganda yaparak Osmanly iten ykmak iin ellerinden gelen gayreti gstererek Mill Mcadeleyi aksatma almalaryla zararl hale geldiler. Seyit Abdlkadir ve ekibinin, Krtleri Trklerden ayr bir kavim sayarak birbirlerine dman iln etmeye almas Wilson ilkelerinden faydalanarak bamsz bir Krdistan kurmay amalamas; btn Trkler ve en ok Dou Anadolu vilayetleri halk tarafndan iddetle reddedildi. Dou illerine Krt memurlarn atanmasn isteyen kuruculardan Avni Paa, Mevlanzade Rifat, Haydarizade brahim Efendi, Abuk Ahmet Paadan oluan grup; sonu olarak Krdistana bir Krt vali atanmas ve belli sayda Krt grevlinin gnderilmesi fikrini benimsettiler. Ali Bedirhaninin Diyarbakr Valiliine, Hamdi Paann 10. Kolordu komutanlna, bir baka Krtn Mardin valiliine atanmas ilemi; ngiliz Yksek komiserliinin Ali Bedirhaniye gvenmemesi ve konunun Osmanl Devletinin i ilerine mdahele olaca dncesiyle gereklemedi. Bu arada yaplan 1919 Meclis-i Mebusan seimlerini de bir dernek deilmi gibi Anadoluda Kuvay Milliyenin seime faal bir surette mdahele ettii gerekesiyle veto edip katlmad. Kendilerini Krt davasnn tek temsilcisi sayan cemiyet yeleri, stanbulda bulunan ngiliz, Fransz, Amerikan komisyon yelerini ziyaretle isteklerde bulundular. 4 Austos 1919da Amerikan heyetiyle stanbulda Seyit Abdlkadir bakanlnda gren cemiyet yeleri; Krdistan hudutlarnn gsterildii bir haritay vererek denize de bir klarnn bulunmasn istediler. Amerikan Komiserinin Krdistann byk bir ksmn iine alan Ermenistan Devletinin kurulmasna karar verildiini sylemesi zerine kzan Bedizzaman Said Nursi cevaben; Krdistan eer deniz sahilinde olsayd harp gemilerinizle belki bu karar tatbik edebilirdiniz. Fakat Krdistan dalarna gemileriniz kamaz bu kararnz da uygulanamaz. dedi. Amerikadan Krt milli haklarna yardmc olmalar ynndeki isteklerine Amerikan Komiseri; Sen kendin yardmc ol, Allah da sana yardm eder diyerek toplanty sona erdirdi. Jin ve Krdistan dergileri kararak, bo yere frtna koparp Trk halkndan toprak isteyen Krt Teali Cemiyeti yeleri, Krt erif Paann Paristeki giriimlerini desteklediler. Bar Konferansna iki muhtra ve bir Krdistan haritas sunan erif Paa,

Ermeni temsilci Bogos Nubar Paa ile de bir andlama yapt. Cemiyet yelerinden Arif Paa bakanlnda oluturulan heyet de destek vermek zere Parise gnderildi. Paris Bar Konferansnn devam ettii bir srada; Seyit Abdlkadirin bir gazeteciye; erif Paann cemiyetlerinin delegesi olduunu, Krtleri temsil edebilecei ve alt dou vilayetinde Krtlerin ounlukta bulunmas nedeniyle bu iller iin zerklik istendiini, ancak Ermenilerin mi yoksa Krtlerin mi ounlukta bulunduunu tilaf Devletlerince oluturulacak bir kurulun yerinde aratracan, bunun iin Ermeni temsilci ile andlama yapldn sylemesi tepkilere neden oldu. Krt airet ahalisi de erif Paann gereksiz vekilliine kar durdu. Bunun zerine, konferanstan ekilen erif Paann davrann, Seyit Abdlkadir Ermeniler lehine kacak bir kararn sebebi olabileceini dnerek 17 Mays 1920de Parise konfrans delegelerine ektii telgrafnda; Krtlerin erif Paann ekilmesiyle konferansta temsil edilmediini bu nedenle konferansn alaca kararlarn Krtleri balamayaca hatta kararlarn geerli saylmayacan duyurdu. tilaf Devletlerinin Krtleri, Trklerden ayr olarak dnmeyip Paris Bar konferansnda Ermeniler lehine ald kararlar Krt toplumunda ikilie yol at. Krdistann bamszlndan vazgeen Seyit Abdlkadir, Osmanl toprak btnl iinde bir Krt otonomisi fikrini savunurken, radikallerden oluan ikinci grup hl bamsz Krdistan hayaliyle yaadlar. Meclis-i Mebusandaki Krdistanla ilgili tartmalar, Seyit Abdlkadirin stanbul gazete stunlarnda yer alan Krtler bamszlk istemiyorlar aklamas tekilatta blnmeyi hzlandrd. Krt Teali Cemiyeti iindeki ekimeler 1919un son aylar ile 1920 yl iinde hzland. Osmanl hkmetinin de Haziran 1920den itibaren cemiyet ubelerini kapat ve baz yelerini tutuklamas cemiyet iindeki huzursuzluu artrd. Siyas hayat sona doru hzla ilerledi. yelerinin herbirinin kafasndan ayr bir ses kmas cemiyetin kapanmasyla ilgili bir kararnda alnamayna sebep oldu. Destek verdii; Krt Tamimi Maarif Cemiyeti, Krt Talebe Hevi Cemiyeti ve Krt Kadnlar Teali Cemiyetiyle birlikte Milli Mcadele sonunda T.B.M.M. hkmetinin kuruluuyla son buldu. b) slm Teali Cemiyeti Suna Kilinin, Trk Devrim Tarihinde Teali-i slm (mslmanlar ykseltme yceltme) Dernei diye tanmlad cemiyet stanbul Sleymaniye Elmaruf mahallesi Kirazl Mescit soka No 17de 19 ubat 1919 tarihinde (Cemiyet-i Mderrisin) adyla kuruldu. Kurucular; Bakan Darlhilafetl-aliyye ptidai Dahil Medresesi Mdr Umumisi skilipli Mehmet Atf Efendi, Bakan yardmcs Sahn Medresesi Arap Edebiyat Mdr Konyal Abdullah Atf Efendi, Katip; Sleymaniye Tarihi Edyan Mderrisi Bergamal Mehmet Zeki Efendi idi.

Konyada ubesi bulunan cemiyetin amac: Din ve devlet ayrlna taraftar olmadan ilm, ahlak ve sosyal yollarla siyas hayata tesir etmek; Osmanl Devletinin iine dt kt durumdan ve bunalmdan kurtulmas iin din esaslara dayal olarak hilafet ve saltanatn nfuzunu kuvvetlendirmekti. Cemiyet ayrca; Dmana kar direnmenin yararsz olduu grnde ve halifeye ballktan baka bir eyin memleketi kurtaramayaca dncesinde idi. Bu gaye etrafnda alan cemiyet yeleri Hrriyet ve tilaf Frkas safnda; Anadolu mill hareketine kar cephe almada birletiler. Hrriyet ve tilaf Frkas yanls gazetelerde muhtelif konularda eitli makale ve beyannameler yaynlayarak Milli Mcadeleyi baltaladlar. c) ngiliz Muhipleri Cemiyeti Milli birlik ve beraberliimizi bozucu kurulularn hepsinin birletikleri nokta; Osmanl Devleti artk egemen bir devlet halinde yaayamaz. Varln korumas, ancak himaye altna girmesiyle mmkndr grdr. Yukardaki cmleden hareketle, 20 Mays 1919 sal gn kurulu beyannamesi Dahiliye Nezaretine verilen ngiliz Muhipleri Cemiyetinin beyannamesinin sonunda yle deniyordu: ngiltere devleti fahimesinin muaveneti hayrhahanesiyle memalk-i Osmaniyenin temin ve vahdeti hukuku iin; ngiliz Muhipler Cemiyeti namyla bir cemiyet teekkl etmitir. ngiliz David Lloyd George (18631945)un Trkiye zerindeki planlarn gerekletirmek iin kurulan cemiyetin kurucular arasnda eski Dahiliye Nazr Memduh Paa, ehremini Cemil Paa, damad Hazreti ehriyari Ahmet Zlkfl Paa, Mahkeme-i Temyiz reisi Ali Rdi Efendi, sabk uray Devlet azas Said Molla ve ngiliz ajan Rahip Dr. Robert Rew Frew gibi nller vard. Gazi Mustafa Kemal Nutukta cemiyetin biri ak dieri gizli iki amacnn olduunu belirtir ve devamla: asl faaliyeti gizli cehti olup, memleket iinde tekilat yaparak isyan ve ihtilal karmak, milli uuru felce uratmak, ecnebi mdahelesini kolaylatrmak gibi haince teebbsleri vard der. ngiliz casusluu grevini de yrten Muhipler Cemiyeti yeleri, Frewin talimatyla, stanbulun en yoksul semtlerindeki Trk ailelerine hergn ok miktarda et datarak ie balad. ngiliz ekonomik sermayesiyle glenen tekilat, destekledii dier yan kurulularla Anadoluda oluan Kuv-y Milliyeyi yok etmeye ynelik hareketini hzlandrd. Marmara ve Ege blgelerinde kan isyanlar dahil, Konya-Bozkr ayaklanmalar ile Konya Deliba Mehmet syan hareketinde de byk rolleri olan cemiyetin yayn organ stanbul gazetesiydi. Hrriyet ve tilaf Frkas ile sk ibirliinde olan tekilatta ikilik ortaya kt. Miralay Sadk-Gmlcineli smail grubu 22 Eyll 1921

tarihinde bir kongre yapp yeni idare heyeti oluturduysa da Rahip Frewin desteindeki Mustafa Sabri-Said Molla grubu da noter huzurunda 19 Ekim 1921 tarihinde ikinci bir alternatif kongre yaptlar. Fakat Mill kuvvetlerin Anadoluya hakim olmalaryla siyaset sahnesinden silindiler.

25-02-2008, 12:09

#3 --->: Milli Mcadele Srasnda Kurulmu Yararl/Zararl Cemiyetler..

sewd@l

Kurtulu Sava'nda milli varla yararl cemiyetler

ark Anadolu Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Austos 1919 tarihinde, Erzurumda kurulmutur. Bu cemiyet, nce stanbulda kurulmu olan Vilayat- arkiye Mdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyetine bal olarak alm, daha sonra ark Anadolu Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ad ile stanbuldan ayrlm, douda mdafaa-i hukuk akmn temsil ederek Mustafa Kemalin sevk ve idaresinde glenmi, btn memlekete yaylacak bir program hazrlamtr.

zmir Mdafaa-i Hukuku Osmaniye Cemiyeti Vatann maddi ve manevi ynlerden ykselmesini salamak ve Trklerin haklarn korumak amac ile kurulmutur. gallere kar silahla vatan koruma amac gden cemiyet, Alaehir Kongresinden sonra faaliyetlerini stanbula nakletmi ve Milli Mcadele iinde yer alan kurulularla anlaarak Anadoluya silah ve cephane karlmasna yardmc olmutur. Basn yoluyla da mcadelede bulunmutur

stihlas Vatan Cemiyeti stihlas Vatan Cemiyeti Manisada kurulmu olup Egede nc mdafaa-i hukuk cemiyetlerinden biridir. Daha sonra 19 Mart Kongresi ile zmir Mdafaa-i Hukuku Osmaniye Cemiyeti ile birlemitir.

Trakya-Paaeli Mdafaa Heyeti Osmaniyesi 1918de kurulmu ve Trakyann igaline kar kmtr. Anadolu hareketinin etkisiyle adn Trakya-Paaeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti haline getirmi ve, Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyetinin ubesi olmutur. Dzenledii iki kongrede silahl savunma; asker toplama; TBMM ile birleme ve programn Mdafaa-i Hukuk program ile denkletirme, gibi kararlar almtr.

Trabzon Muhafaza-i Hukuku Milliye Cemiyeti Karadeniz kylar zerindeki yabanc emellerine tepki olarak ortaya kmtr. Bu yrede faaliyet gsteren Trabzon Havalisi Ademi Merkeziyet Cemiyeti ile mcadele eden bu tekilat, Erzurum Kongresinden sonra ark Anadolu Mdafaa-i Hukuk Cemiyetinin ubesi haline gelmitir .

Kilikya Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Adana Savunmas veya ukurova savunmas Fransa nn Adana ilini ve ilelerinde hakimiyet kurma ve Ermenilerin bu blgeye yerletirilmesi politikalarna kar kan bir halk haraketi sonucu olumudur. 1 Ocak 1919 balayan igal 9 Mart 1921 de T.B.M.M. in Ankara Antlamasyla sona ermidir. Birinci Dnya Sava sonunda 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mtarekesi hkmlerine dayanarak, Gney Anadoluyu denetimi altnda tutacak olan Franszlar 17 Aralk 1918de Mersine karma yaptlar. Mersini igal ettiler. 18 Aralk 1918de Tarsus, 20 Aralk 1918de Adana igal edilmitir. Eyll 1919da gelindiinde ana merkez ukurova da olmak zere Urfa, Antep, Mara ve Kayserinin Develi Kazasnn 20 km. yaknlarna dek ilerlemilerdi. Zamant suyunu snr kabuletmiler ve Bakrda Nahiyesini denetimleri altna alrlar. Fransa bu blgeyi kendi kolonisi olarak 1 Ocak 1919 Fransz valisi douard Brmond (b. 1868 - d. 1948) u atam Bu valinin ermeni politikalar halk kartl dourunca 4 Eyll 1920 da bu valiyi Eyll 1920 Julien Dufieux le depitirmidir.

Hareket-i Milliye ve Redd-i lhak Tekilatlar zmirin igalinin yaratt tepki iinde, blgeyi savunmak iin kurulmu kurululardr. Redd-i gal, Redd-i lhak, stihlas Vatan ve Heyet-i Milliye isimleri ile kurulan bu teekkller, bulunduklar yerlerin idari ve askeri ilerini ele almlar ve milis tekilatlar oluturarak Yunan igaline kar fiilen direnmilerdir. Birinci Balkesir, Alaehir ve kinci Balkesir Kongreleri ile organlaan, btnleen Mdafaa-i Hukuk fikri Sivas Kongresi ile genellemi ve btn memlekete yaylmtr.

Adana Vilayeti Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Adana Vilayeti Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Ahmet Remzi Yreir tarafndan ukurova ve Adana'nn igalden kurtarlmas amacyla kurulan mdaafa cemiyeti. 28 Nisan 1919'da ukurova'da genel olarak igalciler tarafndan yaplan aramalarda evinde silah ele geirilen Ahmet Remzi Yreir gyabnda idama mahkum edilmiti. Oysa Ahmet Remzi, bu olaydan nce Adana'dan ayrlmt. Daha sonra Ahmet Remzi Bey Sivas'a giderek, orada Mustafa Kemal Paa ile grm ve neticede bu grmeden ald direktifle Kayseri'ye gelerek, burada Adana Vilayeti Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ni kurarak, cemiyetin tabelasn da bir otel odasna asm ve ayn zamanda bu cemiyetin meruluunu da Kayseri valiliine onaylatmtr . Bylece Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin Adana Heyet-i Merkeziyesi Kayseri'de faaliyete gemiti. ukurova'nn igalini ve ilenen cinayetleri protesto eden Adanallar Kayseri'de Adana Vilayeti Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Merkeziyesi nam altnda, 18 Aralk 1919 tarihli Erciyes gazetesinde u beyannameyi yaynlamlard : "Sivas'ta Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesine, Dersaadet'te Sadaret-i Uzmaya, ngiltere, Amerika, Fransa, talya Siyasi Mmessillerine Kilikya'y adalet tevzi ve asayi temini vaadiyle igal eden Franszlarn oraya girdikleri gnden beri adalet ve asayiin yz bile grlmemitir. Orada Fransz byk memurlarndan Bremond, Norman'n emir ve arzular kanun ve adalet yerine kaimdir. Ellerinde alet ittihaz

ettikleri Ermenilerin ahdet ve iftiralaryla hergn birok Trk'n ya mal gasbedilir, yahut hrriyet-i ahsiyetlerinden mahrum edilerek, hapse konulduu grlr. Kabahati ise yalnz Trk olduudur. te son gnlerde hrsz eteleriyle alkadar diye ekserisi Ceyhan kazasndan olmak zere en namuslu ve servet sahibi zrra aalardan yirmi be kii kuruna dizilmitir. Acaba bu zavalllar hangi dil mahkemenin hkmyle idam ediliyorlar? Adana vilayetinde Trk kanunlarnn icra-y hkm edeceini iln eden igal kuvvetleri bu barelerin idamnda onu tatbik etmi mi, yoksa birka Ermeni'nin yalan ehdeti ve Bremond, Norman emriyle mi olmutur? Bremond tarafndan mhim bir icraat olarak t Fransa'ya kadar iln edildii zere, bu zavalllar, hrsz etesi olmayp, namus ve servet sahibi olduklarn her zaman isbata hazrdr. te bu hakszl, adaletsizlii ve Adana Trkln mahvetmek politikasn btn mevcudiyetimizle medeniyet lemine kar protesto eder, artk Trklerin de bir hayat hakkna ve adalete mstahak olduklarnn teslim edilmesini bekleriz. Bu protesto da hi yank uyandrmam, Adana'daki cinayetler, nne geilmez bir hal almt. Adana ve civarnda Ermenilerin, Franszlardan arka alarak iledikleri cinayetlerin hesab sorulamyor, hrsz etesi diye Franszlarn kuruna dizdikleri Trklerin hakk aranamyordu. Adana ve civarnda Ermenilerin, Franszlardan arka alarak iledikleri cinayetlerin hesab sorulamyor, hrsz etesi diye Franszlarn kuruna dizdikleri Trklerin hakk aranamyordu . Daha sonra Kayseri'den Nide'ye hareket eden Ahmet Remzi Bey, Cemiyetin tekilatlanmasn burada u ekilde devam ettirmitir; Ahmet Remzi Yreir Bey, Saadettin Beybaba Bey, Hulusi (Akda) Bey, Remzi Bey (Nideli), Emin Bey (Posta ve Telgraf Mdr), Tevfik (Glek) Bey, Kethdazade brahim Bey'den meydana gelen bir yrtme kurulu oluturmutur . Bylelikle cemiyet nce Kayseri, sonra Nide olmak zere faaliyetlerde bulunmu daha sonra ise, 1 Nisan 1920 tarihinde mill kuvvetlerin eline geen Karaisal'ya tanarak faaliyetini burada srdrmtr . Dier taraftan, Sivas Kongresi'nden sonra kurulan bu cemiyetin faaliyetine balamas zerine stanbul'da bulunan Kilikya Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ise gayr faal bir vaziyete dmt. Bunun zerine, bu cemiyet merkezini stanbul'dan Adana'ya (Pozant, Adana Vilyetinin merkezi durumundayd) naklederek, buradaki Adana Mdafaa-i Hukuk ve ntibah Cemiyetleri ile birlikte, Toroslarda silahl tekilatn olumasna yardmc olmulard . Bylece Adana Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin tekilatlanmasn tamamladktan sonra; blgenin her tarafnda yerli halkn teebbs ile mill

mfrezeler kurulmaya ve dman kuvvetlerine basknlar yaplmaya balanmtr. Buna paralel olarak, daha nce de temas ettiimiz gibi gneyde Fransz igaline kar silahl ilk direnme Drtyol'da olmutu. Btn Gney cephesinde, yaygn olarak Kuvy Milliye'nin kurulmas ise; Sivas Kongresi'nden sonra mmkn olmutur.

Anadolu Kadnlar Mdafaa-i Vatan Cemiyeti Sivasta, Vali Reit Paann ei Melek Reit Hanm ve arkadalar tarafndan kurulmutur. Anadoluda Burdur, Amasya, Erzincan, Kayseri, Kastamonu, Bolu, Nide gibi merkezlerde ubeler aan Cemiyet, dman igallerini byk bir duyarllk ve dikkatle izleyerek tilaf Devletlerine ve stanbul Hkmetine kar protestolar yaymlam, Milli Orduya para ve mal yardm kampanyalar am, Milli Mcadeleye moral destei salamtr. Faaliyetleri ile, Trk milletinin kadn ile erkei ile, vatann kurtarmak ve bamszla kavumak iin, btn olarak her trl fedakarla katlanacaklarnn en byk simgesi olmutur

Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti stikll Savamzda ve mill mcadele dvalarnda kuvvetli bir dayanak vazifesi grm olan mill tekilatmzn ad. 4 Eyll 1919 da toplanan Sivas Kongresinde btn yurdun madd ve manev kuvvetlerine dayanan bir mill tekilt kurulmas kabul edilmitir. ark Anadolu Mdafaai Hukuk Cemiyeti nin tz esas alnarak kurulan Anadolu ve Rumeli Mdafaai Hukuk Cemiyeti, 11 Eyll 1919 da Kongre Bakan Mustafa Kemal'in Sivas Vilyet makamna verdii dileke ile resmen faaliyete gemitir. Mustafa Kemal'in el yazsyla verilen bu beyannamede (Anadolu ve Rumelide mteekkil bilmum Mdafaai Hukuku Milliye vesair mill ve vatan mill cemiyetlerle, Raddi lhak heyetlerinin Sivas'ta 3 Eyll 335 tarihinde akdettikleri umum kongre kararyla Anadolu ve Rumeli Mdaai Hukuk Cemiyeti nam menfii Osmaniyeyi mdafaa etmek zere birlemitir.) denilmekte ve normal kanuni ilemin yaplmas bildirilmektedir.

Mustafa Kemal'in verdii karar zerine 12 Eyll 1919 dan itibaren kurtulu dvasna dman olan Damat Ferit hkmeti ile btn ilgiler kes 1 imi ve cemiyetin tekilt, ksa zamanda memleketin dman aya basmam her kesinde kurulmu ve kklemitir. stikllin korunmas dvasna inanm Trk vatanseverlerinin katld bu tekiltn gn getike kuvvetlenmesi zerine padiah Vahdettin, bu tekiltn temsilcisi Heyeti Temsiliye ile grmelerde bulunmak zere bir Nazrn Amasya'ya gndermi; bu grmeler sonunda da stanbul'da Osmanl Meclisi Mebusan'nn toplanmas kararlamtr. Cemiyet yelerinin katld Meclisi Mebusan, 28 Ocak 1920 gn yapt gizli bir toplantda Misak-i Mil-l'yi kabul etmi, fakat stanbul'un yabanc devletler tarafndan igal edilmesi zerine dalmtr. 23 Nisan 1920 de Ankara'da Trkiye Byk Millet Meclisi kurulunca, Heyeti Temsiliye'nin o gne kadar grd birletirici ve idare edici vazife, Byk Millet Meclisine gemitir. Bylece bu cemiyetin tekiltna dayanan Trk Mill Hkmeti gerek anlamyla kurulmutur. 1 Temmuz 1920 de cra Vekilleri Hey'eti ald bir kararla hkmetle cemiyet tekiltnn ibirlii etmesini bir esasa balamtr. stikll Savann kazanlmas iin Trk milletini bu dva evresinde kuvvetli bir uur ve heyecanla birletirmek hususunda en esasl bir vasta olan bu cemiyet, byk zafer kazanldktan sonra en nemli vazifesini tamamlamtr. Mustafa Kemal'in 8 Nisan 1923 de dokuz umde ad altnda yaynlad beyannamede Halk Frkas ad altnda yeni bir siyas tekiltn kurulacan bildirmesi zerine tarih vazifesini bitirmi ve Halk Frkasnn esasn meydana getirmitir. Kozan Mdafaa-i Hukuku Cemiyeti Kozan Mdafaa-i Hukuku Cemiyeti, 7 Mart 1919'da Kozan'n igali ile kurulan mdaafa cemiyeti. 30 Ekim 1919 Heyet-i Temsiliye, toplanarak, Kozan heyetinden Adana ve Kozann durumu hakknda genel bir bilgi almtr. Bunun zerine blgede tekilat yaplmas hakknda kararlar verilerek Kilikya mntkasna Topu Binba Kemal ve Yzba Osman Tufan, buralara gnderilerek, tekilat ve teebbse geilmesi kararlatrld. Koyunevi Tabur Komutan Sarbaheli Ahmet Aa, Krmz Osman, Azkaraca kynden Musa Hoca Berber Bl Komutan Kurtlu Uakl Hac Efendi. Arslanl Bl Komutan Topaizade Halil Efendi. Hamam Ky Grup Komutan Bayramolu Hac Mehmet ztorun Ceritler Grup Komutan KurdoluHulusi Bey Mansurlu Bl Komutan Abdussamet Samimi

Karacalar Bl komutan Yigenolu Ahmet Efendi. Andl ve havalisi Mfreze Komutan Hakk Efendi (Turgut). Sralif Grup Komutan Karabucakl Deli Hac Aa. Kreken Mfrezesi komutan Bayatolu Ahmet avu, Gebenli Ali ve Ccen Ali Hoca. Ferhatll Hamdi Aca, Kamal Hasan, Kamal Mehmet. Deme mfrezesi Komutan Yiit Aa (Kahraman Bey) ve Kadirlili mcahitler. Kuyuluk Bl komutan zeyir Hoca olu Hasan Efendi. Kayhan Grup Komutan olak Hac Aa