Piramida

Piramidat jan varre gjigante. Sipas tradits e besimit egjiptian, pasi vdiste faraoni, trupi i tij futej n nj varr gjigant n Piramid. N to futeshin mjafte ushqime, stoli, e zbukurime madje dhe skllevr qe duhet te shoqronin faraonin e tyre. Ndrtimi i piramidave krkonte koh t gjat. Tre jan piramidat m t mdha: Keopsi, Kefre dhe Migerino. Zbulimet arkeologjike kan treguar se piramidat nuk jan ndrtuar vetm n Egjipt, por dhe n Amerikn Qendrore, n Evrop.

Ndertimi i piramids
Piramida e Keopsit u ndrtua n vitet 2700-3100 para Krishtit. sht m e madhja nga tri piramidat kryesore n luginn e Gizs dhe n t njjtn koh piramida m e lart n mbar botn. Ajo u ndrtua nga Faraoni Keops, ka nj lartsi prej 136,86 metra, ndrsa gjatsia e do brinje t bazs sht rreth 227 m. Piramida e famshme prbhet nga 2500000 blloqe me mas nga 2 deri n 5 ton secila. Morn pjes rreth 4-5 mij puntor. Pesha e saj mendohet se i afrohet 6000000 tonelatave, ndrsa blloqet formojn 203 shkall, me lartsi mesatare prej 1 metri. Nga analizat e ndryshme q jan br, sht prcaktuar se meridiani q kalonte nga maja e piramids, ndante n dy pjes t barabarta deltn e lumit Nil dhe prputhej me drejtimin veri-jug, ndrsa lvizjet e hijes s piramids shnonin ort e dits dhe jepnin dhe datat e sakta t ekuinokseve dhe solsticeve. Duke shumzuar me nj miliard lartsin q do t kishte piramida, nse faqet e saj do t ishin zgjatur deri n majn e saj, do t kemi 148208000 km, numr q sht afrsisht i barabart me largsin n kilometra nga Toka deri n Diell. Por, si sht ndrtuar me saktsi, ende nuk dihet. Mendohet se sht prdorur teknologji primitive bazuar n, kavot dhe forca e kahut. Dhoma e Faraonit sht ndrtua me blloqe gjigante graniti, ku secila prej tyre peshon 60 ton. Por, edhe pse me kalimin e viteve jan hedhur shum hipoteza, asnjra prej tyre nuk ka rezultuar bindse, ndoshta kjo edhe pr faktin se egjiptiant nuk kan ln asnj gjurm pr mnyrat q prdorn pr ndrtimin e saj.

Arkitekti francez, Zhan-Pier Houdin, propozoi nj zgjidhje. Sipas tij, pjesa m e madhe e piramids sht ndrtuar nga brenda fal nj skele n form spiraleje deri n kulmin e strukturs s piramids. Fal ksaj mnyre, ata arritn t ndrtonin edhe dhomn e Faraonit. Ai e shpjegoi me nj demostrim virtual.

Modeli virtual
Fillimisht u ndrtua n kompjuter i gjith monumenti, ku prfshiheshin prmasat e tij gjeometrike, llojet e materialeve t prdorura, dhe pesha e forca e njerzve q punuan aty, duke krijuar kshtu pr her t par nj imitim tredimensional t kantierit t vitit 2500 para Krishtit. N llogaritjet e hartuesit u futn frkimi, rezistenca e kavove e litarve t ndrtuar me materialet e asaj kohe, temperatura. Megjithat, Houdin ka krkuar t vrtetoj n kompjuter hipotezat e ndryshme rreth ndrtimit t saj. Sipas tij, e gjith kjo "mrekulli" sht ndrtuar n tri faza, ndrsa i gjith ndrtimi ka zgjatur 21 vjet.

Tri fazat e ndrtimit Faza e par

Kjo faz nisi nga viti 1-14, q korrespondon edhe me fillimin e punimeve. Duke shfrytzuar edhe pjerrsin natyrale t lugins s Gizs, fillimisht ndrtuan nj skel t jashtme me nj pjerrsi rreth 7%, e mjaftueshme pr ndrtimin e piramids deri n lartsin 43 metra. Kjo skel bri t mundur q t ndrtohej m shum se 70% e gjith piramids.

Faza e dyt
Faza e dyt prkon me vitet 14-15, vite kur u ndrtua edhe dhoma e Faraonit. Pr tu ndrtuar ishte e nevojshme q t prdoreshin blloqe graniti, pothuajse 10 her m t rnd se ato q jan prdorur pr ndrtimin e piramidave. N t njjtn koh punohej edhe pr ndrtimin e galeris s madhe, q do t prdorej pr t ndrtuar dhomn mortore t Faraonit mbi bazn e piramids. N vitet 15-21, piramida ishte drejt prfundimit. N katin q i korrespondonte me atin e dhoms s Faraonit, u b i mundur ndrtimi i nj skele t brendshme, q shkonte prgjat mureve, deri n kulmin e piramids. Ajo ishte e hapur te kndet, gj q lejonte rrotullimin e masave shkmbore, q puntorve u duhej t transportonin deri n maj. Ajo mbahej nga pes struktura graniti, q u ngritn prmes nj sistemi kundrpeshash. Ndrkaq, nj tjetr skel m e vogl i lejonte skuadrs q t punonte n do cep, t mos pengonte punn e puntorve t tjer. Megjithat, puna ishte e vshtir, rrall punohej me siguri, pr shkak t kushteve t paprshtatshme pasi temperaturat jasht shkonin rreth 40 grad n hije. Rrotullimi i blloqeve ishte i nevojshm n do cep t piramids dhe bhej i mundur prmes nj argani q kontrollohej nga nj numr i vogl puntorsh. Nj teori tjetr sht ekzistenca e nj

skele t brendshme, por arkeologt thon se pr ta ditur si shte e vrteta, duhet montuar piramida.

Faza e tret
Faza e fundit, lidhet me majn e piramids. Duke qn se sht e vshtir t manovrosh, pr shak t madhsis e saj t barabart me 6-7 blloqe betoni dhe forms s saj, pas prfundimit t trupit t piramids, mendohet se maja sht ndrtuar e para. Sipas studiuesve, maja vendisej n qendr t kantierit, pas prfundimit t dhoms s Faraonit dhe u b e mundur me sistemin e rrotullimit t kavove. N praktik, nj grup i vogl puntorsh i lidhte blloqet n cep me litar dhe i rrotullonin. Llogaritjet n kompjuter treguan se litart n at koh ishin n gjendje t duronin rrotullimin e nevojshm pa u kputur.

Dmtimet n piramida
Sot, pamja e piramidave q ka humbur disa dhjetra metra lartsi, pr shkak t erozionit (n fillim ishte 146 metra e gjat) sht shum ndryshe nga ajo q duhej t ishte n vitet e mbretrimit t Keopsit. Nga brenda ajo ishte e veshur trsisht nga blloqe glqeror m t vegjl dhe t ngjashm me ata q edhe sot shihen n majn e piramidave t Kefrenit, pak metra larg saj. Nuk jan prishur, por jan "pushtuar" pr t realizuar ndrtime t tjera, fshatra dhe shtpi. Edhe brenda piramidat jan plakitur. Megjithat, varret brenda tyre nuk jan dmtuar.

Herodoti mbi piramidat

Herodoti, sht i vetmi person q ka shkruar pr proeset e ndrtimit t piramidave n nj nga librat e tij t asaj kohe, prshkruan vetm mnyrat dhe koht e ndrtimit t piramids s Keopsit. Megjithat, besueshmria e pohimeve t tij sht subjekt i shum kritikave. Herodoti flet pr prdorimin e nj skele t madhe t jashtme, q, sipas llogaritjeve t bra nga Houdin, duhet t ket qen e gjat 3.3 kilometra pr t pasur nj pjerrsi t shfrytzueshme n nj largsi kaq t madhe. Pr m tepr, Herodoti tregon fakte q ka zbuluar nga vitet 449 deri n 430 para Krishtit, gjat qndrimit t tij n Egjipt, kur mori lajmet nga nj prift mbi ndrtimin e piramids rreth 2 mij vjet pas ngjarjes.

Kriticizmi i teoris
Megjithat, nj nga arsyet q kjo teori merret si baz sot, i detyrohet mungess s plot t informacioneve historike mbi metodat e ndrtimit: dokumenti m i vjetr q flet pr varrin e Keopsit sht i ashtuquajtur "papirusi Westcar" (q e mori emrin nga nj udhtare angleze q e kishte bler) n vitin 1600 para Krishtit, 900 vjet m par se piramidat.

Pas Herodotit, t tjer kan folur pr skelat e mdha t piramidave, por, n fakt, asnjri prej tyre nuk kishte mundur kurr t eksperimentonte funksionin dhe mnyrn se si ishin ndrtuar. Puna e Houdin, q pati edhe bekimin e egjiptianit t njohur Zahi Hawass, do t shpjegonte edhe enigmat e mbetura t pazgjidhura pr shekuj. Veanrisht, ishte e uditshme prania e kanaleve n "galerin madhe", prve mungess s shkrimeve dhe dekoracioneve n mure: pr shekuj ishte nj mister i pazbuluar, pavarsisht dimensioneve t pashpjegueshme t korridoreve n brendsi t tij, q ishin t gjat rreth dhjet metra.

Arkitektura
Egjiptiant e lasht i ndrtonin piramidat, varret, tempujt dhe pallatet me materiale ndrtimi mjaft t qndrueshme. Megjith trmetet, luftrat dhe kapriot e natyrs, momumentet arkitekturore egjiptiane duken prtej toks, nj atribut pr kt civilizim madhshtor. Ndrtimi i piramidave krkonte nj shkall t lart aftsish n fushn e arkitekturs dhe inxhinieris. Prve piramidave, ndrtesat egjiptiane ishin t zbukuruara me piktura, imazhe t gdhendura prej guri, hieroglife dhe statuja tri-dimensionale. Arti tregon historin e faraonve, prndive, njerzve t thjesht, botn natyrale t bimve, zogjt dhe kafsht. Bukuria dhe madhshtia e ktyre vendeve nuk mund t krahasohen. Si ka mundsi q egjiptiant e lasht arrinin t ndrtonin kto struktura masive duke prdorur rregulla primitive? Kjo mbetet ende nj mister. Piramidat spektakolare, t cilat e kan br Egjiptin t famshm, jan nj prej mrekullive m t vrteta t bots. Nj prej mistereve m t lasht n Egjipt, ka t bj me ndrtimin e piramidave. Si ishte e mundur q njerzit n periudhn e Gurit, t lviznin blloqe kaq t mdha guri? Egjiptiant lan mijra vizatime nga jeta e tyre e prditshme n Mbretrin e Vjetr. uditrisht n asnj prej tyre nuk tregohet se si jan ndrtuar piramidat. Piramida sht nj varr n t katr ant me gur, q simbolizon malin e shenjt, orovatjet universale t njerzimit pr t arritur parajsat. Besimet e lashta n ngjitjen e shpirtit njerzor te Zoti, sht qllimi kryesor pas ndrtimit t piramidave. Edhe sot, piramidat jan metafora pr krkimet e njerzimit.

Piramidat e para
Periudha e piramidave fillon gjat Mbretris s Vjetr (2650-2134 para Krishtit), kur piramidat e para u ndrtuan nga Mbreti Djoser n dinastin e tret. Ndrtimi i tyre vazhdoi deri n vitin 1640 para Krishtit. Gjat dinastis s par dhe t dyt, mbretrit egjiptian varroseshin n varre t vjetr prej balte.T vdekurit vendoseshin pr t'u prehur n nj dhomz nntoksore n fund t nj kulle. Mbreti Djoser ndrtoi nj administrat t fuqishme me baz n qytetin Memfis, jo shum larg qytetit t sotm Kajro. Nj nga zyrtart e tij ishte nj arkitekt i famshm dhe i shkolluar, i cili kishte projektuar Piramidn Step, varrin e nj faraoni n Saqqara , q ngjasonte me rrugn e nj ylli n qiell. Ky lloj varri zvendsoi origjinalet e vjetr mastaba, me gropn e varrit n qendr. N dinastin e katrt, faraoni Snefru ndrtoi piramidat e para t vrteta gjeografikisht n Dahshur, n jug t Saqqara-s. Ai filloi me lmimin e dy piramidave ekzistuese, q ishin ndrtuar nga paraardhsit e tij. M pas Snefru ndrtoi dy piramitat e tij.

Piramidat e ndrtuara gjat dinastis s pest kishin n prbrje gur, mbeturina dhe plithare (tulla prej balte) dhe lyheshin me glqere. Kur glqerja binte, pjesa mbushse mes tullave rrezikonte t shkrihej.

Piramidat e fundit
Piramidat e fundit u ndrtuan rreth Dahshur-it dhe Haware-s nga mbretrit e Mbretris s Mesme (2040-1640 para Krishtit). Megjith prpjekjet e konsiderueshme pr t fshehur hyrjen pr n varre, si dhe prpjekjet pr t zbrapsur grabitsit me leje kalimi false, arkitektt dshtuan t parandalonin plakitjen e piramidave. Si rezultat i ksaj, piramidave njmij vjeare po u vinte fundi. Eksperimenti pr t siguruar udhtimin e mbretrve n prjetsi, doli i jo i suksesshm. Pr kt arsye faraont e Mbretris s Re iu prkushtuan ndrtimit t varreve n Luginn e Mbretrve. N nj zon t largt prtej Nilit, nga Luxor dhe Karnak , ata shpresonin t'i shptonin fatit t keq t paraardhsve t tyre.

Tempujt egjiptian
Pr nj periudh t gjat, egjiptiant ndrtuan shum tempuj prgjat lumit Nil. Dy prej tempujve m t njohur jan Karnak dhe Luxor . Kto struktura prshtypjelnse, me kolonat dhe portat e tyre gjigande, u ndrtuan pr t nderuar prndit vendase dhe kombtare. Tempujt u vendosn aty ku prndit dhe energjia e tyre hyjnore mund t jetonin t veuar nga do gj tjetr e bots. Sipas nj legjende egjiptiane, tempulli i par u formsua n nj breg toke, e cila lagej nga nga deti i hershm i quajtur Nun. Forma e par me jet, q u duk n at vend, ishte nj bim t ciln e solli falkoi Hours. Nj tjetr variant pr kt histori, e prshkruan lulen e lotusit si lulja e par n t ciln u shfaq dielli. Pas ksaj u krijuan qeniet njerzore. Ky moment u quajt Rasti i Par (First Occasion). N shenj mirnjohjeje egjiptiant nisn t ndrtojn tempuj pr t nderuar dhe kujtuar prndit. Projektimi i tempullit t par u b nga prndit dhe do tempull q ndrtohej vinte si nj kopje e t parit. Projektimi inkurajoi prndit q t sillnin forc hyjnore n rrafshin e toks. Klerikt punonin n tempuj duke udhhequr ritualet ditore n nder t prndive dhe faraonve, t cilve u kushtoheshin kto tempuj. PERPUNOI ARMEL SHAHAJ