Motor Standartlar Hakknda Genel Bilgiler

Elektrik Motorlarnn standartlarn belirleyen ve bunlar yaynlayan iki temel kurum IEC ve NEMA ' dr. IEC (International Electrotechnical Commission) Avrupa tabanl bir kurulu iken NEMA (National Electrical Manufacturers Association) Amerikan standartlarn iin almaktadr. Aada aklanan bilgiler IEC standartlarna dayanarak hazrlanmtr. NEMA standartlarnn IEC standartlarna evrimi veya IEC standartlarndaki karlklar iin ltfen Femsan'a dann. Trkiye'de ise konu ile ilgili dzenleme Trk Standartlar Enstits (TSE) tarafndan IEC'ye dayanarak yaplmtr.

Koruma Snflar IEC 34 5 :

Motorlar, koruma derecelerine gre I P_ _ koduyla snflandrlmlardr. I P _ _ (Ingress Progress) diziminde ilk rakam kat maddelere kar korumay tarif ederken ikinci rakam svlara kar korumay belirtmektedir. Aada anlatlan standardn Trk Standartlarndaki (TS) karl TSE'nin TS3209 / Nisan 1999 kitapnda detayl olarak anlatlmtr.

lk Rakam

kinci Rakam

Kat Maddelere Kar

0 - Korumasz 1 - 50 mm'den byk cisimlere kar koruma. El temas gibi. 2 - 12 mm'den byk cisimlere kar koruma. Parmak gibi. 3 - 2.5 mm'den byk cisimlere kar koruma. El aletleri gibi. 4 - 1 mm'den byk cisimlere kar koruma. nce teller gibi. 5 - Toza kar koruma 6 - Toza kar tam koruma

Sv Maddelere Kar
0 - Korumasz 1 - Dikey olarak gelen sulara kar koruma. Su damlamas gibi. 2 - Dikeyden 15 ye kadar ayla gelen sulara kar koruma. 3 - Dikeyden 60 ye kadar ayla gelen sulara kar koruma. 4 - Tm ynlerden gelen srayan sulara kar koruma. 5 - Tm ynlerden gelen fkran sulara kar koruma. 6 - Tm ynlerden gelen gl su fkrmalarna kar koruma. 7 - Geici sre suya daldrmaya kar koruma. 0.15 m. ile 1 m. aras. 8 - Srekli suya daldrmaya kar koruma.

zolasyon Snflar IEC 34 1 :

IEC standartlarnn 34 1 blmnn ierisinde izolasyon deerlerinin derecelendirilmesi de yer verilmitir. Motorlarn sarglar ve kullanlan izolasyon malzemeleri dayandklar sya gre snflandrlm ve bu ayrm harflerle ifade edilmitir.

zolasyon Snf
A Is ykseklii Maksimum sarg ss Ortam ss Kzgn nokta iin snr 105 100 40 5 E 120 115 40 5 B 130 120 40 10 F 155 140 40 15 H 180 165 40 15

Pek kullanm alanlar bulunmasa da Y ve C snf izolasyon snflar da mevcuttur. Bunlardan Y snf (eski gsterimi O'dur) 90 C scaklk snrn belirtirken, C snf 180 C'den byk scaklk snrn belirtmektedir. Yukardaki tabloda belirtilen deerlerin grafiksel gsterimi ise aadaki gibidir.

Yukarda anlatlan standardn Trk Standartlarndaki (TS) karl TSE'nin TS3336 / Mart 1979 kitapnda detayl olarak anlatlmtr. Standart motorlar 40 C ortam ssna ve 1000 m. rakm yksekliine gre imal edilmilerdir. Bu deerleri aan alma artlar motorun performansna etki edecektir. Etkilenme oranlar aadaki tabloda belirtilmitir. 40 C nin zerindeki ortam slarnn motor gcne etkisi (1000 m.'den dk rakmlar iin) Ortam Iss nerilen k C Gc 40 % 100 45 % 96.5 50 % 93 55 % 90 60 % 86.7 70 % 79 1000 m.nin zerindeki rakm yksekliklerinin motor gcne etkisi (40 C ' den dk ortam slar iin) Rakm Ykseklii nerilen k Gc 1000 m. % 100 1500 m. % 97 2000 m. % 94.5 2500 m. % 92 3500 m. % 86.5 4000 m. % 83.5

Uzun yllarn tecrbelerine ve gzlemlerine dayanarak snma ve izolasyon hakknda u iki saptama yaplabilir ; 1 Motor ykndeki % 4 lk bir art, sda % 10' luk bir arta neden olmaktadr. 2 zolasyon snfnn, kzgn noktasnn % 10 almas, izolasyon mrnn % 50 ksalmas ile sonulanmaktadr.

alma Rejimleri (Duty) IEC 34 1 :

NEMA standartt alma rejimini sadece srekli, aralkl ve zel (genelde dakika ile ifade edilir) olarak e ayrm iken IEC bunu 8 ksmda derecelendirmitir. Bunlar ; S1 Srekli alma. Motor sabit ykte s dengesine ulamaya yetecek zaman kadar alr. S2 Ksa sreli alma. Motor sabit ykte s dengesine ulamaya yetecek zaman bulamadan alr. Durma sreleri motorun ortam ssna dnmesine yetecek zaman kadardr. S3 Aralkl periyodik alma. Sabit yk ile, ardk (birbirini izleyen), zde alma ve durma dnemleri. Is denge noktasna asla ulalmaz. Balang akmnn s ykselmesine ok az etkisi vardr. S4 Kalkl, aralkl periyodik alma. Sabit yk ile, ardk, zde kalkma, alma ve durma dnemleri. Is dengesine asla ulalmaz fakat kalk akm s ykselmesi zerinde etkilidir. S5 Elektrik frenleme ile aralkl periyodik alma. Ardk, zde kalk dnemleri, sabit ykte alma, elektrik frenleme ve durma. Is denge noktasna ulalmaz. S6 Aralkl yk ile srekli alma. Sabit ykte ve yksz, ardk, zde alma dnemleri. Durma periyodu yoktur. S7 Elektrik frenleme ile srekli alma. Ardk, zde kalk dnemleri, sabit ykte alma ve elektrik frenleme. Durma periyodu yoktur. S8 Yk ve hzda periyodik deimeler ile srekli alma. Ardk, zde kalk, sabit ykte ve belli bir hzda alma, dier bir yk ve hzda alma dnemleri. Durma yoktur. TSE tarafndan yaymlanan TS3205 / Nisan 1978 kitapnda ayn bahis derinlemesine ekillerle ve izelgelerle yer almaktadr. En sk kullanlanlar asndan ksaca zetlemek gerekirse; S2 tr alma rejimi iin simgeden sonra rejim sresi belirtilir. rnek S2 30 dakika. S3 ve S6 alma rejimi trleri iin simgelerinden sonra alma katsays verilir. rnek S3 % 25, S6 % 40 gibi. Yukardaki paragrafta belirtilen alma rejimlerinin genelde (standart deer deildir) motor k gcne katsay olarak etkileri ise aadaki tabloda verildii gibidir.

alma Rejimi
S2 S3 S6

Aklama
Ksa sreli alma Aralkl periyodik alma Aralkl yk ile srekli alma Motor k Gc Katsays

10 dk.

30 dk.

60 dk.

1.6 1.3 1.05 Sre (toplam alma sresinin % si) %10 %20 %40 %60 1.6 1.6 1.4 1.5 1.25 1.4 1.1 1.25

Soutma ekilleri IEC 34 6 :

IEC standartlarnn 34- 6 blm elektrik motorlarnn soutma ekillerine ayrlmtr. International Cooling'in ksaltmas olan IC harfleri ile ifade edilen blmde ksaltmay iki haneli rakamlar takip eder. Bunlardan birincisi soutma devresinin dzenlemesini, ikincisi ise soutucunun dolamn salayan gcn beslenme yntemini gsterir. Konu ile ilgili detayl bilgi TSE 3210/Nisan 1978 kitapnda bulunmaktadr.

lk Rakam

kinci Rakam

soutma devresinin dzeni

0 - Serbest dolam. 1 - Giri borulu havalandrma. 2 - k borulu havalandrma.

soutucu gcn beslenme yntemi

0 - Serbest yaylml 1 - Kendinden dolaml 2 - Havalandrma, motordan ayrlmaz olan ve ayr bir mile balanm aygt ile salanm 3 - Giri ve k borulu havalandrma. 3 - Havalandrma, motor zerine taklm baml bir dzen ile salanm. 4 - Gvde yzeyinden soutma. 4 - Kullanlmyor 5 - evreleyen ortam kullanlarak, motoru, 5 - Havalandrma, motordan ayrlmaz olan motordan ayrlmaz bir soutucu ile soutma bamsz bir dzen ile salanm 6 - evreleyen ortam kullanlarak, motoru, motor 6 - Havalandrma, motorun zerine taklm zerine taklm bir aygt ile soutma bamsz bir dzen ile salanm 7 - evreleyen ortam kullanlmadan, motoru, 7 - Havalandrma, motordan bamsz ve ayr bir motordan ayrlmaz bir aygt ile soutma aygt ile salanm 8 - evreleyen ortam kullanlmadan, motoru, 8 - Havalandrma, bal yer deitirme ile motor zerine taklm bir aygt ile soutma salanm. 9 - Bamsz monte edilmi soutma aygt ile havalandrma. Soutma eklini daha detayl ifade eden karmak dzenlemeler mevcut iken (rnein, soutucu akkannn cinslerinde hava A ile, hidrojen H ile, azot N ile, karbondioksit C ile, su W ile, ya U ile ksaltlmaktadr) bu tr ayrntlara burada girilmemitir. Son olarak, baz NEMA standartlarnn IEC 34 - 6'ya karlklar ise yledir : IC 01 ifadesi NEMA'nn ak dizayn (open design) karldr. IC 40 ifadesi NEMA'nn TENV (Totally Enclosed Non-Ventilated) karldr. IC 41 ifadesi NEMA'nn TEFC (Totally Enclosed Fan Cooled) karldr. IC 48 ifadesi NEMA'nn TEAO (Totally Enclosed Over) karldr.

Yap ekilleri IEC 34 7 :

Motorlarn yapm (ina) tiplerinin ve kurma (montaj) dzenlemelerinin eitlerinin snflandrlmas IEC 34 7 blmnde yaynlanmtr ve kolaylk asndan IM (International Mounting) olarak ksaltlmtr. Bu blmn simgelemesi iki ayr kodlamadan olumutur. Kod I : Yalnzca yan kapaklardan yataklanm ve tek mil kntl motorlar kapsamaktadr. B harfi yatay milli motorlar ifade ederken, V harfi dey motorlar simgelemek iin seilmitir. Bu tip motorlar (yan kapaklardan yataklanm ve tek mil kntl) B veya V harflerini takip eden bir say ile gsterilir. En ok kullanlan bazlar aada belirtilmitir. Kod II : Bu ksm genel ve zel kullanm iin tasarlanm tm elektrik motorlarn kapsamaktadr. IM harflerini takip eden 4 adet rakam ile snflandrlmtr. Rakamlarn anlamlar ise aada belirtilmitir. 1. rakam Yapm tipinin snfn gsterir

2. ve 3. rakam Kurulma (montaj) dzenini gsterir 4. rakam Mil uzantsn gsterir

1. rakam

2. ve 3. rakam

4. rakam

1 - Yalnzca yan kapak yatakl 0 - Mil uzants yok ayakl motorlar 2 - Yalnzca yan kapak yatakl 1 - Silindirik bir tek mil uzants ayak ve flan zerine kurulu makineler 3 - Flan yan kapak zerinde olan yalnzca yan kapak yatakl 2 - Silindirik iki mil uzants ve flan zerine kurulu makineler 4 - Flan gvde zerinde olan Pek ok kombinasyon mevcut yalnzca yatakl flan zerine olduundan detaya girilmemitir. 3 - Konik bir tek mil uzants kurulu makineler (bkz. TS 3211 izelge 1-9) 5 - Yataksz makineler 4 - Konik iki mil uzants 6 - Yan kapakl ve ayakl yatakl 5 - Flanl bir tek mil uzants makineler 7 - Yalnzca ayakl yatakl 6 - Flanl iki mil uzants makineler 8 - 1-4 saylarnda kapsanma 7 - D-ucu uzants flal N-ucu yan dey makineler uzants silindirik 9 - zel kurulma dzenli 8 - Dier tm mil uzants makineler

Kod I ile Kod II arasndaki banty gsteren tablo ise aadadr.

Kod I
IM B 3 IM B 5 IM B 6 IM B 7 IM B 8 IM B 9 IM B 10 IM B 14 IM B 15 IM B 20 IM B 30 IM B 34 IM B 35

Kod II
IM IM IM IM IM IM IM IM IM IM IM IM IM 1001 3001 1051 1061 1071 9101 4001 3601 1201 1101 9201 2101 2001

Kod I
IM V 6 IM V 8 IM V 9 IM V 10 IM V 14 IM V 15 IM V 16 IM V 18 IM V 19 IM V 21 IM V 30 IM V 31 IM V 36

Kod II
IM IM IM IM IM IM IM IM IM IM IM IM IM 1031 9111 9131 4011 4031 2011 4131 3611 3631 3015 9211 9231 2031

Yukarda anlatlan kurulma ve yap tipleri ile ilgili detayl bilgi TS 3211 / Nisan 1978 fasiklnde mevcuttur. Ayrca, kurulum ve yap tipleri ekillerle de ifade edilerek anlalmas kolay hale getirilmitir.

Grlt Snrlar IEC 34 9 :

Elektrik motorlarnn (1 KW 400 KW aras gler iin geerlidir) 600 r.p.m. ile 3750 r.p.m. hz aralnda ve bota alrken hava ortamna yaydklar ses gc dzeyinin maksimum snrlarn ve yine hava ortamnda yaydklar ve motor yzeyinden 1 metre mesafe uzaklktaki grlt iin ortalama ses basncnn maksimum snrlar IEC'nin 34-9 blmnde anlatlmtr.

Bahsi geen deerlerin tablo halinde gsterimi IEC'nin bahsi geen blmnde anlatld gibi TS'nin 3213 kitapnda da belirtilmitir. Konu edilen tablolara geniliinden dolay burada yer verilmemitir. stek halinde Femsan'dan talep edilmesi rica olunur.

Titreim Deerleri Snrlar IEC 34 14 :

Elektrik motorlarnn (56 mm eksen yksekliinden bykler iin geerlidir) 600 r.p.m. ile 3600 r.p.m. hz aralnda ve bota alrken sahip olmalar gereken maksimum mekanik titreim deerleri IEC 34-14 ksmnda ve TS 9555 / Kasm 1991 kitapnda belirtilmitir. lm yaplacak motor serbest aslma ile elastik ekilde monte edilmi olmaldr. Kama yuvasna yarm kama taklmaldr. Doru akm motorlar nominal hznda alaca voltajla beslenmelidir. lm yaplmas gereken noktalar atfta bulunulan standartlarn detaynda belirtilmitir. Elde edilmesi gereken maksimum deerlerin belirtildii tablo ise aadadr.

Derece
Normal Dk zel

Nominal Hz Devir / dakika

600 1800 > 1800 3600 600 1800 > 1800 3600 600 1800 > 1800 3600

56 H 132
1.8 1.8 1.71 1.12 0.45 1.71

132 < H 225

1.8 2.8 0.12 1.8 0.71 1.12

H > 225
2.8 4.5 1.8 2.8 1.12 1.8