PİTOT TÜPÜ

Pitot tüpü bir akışkan akımının herhangi bir noktasındaki lokal hızı ölçmek için kullanılır. Akış hattı üzerine yerleştirilen U
tüpünün bir ucu akışa karşı açık olacak şekilde monte edilir. Tüp girişinde (nokta 2) akışkan kinetik enerjisini kaybeder (u=0).

ρ
1 2

∆h

ρm

Sıkıştırılamaz akışkan için 1 ve 2 noktaları için Bernoulli denkliği:

P1 u12 P2 u2
+ gz1 + = + gz 2 + 2
ρ 2 ρ 2

z1=z2, u2=0, u1=u, hf=0

P1 u2 P2
+ =
ρ 2 ρ

2( P1 − P2 )
u=
ρ

Gerçek durumlar için yukarıdaki eşitlikten sapmalar olur. Bu sapma deneysel verilere göre belirlenerek pitot tüpü eşitliği
düzeltilmelidir. Bu durumda yukarıdaki eşitliğe boyutsuz düzeltme katsayısı çarpanı (Cp) ilave edilir. Cp 0.98 ile 1.0 arasında
değişir.
2( P1 − P2 )
u = Cp
ρ

Basınç farkı (P1-P2) manometre denkliğinden elde edilirse;

P1 − P2 = ( ρ − ρm ). g .∆h

2( ρm − ρ ).g .∆h
u = Cp
ρ

Not: Bu eşitlik akışkanın ortalama hızını değil, lokal hızını belirlemede kullanılır.

VENTURİ METRE
Venturi metre boru hattınaaşağıda görüldüğü gibi doğrudan monte edilir. Ölçülebilir bir basınç farkı, boru kesit alanında kademeli
bir daralma ve tekrar genişleme yolu ile sağlanır. Bu sırada ani daralma ve genişleme sonucu enerji kaybı meydana gelse de,
venturi eşitliğinin türetilmesi için bu kayıp ihmal edilir.

ρ 1 2

∆h

ρm

1 ve 2 noktaları için Bernoulli eşitliği

 P1 u12 P2 u2
+ gz1 + = + gz 2 + 2
ρ 2 ρ 2

z1=z2, hf=0
P1u2 P u2
+ 1 = 2 + 2
ρ 2 ρ 2

P1 u12 P u2
+ = 2 + 2
ρ 2 ρ 2

2( P1 − P2 )
u 22 − u12 =
ρ

1 ve 2 noktaları için süreklilik denkliğinden

πD12 πD22
u1 = u2
4 4

2
 D2 
u1 = u 2 
D 

 1 

u1 Bernoulli denkliğinde yerine konulduğunda,

4
 D2  2( P1 − P2 )
u 22 − u22 
D 
 =
 1  ρ

 D   2( P1 − P2 )
4

u22 1 −  2   =
D ρ
  1  

1 2( P1 − P2 )
u22 =
D 
4
ρ
1 −  2 
 D1 

1 2( P1 − P2 )
u2 =
D 
4 ρ
1 −  2 
 D1 

Eğer küçük enerji kaybı için venturi eşitliği düzeltilecek olursa, boyutsuz venturi düzeltme katsayısı (Cv) eşitliğe çarpan olarak
ilave edilir.
Cv her durum için deneysel olarak saptanabilir. Cv Re>104 durumunda, D<0.2 m borular için 0.98, daha geniş borular için ise
0.99 olarak alınabilir.
Cv 2( P1 − P2 )
u2 =
D 
4 ρ
1 −  2 
 D1 

Venturi metre fazla yer kaplaması ve pahalı olması gibi dezavantajlara sahiptir. Ayrıca sabit bir geometriye sahip olduğundan,
akış hızındaki önemli sayılabilecek değişiklikler, doğru olmayan basınç farkı okumalarına neden olabilmektedir.
D2
β= ise
D1
Cv 2( P1 − P2 )
u2 =
1− β 4 ρ

ORİFİS METRE
Orifis metre, venturi metreye göre daha ucuz bir yatırımdır. Ancak akış hattında kalıcı enerji kaybına neden olur.
 1 2
0

∆h

Orifis eşitliği, venturi eşitliğine benzer. Burada Co boyutsuz orifis düzeltme katsayısıdır ve herzaman deneysel olarak saptanır.
Eğer orifis için Re>20 000 ve Do/D1<0.5 ise Co 0.61 olarak sabit alınabilir.
Co 2( P1 − P2 )
u2 =
D 
4 ρ
1 −  o 
 D1 

POMPALAR
2’

Wp

1 2
Z2’
Pompa

Z1 Z2

Z1’

1’

Pompa giriş (a) ve çıkış (b) istasyonları için Bernoulli eşitliği

P1 α1 u12 P2 α2 u 2 2
+ gz1 + +ηW p = + gz 2 + + hf
ρ 2 ρ 2

P α2 u 2 2   P1 α u12 
ηW p =  2 + gz 2 + − + gz1 + 1 + hf
ρ 2   ρ 2 

P α2 u 2 2   P1 α u12 
ηW p =  2 + gz 2 + − + gz1 + 1 + hf
ρ 2   ρ 2 

Belli bir noktada akışkanın sahip olduğu toplam enerji (H: total head)
P αu 2
H = + gz +
ρ 2

Eğer hf=0 varsayarsak

ηW p = H b − H a
 H b − H a ∆H
Wp = =
η η

olur.
Not: Pompa için Bernoulli eşitliğinde, pompa giriş ve çıkış istasyonları arasındaki seviye farkı genellikle ihmal edilebilir
düzeydedir (z1=z2). Türbülant akış için α=1.0 alınabilir.
Pompa Güç Gereksinimi, Wp
Pompanın çalışması için dışarıdan bir güç uygulanması gerekir. Bu güç PP ise;
.
. m ∆H
Pp = m W p =
η

.
m
Burada kütlesel akış hızıdır.
Akışkana aktarılan güç Pf ise;
.
. m ∆H
Pf = m W p =
η

İşte pompa verimi pompaya dışarıdan sağlanan güç ile pompanın akışkana aktardığı güç arasındaki bir ilişkidir.
Pf
η=
Pp

Net Pozitif Emiş Yüksekliği (Net Positive Suction Head-NPSH)

Pompaların verimli çalışabilmesi için pompa emiş hattında akışkanın sıvı formda olması gerekir. Eğer pompa emiş hattında
akışkanın basıncı, buhar basıncının altına düşerse, akışkan buharlaşmaya başlar ve pompa içine buhar dolar. Bu pompa
kapasitesini etkiler, ömrünü kısaltır. Bu olaya kavitasyon denir. Kavitasyona engel olmak için, pompa girişinde basınç sürekli
olarak buhar basıncından belli bir oranda yüksek tutulmalıdır. Buna net pozitif emme yüksekliği (NPSH) denir. Küçük santrifüj
pompalar için NPSH 2-3 m düzeyindedir.
2’

Wp

1 2
Z2’
Pompa

Z1 Z2

Z1’

1’

Şekildeki gibi bir sistem için pompanın NPSH değeri aşağıdaki formül ile hesaplanabilir:
1  P − Pv  αu 2
NPSH =  − h fs  − z1 −
g  ρ  g