e

m
sh
ue
m
Transmisioni sinaptik

ac
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 1

 Objektivat mësimore:

e
m
Studentet duhet të jjenë në gj
gjendje
j të:

sh
y Përshkruajnë strukturën e sinapsës

ue
y Përshkruajnë mekanizmin e transmisionit sinaptik

m
◦ Receptorët jonotropikë dhe transmisionin sinaptik të

ac
shpejtë
◦ Receptorët metabotropikë dhe transmisioni sinaptik të
ng
ngadalshëm
te

◦ Postpotencialin
p sinaptik
p ekscitator ((PPSE)) dhepotencialin
p
de

postsinaptik inhibitor (PPSI)

y Sqarojnë shumimin kohor dhe shumimin hapësinor
In

◦ integrimin dhe ngacmueshmërinë Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 2

Përse duhet t’i mësojmë sinapsat?

e
m
y Ç g
Çrregullimi i funksionit të sinapsave
p shkakton:

sh
◦ Sëmundjen e Parkinsonit
◦ Epilepsinë

ue
◦ Depresionin

m
◦ Shizofreninë

ac
y Këto sëmundje shkaktohen si pasojë e faktorëve:
◦ gjenetikë
ng
◦ të ambientit
◦ dëmtimit
te

◦ përdorimit
ë d i it jo
j të drejtë
d jtë të barnave
b
de

y Kur dihet mekanizmi i sëmundjes ⇒ mundësohet

trajtimi adekuat
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 3

 Çka është sinapsa?

e
m
y Eshtë lidhje e cila mundëson bartjen e

sh
informatës nga një neuron në:

ue
◦ Neuronin tjetër
◦ Qelizën muskulare

m
ac
y Neuroni presinaptik – e përcjell impulsin në
drejtim të sinapsës
y
ng
Neuroni postsinaptik – e përcjell impulsin nga
sinapsa
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 4

 Funksioni i sinapsës

e
m
sh
Në sinapsa
i i f
informata
t pranohet
h t në
ë formë
f ë të potenciali
t i li
të aksionit

ue
Sinapsat mundësojnë:

m
• Kalimin e thjeshtë të informatës së pranuar në

ac
neuronin
i tjetër
tj të
• Bllokimin e bartjes së informatës në neuronin tjetër
ng
• Ndryshimin e infotmatës nga një impuls në impulse
të përsëritura
te

• Integrimin
g ((bashkimin)) e informatave nga
g neuronet
tjera
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 5

Llojet e sinapsave sipas lokalizimit

e
m
sh
ue
m
ac
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 6

Përcjellja e potencialit të aksionit në sinapsa bëhet
në një drejtim

e
Percjellja ortodromike

m
sh
ue
m
ac
ng Përcjellja antidromike
x
te

x
de
In

x Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 7

Ll j t e sinapsave
Llojet i sipas
i mënyrës
ë ë së ë

e
m
bartjes
j së impulsit
p

sh
ue
y Sinapsat elektrike

m
ac
y Sinapsat kimike
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 8

 Sinapsat elektrike

e
m
sh
• Në SNQ gjenden më rrallë se sinapsat kimike

ue
• Neuronet komunikojnë njëri me tjetrin në

m
mënyrë direkte përmes lidhjeve komunikuese

ac
“gap junction”
ng
• Kalimi i jjoneve p
prejj një
j neuroni në neuronin
tjetër
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 9

Sinapsat elektrike

e
- vazhdim

m
sh
ue
m
ac
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 10

 Sinapsat kimike

e
m
y Janë të specializuara për lirimin dhe lidhjen e

sh
neurotransmiterëve

ue
y Përbëhen prej tri pjesëve:
◦ Mbaresës terminale të neuronit presinaptik

m
◦ Hapësirës sinaptike

ac
◦ Pjesës receptore në neuronin postsinaptik
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 11

Sinapsat kimike

e
m
sh
ue
m
ac
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 12

 Sinapsat kimike
Mb
Mbaresa

e
terminale

m
sh
Membrana presinaptike

ue
m
Vezikulat Receptorët

ac
Aksoni sinaptike postsinaptikë

ng
te

Kanalet me dyer
y Membrana
voltazhe për Ca2+ postsinaptike
t i tik
de
In

Hapesira
Neuroni sinaptike (50 nm) Neuroni
presinaptik postsinaptik
Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 13
Funksioni sinaptik: ndodhitë pre-sinaptike

e
m
sh
ue
Ndodhitë

m
post-sinaptike

ac
ng
te

Ca2+
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 14

Transmisioni sinaptik - Ndryshimet në neuronin

e
postsinaptik

m
y Transmisioni sinaptik i shpejtë - Ndryshimet

sh
jonotropike –

ue
◦ hapja e kanaleve jonike
◦ kanalet me dyer kimike

m
ac
y Transmisioni sinaptik i ngadalshëm - Ndryshimet
metabotropike ng
◦ aktivizimi i proteinës G dhe mesengjerit të dytë –
te

kontrolli i kanalit jonik

de

◦ receptorët metabotropikë
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 15

Transmisioni sinaptik i shpejtë:

e
Ndryshimet jonotropike ekcitatore

m
sh
Kanali i
K+ në qetësi Kanali me dyer

ue
ki ik
kimike

m
ac
Jashtë
Membrana postsinaptike
Brenda
ng
te
de
In

Na+ K+ Neurotransmiteri ekscitues p.sh. glutamati

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 16
 Karakteristikat e sinapsave të shpejta

e
ekscitatore

m
Ndryshimet jonotropike

sh
•

• Kanalet jo specifike me dyer kimike

ue
• Pasojë kryesisht e hyrjes së joneve të Na

m
• Depolarizim i membranës së qelizës postsinaptike

ac
• Dyert hapen si pasojë e lidhjes së neurotransmiterëve
ng
• Në SNQ: aminoacidi glutamat (Glu) - receptorët
glutaminergjikë
te

• Në SNP
SNP: acetilkolina
tilk li (ACh) – receptorët
t ët kolinergjikë
k li jikë
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 17

Ndryshimet ekscitatore në neuronin postsinaptik
(PPSE)

e
Potenciali postsinaptik ekcitator ose PPSE

m
-54
54

sh
ue
V)
mbrane pottential (mV

-58
58

m
ac
-62
Shumimi kohor
ng
Mem

-66
te
de

-70
0.00 5.00 10.00 15.00 20.00
In

Time (ms)

Ngacmimi ekcitues Potenciali membranor Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 18

Ndryshimet ekcitatore në neuronin postsinaptik

e
(PPSE) - vazhdim

m
50

sh
ue
25
V)
mbrane pottential (mV

m
0

ac
-25
ng
Mem

Potenciali pragor
te
-50
de

-75
0 2 4 6 8 10
In

Time (ms)

Ngacmimi ekcitues Potenciali membranor Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 19

 e
m
Me qindra vezikula

sh
ue
1 EPSP

m
ac
Me mijëra kanale
1 PA
ng
te

Ca2+ Me miliona molekula

de

të neurotransmiterëve
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 20

Ndryshimet inhibitore në neuronin postsinaptik

e
(PPSI)

m
-58
58
-58
58

sh
-58
58 I hibit
Inhibitory post-synaptic
t ti potential
t ti l or IPSP

ue
V)
mbrane pottential (mV

ential (mV)
V)

-62
62
-62
62 -62

m
ac
brane pote

-66
-66 -66

ng
Memb
Mem

-70
-70 -70
te
de

-74
-74 -74
0.00
0.00 0.00 5.00
5.00 10.00
10.00 10.00 15.00
15.00 15.00 20.00
20.00 20.
5.00
In

Time (ms)
Time (ms)
Ngacmimi inhibitor Potenciali membranor Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 21
Karakteristikat e sinapsave inhibitore

e
m
sh
y Potenciali postsinaptik inhibitor ose PPSI

ue
y Nd hi t jonotropike
Ndryshimet j t ik

m
◦ Kanalet selektive me dyer kimike për jonet e

ac
Cl- ose K+
ng
◦ Hiperpolarizimi
p p i membranës p postsinaptike
p
y Neurotransmiterët inhibitorë janë:
te

◦ Në palcën kurrizore: glicina

de

◦ Në SNQ: GABA (acidi gama aminobutirik) –

In

receptorët gabanergjikë
Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 22
Sinapsat inhibitore

e
m
sh
ue
m
ac
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 23

 Transmisioni sinaptik i ngadalshëm:

e
ndryshimet metabotropike

m
sh
Receptori i lidhur neurotransmiteri

ue
për G-proteinën p.sh. glutamati ose GABA

m
ac
Jashtë
Membrana postsinaptike
Brenda
ng
Ndryshimet biokimike
te

G-protein
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 24

Transmisioni sinaptik i ngadalshëm:

e
ndryshimet metabotropike-vazhdim

m
sh
ue
m
ac
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 25

 Karakteristikat e ndryshimeve

e
metabotropike

m
y Veprojnë përmes proteinës G: janë të ngadalshme
ngadalshme,

sh
prej disa sekondave deri në disa orë.

ue
◦ Mund të jenë inhibitore ose ekscitatore

m
◦ Mund të ndikojnë në proceset biokimike në qelizë

ac
◦ Mund te hapin ose të mbyllin kanalet jonike
y ng
Shkaktojnë ndryshime afatgjata në
ngacmueshmërinë e qelizës postsinaptike:
te

“plasticiteti
plasticiteti neuronal”
neuronal .
de

◦ Procesi i të mësuarit dhe procesi i memorizimit

In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 26

 e
m
sh
ue
Shumimi i impulseve në neuronin

m
postsinaptik

ac
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 27

 Si përjetohet potenciali i aksionit në

e
potencialin postsinaptik?

m
sh
y Shumimi kohor

ue
◦ Ngacmimet e njëpasnjëshme

m
y Shumimi hapësinor
◦ Ngacmimet

ac
N i t nga didisa neurone pre-sinaptike
i tik
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 28

Shumimi i impulseve në neuronin

e
postsinaptik

m
sh
ue
m
ac
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 29

Neurotransmiterët

e
m
y Mundësojnë komunikimin në mes të trurit

sh
dhe trupit

ue
y R th 100 neurotransmiterë
Rreth t it ë

m
y Efekt ekscitues ose inhibues varësisht nga

ac
lloji i receptorëve për të cilët lidhen
y ng
Neurotransmiteret stimulues - Acetilkolina,
aminat (dopamina, epinefrina, norepinefrina
te
dhe serotonina),
de

y Neurotransmiteret inkibues - glicina, GABA

In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 30

Mekanizmi i veprimit të acetilkolinës

e
m
sh
ue
m
ac
ng
te
de
In

30.11.2009 Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 31

Mekanizmi i veprimit të norepinefrinës

e
m
sh
ue
m
ac
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 32

Mekanizmi i veprimit të acetilkolinesterazës

e
m
sh
ue
m
ac
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 33

“Fati”
Fati i monoaminave

e
m
sh
ue
m
ac
ng
te
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 34

 Neuropeptidet

e
m
sh
y Sintetizohen në trupin e neuronit

ue
◦ transportohen
p p
përgjatë
gj aksonit
◦ deponohen në vezikula

m
◦ lirohen së bashku me neurotransmiterët gjatë

ac
depolarizimit të neuronit presinaptik
y Shembull: ng
◦ opioidet –enkefalinat, endorfinat
te

◦ neuropeptidi Y
de
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 35

 Neuromodulatorët

e
m
y Nuk shkaktojnë PPSE ose PPSI

sh
y Modulojnë (ndryshojnë) – zvogëlojnë ose e rrisin

ue
aktivitetin
kti it ti në
ë sinapsa
i

m
y Efektin e shprehin permes aktivizimit te

ac
proteines G
y ng
Mund të veprojnë në neuronin pre-sinaptik ose
neuronin post-sinaptik
te

y Marrin pj
pjesë në p
procesin e të mësuarit dhe
de

memories
In

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 36