Literatura Hiszpaska

REDNIOWIECZE
1) Wczesne XII wiek
- STYL ROMASKI
- 3 klasy spoeczne:
a)
Szlachta arystokracja (wci niewyksztacona, zajmuje si
wojnami)
b)

Kler jedyna warstwa wyksztacona; zachowuje i rozwija kultur

c)

Chopi analfabeci zajmujcy si rolnictwem

2) Pne XIII XV wiek

- STYL GOTYCKI
- ewolucja spoeczestwa
- pocztek rozwoju miast
- szlachta jest coraz bardziej wyksztacona; zbiera si na dworze przy krlu
- pojawiaj si uniwersytety
- pojawia si buruazja
- miasta staj si centrum kultury, podczas gdy na wsi kultura nie
wystpuje;
- najbardziej zaradni wieniacy emigruj do miast i staj si mieszczanami

Charakter sztuki w REDNIOWIECZU:

- ma edukowa wana jest tre ideologiczna
- uyteczna (nie jest wana forma i pikno) i praktyczna, moralizatorska
- inny charakter: wpyw francuski: Liryka Prowansalska TRUBADURZY
(brak funkcji pedagogicznej)

Kady gatunek literacki i typ bohatera jest powizany z inn grup

spoeczn:
a) Szlachta/rycerstwo : POEZJA LUDOWA (w dialektach) o charakterze
heroicznym; PIENI RYCERSKIE; z czasem na dworze pojawia si
POWIE (la novela) i LIRYKA IDEALISTYCZNA; RYCERZ/BOHATER
b) Koci : literatura o charakterze religijnym, moralnym i naukowym
(pocztkowo tylko po ACINIE, stopniowa zmiana na KASTYLIJSKI od XIII
wieku); WITY

c) Mieszczanie ma inn wersj wiata: OPOWIADANIE (el cuento) i POEZJA

SATYRYCZNA (gwny bohater : CZOWIEK PRAKTYCZNY patrzcy na
wiat krytycznie); temat: przygody i mio;
Od XIII wieku kultura staje si spucizn szlachty i mieszczan, a nie
tylko kocioa;

Cechy literatury kastylijskiej:

1) Strach przed nowoci i innoci, obrona wszystkiego co narodowe i
tradycyjne (powody: pooenie na kocu Europy wszelkie wpywy
docieray z opnieniem; VIII XV wiek: widoczna obecno
muzumanw na pwyspie prba obrony kultury przed tym wpywem)
2) Przewaga elementu ludowego, prostego i spontanicznego
3) Silny realizm
4) Przywizanie do tradycji lokalnej i ideaw narodowych
Kontakt z innymi kulturami (faktor lokalny jest decydujcy):
- wpyw ORIENTALNY stay kontakt 3 krgw kulturowych i religijnych na
pwyspie (Muzumanie opowiadania, nauka; ydzi; Chrzecijanie)
- wpyw PROWANSALSKI Trubadurzy (utwory o mioci)
- wiek XV zmiana wpyww : WOCHY (Dante, Boccacio) prerenesans
(literatura klasyczna)
!!!REDNIOWIECZE PROMIENIUJE W HISZPANII!!! redniowiecze ma
ogromne znaczenie dla rozwoju literatury hiszpaskiej poniewa literatura
redniowieczna wywara znaczcy wpyw na literatur kolejnych epok!!/wyjtek
na skale europejsk/
EPIKA KASTYLIJSKA PIENI RYCERSKIE (Cantar de gesta)
- przekazywana wycznie ustnie; anonimowa; zbiorowa;
- charakter heroiczny (wojny, krucjaty)
- jzyk: zwizy, prosty i bardzo ekspresywny
- realizm (dokadno historyczna i geograficzna)
- przetrwanie w czasie ( tradycja redniowieczna przetrwa przez kolejne wieki
literatury hiszpaskiej)
- przykad: EL CANTAR DE MIO CID :
Pie rycerska (poowa XII wieku) nieznanego autora, piewana z
instrumentami
Jedno z trzech najwaniejszych dzie przed XVI wiekiem
Podzielony na 3 czci (pieni o wygnaniu, weselu i zniewadze)
Cechy uworu:

Obraz epeoki (zwyczaje etc) dua warto dokumentalna

Realistyczni bohaterowie (CYD - wierny krlowi, dobry ojciec, symbol

godnoci i honoru)

Realizm w opisie miejsc - dokadno geograficzna

Brak elementw fantastycznych

Styl prosty, dramatyczny, ekspresja, uczuciowo

PIE O CYDZIE
Cyd, a waciwie Rodryg Diaz, by rycerzem kastylskim z XI w (posta historyczna).,
wsawionym w walkach z Maurami i Kataloczykami. Mimo awanturniczej i
niejednoznacznej w ocenie dziaalnoci, jego posta ju za ycia obrosa legend;
stawiano go za wzr rycerstwa, patriotyzmu, mstwa i lojalnoci oraz opiewano w
licznych poematach epickich. redniowieczny idea rycerski, ukazany jako obroca
kocioa i krla;
Anonimowa "Pie o Cydzie", zapewne z poowy XII w., jest jedyn z takich
redniowiecznych cantares de gesta zachowan do naszych czasw. Owo arcydzieo
literatury hiszpaskiej przedstawia kilka epizodw z ycia Cyda.

TRE:

Pie o wygnaniu: Pochodzi z biedniejszej szlachty, na dworze

krla Alfonsa X byli bogatsi, lecz nie tak dzielni, byli zazdroni i zaczli
spiskowa i go oskara o zagarnicie przywilejw bogatszych, w
kocu zostaje wygnany przez krla, zostawia on Chimer
(krlewsk kuzynk), 2 crki i syna w klasztorze pod Burgos, widzi
wrony za wrba, nikt nie moe mu pomc mimo zakazu doczyli
do niego towarzysze walk, opucili razem Kastyli, zwyciaj bitwy z
Maurami, ostatecznie zdobywa Walencj, nadal, jako wasal, wysyajc
krlowi cz upu. Pie o weselu: Na wie o zwycistwach Cyda,
krl stara si nawiza z nim przyjazne stosunki i proponuje jego
crkom, Elwirze i Sol, hrabiw Carrionu za mw. Wspaniae wesele,
pikne crki, przystojni hrabiowie (chocia nie wprawieni w boju).
Pie o zniewadze: Cyd zawstydzi ziciw, poskramiajc lwa,
ktrego oni si ulkli. Opuszczaj Walencj i w zemcie, bij
rzemieniami ony w puszczy dbowej i je tam zostawiaj na p
martwe. Towarzysz Cyda odnalaz jego crki i odprowadzi do
Walencji, Cyd domaga si sprawiedliwoci od krla, hrabiowie maj
stoczy pojedynek z rycerzami Cyda (poraka hrabiw), crki dostaj
nowych mw, jeszcze lepszych krlw Nawarry i Aragonii. Triumf
Cyda.

-XIII i XIV wiek literatura kastylijska rozwija si prnie (w dialekcie

GALICYJSKIM!);
WIEK XIII
POEZJA LIRYCZNA
- temat: mio

- nie zachowa si aden zapis a do XIII wieku

- Sztuka Kuglarzy (onglerw) potrafili zabawi publiczno przez taniec,
piosenki typu trubadurskiego przy akompaniamencie rnych instrumentw
(lutnia, flet), historyjki artyci uliczni, wczdzy byy to pierwsze produkcje w
dialektach zrozumiae dla kadego; pochodziy z Prowansji, gdzie byy
wykonywane na dworach arystokratw (poezja sztuczna i wysoka) ->; do
Hiszpanii dotary przez Galicj -wpyw pielgrzymw zmierzajcych do grobu
Santiago de Compostela; charakter LUDOWY; rdo pieni rycerskich; kuglarze
woleli jzyk galicyjski od kastylijskiego;
-CANTIGAS DE AMIGO (amante) pieni kobiece o kochanku nostalgia,
smutek, samotno (z Portugalskiego fado); bohaterka: kobieta lamentujca
nad swoj samotnoci, opisy natury;
PIERWSZE DZIEA ZACHOWANE PO KASTYLIJSKU:
- ludowa poezja kuglarzy /mester de juglaria - TECHNIKA ONGLERW?/wdrowali od wsi do wsi, proste, krtkie piosenki; zachoway si jedynie dwie, np.
La rason damor (o mioci dwch dam i rycerzy)
- religijna poezja kuglarzy /mester de clerecia - TECHNIKA UCZONYCH?/ :

temat: ywoty witych, wycigi z kodeksw aciskich, legendy,

rozwaania moralno-dydaktyczne; -pojawia si w XIII wieku;

chcieli dotrze do wikszej iloci odbiorcw i spopularyzowa kultur, wic

porzucaj acin na rzecz dialektw;

przykad: Gonzalo de Berceo wiecki ksidz, pisa po kastylijsku,

przystpnie, przyciga publiczno humorem, komizmem ->Los
milagros de nuestra seora

pierwsze znane nazwisko (nie anonimowo!)

25 narracji o Matce Boskiej i cudach ktrych dokonaa np. ratujcej

ludzi takich jak zoczycy ktry sprzeda dusz diabu;

wstp alegoryczny; Gonzalo przedstawia si jako pielgrzym i opisuje

pikno ki, symbolika: pielgrzymka droga yciowa, ka to Maryja,
rda ewangelie, kwiaty imiona Maryi, piew ptakw gos
bogosawionych;

cel: przekazanie opowiada religijnych ludnoci wiejskiej

(popularyzacja tradycji religijnej);

zrozumiay, codzienny jzyk, komizm - duo prymitywnych

arcikw (eby zainteresowa prosty lud);

PROZA
- zaczyna si rozwija w XIII wieku (tak pno, bo inne gatunki atwiej byo
przekaza w formie mwionej) w zwizku z dwoma fenomenami:
1) emigracja arabw i ydw do Kastylii (WYKSZTACENI)
2) pojawiaj si elementy wieckie w kulturze;

Druga poowa XIII wieku: Krl Alfonso X el Sabio ALFONS X MDRY (syn
Fernando XIII el Santo) krl, nie odnis sukcesw politycznych, ale mia
olbrzymi wpyw na kultur, mecenas nauki i owiaty, pisa pieni na cze Maryi,
wyksztacony, mecenat; chcia zjednoczy wszystkie dziedziny kultury swojej
epoki tj. literatur, histori, prawo; pisa duo poezji np. Los cantigas de Santa
Maria (ponad 400 utworw, gwnie poezja narracyjna, ale te 40 utworw
lirycznych) ale te pisa proz o astronomii, historii etc. (tzw. prosa cientfica np.
kodeksy prawne);

koniec XIII wieku: pierwsze zbiory opowiada lub przypowieci (NIE

powieci), pochodzenia arabskiego i z Indii (charakter dydaktyczny,
moralizatorski, jak zachowywa si w yciu)

WIEK XIV - pierwsza poowa

- okres rekonkwisty /walka Chrzecijan o wyparcie Maurw/,
- epoka wielkich konfliktw /pocztek wojny stuletniej/
- rewolucja spoeczna (szlachta: heroizm/rycerstwo; kler: cnota, wie ?;
mieszczastwo: $$) : rozwj miast buruazja ?
- mieszczanie nowym odbiorc literatury - literatura prezentuje model ycia
mieszczaskiego (liczy si pienidz, idea : korzysta z ycia a nie si umartwia,
zepsucie obyczajw, chaos moralny), tak samo jak w innych pastwach
europejskich, tyle e w Hiszpanii Ci mieszczanie nie mieli tak duo $$, bo Hiszpania
bya mniej rozwinita ni Europa zachodnia;
- w spoeczestwie wani s Arabowie rzemioso i ydzi bankowo,
handel, prawnicy, lekarze (te naleeli do mieszczastwa);
- El libro de buen Amr napisana przez praata Juana Ruiz :

autor pogodny, wyrozumiay, naley jeszcze do redniowiecza, pisa

inaczej ni wspczeni duchowni, ktrzy zgodnie z nauk kocioa pisali
pesymistycznie o yciu. Mia kopoty z cenzur i papieem, genialny, b.
wszechstronny pisarz, psycholog, pochodzi z Kastylii i opisywa
przygody z ni zwizane, przedstawiajc samego siebie
AUTOBIOGRAFICZNE;

bardzo dugi poemat, wszystko wierszem,

3 czci: 1. narracyjna: przygody miosne, przerywane bajkami i

przypowieciami, alegorie(bitwa midzy panem Karnawaem i pani
Post), 2. dygresje, rozwaania moralne (krytyka grzechw gwnych,
ironiczna pochwaa maych kobiet, wady klerykw) satyryczne, 3.
wiersze liryczne, pochway Maryi, oraz wieckie, np. przypiewki
lepcw, akw, grale

Napisa to w celach dydaktycznych, ale nie tylko edukacji religijnej, ale

rwnie jak szuka przyjemnoci w yciu ziemskim; stara si trzyma
podstaw moralnych, ale czsto wyraa podejcie charakterystyczne dla
buruazji;

autoportret, z ktrego wynika, e mia lekkie i mao przykadne ycie

(std 13 lat wizienia). O mioci dobrej, boej, przeciwstawionej mioci
szalonej wieckiej; Spotka pikn niewiast w grach, za pienidze
udzielia mu schronienia polubi tylko tego kto jej kupi klejnoty i
stroje-satyrycznie o zaletach pienidza ktrym mona kupi wszystkich
i wszystko. Rozwaania o naturalnej potrzebie towarzyszki u ludzi i
innych stworze, mwi, e nie potrafi si oprze wdzikom kobiecym,
lecz trzeba pozna dobro i zo, eby wybra to lepsze. Potpia szalon
mio, nie zaleca, eby si do niej znia, ale w prawdziwym yciu, ale
potem mwi e przecie czowiek wybiera sam i ma natur grzeszn,
wic i tak on poda kilka przykadw;

dwa skrajne podejcia: moralno religijna i moralno buruazji

styl: jzyk praata, tj. bogaty i niezwykle malowniczy, dynamiczny,

peen koloru, peen przysw i zwrotw potocznych rwnie
(najbogatszy z literatury redniowiecznej)

due poczucie humoru!!!

Realizm! (nikt tak jak on nie potrafi obserwowa i trafnie opisywa

ycia codziennego)

Chce dotrze do ludu (uywa codziennego jzyka) ton bardziej

kuglarski ni wysoki;

PROZA OPOWIADANIE / wci nie powie/

El conde Lucanor napisana przez Don Juan Manuel
autor: pochodzi z rodziny krlewskiej (bratanek krla Alfonsa X), bra
udzia w walkach przeciw Maurom, pierwszy hiszpaski pisarz prozy, ktry
zwraca uwag na walory artystyczne forma, estetyka (to ju nie
proza naukowa ale opowiadanie), pisa utwory dydaktyczne przystpnym
jzykiem; jest nie tylko moralizatorem, ale te ARTYST; jako arystokrata
jest w opozycji do praata; nie interesuje go wie, proci ludzie; pisze
zgodnie z dydaktyk kocioa;
- dzieo: El conde Lucanor Hrabia Lukarno zbir bajek i przypowieci
(zaczerpnite ze rde arabskich, religii katolickiej oraz wczesnej
codziennoci), jest wiele czci, pierwsza zawierajca 50 opowiada jest
najwaniejsza; dialog midzy hrabi a jego doradc czy opowiadania;
tematyka: rzdzenie krajem, przyja, maestwo, zagadnienia moralnowychowawcze; -> to dzieo mogo by inspiracj dla Shakespearea
(Poskromienie zonicy);
- element dydaktyczny : w kadym opowiadaniu s 2 wersy moralne (nie
proz); bardzo zwile, eby nie psu historii;
- styl: zwizy, jasny, prosty (chcia dotrze te do niewyksztaconych);
- krtkie nowelki poczone (uwaa si e wyprzedza Dekameron?)

ENTONCES:
Praat Juan Ruiz

Don Juan Manuel

- duchowny ale bardzo yciowy i

witalny
- opisuje wie
- pisze wierszem
- pierwszy poeta kastylijski

- pochodzi z arystokracji (kultura

dworska)
- pierwszy autor kastylijski piszcy
proz
- jzyk wane! Pisze proz, co
sprawia e jest to bardziej
naturalne i lekkie
- jest to pierwsze dzieo sztuki
proz, a nie kodeks czy
kronika(walory estetyczne s wane)

WIEK XIV druga poowa

El canciller Pero Lopez de Ayala

- poeta i prozaik
- reprezentuje arystokracj i surow moralno
- ton melancholijny, depresyjny
- przeciw demoralizacji i przekupstwu w Hiszp, przeciw hierarchii kocielnej
itd. (zepsucie w tamtych czasach!!!)
- gorzki, peen pesymizmu, wychowany na literaturze aciskiej,
obiektywny, kierujcy si utylitaryzmem bliszy nadchodzcej epoce Odrodzenia.
gwne dzieo proz : 4 CRONICAS dzieo historyczne opisujce
wydarzenia w Hiszpanii, zawsze jest jaka figura centralna; najlepsza proza drugiej
poowy XIV; historia nauczycielk ycia uwaa e ludzie powinni czerpa lekcje
moralne z jego kronik;

WIEK XV (prerenesans) pierwsza poowa

- charakter dworski (szczeglnie dwr krlewski)

- nowe KLASYCZNY nurt: acina i greka, zafascynowanie i podziw dla wiata
antycznego ( dociera do Hiszpanii przez Wochy); duo latynizmw zostaje
wprowadzonych do jzyka ( bardziej uczony charakter jzyka);
- SZTUCZNO i WYRAFINOWANIE
- twrczo ludowa rozwija si daelj ROMANSE (romancero)
- rozwj szlachty jest ju teraz serio wyksztacona, bardziej elegancka y sztuczna;
TURNIEJE RYCERSKIE, rozwinita KULTURA DWORSKA
- poezja miosna
- wpywy literatury grecko-aciskiej i woskiej /DANTE, BOCACCIO, PETRARCA/
(zamiast wpyww orientalnych i francuskich)
- jzyk jest peen neologizmw, ktre komplikuj jzyk literacki

- pod koniec XV wieku - krlowie katoliccy (wzmoony kontakt z Wochami!)

ostatnie 25 lat XV wieku to ju renesans

El Marques de Santanilla
- najbardziej reprezentatywna figura wieku XV
- czy aktywno wojenn i polityczn z pisaniem poezji lirycznej
- wida tu wpyw Trubadurw
- SERANILLAS Cantigas de Serrana (10 utworw)- pieni z gr,
- dua warto poetycka poezja liryczna jzyk bardzo uczony i sztuczny,
idealizacja;
- spotkanie rycerza (wiat dworski) z gralk w piknym krajobrazie wiosennym;
on wyraa swoje uczucia, a ona go odrzuca;
- kobieta mocna, silna (gralka) a pejza dziki, grzysty, z gr
- troch jak pasterki(sielanki?) prowansalskie

Juan de Mena
- tematyka religijna,
- poezja epicka i uczona
- El Labirinto de Fortuna - wpyw fortuny/losu na ycie czowieka (trzy koa
historii reprezentujce przeszo, teraniejszo (<-krci si tylko to) i przyszo; 7
planet); charakter uczony, jzyk sztuczny, latynizmy, wyszukane rodki wyrazu,
trudny w odbiorze;
TRE: The plot is typical of the vision poem genre popular in the Middle Ages. The modern
reader will recognize similarities to Dantes Inferno, also a vision poem. Mena himself is the
narrator. He opens the poem with a lament about the casos falaes of Fortune (unfortunate
things that happen to people). He asks to see Fortunes home in order to better understand
how she functions. After being whisked away by a dragon-pulled chariot, he is guided through
Fortunes abode by Divine Providence (allegorized as a female character). There he sees not
one Wheel of Fortune, but three, representing the past, present and future; each is composed
of a series of Dante-like circles ruled by different planets. The circles contain examples of
virtuous and unvirtuous historical figures. In the seventh circle, he encounters only one figure
lvaro de Luna, who is seen as a horseman dominating Fortune, a wild horse. Having finished
his tour of Fortunes home, the narrator asks Providence for a prophecy regarding King Juan II.
Providence promises great glory for the king, but before she offers details the vision ends. The
narrator concludes, admonishing the king to fulfill Providences prophecy, and wondering
whether the vision was just a dream.
- Dansas de la Muerte poezja satyryczna (mieszczastwo/buruazja) ;
temat mierci jako koca wszystkich przyjemnoci ziemskich; mier krytykuje
poszczeglne klasy spoeczne; elementy satyry (czego nie ma np. we francuskiej
wersji taca mierci), krytyki spoeczestwa (rwno ludzi wobec mierci);

XV wiek druga poowa

Jorge Manrique - Coplas por la muerte de su padre (Strofy na mier

ojca)
- Poezja moralizatorska, podkrelajca przemijanie i marno ycia ziemskiego
(przemijalny charakter ycia ludzkiego doczesne ycie jako droga ku wiecznoci;
ycie jako rzeka ktra pynie i na koniec kada wpada do morza mier)
- Utwr melancholijny, nostalgiczny
- Manrique skada pomiertny hod swojemu ojcu, Rodrigo Manrique, wskazujc go
jako wzr bohaterstwa, cnt i spokoju przed mierci (akceptacja decyzji Boej),
a zarazem snuje rozwaania nad nietrwaoci ziemskich dbr i ulotnoci
ludzkiego ycia -> ycie wieczne jest waniejsze;
ROMANSE (romanceros)
- punktem wyjcia dla romansw byy pieni rycerskie te ktre odpowiaday
wraliwoci wyszych klas spoecznych ewoluoway; na pocztku byy to tylko
krtkie kawaki pieni rycerskich;
- nie maj ju charakteru ustnego (8 sylab); mnstwo rodzajw ( a 500)
- krtkie utwory epicko-liryczne, prawdopodobnie fragmenty dawnych,
zapomnianych epopei, piewana przy akompaniamencie gitary, opieway
wydarzenia historyczne, wykorzystywane przez wadcw do propagandy politycznej
lub podawania wiadomoci o biecych wydarzeniach
- od wieku XIV STARE ROMANSE (romancero viejos); typy: romanse historyczne,
powieciowe, liryczne (o mioci), z pogranicza (najwaniejsze odnosz si do
rekonkwisty), informacyjne? (noticiosos);
POWIE SENTYMENTALNA (La novela sentimental)
rozwija si w XV wieku pod wpywem woskim; temat mio;
- najwaniejsze dzieo Carcel de Amor autorstwa Diego de San Pedro ->
forma epistolarna; elegancki styl; tragiczna koncepcja mioci; ogromny sukces w
Europie (utwr tumaczony na inne jzyki); bardzo psychologiczny ;
W redniowieczu s 3 najwaniejsze dziea mistrzowskie: Pie o Cydzie (XIIw), El
libro de buen amor i najwaniejesze !!!La Celestina (1491)
LA CELESTINA Fernando de Rojas
arcydzieo, zapocztkowao hiszpaski teatr; ogromny sukces w Europie,
inspiracja dla innych autorw; pierwsze wydanie 1499r (brak info o autorze std
wtpliwoci czy by nim de Rojas)
- sztuka typowo do czytania, recytowania, cika do przedstawienia, ogromna
ilo wyda, tumaczona na wszystkie jzyki.
- TRE: - Kalisto przecitny szlachcic, pdzc za sokoem na polowaniu
dobiega do ogrodu Melibei wpada przypadkowo do ogrodu Melbei(bogata
szlachta, wysoko urodzona, czystej krwi, ewolucja od pogardy do szalonej
mioci), widzi j i zakochuje si od 1 wejrzenia. Ona odrzuca jego starania.
Sucy Kaliksta mwi mu o Celestynie i wsplnie z ni(za opat) doprowadzaj
do spotkania Kaliksta i Melbei. Celestyna zaklina szatan przy pomocy magicznych
rekwizytw, poza tym zna wietnie psychologi i przekonuje Melb., e to wielka
mio, midzy sucymi i Celesyn dochodzi do sporu o to, kto powinien dosta

nagrod, zabijaj Celestyn., zostaj ujci i powieszeni. Kalikst zakrada si co noc

do ukochanej po drabinie, w kocu spada i ginie, Melbea rzuca si z wysokiej
wiey wyznajc wczeniej wszystko ojcu stojcemu na dole, dramat koczy si
szlochem ojca nad zwokami crki, a bl ojca jest potraktowany przez autora z
ironi.
-Celestyna to poredniczka/strczycielka (szuka dziewczyn dla panw); jest
najciekawsz postaci w utworze, bardzo witaln, posiadajc ogromn wiedze
na temat psychologii i natury ludzkiej i potrafic j wykorzysta; jest poza tym
egoistk uzalenion od wina; umie zmienia uczucia ludzi, ma duo klientw;
-Melbea ma niestabilny charakter jej uczucia zmieniaj si od odrzucenia do
szalonej mioci; na kocu si zabija;
- Kalisto posta mao skomplikowana, niecierpliwy modzieniec ktry robi
wszystko by speni swoje yczenie; jego suga Parmeno daje mu rady ale i jego
Celestyna zmienia;
- DUALIZM powieci (podwjny plan jest uniwersalna, ale rwnie gboko
hiszpaska):
- 2 punkty widzenia: Elementy redniowieczne (intencja moralizatorska autorachce przestrzec szalonych zakochanych, realizm, trzewe spojrzenie na mio,
elementy fantastyczne; mio jako kara boska) oraz renesansowe (chodne,
ironiczne traktowanie mioci, miao, wyuzdanie, sensualno brak hamulcw
sia mioci doprowadza do samobjstwa). -> to pomieszanie jest jedn z
najwaniejszych cech literatury XVI wieku;
- 2 klasy socjalne: CULTOS (Melbea i Kaliksto idealizuj ycie i mio) i BIEDNI
(nie wierz w uczucia, wiat niskich instynktw); rny jzyk przez nich uywanny
-autor jest marginalizowany jako nowy chrzecijanin (yd) i przedstawia wizj
negatywn, pesymistyczn ycia ycie jako walka; czowiek kontrolowany przez
uczucia;
Tragikomedia Kaliksta i Melibei, gony renesansowy dramat, a raczej nowela
dialogowana, skadajca si z 21 aktw, znana od imienia gwnej bohaterki pod tytuem
Celestyna, pod wzgldem poczytnoci, popularnoci, iloci wyda i przekadw ustpuje jedynie
Don Kichotow
i Cervantesa. Celestyna staa si sawna nie tylko przez swe walory literackie i poznawcze, ale
take przez niekoczce si spory na tema osoby autora, Fernanda Rojasa. Mimo opinii wybitnych
filologw hiszpaskich do dzi kwestionuje si autorstwo Rojasa, najstarszy bowiem zachowany
egzemplarz Celestyny, prawdopodobnie z 1499 roku, jest zdefektowany, co nie pozwala stwierdzi,
czy autor by wymieniony, czy te dzieo zostao wydane anonimowo.
Tragikomedia Kaliksta i Melibei to historia mioci romantycznej pary kochankw, ktrym
pomaga w realizowaniu ich uczu rajfurka Celestyna wraz ze sugami Kaliksta.
Bogate to, na jakim rozgrywa si intryga miosna, pozwolio na pokazanie spoeczestwa
hiszpaskiego z koca XV w. od magnatw i szlachty do rzezimieszkw grasujcych noc po ulicach
miasta, i to w tonie specyficznie ironicznym, ostrym, czsto drastycznym.

XVI wiek - RENESANS

okres najwikszego rozkwitu i rozwoju;
- 2 najwaniejsze punkty:

1) zainteresowanie yciem doczesnym i czowiekiem

2) zafascynowanie staroytnoci (klasyka greka, acina)
- osabienie wartoci religijnych Bg nie jest ju w centrum
- odkrycia naukowe i geograficzne : uczucie DUMY i niezalenoci czowieka
- czowiek jako O wiata i pan swojego losu (ANTROPOCENTYRZM)
LITERATURA:
- wpyw literatury klasycznej i woski (klasyka te przez woski)
- dbao o form i pikno
- NATURA jest bardzo wana
- mitologia, bukoliki, (?)
- PETRARCA model poety (pikno formy, metafory, 11sylabowiec, egzaltacja pejzau,
introspekcja pasji miosnej zagldanie w gb)
- dominacja techniki formalnej i uczu ( psychologia)
- SYNTEZA : kontynuacja DUALIZU (typowe dla Hiszpaskiego) cechy redniowieczne i
renesansowe:
1. tradycja religijna razem z pogaskim humanizmem
2. opozycja: ludowe i uczone
3. Lokalne (hiszpaskie) i uniwersalne (europejskie)
4. realizm i idealizm
- Renesans dzieli si na dwie czci (odpowiednio I i II poowa XV
wieku):
1) panowanie Karola V. Nastpuje otwarcie dla Europy. Hiszpania
przyjmuje kierunki estetyczne i ideologiczne. Dominuj wpywy Woskie oraz idee
i doktryny religijne Erazma z Rotterdamu. Symbolem duchowej atmosfery jest
Garcilaso de la Vega. Najwaniejszymi tematami pierwszej poowy renesansu byy
przyroda, mio i mity grecko-rzymskie. Naladowano Petrark w tematach
mioci (mio platoniczna) oraz przyrody (wyidealizowana wie gdzie panuje
harmonia poczona z mk zakochanego). Tematy mitologiczne zwizane byy z
wpywami Platona oraz mitw greckich i pogaskich.
2) panowanie Filipa II. Radykalna zmiana w kulturze hiszpaskiej
(pojawienie si reformy luteraskiej protestantyzm, a wic i KONTREFORMA);
Europa dzieli si na dwie wrogie czci; Hiszpania zamyka drzwi na wpywy z
zewntrz aby pozosta zjednoczona i broni religii katolickiej (odcicie si od
wpyww europejskich); W literaturze i sztuce pojawia si religijno i
ascetyzm. Najwaniejszym poet w tym okresie by mnich z zakonu Augustynw
Fray /brat/ Luis de Leon. Innym wielkim pisarzem by Fernando de Herrera,
ktry pisa poezje miosne i patriotyczne. Najwaniejszymi przedstawicielami
literatury religijnej II poowy XVI w byli: w. Teresa oraz w. Jan od Krzya. w.
Teresa pisaa gwnie proz i bya przedstawicielk literatury ascetycznej. Jej
najwaniejszym utworem jest Zamek Wewntrzny w ktrym przedstawia dusz jako
zamek. San Juan de la Cruz by przedstawicielem literatury mistycznej. Ukazywa
drog iluminacyjn (olnienie) oraz ostatni etap bezporedni kontakt z bogiem.

Pisa traktaty, m.in. ciemna noc duszy oraz pomie ywej mioci. Pojawia si powie
rycerska, pasterska, maureska, bizantyjska oraz otrzykowska. Pierwsz powieci
otrzykowsk w XVI w by azik z Tormentu, natomiast najsawniejsz powieci
hiszpask w tym okresie bya La Diania.
PANOWANIE KAORLA X (I poowa XVI wieku):
1526 wany poeta rozmawia z ambasadorem Wenecji (???) i poprosi eby napisa
po kastylijsku wersy uywajc regu woskich od tej daty ODNOWIENIE POEZJI
HISZPASKIEJ (wprowadzenie form metrycznych i cech woskiej liryki)
- poezja culta (uczona, wysoka?) :
- ulubiony wers: 11 sylabowiec (decasilabo), pojawia si SONET i pie; ODA,
SIELANKA, ELEGIA, EPISTOLARNA POWIE;
- tematy: mio (PLATONICZNA wyidealizowana), natura, mity
- melancholia i smutek poeta analizuje swoje wasne uczucia (introspekcja
psychologiczna); rozdarta dusza poety egzaltacja natury (bukoliki, sielanki)
- mity: przetwarzaj przede wszystkim metamorfozy Owidiusza
- rozwj stylu by uzyska PERFEKCYJN i PIKN FORM (wielki wysiek) ; elegancja
Garcilaso de la Vega
poeta i onierz (umar modo w walce)
- Zakocha si w Izabeli Freira i cierpia z powodu braku wzajemnoci
- Ucielienienie ideau renesansowej mioci dworskiej; rycerz-wojownik i poeta
(szpadla i piro)
- 3 sielanki o mioci charakter autobiograficzny
I -Mio bez wzajemnoci (najlepsza z sielanek!)
II -Dodaje charakter bohaterski
III -Najwiksza perfekcja formy
- duo analogi do Petrarki ale te s rnice
- mia du potrzeb spokoju duszy (niespeniona); analizowa swoj dusz; pacze i
pacze ?
- wpyw idei Platona