BAROK

Nazwa epoki wywodzi się z architektury oraz sztuk plastycznych. Samo pojęcie „barok”
pochodzi prawdopodobnie z języka portugalskiego (barocco) lub hiszpańskiego, gdzie słowo
baruecco oznaczało w języku jubilerskim perłę o nieregularnym kształcie.
Epoka ta trwała w Europie cały wiek XVII i połowę XVIII
Tło historyczne epoki to przede wszystkim wojny (z wojną trzydziestoletnią 1618-1648 na
czele), powolne wyniszczanie miast oraz szalejąca kontrreformacja, charakteryzująca się coraz
większą nietolerancją religijną.
CECHY STYLU BAROKOWEGO: Barok w swoich gustach i kanonach estetycznych
przeciwstawiał się renesansowi. U podstaw estetyki barokowej legło przekonanie o subiektywizmie
wobec piękna. Stwierdzono, że nie można zdefiniować piękna, gdyż zależy ono od gustów
odbiorców. Dzięki takiemu stanowisku twórców można było wprowadzić na teren sztuki brzydotę
jako pełnoprawny środek ekspresji. Poza tym iluzjonizm, naturalizm, kontrast, alegoryczność to
główne cechy barokowego malarstwa.
Tematyka obrazów barokowych: sceny mistyczne i martyrologiczne (z przerażającą wręcz
wiernością przedstawiano sceny męczeństwa), rozwinęło się także malarstwo portretowe i
pejzażowe.
Barokowi rzeźbiarze przedstawiali głównie postaci mitologiczne i postacie świętych.
Oddawali ruch, napięcie, przemianę, dynamizm postaci, jej indywidualizm, nie stronili od
elementów brzydoty.
Cechy barokowej architektury to przede wszystkim wielkość, monumentalizm budowli,
obfitość zdobień, zwłaszcza kolumn, często spiralnie skręconych. Architekturę świecką
reprezentowały pałace, ozdobione attykami, wielkimi okuciami. Wnętrza dekorowano stiukami,
rzeźbami, obrazami.
NURTY W LITERATURZE BAROKOWEJ:
Moment przeniesienia przez Zygmunta III Wazę rezydencji królewskiej (czyli stolicy) z Krakowa
do Warszawa (1596) oznaczał w rzeczywistości likwidację silnego, centralnego ośrodka
kulturalnego kraju; miejsca, skąd nauka i oświata mogły promieniować na całą Rzeczypospolitą.
Rolę centrów kultury starały się przejąć dwory magnackie i dworki szlacheckie, co spowodowało
rozwarstwienie się polskiej kultury na dwa nurty:
NURT DWORSKI, którego przedstawiciele ulegali wpływom zagranicznym, czerpali z wzorców
obcych i przejmowali nowinki literackie oraz ideowe;
NURT SARMACKI (DWORKOWY), którego twórcy skupiali się na poszanowaniu polskości i
tradycji, unikali obcych wzorów i naleciałości. Z tego nurtu wywodzi się sarmatyzm, pogląd o
szczególnym pochodzeniu szlachty polskiej. Zgodnie z XVI-wiecznymi historykami twierdzono, że
polska szlachta wywodzi się od Sarmatów, Starożytnego plemienia, zamieszkującego przed
wiekami ziemie polskie (w rzeczywistości Sarmaci zasiedlali w połowie I tysiąclecia p.n.e. ziemie
nad dolną Wołgą.
Sarmatom przypisywano wiele wspaniałych cech charakteru, np. wrodzoną dumę,
waleczność, odwagę, męstwo, wierność. Polska szlachta przypisywała sobie sarmackie pochodzenie
– zaczęto poszukiwać własnych korzeni, wywodzić genezę całych rodów „od Sarmatów”,
stworzono właściwie wielki sarmacki mit szlachecki.
DZISIAJ POLSKI SARMATYZM utożsamiany jest z negatywnymi cechami XVII, a przede
wszystkim XVIII-wiecznej szlachty polskiej:
- MEGALOMANIA – przekonaniem o swej wyjątkowej wartości i wyższości nad innymi stanami;
- KSENOFBIĄ – lękiem przed wszystkim co obce;
- NACJONALIZMEM – poczuciem wyższości nacji polskiej nad innymi narodami;
- NIETOLERANCJĄ RELIGIJNĄ;
- AWANTURNICTWEM;
- SOBIEPAŃSTWEM I SKŁONNOŚCIĄ DO PIJATYK;
Sarmatyzm to również pewna niechęć do nauki (za całkowicie wystarczające Sarmaci uważali
wykształcenie wyniesione z kolegiów jezuickich).
 Okres polskiego baroku zamykają tzw. czasy saskie, określane inaczej jako noc saska
(nazwa pochodzi od panowania Augusta II Mocnego i Augusta III z saskiej dynastii Wettinów).
Była to epoka kryzysu i zamierania dawnych wzorów ideowych oraz artystycznych. Z drugiej
strony pojawiły się nowe tendencje w sztuce (rokoko), a także dążenia do odbudowy
instytucjonalnej i duchowej kraju, czego wyrazem stała się wkrótce działalność Stanisława
Konarskiego.