Professional Documents
Culture Documents
Yachay Taqi Simikuna
Yachay Taqi Simikuna
Ruraqkuna
ELAS CAHUANA RAMOS
Wankawillka
GUILLERMO ANTIDIO OLIVERA ALCCER
Aqu Pampa - Wankawillka
YVN HUERTA JUREGUI
Chinchirus - Apurimaq
FLIX CALDERN TANTA
Cangallo - Ayakuchu
EDGAR VALENCIA AGUILAR
Wanta - Ayakuchu
JUAN PARIONA CRDENAS
La Mar - Ayakuchu
RIQSICHIKUY
Chanka hatun suyupi (Wankawillka, Ayakuchu, Apurimaq) Iskay simipi Iskay Kawsaypi
yachachinakuy kasqanraykum kay Yachay Taqi Simikuna sutiyuq maytuta qamkunaman
riqsichimuniku, kay maytuqa tukuyniraq simikunatam hatallin imayna amawtakuna yachay
wasikunapi yachaninanpaq.
Kay maytu paqarinampaqmi Ministerio de Educacin kamachikuq wasipa
kallpanchasqanwan kimsan suyukunamanta iskay rimayniyuq, yachayniyuqpi sunquchakuq
amawtakuna huunakuspayku, llapa yachapakuq warmakunapi, amawtakunapi
yuyaymanarispa kay Yachay Taqi Simikuna sutiyuq maytuta, Per suyunchikpi
maqchirisqa paqarimun, pipas munaq kaq awincharinampaq.
Aswanqa kay maytum imapas, yachaywasinchikkunapi, sasachakuynichikkuna
kasqanmanhina riqsirichiwasun, tawa yachay taqikunallatam hatallimuniku, chaykunapaqmi
sapankama siminkunata maskarispayku qillqarimuniku. Chay yachay taqikunan Rimanakuy,
Yupay Awa, Pachamamawan Yachay chaymanta Aylumasintin. Ichapas maskariptinchik
manapas llapallan munasqanchitaqa tariykusunchu aswanqa uqanchikpipas
qatipasunchikya mana kaqkunata tiyarichinapaq, chaymantapuni huk musuq maytukuna
paqarichinapaq.
Llapallan kay maytu awinchaqkunatam kunakamuniku, yaqapaschiki kay llamkaypi rimaq
sutikunawan mana tinkurinqachu hamutaynikichik, hinaptinqa munaymankum
yachasqaykichikmanhina
yanapakuynyikichikta
chayaykachimuwanaykichikta,
chaykunawan yanapakuspa aswan llaqtanchikpa yachaynikuna wiarichinapaq.
Sinchitam
llapallan
amawtamasinchikkunata
aanchakuniku,
yachasqankumanhina yanapariwarqaku kay qillqasqa maytu ruruchinaykupaq.
Ayakuchu, Wankawillka, Apurimaq
2012
paykunam
RIMANAKUYPAQ SIMIKUNA
COMUNICACIN
QICHWA
Achkachasqa suti
Achkamanta maakuy
qillqasqa
Allin qillqa
Aranway
Asinapaq willakuy
Awqanakuq / mana niraqkama
simikuna
Aranwa qillqasqa
Chiqap suti
Chiqap maskay
Chiqap willakuy
Chutis
Hamutay
Hapipakuspa qillqasqa
Harawi / yarawi
Harawiy / yarawiy
Hatun qillqa
Hawariy / willakuy
Huusqa rimaykuna
Ima nisqanta
Imapaq kasqanata
Imayna kasqanmanta
Imayna kasqanmanta
qillqasqa
Iisqamanta willakuy
Kallpachasqa rimay
Kamachisqa rimay
Kamaqchay
Kaqlla rimasqapi tukuq
Kaqlla simikuna
Kaqniyuqpa suti rantinkuna
- uqapa
- qampa
- paypa
CASTELLANO
Sustantivo comn
Memorial
Ortografa
Fbula
Ancdota
Palabras antnimas
Texto dramtico
Sustantivo propio
Hiptesis
Noticia
Artculo
Comprender
Texto argumentativo
Poesa / poema
Recitar
Letra mayscula
Cuento
Prrafo
Mensaje
Propsito
Descripcin
Texto descriptivo
Mito
Oracin exclamativa
Oracin imperativa
Creatividad
Rima
Palabras homnimas
Pronombres posesivos
- mo, de m
- tuyo, de ti
- suyo, de l/ella
HATUN QILLQA
- uqaykupa
- nuqanchikpa
- qamkunapa
- paykunapa
Kasqan willakuykuna
Kawsaynin
Kunan pacha
Kunkachaspa awichay
Likan qaylla
- kunan
- chaymanta
- tukuynin
Likan tinkiqkuna
- ima
- utaq
- ichari
- icha
- ichaqa / chaypas
- ni
- aswan
- chaynaqa /
chaymantaqa /
hinaspa
- mana chayqa
- chaytawan
- chaymanta
Mana kasqan willakuykuna
Mana qatiqlla qillqasqa
- chirusqa hawiyay
- asichikuy
- willakuy
- llikachasqa siqi
Mana yachasqa suti rantikuna
pipas
imapas
maypas
haykapas
mana pipas
mana imapas
mana maypas
mana haykapas
Mana takyasqa simi
Maypi kasqan
Musyay
Napaykuy qillqasqa
Niraqkama simikuna
awichay
awpachiy
Paqarisqamanta willakuy
Patanchasqa
Pikuna
Pipaq kasqanta
Pisi simikuna
Pisiyachisqa / chintichisqa
Puririy
Puypa
Qallariy
Qatipaq hapiqa
Qatiqlla qillqasqa
Qullana hapiqa
Qillqa
Qillqana chikukuna
- puypa rakiq chiku
- iskay chiku
- siqi chiku
- chusu chiku
- rakiq chusu chiku
- tukuq chusu chiku
- qatiq chusu chiku
- chusu chikuwan
puypa rakiq chiku
- qatichiypaq chusu
chikukuna
- muspaykunapa
chikun
- tapukuykunapa
chikun
- simi uqarichiq
ningn sitio
ninguna cantidad
Lenguaje informal
Escenario
Prediccin
Tarjeta de saludo
Palabras sinnimas
Leer / lectura
Anticipacin
Leyenda
Silueta de palabras
Personajes
Destinatario
Partculas
Resumen
Desarrollo
Frase
Inicio
Idea secundaria
Texto continuo
Idea principal
Letra
Signos de puntuacin
- coma
- dos puntos
- guiones
- punto
- punto aparte
- punto final
- punto seguido
- punto y coma
-
puntos suspensivos
signos de admiracin
signos de interrogacin
acento
- tilde
Produccin de textos
Corregir el texto
Revisar el texto
Comprensin de textos
Texto con imagen
Esquemas
Debate / dilogo
Monlogo
Opinar
- estos, stas
- sos, sas
- aqullos aqullas
Predicado
Elementos del predicado
Oracin
Conversar / dialogar
Texto expositivo
Conectores
Expresin y comprensin oral
Gramtica
Pronombres personales
- yo
- t
- l/ella
- nosotros (tras) (exclusivo) (pero no t)
- nosotros (tras) (inclusivo) (t y yo, ustedes y
nosotros)
- ustedes vosotros
- ellos / ellas
Sujeto
Elementos del sujeto
Informe
Raz
Palabra
Slaba
Subrayar
Vocabulario
Grfico
Sustantivo
Suti huntachiq
Suti ranti
Suti tikrachiq
Sutichana
Sutin
Takiy
Takyasqa rimay
Takyasqa simi
Tapukusqa rimay
Tapukuykunapa suti
rantinkuna
- pi
- ima
- may
- mayqin o mayqan
- imayna
- hayka
- haykap
- imanaptin
- imanasqa
- piwan
- pipaq
- imapaq
- imamanta
- maypi
- maytataq
- maymanta
- maykama
- haykanka
- imarayku
Tapupayay
Tinkiy
Tinkuchiq
Tinkuchiq siqikuna
Tukuy
Uchuy qillqa
Uchuylla qillqasqa
Upallallapi awichay
Watuchiy
Willakuq siqi
Sufijo nominal
Pronombre
Adjetivo
Denominar
Ttulo
Cancin
Oracin afirmativa
Lenguaje formal
Oracin interrogativa
Pronombres interrogativos
- quin?
- qu?
- dnde?
- cul?
- cmo?
- cunto?
- cundo?
- por qu?
- por qu?
- con quin?
- para quin?
- para qu?
- de qu?
- dnde?
- a dnde?
- de dnde?
- hasta dnde?
- a cunto?
- por causa de qu?
Entrevista
Cohesin
Conjuncin
Cuadros comparativos
Cierre
Letra minscula
Nota
Lectura silenciosa
Adivinanza
Afiche
UCHUY QILLQA
Willakuy
Willka takiy
Willay panqa
Imayna ruranapaq qillqasqa
Yanunapaq qillqasqa
Willakuy qillqasqa
Willakuypaq qillqasqa
Yapaq
Yapay
Yachay awa siqi
Narracin
Himno
Peridico mural
Texto instructivo
Receta
Texto narrativo
Texto informativo
Adverbio
Coherencia
Mapa conceptual
HUNTASQA
RIMAY
HUUSQA
SIMIKUNAWAN
QISPICHISQA
SUMAQ CHUYA
RIMAY
Warma tanta
mikun.
10
11
Huuna kaynin
Iskay kuti
Kamaqpuni
Kamaqpuni
Kamasqa yupaykuna
Kaqkama
Kaqllachasqa / nisqa
Kaqman kaqllachasqa
Kikinchasqa patmaqniyuq
Kimsa kuti
Kuraq kaq rakiq
Kuskanchasqa
Masichanalla kaynin
Miraq
- Miray
- Mirachiq
- Miraq
- Mirasqa
- Mirachiq
Miraypa aypasqa kaynin
awpaqchaq
iqinchasqakuna
Pachak waranqakuna
Pachakchasqa
Pachakkuna
Paskin
Patma
- Patmachikuq
- Patmapa patman
- Patmaq
- Pusaqman patmasqamanta kimsa 3/8
- Niraqkama patmaqniyuq 3/4; 1/4; 7/4
- Kuraq patmaqniyuq
- Mana niraqkama patmaqniyuq 3/4; 2/5; 7/8
- Kimsa sapan, chunka pichqayuq waranqacha
3,015
- Iskay sapan, kimsa chunkacha
2,3
- Iskay sapan, tawaman patmasqamanta kimsa
2
- Iskayman patmasqamanta huk
1/2
12
Propiedad asociativa
Doble
Divisible
Divisibilidad
Mltiplos
Equivalencia / Equivalente
Proporcin
Proporcionalidad directa
Fraccin equivalente
Triple
Mximo Comn Divisor
Nmero par
Propiedad asociativa
Multiplicacin
- Multiplicar
- Multiplicador
- Multiplicando
- Producto
- Factor
Propiedad distributiva
Antecesor
Ordinales
Centenas de millar
Porcentaje
Centenas
Segundo
Fraccin
- Numerador
- Fraccin de una fraccin
- Denominador
- Tres octavos
- Fracciones homogneas
- Fraccin propia
- Fracciones heterogneas
- Tres enteros, quince milsimos
- Dos enteros, tres decimos
- Dos enteros, tres cuartos
- Un medio
- Huk chunkacha
0,1
- Chunkachaq chiku
- Chunkachasqa patmaqniyuq
3/10
- Chunkachasqa yupay
- Chunkachasqa yupaykuna
0,1; 0,2; 0,24
- Chunka iskayniyuq pachakcha
0,12
Punchaw
Qanchis punchaw
Qati qati siqi
Qati qati yupay
Qati qatilla
Akllay
Yupay
Qatiqnin
Qayri mirachiqkuna
Qichu
- Qichuy
- Qichuna
- Qichuq
- Qichusqa / puchuq
Raki
- Rakiy
- Rakina
- Rakiq
- Rakisqa
- Puchuq
- Chusaq puchuyuq raki
- Puchuqniyuqpuni raki
Rakiqkuna
Sapan waranqakuna
Sapankuna
Sasachakuy / Sasachay
Sullka patmaqniyuq
Sullka yupa kutiriq
Tawa kuti
Tikranalla kaynin
Tikraqman kaqllachasqa
Tullmin
Uchuyyaq
Pacha / Ura
13
- Un dcimo
- Coma decimal
- Fraccin decimal
- Nmero / Numeracin decimal
- Decimal
- Doce centsimos
Da
Semana
Secuencia grfica
Secuencia numrica
Sucesin/seriacin
Clasificar
Conteo
Sucesor
Factores primos
Sustraccin / resta
- Sustraer/quitar/restar
- Minuendo
- Sustraendo
- Diferencia
Divisin
- Dividir/Repartir/Distribuir
- Dividendo
- Divisor
- Cociente
- Residuo
- Divisin exacta
- Divisin inexacta
Divisores
Unidades de millar
Unidades
Problema
Fraccin impropia
Mnimo Comn Mltiplo
Cudruplo
Propiedad conmutativa
Proporcionalidad inversa
Minuto
Decreciente
Hora
Uqari
- Uqariy
- Uqarina
- Uqariq
- Uqarisqa
Waranqakuna
Wiaq
Yapa / yapay
- Yapana
Yaynakamalla kaq
Yupana
Yupana sapi
Yupay
Potenciacin
- Potenciar
- Base
- Exponente
- Potencia
Millares
Creciente
Adicin / Suma
- Sumando
Tantos como
baco
Tablero de Valor Posicional
Nmero
Huuchasqa
Kaqninkuna
Paipaq kaq
Mana paipaq kaq
Hukllawasqa
Chakasqa
Puchusqa
Mana kaqniyuq huusqa
Chullalla kaqniyuq huusqa
Lliw kaqniyuq huusqa
Tukuqllaman huusqa
Manaa tukuqman huusqa
Conjunto
Elementos
Pertenencia
No pertenencia
Unin
Interseccin
Diferencia
Conjunto vaco
Conjunto unitario
Conjunto universal
Conjunto finito
Conjunto infinito
iqinchasqakuna yupa
awpaq yupa
Iskay iqi
Kimsa iqi
Tawa iqi
Pichqa iqi
Suqta iqi
Qanchis iqi
Pusaq iqi
Isqun iqi
Chunka iqi
Chunka hukniyuq iqi
Chunka iskayniyuq iqi
Nmeros ordinales
Primero
Segundo
Tercero
Cuarto
Quinto
Sexto
Sptimo
Octavo
Noveno
Dcimo
Undcimo
Duodcimo
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
14
Suni Tupunakuna
- Waranqa tatki
- Pachak tatki
- Chunka tatki
- Tatki
- Chunkacha tatki
- Pachakcha tatki
- Waranqacha tatki
Wiara tupunakuna
Waranqa kimsachasqa tatki
Pachak kimsachasqa tatki
Chunka kimsachasqa tatki
Kimsachasqa tatki
Chunkacha kimsachasqa tatki
Pachakcha kimsachasqa taki
Waranqacha kimsachasqa tatki
15
Chirusqa
Achka chiruyuq
Chiqan muyu
Chunka kuchu
Chutarisqa tawa kuchu
Hatunyachiy / Wiachiy
Iskay chunka kuchu
Isqun kuchu
Kaqkamalla / Kuska kaq
Kimsa kuchu
Kinray / Kinraynin
Kinrayman kuchuq
Kuskachaq
Muyurichiy
awchi
Pichqa kuchu
Puririchiy
Pusaq kuchu
Qanchis kuchu
Qichqa / Tupra
Rumpu / Puytu
Sayay / Sayaynin
Siqi
Suni
Suqta kuchu
Taksayachiy
Tawa kuchu
Tiyana
Uya / Chiru
Figura geomtrica
Polgono
Circulo
Decgono
Rectngulo
Ampliacin
Icosgono
Nongono
Simetra
Triangulo
Ancho
Abscisa
Eje de simetra
Rotacin
Vrtice
Pentgono
Traslacin
Octgono
Heptgono
Arista
Rombo
Alto
Lnea / Dibujo
Largo
Hexgono
Reduccin / Reducir
Cuadrado
Base
Lado / Cara
16
Umia / pirwa
Chuqu
Iskay chunka uyayuq umia
Machina
Qullqa
Ruyru
Tuquru
Wampar
Umia
Cuerpo geomtrico
Cono
Icosaedro
Cubo / Hexaedro
Prisma
Esfera
Cilindro
Pirmide
Poliedro
Kuchu
Chiqan kuchu
Chiqan kuchupaq kamanakuq
Hanayman kuchuq
Kakcha kuchu
Kichki kuchu
Mastasqa kuchu
Mastasqa kuchupaq kamanakuq
Urayman kuchuq
Angulo
Angulo recto
ngulo complementario
ngulo de elevacin
Angulo obtuso
Angulo agudo
Angulo llano
ngulos suplementarios
ngulo de depresin
Chiqan siqi
Chiqan chakasqa siqikuna
Chyamankama chutakuq siqi
Kinrayninman siqi
Kuchuq siqi
Yupa siqi
Recta
Rectas perpendiculares
Rectas paralelas
Recta horizontal
Recta secante
Recta numrica
Maypim kasqan
Hawa
Hawanpi
Hichpa /qaylla
Karu
Lluqi / Ichuq
awpa
Paa / Alliq
Qipa
Uku
Uraypi
Espacio
Fuera
Encima
Cerca
Lejos
Izquierda
Delante
Derecha
Atrs / Detrs
Dentro
Debajo de / Abajo de
17
CHUQU
KIPUKAMAYUQPA YACHAYNIN
ESTADSTICA
Chawpi siqi
Mediana
Icha
Probable
Ichapas
Probabilidad
Kikin rakiq
Media aritmtica
Llikachasqa
Grfico de lneas
Sayanpa siqikuna
Diagrama / grfico de barras
Manapas
Improbable
Manapuni
Nunca
Mayninpi
A veces
Pisichasqa huu
Muestra
Sampa wachuchasqa
Tabla simple
Sapa kuti
Siempre
Siqichay
Representar / Representacin
Wachuchasqa
Tabla
Mata wachuchasqa
Tabla de doble entrada
Ima pasasqan yupaykuna
Sucesos numricos
Mana yupay ima pasasqankuna
Sucesos no numricos
Ruyru siqikuna
Grficos circulares
Yupaychasqa
Tabulacin
Yupaychay
Tabular
Punchawkuna
Intichay
Killachay
Atipachay
Quyllurchay
Chaskachay
Illapachay
Kuychichay
Das de la semana
Domingo
Lunes
Martes
Mircoles
Jueves
Viernes
Sbado
Killakuna
Uchuy puquy
Hatun puquy
Pawqar waray
Ayriway
Aymuray
Inti raymi
Meses de ao
Enero
Febrero
Marzo
Abril
Mayo
Junio
18
Anta sitwa
Qapaq sitwa
Quya raymi
Kantaray
Ayamarka killa
Puquy raymi
Julio
Agosto
Setiembre
Octubre
Noviembre
Diciembre
Huk simikuna
Achka
Alliqman muyuq
Allpa tupu
Awa
Aysapasqa
Chakasqa
Chaqllasqa
Chaqllasqa pampa
Chawpi
Chawpi mirasqa
Chawpi puni
Chawpi siqi
Chawpinpi
Chaymankama siqiyuq
Chiku
Chiqap kuchu tupunapaq
Chiqap maskanapaq
Chulla tallqi
Chullachasqa
Chusu
Chuyanhasqa
Hamuq / Qipa / Qaya pacha
Hanay
Hapichiq
Hatarichiq
Hatun
Hawan
Hayka kasqan
Hichpa
Huu
Ichuqman muyuq
Illaq / chusaq
Otras palabras
Bastante
Sentido horario
Geometra
Sistema
Redondeo
Hipotenusa
Coordenada
Plano cartesiano
Medio
Producto parcial
Centro
Dimetro
Al centro
Paralelo
Signo
Escuadra
Hiptesis
Monomio
Cifra
Punto
Postulado
Tiempo futuro
Arriba
Calculadora
Armar
Grande
Superficie
Cantidad
Cerca
Conjunto
Anti horario
Vaco
19
20
Muyu siqiku
Muyuriqnin
Niraqkama
Niraqkama kaq
awpa pacha
awpa tupunakuna
awpaq
awpaq
awpaq iqinchasqa masapi
iqi
iqinchasqa masa
iqinchasqa masa
Pacha iqinchasqa
Pacha tupuku
Pachapa riynin
Paqarin
Pasaqlla
Patmaq yupa
Pisi / aslla
Pisiyachisqa
Pisiyachiy
Qatanchasqa
Qatirina / suni
Qawchi chiqana
Qawchi pampa
Qayna punchaw
Qaynin punchaw
Qichunayuq yupa
Qipa iqinchasqa masapi
Qullqi
Rantikuy
Rantinachiy
Rantiy
Rapi Qullqi
Rurana
Ruraynin
Ruyru
Sapkin
Sapsampa taksankuna
Sayanpanman kuchuq
Comps
Permetro
Clase
Equivalente
Tiempo pasado
Medidas tradicionales
Dominio
Adelante
Abscisa
Orden
Par ordenando
Par ordenado
Calendario
Cronmetro
Tiempo
Maana
Plano
Nmero racional
Poco
Descuento
Descontar
Pendiente
Regla
Semirecta
Semiplano
Ayer
Antes de ayer
Nmero negativo
Ordenada
Dinero / Moneda
Vender / Trocar
Sustituir
Comprar / Reemplazar
Billete
Ejercicio
Operacin
Redondo
Matriz
Submltiplo
Eje de coordenadas
21
Sayaynin
Siqi
Siqi
Siqisqa
Sisku siqi
Sunin
Sutinchasqakuna
Suytu
Suyu
Tallqinkuna
Taqa
Taqa / Kuqmu
Taqanchasqa
Taqiy
Taqrusqa huu qatipay
Tawqasqa
Tikra
Tikray
Tikray / Parqachiy
Tipi tipi
Tupa
Tupachisqa yupakuna
Tupu
Tupukuq
Tupunkunapaq
Tupuy
Tupuynin
Uchuy
Ukunpi
Uray
Wachaqnin / Uan
Wachi
Wachisqa
Wachu
Wakin
Waqtan
Waqtanpi
Willakuynapi pallasqa yupa
Willaq
Yachasqaa
Tamao
Dibujo / Lnea
Orden
Grfico
Diagonal
Longitud
Cardinales
Ovoide
Regin
Trminos
Porcin
Segmento
Amplitud
Acumular
Anlisis combinatorio
Montn
Opuesto
Invertir
Convertir
Discontinuo
Relacin
Razn
Medida
Magnitud
Medidas arbitrarias
Medir
Medida
Chico
Debajo
Abajo
Inters
Flecha
Diagrama sagital
Columna
Alguno
Lateral
Al costado
Frecuencia
Dato
Axioma
22
Yanqa
Yapanayuq yupa
Yupa
Yupa awa
Yupa mirachiq
Yupa sapi
Yupachasqa
Yupapa Qillqan
Yupay
Yupaychay
Nulo
Nmero positivo
Nmero
Matemtica
Factorial
Raz
Numeracin
Numeral
Contar
Numerar
23
QICHWA
Uma
Mukuku
Pukyun
Chukcha
Chukcha qara
Uya
Pillurki
Qichipra
awi
Urku
Wauna
Rinri
Sinqa
Simi
Uya papa
Uya qata
Kakillchu / kakichu
Kunka
Matanka
RUNA UKU
PARTES DEL CUERPO HUMANO
CASTELLANO
Cabeza
Coronilla
Fontanela
Pelo / cabello
Cuero cabelludo
Cara
Cejas
Pestaas
Ojo
Frente
Sien
Oreja
Nariz
Boca
Pmulo
Carrillo
Maxilar inferior
Cuello
Nuca
Qasqu
Wiksaqara
Wasa
Pupu
Waqtan
Wiqaw
Tiqni
Pecho / trax
Barriga /vientre
Espalda
Ombligo
Costilla
Cintura
Cadera
Rikra
Usa kancha
Rikra
Wallwaku / wallwa
Extremidad superior
Trapecio
Hombro
Axila
24
Marqay
awpaq marqay
Kuchus
Maki muqu
Maki
Maki rukana
Maki pampa
Maki sillu
Brazo
Antebrazo
Codo
Mueca
Mano
Dedos
Palma de la mano
Ua
Chanka
Siki uya
Chanka / machi
Muqu / qunqur
Anku
Wichu
Muquchu / pichuski
Chaki sinqa
Chaki
Ataka / Taul
Chaki rukana
Chaki pampa
Chaki sillu
Extremidad inferior
Glteo
Muslo
Rodilla
Corva
Pierna/ Pantorrilla
Tobillo
Empeine
Pie
Taln
Dedos del pie
Planta del pie
Ua del pie
SISTEMA SEO
Huesos de la cabeza
Crneo
Hueso parietal
Hueso frontal
Hueso temporal
Hueso occipital
Hueso malar
Hueso maxilar inferior o mandbula
Hueso maxilar superior
Hueso nasal
Hueso esfenoides
Columna vertebral
Costillas
Esternn
Omplato
25
Sullka tullu
Tiqni tullu
Siki chaka tullu
Siki chupa tullu
Clavcula
Pelvis
Sacro
Cccix
Rikra tullukuna
Rikra tullu
Rikra llau tullukuna
Maki tullukuna
Chaki tullukuna
Chanka tullu
Pillupillu
Pilluchu tullu
Wichun / chaki sinqa tullu
Chaki tullukuna
Aycha awa
Aycha qara
Aycha
Anku
Sistema muscular
Piel
Msculo
Tendn
Mikupaq awa
Simi
Wirpa / Simi pata / Sirpa
Kiru
Kiru wara
Waqsa / Waqsu
Waqu
Qallu
Sunka / sanqa
Sankar
Amuqlli
Tuqay
Millpuq
Millputi
Wiksa uku
Llaun chunchull qallariq
Llaun chunchull / aqalli
Miskipiq / Miskipa
Sistema digestivo
Boca
Labio
Diente /incisivo
Enca
Canino
Premolar / Muela / Molar
Lengua
Paladar
vula
Amgdala
Saliva
Faringe
Esfago
Estmago
Duodeno
Intestino delgado
Yeyuno
26
Rakun chunchull
Uquti
Uchati / uchiti
Kichpan / atin
Achaqara
Hayaq
Laqapsu
Intestino grueso
Recto
Ano
Hgado
Pncreas
Vescula
Bazo
Sistema circulatorio
Corazn
Vena / Arteria
Sangre
Aurcula
Ventrculo
Samay awa
Sinqa
Sanqa
Pantaq
Tunquri / tunquchi
Pallqa tunquri
Uchuy tunqurichakuna
Qapsan
Sistema respiratorio
Nariz
Cavidad nasal
Laringe
Trquea
Bronquio
Bronquiolos
Pulmn
Wischuq awa
Humpiq
Wiraq
Rurun
Ispay puru / Pukuchu
Ispaq
Sistema excretor
Glndula sudorpara
Glndula sebcea
Rin
Vejiga
Uretra
27
Ovario
Trompa de Falopio
tero
Vagina
Anku awa
Nutqu
Chupa utqu
Musyaspa kutichiq
Wasa urqu chinila / chilina
Sistema nervioso
Seso / encfalo
Cerebelo
Neuronas
Medula espinal
Musyanakuna
awi
Rinri
Qallu
Aycha qara
Sinqa
QICHWA
Tulluyuq uywakuna
- uuq uywakuna
- Pawaq uywakuna
- Challwakuna
- Lluqaq uywakuna
- Laqsakuna
Mana tulluyuq uywakuna
- Urukuna
Mallki mikukuq uywakuna
Aycha mikuq uywakuna
Llapa ima mikuq uywakuna
Runtumanta paqariq uywakuna
Kawsaq paqariq uywakuna
UYWAKUNA
ANIMALES
CASTELLANO
Vertebrados
- Mamferos
- Aves
- Peces
- Reptiles
- Anfibios
Invertebrados
- Gusanos y artrpodos
Herbvoros
Carnvoros
Omnvoros
Ovparos
Vivparos
QICHWA
Sachakuna
Sachachakuna
MALLKIKUNA
PLANTAS
CASTELLANO
rboles
Arbustos
28
Qurakuna
Qiwakuna
Matas y Hiervas
Pastos
QICHWA
Qatipay
Qali
Unquq
Unquy
Allin mikuy
Chuya kay
Unquykuna
Qacha kay
Miyusqa
CHUYAKAY QALIKAY
SALUD E HIGIENE
CASTELLANO
Investigar / indagar / averiguar
Sano / Fuerte
Enfermo
Enfermedad
Alimentacin
Higiene
Enfermedades
Antihiginico
Envenenado
Inti
Killa
Quyllur
Inti wauy
Inti quchachakun
Llullu killa
Wauy killa
Musuq killa
Paya killa
Killa wauy
Killa quchachakun
HANAQ PACHA
ESPACIO SIDERAL
Sol
- Eclipse solar
- Halo de sol
Luna
- Cuarto creciente
Cuarto menguante
- Luna nueva
- Luna llena
- Eclipse lunar
- Halo de luna
Estrella / plantea
Wayra
Yaku
Allpa
KAY PACHA
MUNDO
Aire
Agua
Tierra
Para
Wakri
29
Illapa
Chirapa
Puyu
Chikchi
Runtu
Ipu para
Lasta
Qasa
Qunti wayra
Muyuq wayra
Rayo / Relmpago
Arcoris
Nube
Granizada leve
Granizo grueso
Llovizna
Nevada
Helada
Ventarrn
Remolino
UYWA
GANADO
30
PAQCHA
CATARATA
31
SACHACHA
ARBUSTO
32
AYLLUMASINTINPAQ SIMIKUNA
PERSONAL SOCIAL
QICHWA
Allin kawsay
Awkis / awki / macho
Paya
Aukillu
Tayta
Mama
Churi
Wawa
Wawqi
Pani
Turi
aa
Masa
Llumchuy
Willka
Qaka
Ipa
Ayllu
Chay kaqkamalla
Hampiy wasi
Kamachikuq
Kuyakuy
Llaqta
Llaqtamasiy
Llaqtapa kamachikuynin
Machu runa kay / paya warmi kay
Maqta kay / sipas kay
Maqtillu / pasillu ; maqtiku / pasika kay
Masinchakuy
Raymi
Raymichakuy
Riqsichikuy
Riqsipa / Riqsinakuy
Umalliq
Warma kay
CASTELLANO
Convivencia
Anciano
Anciana
Abuelo
Padre
Madre
Hijo (ja) con respecto al varn
Hijo (ja) con respecto a la mujer
Hermano del varn
Hermana del varn
Hermano de la mujer
Hermana de la mujer
Yerno / cuado
Nuera / cuada
Nieto / nieta
To
Ta
Familia / Sociedad
Equidad de gnero
Posta mdica
Autoridad
Autoestima
Pueblo / Comunidad
Compueblano
Democracia
Adultez
Juventud
Pubertad / Adolescencia
Compaerismo
Fiesta
Festividad
Identidad
Amistad
Lder
Niez
33
Wawa kay
Yachay wasi
Yachay wasi uku
Yanapanakuy / Ayninakuy
Primera infancia
Escuela / Colegio
Aula
Cooperacin
34
Anti
Qulla
Mama qucha
Chala
Sallqa
Yunka
Purun mallkikuna
Purun uywakuna
Tiqsimuyu rankachuy
Tiqsimuyu chulluy
Tiqsimuyu rupariy
Puyunki / sayaq anta
Puyu
Antaqa
Suyupa unanchan
- Wipala / Rapapa / Unancha
- Pullkanqa / harkachiku
- Haylli / Willka takiy
Piruw suyupa awpa kawsaynin
Runapa awpa kawsaynin
Llaqtapa awpa kawsaynin
Mar
Costa
Sierra
Selva / Amazona
Flora
Fauna
Glaciacin
Desglaciacin
Calentamiento global
Smog
Nube / Neblina
Celajes / arrebol
Smbolo patrio
- Bandera
- Escudo
- Himno
Historia del Per
Historia personal
Historia local
Temporada seca
- Tiempo de heladas
- Tiempo de sol
- Tiempo de vientos
Temporada lluviosa
- Nieve
- Granizo
- Aguacero
- Gara
Cuna
Faldera
Chuku
Luqu / ruqu
Chalina
Punchu
Unku
Wara
PACHAKUNA
VESTIMENTA
Sombrero
Gorra
Bufanda
Poncho
Camisa
Pantaln
35
Chumpi
Ukunaku
Iskuta
Siqu
Llikllita
Munillu
Wali
Ukuncha
Faja
Ropa interior
Medias
Zapatos
Mantilla
Blusa
Falda
Fustn
PACHAKUNA
VESTIMENTA
36
Chala
Sallqa
Yunka
37
YACHAYNINCHIKPAQ SIMIKUNA
CURRCULUM
YACHAYNINCHIK ALLICHASQA RURAYKUNA
PROGRAMACIN CURRICULAR
QICHWA
CASTELLANO
Qipa pachapi llamkana
Proyecto Educativo Institucional
Qipa pachapi tupachispa llamkanapaq
Proyecto Curricular Diversificado
Watantin llamkana
Programacin Anual / Aula
Yachanapaq huu
Unidad de aprendizaje
Paqarichinapaq huu
Proyecto de aprendizaje
Yachanapaq uchuy huu
Mdulo de Aprendizaje
Sapa / Huk punchaw yachana
Sesin de aprendizaje
Hatun atipay
Competencia
Atipay / atina
Capacidad
Riqsiy / yachay
Conocimiento
Tikutu
Actitud
QIPA PACHAPI LLAMKANA
PROYECTO EDUCATIVO INSTITUCIONAL
QICHWA
CASTELLANO
Kawsaymanta uqarisqa willakuy
Diagnstico
Kaqmanta riqsichikuynin
Identidad
Yachachinapaq siqi churasqa
Propuesta Pedaggica
Kamachikuypaq siqi churasqa
Propuesta de Gestin
KIKINCHASPA YACHAYKUNA UNANCHASQA
PROYECTO CURRICULAR DIVERSIFICADO
QICHWA
CASTELLANO
Riqsichikuqninkuna
Datos de identificacin
Kikinchaspa yachaykuna unachasqapa
Nombre del Proyecto Curricular
sutin
Diversificado
Unanchasqapa tiqsiynin
Fundamentacin
Yachachikuypa sasachakuy kasqan
riqsichikuynin
Caracterizacin de la problemtica
pedaggica
XXX
Objetivos del PCD.
Llamkanapaq sapanchasqa tupukuna
Plan de estudios
Imayna kasqanchik yachay
Perfiles educativos
38
Atinakuna tupachisqa
Llaknapaq kamachikuy
Yachay tupunapaq kamachikuy
Allin kawsaypaq kamachikuy
39
YACHAYKUNA PATACHAY
PROCESOS MENTALES
Yachay huupay
Sintetizar
- Simi chintichiy
- abrevia
- Yachay chintichiy
- resume
- Yachay waylachay
- simplifica
Riqsipay
Identificar
- Yachay qawapayay
- detalla
- Yachay riqsipayay
- reconoce
40
- Yachay umanchay
Tinkuchispa akllay
- Huk rikchayachiq
- Sapaqchan
- Chikllun
- Sutichan
- Rakin
Tupanachiy
- Chiqapchay
- Tupachiy
- Iskayyachiy
- Tinkuchiy
- Chiqapchay
Yachaykuna musyay
- Tukupay
- Yuyay qispichiy
- Hamutay
- Yachay takyachiy
- Nisqaam
- Musyapay
Chiqanchay
- chaninchay
- tupuy
- chaninchay
Musuq yachaywan rurar
- tantiyay
- yachay qawachiy
- kaqkunawan ruray
- chuyanchay
Siqinchay
- huunchay
- akllay
- patachay
- iqinchay
- huuy
- qati qati
- awachay
Akllaspa rakiy
- chullaqchay
- registra infromacin
Discriminar
- diferencia
- distingue
- elige
- nombra
- selecciona
Comparar
- comprobar
- contrastar
- emparejar
- relacionar
- verificar
Inferir
- concluir
- conjeturar
- deducir / inducir / razonar /
suponer
- definir / determinar
- predecir / pronosticar
Juzgar
- enjuiciar
- evaluar
- estimar / valorar
Aplicar
- calcular
- demostrar
- emplear / utilizar
- resolver
Organizar
- agrupar
- clasificar
- jerarquizar
- ordenar
- reunir
- secuenciar / seriar
- sistematizar
Seleccionar
- diferenciar
41
- rakispa akllay
- sapaqchay
- akllay
- sutinchay
Yachay taripay
- waqlliy
- allin qawapay
- qawapay
- riqsipay
- qatipay
- rakiy
Xxx
- unanchay
- rimariy
Xxx
- siqichay
- chiruy
- chiruchay
- kikinchay
- mirachiy
- yachapayay
Hapipakuspa rimariy
- riqsichiy
- kutipanakuy
- chiqap rimariy
Ruray
- rurapay
Maskan
Takyachin
Willan
Rimarin
- tukupay
- hamutay
- nisqaam
- musyapay
Tupachiy
Rikchaqyachiy
- discriminar
- distinguir
- elegir
- nombrar
Anlisis
- descomponer
- detallar
- examinar
- explorar
- indagar
- separar
Formular
- crear
- plantear
Representar
- diagramar
- dibujar
- disear / graficar / esquematizar
- modelar
- reproducir
- simular
Argumentar
- demostrar
- discrepar
- fundamentar
Realizar
- ejecutar / elaborar / operar
Busca
Establece
Comunica
Propone
- concluir
- conjeturar /deducir / inferir /
razonar
- determinar / definir
- predecir / pronosticar / suponer
Comparar
Diferenciacin
42
43
YUPAY AWAPAQ
MATEMTICA
UMALLIQ SIMIKUNA
( TTULO)
Tukuy simikuna
YUPAY, TUPACHIYKUNAPIWAN RURAYNINKUNA
Nmero, relaciones y operaciones
iqinchasqakuna yupa
ALLPA TUPUYWAN TUPUY
Geometra y medicin
Hawa tupunakuna
Llasa tupunakuna
Suni Tupunakuna
Wiara tupunakuna
Winqu / winku / huntachina tupunakuna
Chirusqa
Umia/pirwa
Kuchu
44
PACHAMAMAWAN YACHAY
CIENCIA Y AMBIENTE
AYLLUMASINTINPAQ
PERSONAL SOCIAL
YACHAYNINCHIKPAQ
CURRCULUM
Chiqan siqi
Maypim kasqan
Kipukamayuqpa yachaynin
Estadstica
Punchawkuna
Killakuna
Huk simikuna
Otras palabras
RUNA UKU
Partes del cuerpo
Uma
Rikra
Chanka
Tullu awa
Rikra tullukuna
Chaki tullukuna
Ayacha awa
Mikupaq awa
Yawar apaq awa
Samay awa
Wsichq awa
Qari kaq awa
Warmi kaq awa
Anku awa
Musyanakuna
Uywakuna
Animales
Mallkikuna
Plantas
Chuyakay/qali kay
Salud e higiene
Allpa riqsiywan awpa kawsay
Geografia e historia
Yachayninchik allichasqa ruraykuna
Programacin curricular
Qipa pachapi llamkana
Proyecto educativo institucional
Kikinchaspa yachaykuna unanchasqa
45
46