EKSPERTIZAT KRIMINALISTIKE

(Teknika operative dhe hetuese

kriminalistike)
- Dispens

SARAJEV / PRISHTIN 2007

FSK/S - 16/06

PRMBAJTJA
1. Teknika kriminalistike kuptimet themelore .....................................
1.1. Kuptimet themelore t identifikimit kriminalistik
1.2. Kuptimi kriminalistiko-teknik i gjurms
1.3. Kuptimet themelore mbi traseologjin kriminalistike
2. Ndarja e gjurmve (mikrogjurmt dhe makrogjurmt) ....................
2.1. Makrogjurmt
2.2. Mikrogjurmt
2.3. Pajisja kriminalistike teknike
3. Aspektet kriminalistike teknike t kqyrjes dhe t
rikonstruksionit (gjetja, grumbullimi, fiksimi, paketimi
dhe drgimi i gjurmve n ekspertim) ................................................
3.1. Fotografia kriminalistike (forenzike)
4. Mjetet, metodat dhe teknikat n kriminalistikn teknike .................
5. Ekspertizat balistike mekanoskopike ..............................................
5.1. Gjurmt e arms s zjarrit ..................................................................
5.2. Gjurmt e veglave dhe t mjeteve
5.2.1. Gjurmt e veglave dhe t mjeteve tek vjedhjet me thyerje
5.3. Gjurmt n xham dhe nga xhami
6. Ekspertizat biologjike
(gjurmt me origjin njerzore, shtazore dhe bimore) .....................
6.1. Gjurmt e gjakut
6.2. Gjurmt e sekrecioneve t njeriut
6.3. Gjurmt e flokve dhe t qimeve
6.4. Gjurmt me prejardhje shtazore
6.5. Gjurmt me prejardhje bimore
7. Ekspertizat fiziko-kimike............................................................................
7.1. Gjurmt e fijeve
7.2. Drogat si gjurm dhe gjurmt e drogave
7.3. Gjurmt e masave plastike
8. Ekspertizat daktiloskopike......................................................................
8.1. Metodat e zbulimit t gjurmve t vijave papilare dhe
veprimi me gjurmt e zbuluara
8.2. Metodat kimike t nxitjes s gjurmve latente t vijave papilare
8.3 Daktiloskopia
8.4. Gjurmt e buzve
8.5. Gjurmt e shputave t kmbs
9. Ekspertizat e dokumenteve dhe t dorshkrimeve ................................
10. Sendet si gjurm .......................................................................................
10.1. Pjest e trsis si gjurm
10.2. Qasja multidisiplinare n pun n vendin e ngjarjes
10.3. Tekniku dhe eksperti kriminalistik n vendin e ngjarjes
10.4. Zinxhiri i lvizjes s provave
11.Ekspertimet n teknikn kriminalistike ................................................

18

26
36
44
44

54

76

86

105
112

117

11.1. Ekspertimet balistike

11.2. Ekspertimet mekanoskopike
11.3. Ekspertimet biologjike
11.4. Ekspertimet kimike (toksikologjike)
11.5. Ekspertimi i dokumenteve
12. Teknologji t reja n teknikn kriminalistike ................................. 123
12.1.AFIS (angl. Automated Fingerprint Identification Systems)
12.2.Mikroskopia skanuese elektronike me shtes energjetike dispersive me
X-rreze (SEM/EDX)
12.3.Analizat e ADN-s
13. Relativizimi i rezultateve t ekspertizave kriminalistiko teknike. 130
14. Gjurmt dhe ekspertiyat e aksidenteve t komunikacionit.......... 133

1. Teknika kriminalistike kuptimet themelore

Teknika kriminalistike sht deg (nnsistem) e kriminalistiks q merret me
gjetjen, studimin, prshtatjen dhe perfeksionimin e metodave dhe t mjeteve m t
prshtatshme shkencore teknike pr luftimin e kriminalitetit nga fusha e shkencave
natyrore dhe teknike, e me qllim t zbulimit, t sigurimit, t fiksimit dhe t
interpretimit t gjurmve pr qllime prove.
Me an t metodave dhe t mjeteve shkencore dhe teknike zbulohen dhe sqarohen
gjurmt dhe sendet e rrethanat e veprs penale q jan t rndsishme pr zbulimin
dhe sqarimin e veprs penale, identifikimin e kryesit, t objektit t sulmuar dhe t
objekteve t tjera etj., n procedurn parahetuese dhe hetuese.
Pr arsye didaktike, teknika kriminalistike mund t ndahet n teknikn
kriminalistike operative, hetuese ose laboratorike.
1. Teknika operative kriminalistike mjetet teknike kriminalistike q
shfrytzohen n t ashtuquajturat masat e intervenimit t par, q jan primare
pr kqyrje dhe kontrollim;
2. Teknika hetuese kriminalistike teknikat, mjetet q shfrytzohen pr
ekzaminimin e bartsve material t informatave n procedurn e ekspertimit.
Problemet q jan objekt i interesimit dhe me t cilat merret teknika kriminalistike
jan:
1. Ligjet dhe mekanizmat e formimit t gjurmve;
2. Metodat dhe mjetet pr gjetjen e gjurmve, sidomos t atyre t padukshme
(latente) dhe t mikrogjurmve;
3. Metodat dhe mjetet pr fiksimin e gjurmve dhe t sendeve, vemas aservimi
i sendeve;
4. Metodat dhe mjetet pr formimin e provave reale.
T dytat pr nga vllimi i rndsis s punve t tekniks kriminalistike jan
punt e identifikimit t personave, t kafshve, t bimve dhe t sendeve, dhe n kt
vshtrim mund t flitet pr:
1. Teorin e identifikimit,
2. Metodat dhe mjetet e identifikimit kriminalistik.
Teknika kriminalistike merret edhe me gjetjen e metodave dhe t mjeteve t reja
dhe me perfeksionimin e metodave dhe t mjeteve ekzistuese shkencore teknike.
Metodat e tekniks kriminalistike:
Teknika kriminalistike shrbehet me metodat e disiplinave natyrore dhe
shkencore dhe ua prshtat ato nevojave t shkencs s kriminalistiks pr zbulimin dhe
vrtetimin e veprave penale dhe zbulimin e identifikimin e kryesve t tyre. Prve ksaj,
teknika kriminalistike i zhvillon edhe metodat e veta. Metodat e tekniks kriminalistike
jan:
1. Vrojtimi vshtrimi sistematik, i orientuar dhe i drejtprdrejt i sendeve dhe i
dukurive n mnyr vizuale dhe me an t mjeteve teknike dhe t veglave;

2. Prshkrimi fiksimi i veorive kualitative dhe kuantitative t objekteve;

fiksimi me an t procesverbalit ose fiksimi gojor i veorive t vrejtura
grupore dhe individuale t objektit t vshtruar;
3. Matja njohja e madhsive t ndryshme hapsinore dhe kohore me an t
teknikave dhe t veglave t matjes.
4. Krahasimi metoda e tekniks kriminalistike ku objektet e pakotenstueshme
ose pjest e objekteve krahasohen me objektet kontestuese me qllim t
konfirmimit ose t moskonfirmimit t identitetit t tyre; prfshin proceset e
analizs individuale, krahasimet dhe konkludimet;
5. Eksperimenti zbatohet n kushte t caktuara t krijuara m par;
6. Modelimi metod e verifikimit t disa karakteristikave n baz t modeleve;
7. Metoda e identifikimit konstatimi i njjtsis s objekteve me vetveten;
8. Metoda matematikore aplikimi i kritereve objektive pr vlersimin e
karakteristikave identifikuese me qllim t sigurimit t besueshmris dhe t
siguris s konkluzioneve t ekspertve; shfrytzohen metodat e statistiks
matematikore, t teoris s probalitetit dhe t kibernetiks moderne.
Ndarja e tekniks kriminalistike
Prve ndarjes s prgjithshme, ndarjes didaktike n at operative dhe hetuese,
teknika kriminalistike ndahet edhe sipas llojit t hulumtimit dhe analizs s gjurmve
materiale, si dhe sipas prdorimit t tekniks kriminalistike me qllim t zbulimit t
veprave penale dhe t kryesve t tyre. Sipas ksaj, teknika kriminalistike ndahet edhe n
teknikn pr:
1. Identifikimin kriminalistik t personave dhe t sendeve;
2. Regjistrimin kriminalistik;
3. Fotografin kriminalistike;
4. Traseologjin;
5. Teknikn operative;
6. Balistikn dhe mekanoskopin kriminalistike;
7. Teknikn hetuese;
8. Hulumtimin dhe ekspertizn e dokumenteve dhe e dorshkrimeve;
9. Kimin forenzike dhe
10. Biologjin forenzike.
1.1. Kuptimet themelore t identifikimit kriminalistik
Ndriimi i veprs penale nnkupton edhe identifikimin e viktims dhe kryesin e
veprs penale, prkatsisht t sendeve q u takojn, e q n mnyr t pamohueshme
do ti ndrlidhin me ngjarjen penale, prkatsisht me veprn penale. Kjo vlen sidomos
pr deliktet ku kryesi, gjat kohs s njoftimit pr veprn, sht i panjohur. Prandaj,
qllimi m i rndsishm i gjurmve, prkatsisht i provave materiale sht
konstatimi i identitetit t viktims dhe i t dyshuarit. Pr nevoja t ktij punimi do t
vshtrohen metodat e identifikimit nga aspekti i mjeksis ligjore dhe aspekti
kriminalistik, lidhur me deliktet e gjakut dhe deliktet seksuale. Me rastin e gjetjes s
trupit t vdekur ose t sendeve pr t cilat supozohet se kan mbetur nga kryesi i
veprs, n baz t rikonstruksionit mendor gjithher mendohet n mundsin e

konstatimit t identitetit n baz t gjurmve t figurave papilare. Mirpo, duhet

pasur parasysh edhe metodat dhe teknikat e tjera, si jan fotografimi, antropologjia
forenzike, odontologjia forenzike, e me zhvillimin e shkencave natyrore dhe teknike,
nj rndsi t madhe n koh t fundit z edhe metoda e ADN-s. Mund t
konstatohet lirisht se ajo q nga fundi i shekullit XIX ishte identifikimi me an t
figurave papilare, n fund t shekullit XX dhe n fillim t shekullit XXI sht metoda
e ADN-s. Punt e identifikimit i zbaton organi kompetent. Ligji mbi procedurn
penale cakton se duhet t bhen t gjitha masat dhe veprimet e nevojshme n mnyr
q n radh t par t sigurohet konstatimi i identitetit t trupit t vdekur, prandaj
sht e nevojshme t konstatohen rezultatet e kontrollit t jashtm dhe t brendshm
t trupit t vdekur. Kto masa dhe veprime kan t bjn me punt e ekspertit t
mjeksis ligjore, me rastin e ndrmarrjes s obduksionit. Organet e policis, n
pajtim me dispozitat e Ligjit mbi procedurn penale, kan pr ti ndrmarr,
gjithashtu, t gjitha masat e nevojshme lidhur me konstatimin e njjtsis s
personave dhe t objekteve, e gjith kjo n vshtrim t punve dhe t veprimeve q
zbatohen pr zbulimin dhe vrtetimin e veprave penale dhe t kryersve t tyre.
Para fillimit t ligjrimit mbi identifikimin, do t duhej t definohej vet kuptimi
i identitetit. ka sht n t vrtet identiteti?
V. Mitroviq, pr shembull, identitetin e vshtron si njjtsi t objektit me vetveten
prderisa posedon aq veori t pandryshueshme sa jan t domosdoshme q t
dallohet nga objektet e tjera. Ngjashm edhe D. Modly konsideron se identiteti
paraqet gjithsin e veorive t veanta dhe t veorive t rralla individuale q e
karakterizojn objektin e caktuar t identifikimit dhe q n kuadr t veorive t
prgjithshme cakton identitetin e tij konkret n raport me objektet e ngjashme. sht
interesant edhe mendimi i S. Charrettit duke u ndrlidhur me Websters New Worl
Dictionary, i cili identitetin e vshtron n mnyr tredimensionale prmes
njjtsis, individualitetit, prshkrimit dhe konstatimit, si:
gjendje ose fakt i ekzistimit t objektit t njjt ose t objektit saktsisht t
njjt far sht; njjtsia, uniteti;
gjendja ose fakti i ekzistimit t personit ose t sendit specifik; individualiteti;
gjendja ose fakti i ekzistimit t personit ose t sendit t njjt t prshkruar
ose t konstatuar.
Me sqarimin e ktyre tri mendimeve mund t shihet se si e vshtron dhe e
vlerson shoqria dhe kriminalistika kuptimin e identitetit. Gjendjet e ndryshme
shoqrore kan qndrime t ndryshme mbi identitetin. Zbulimi i qndrimeve t tilla
rezulton me t kuptuarit multifundamental t nocionit t identitetit. Prandaj, pr nevoja t
ktij punimi, identiteti mund t caktohet si karakteristik e objektit q t posedoj vetm
karakteristika t veta dhe t paprsritshme tek objektet e tjera, q plotsisht mund ta
dallojn dhe veojn nga objektet e tjera. Pra, objekti mund t jet i njjt vetm pr
vetveten.
Elementi i rndsishm q ndrmerret me rastin e ekzaminimit t veprave penale
sht identifikimi. N t gjitha rastet e ekzaminimit kriminalistik sht e nevojshme t
konstatohet identiteti i viktims, t konstatohet kush sht kryesi dhe t prcaktohet
identiteti i tij, si dhe t prcaktohet identiteti i sendeve t caktuara q jan n lidhje t
drejtprdrejt me vet ngjarjen dhe vendin e ngjarjes. N praktikn kriminalistike jo rrall
her mund t hasen raste kur identifikimi sht i vshtirsuar. Ato jan rastet kur trupat

e vdekur gjenden n nj gjendje n nj faz t shtyr t shprbrjes, si dhe n rastet t

atilla kur sht br destruksioni total i trupit. Pr kt arsye sht e nevojshme t
prdoren metodat m bashkkohore t identifikimit.
Pasi t jet prcaktuar kuptimi i identitetit, duhet t caktohet edhe kuptimi i
identifikimit. Identifikimi si nocion nnkupton grumbullin e metodave dhe t veprimeve
q ndrmerren pr prcaktimin e identitetit t sendeve q jan objekt i prcaktimit t
identitetit. Kjo sht nj dispozit q sht mjaft e thjesht dhe duhet t arsyetohet.
Duke u nisur nga teorecientt t cilt problemin e vshtrojn prmes prizmit
kriminalistik dhe mjekoligjor, mund t shihet se kjo dispozit nuknshmanget n mnyr
t qensishme nga dispozitat e tyre. Kshtu, M. Milovanoviq konsideron se identifikimi
sht prcaktim i identitetit, prkatsisht i vrtetsis s personalitetit t personit t
caktuar, V.Mitroviq fare nuk shmanget nga prcaktimi i pasqyruar. Mirpo, q dispozita
nga fillimi i shqyrtimit mbi identifikimin t kishte kuptimin e vet, duhet theksuar se do
objekt ka veorit e veta karakteristike q duhet t prcaktohen, n kuadr t nj grupi t
madh q quhet identifikim. Ato veori karakteristike mund t jen t natyrs juridike, me
origjin faktike dhe me karakter anatomik. S kndejmi, mund t thuhet se pr tu
identifikuar ndonj nga objektet, duhet t ket veorit e prcaktuara juridike, faktike dhe
anatomike.
Identifikimi i njerzve t gjall . Zbatohet si u tha tashm me an t metodave t
miratuara shkencore dhe t rregullave t parashtruara n kriminalistik pr nevoja
identifikimi. Ktu nuk duhet t mbshtetemi n metodat historike, por duhet t ceket
rndsia e identifikimit t njerzve t gjall. Fakti m themelor tek identifikimi i njerzve
t gjall sht t njihet kryesi i veprs penale ose viktima q nuk sht viktim n
kuptimin real (ka t bj me viktimn e tentim vrasjes), qoft kur sht fjala pr deliktin
e gjakut, qoft kur sht fjala pr deliktin seksual apo pr cilindo delikt tjetr. Jo rrall
her identifikimi do t krkoj nga viktima e gjall angazhim shtes n mnyr q t
njihet kryesi, gj q tek viktima shkakton frik. S kndejmi, metoda e njohjes me an t
fotografis, ose prmes pasqyrs s mjegulluar transparente, paraqet njrn nga metodat e
identifikimit. Pr identifikim me an t fotografis shfrytzohen fotografit sinjalitike q
bashkangjiten n evidenca t ndryshme kriminalistike. Gjithashtu, si metod e
identifikimit paraqitet prshkrimi personal, t cilin do ta bj viktima ose dshmitari, e
me an t identikitit sht e mundur t bhet fotoroboti i t dyshuarit. Forma anatomike e
figurave papilare me individualitetin e vet do t shrbej pr identifikimin e njerzve t
gjall n momentet kur n baz t dokumenteve personale nuk sht e mundur t
prcaktohet identiteti, ose n baz t gjurmve q i ka ln personi n vendin e ngjarjes.
Si kto, ashtu edhe gjurmt e tjera biologjike prfitojn gjithnj e m shum nga
rndsia, sidomos pas zbulimit t metods s ADN-s pr identifikim. Gjurmt n vendin
e ngjarjes jan t rndsishme pr krahasimin me mostrat e pakontestueshme t trupit,
t veshjes ose t mbathjes si t t dyshuarit, ashtu edhe t viktims n mnyr q me an
t identifikimit t mund t prcaktohej raporti i tyre reciprok, si dhe raporti me vendin e
ngjarjes, prkatsisht me veprn e kryer penale. Pra, pr nevoja identifikimi, n
ekzaminimin kriminalistik sht e nevojshme t prfitohen sa m shum karakteristika
individuale ose t veanta. Jan interesante hulumtimet e R.B.Bubackut dhe t S.M
Greenbergut q pasqyrojn se m shum karakteristika t prgjithshme, sesa t veanta,
prkatsisht q prshkrimi m pak i kompletuar i kryesit merret, fjala vjen pr raste

dhunimi sesa pr delikte pasurore, si dhe pr t lnduarit n raport me personat e

palnduar.
Identifikimi i trupave t vdekur , t kufomave t shprbra ose t mbetjeve
njerzore. Mjekoligjort dhe kriminalistt pajtohen se identifikimi i t vdekurve sht
nj nga shtjet kruciale me rastin e ekzaminimit kriminalistik dhe mjekoligjor t
delikteve t gjakut dhe t delikteve seksuale. Takimi me mbetjet njerzore me rastin e
ekzaminimit kriminalistik do t krkoj prgjigje n kto pyetje:
1) a jan mbetjet me origjin njerzore ose t shtazore;
2) a jan mbetjet e trupit t vdekur t gjinis mashkullore ose femrore;
3) vjetrsia, prkatsisht mosha dhe lartsia e t vdekurit ose t mbetjeve
t trupit t njeriut;
4) a sht ushtruar ndaj trupit t vdekur dhun, dhe n ciln faz: pr s
gjalli ose pas vdekjes;
5) mbetjet e trupit t njeriut a mund t japin informata mbi dhunn e
mundshme ndaj tij pr s gjalli;
6) cili sht identiteti i trupit t vdekur ose t mbetjeve njerzore.
Prgjigjet n kto pyetje sht e mundur t merren me aplikimin e ktyre
metodave:
1. kontrolli i jashtm i kufoms dhe krahasimi i t dhnave me t dhnat
nga evidenca e personave t zhdukur;
2. daktiloskopimi i trupit t vdekur dhe krahasimi me gjurmt e
pakontestueshme t gishtrinjve;
3. identifikimi odontologjik me caktimin e statusit t dhmbve;
4. n mnyr t veant bhet metoda heiroskopike dhe identifikimi me
an t laprs s veshit;
5. ekzaminimi i skeletit;
6. njohja me an t fotografis;
7. identifikimi me an t ADN-s.
N parim, para ndrmarrjes s veprimeve t tjera pr identifikim, sht e
domosdoshme s pari t verifikohet se tek trupi i vdekur a gjendet ndonj dokument
personal, ose t dhnat e tjera q do t mund t ndihmonin n prcaktimin e identitetit.
Kurr nuk bn t mbshtetemi vetm n t dhnat nga dokumentet personale, se ato
ndonjher mund t jen edhe t rrejshme, e gjithashtu sht e rndsishme t
regjistrojm dokumentet personale me fotografi dhe ato pa fotografi, dhe pr kt arsye
sht e nevojshme t kombinohen edhe t dhnat e tjera t prfituara me an t
hulumtimit t trupit t vdekur n mnyr q t prcaktohet identiteti real i viktims.
Gjithashtu, ndonjher viktima nuk do t ket me vete kurrfar dokumenti m t plot q
mund t v n dukje identitetin e tij dhe n kt rast sht e nevojshme q pas
kontrollimit t veshjes dhe t mbathjes t fotografohet n mnyr sinjalitike trupi i
vdekur, pastaj t bhet edhe prshkrimi personal, n mnyr q t mund t evidentohet
n evidencn e personave dhe t sendeve t zhdukura dhe t paidentifikuara, n mnyr
q t gjendet baza piknisse pr hulumtim t identitetit t tij. Njohjen me an t
fotografis do ta bj dikush nga farefisi i afrt ose miqt e afrm q e ka njohur mir t
ndjerin.
Mitroviq,fq. 11.

Modly, D. i Korajliq, N.,fq. 166.

Charrett, fq. 7.
Milovanoviq, M.,fq. 259.
Ruback, R.B. i Greenberg, S.M. fq. 335.

1.2.Kuptimi kriminalistiko-teknik i gjurms

1.2.1. Gjurmt
Me rastin e hetimit t ndonj ngjarjeje penale, e sidomos t delikteve t gjakut dhe t
atyre seksuale, kriminalisti dhe mjekoligjori ballafaqohen me llojet dhe format m t
llojllojshme t gjurmve q i orientojn n nj drejtim t caktuar, dhe q i shpijn n
parashtrimin e versioneve dhe marrjen e konkluzioneve t caktuara. N kt vshtrim,
pjesa q flet pr gjurmt, e sidomos gjurmt specifike pr deliktet e gjakut dhe ato
seksuale, merr rndsin e vet t plot. Pr kt arsye, para se t hyhet n pjesn e
veant q prfshin gjurmt q paraqiten tek deliktet e cekura, duhet s pari t bhet
prcaktimi i tyre dhe t jepen koncepcionet mbi gjurmt n prgjithsi, dhe mbi kuptimin
e gjurmve kriminalistike, si kategori t prgjithshme, t pranishme n problematikn e
zgjidhjes s delikteve t gjakut dhe t atyre seksuale. Gjithashtu, sht e domosdoshme t
merret prgjigje edhe lidhur me pyetjen ka jan gjurmt kriminalistike.
Gjurm do t jet fardo bartsi i informatave q v n dukje ndonj fakt. do objekt
i natyrs s gjall ose jo t gjall n nj mnyr t caktuar l sinjale t caktuara, q do t
shndrrohen n informat lidhur me at objekt, n mnyr q t mund t konstatohet
prania n ndonj vend, ose t konstatohet se objekti a ka br veprime ose aktivitete t
caktuara. Mnyra n t ciln lihen sinjalet mund t jet pasqyrimi, reparacioni ose
kombinimet e tyre. N kt vshtrim, sipas llojit t informats, mund t flitet pr gjurmt
q vejn n dukje ekzistimin ose mosekzistimin e veprs penale, identitetin e viktims, t
kryesit, t bashkpjesmarrsit, t dshmitarit, mnyrn e kryerjes (teknikn kriminale),
mjetin e kryerjes, vendin e kryerjes, kohn e kryerjes dhe motivin. Me analizn e nnt
pyetjeve t arta t kriminalistiks mund t konkludohet se elementet informative t
gjurms kriminalistike kan karakterin vendor ose lokal (ku?), kohor (kur?), subjektiv
identifikues
(kush?, me k?, knd?), objektiv identifikues (ka?), instrumental
identifikues (ka?, me ka ?), dhe karakterin motivues (pse?). N kt punim na
interesojn n rend t par gjurmt n kriminalistik. Q t prcaktohet n mnyr t
plot kuptimi i gjurms t gjurms kriminalistike, sht e nevojshme t shikohen disa
definicione, t autorve vendor dhe t jashtm mbi problemin e cekur.
D.Modly, gjurmt i konsideron si ndryshime materiale n realitetin objektiv, q
dallohen dhe jan formuar lidhur ose me rastin e kryerjes ose t prgatitjes s veprs
penale dhe q kan nj vler t caktuar provuese. Sipas t njjtit autor, fjala sht pr
prcaktimin e gjurms si ndryshim i dallueshm i matshm kriminalistik energjetik i
situats materiale n botn e jashtme dhe q sht i njohur nga ana e organit t
procedimit.
Sipas S. Gorkiq gjurma sht dukuri materiale, e krijuar si rezultat i veprimit reciprok
q ka ndodhur me rastin e ngjarjes dhe lidhur me ngjarjen, kurse n vete prmban
elemente q mundsojn prcaktimin e origjins, prkatsisht identifikimin e saj.
T.Markoviq gjurmt i definon si ndryshime t dukshme ose t padukshme q n
veprimin fizik i ka prodhuar njeriu, kafsha ose objekti me rastin e kryerjes ose lidhur me
kryerjen e veprs penale, kurse V.Vodineliq dhe ZH. Aleksiq, pastaj K. Jovanoviq

shtojn se ai ndryshim material sht br n vendin e ngjarjes, tek viktima ose kryesi,
lidhur ose me rastin e veprs penale. Ngjashm paraqitet edhe M.Milosavleviq, kurse
R.Maksimoviq, dhe U. Todoriq, shtojn se fjala sht pr ndryshimin e shkaktuar me
qllim ose pa qllim, zgjidhja e t cilit sht e lidhur me punt teknike kriminalistike.
Ngjashm si edhe n tekstin e kriminalistiks q sht botuar n bashkautorsi me
V.Vodineliq, Zh. Aleksiq e sqaron gjurmn edhe n Leksikonin e vet t kriminalistiks, si
do ndryshim material t dukshm ose t padukshm me sy t thjesht, t paraqitur n
vendin e ngjarjes, tek viktima ose kryesi, lidhur dhe me rastin e kryerjes s veprs
penale.
Q gjurma t definohet n kuptimin kriminalistik, J. Tulezi i v n dukje
karakteristikat e saj qensore:
- gjurma duhet t paraqitet lidhur me veprn e kryer penale (juridikisht n aspektin
penal dhe relevante n aspektin kriminalistik);
- duhet t jet i dukshm ose i padukshm ndryshimi material n botn e jashtme
q mund t jet n makro dhe mikro madhsi dhe sasi;
- gjurma duhet t jet e prshtatshme pr veprimin e identifikimit kriminalistik ose
s paku pr prcaktimin e prkatsis grupore (grupizimi).
Q t shikohet realisht dhe n mnyr t drejt prkufizimi i nocionit t gjurms
sht e nevojshme t konsultohen edhe disa autor t njohur t jashtm, dhe t shihet si
e definojn ata nocionin e gjurms. Me rastin e hulumtimit t ktij nocioni, qasja m e
madhe sht e mundshme n literaturn anglosaksone dhe autort e tyre. Sipas asaj q
prevalon n at literatur, mund t shihet se shfrytzohen dy nocione, q n gjuhn ton
mund t prkthehen si gjurm materiale (physical evidence- si e ka prkthyer zyrtarisht
MPB e RK) dhe gjurmt e provs (trace evidence). Kur ato nocione prkthehen n gjuht
tona sllovene t jugut, ather kjo tingllon kshtu:
Trace evidence sht nocion i prgjithshm pr materiale t vogla, shpeshher
mikroskopike. Gjurmt e tilla mund t injorohen leht n hetimet kriminalistike t
vendeve t ngjarjes, nse nuk u kushtohet kujdes i mjaftueshm, prkatsisht nse
injorohet ekzistimi i tyre. Llojet e ndryshme t gjurmve (trace evidence) jan pothuaj t
pafundme. Burime Trace evidence mund t jen: veshjet, mbathjet, gjurmt, trupat,
metalet, gjurmt e armve, ose t veglave e t mjeteve, si dhe sendet e tjera, pastaj
materialet ndrtimore, azbesti, izolimet, ngjyrat, ndryshku, tekstili dhe fijet e tektilit,
pullat, spangot dhe litart, cigaret dhe duhani, shkrepsat, letrat e djegura, hiri, dheu,
drunjt dhe prodhimet e drurit, bimt, xhami etj.
Mikroskopic evidence (mikrogjurmt) paraqesin nj sfid m t madhe sesa problemi
n laboratoret moderne kriminalistike.
Gjurmt materiale, phisical evidence prfshijn cilindo dhe t gjitha ato objekte q
mund t prcaktojn se krimi sht kryer, ose mund t sigurojn lidhjen midis krimit dhe
viktims ose t krimit e t prgatitjes s tij.
R.P. De Forest, R.E. Gansslen dhe H.C. Lee nocionin trace evidence e paraqesin
njsoj si edhe A.J.B. Fisher, d.m.th. si mikrogjurm, kurse nocionin phisical evidence e
paraqesin si gjurm materiale. Fjala sht n t vrtet pr faktet, materialin, objektet,
sendet q kan origjin nga vendi ngjarjes dhe jan t lidhura me vendin e ngjarjes,
kryesin, viktimn, mjetin ose armn dhe materialet e tjera.

J. V. Geberth, cek se Physical evidence sht ndonj send i prekshm, i madh ose i
vogl, q shrben si prov ose prgnjeshtrim i dyshimit themelor. Mund t shfrytzohet
pr qllim :
1) t rikonstruksionit t ngjarjes;
2) t identifikimit t pjesmarrsve;
3) t vrtetimit ose t prgnjeshtrimit t alibis.
Me rastin e prcaktimit t nocionit t gjurms duhet pasur parasysh q ndonj gjurm
nuk mund t dshmoj n trsi vrtetsin e ndonj ngjarjeje, por vetm mund t
dshmoj pr nj pjes t s vrtets. Deri te e vrteta e plot duhet t vihet me an t
kombinimit t t gjitha gjurmve (materiale) dhe personale.
Duke i analizuar definicionet e cekura, mund t konkludohet sa vijon:
1)
Shumica e autorve nga hapsirat e ish-RSFJ-s, gjurmt i konsiderojn si
ndryshime materiale, dhe ashtu mund t vshtrohen si gjurm materiale, por
ende jo si prova;
2)
Kur flasim pr shkalln e dukshmris, autort pajtohen se sht fjala pr
gjurmt e dukshme dhe t padukshme;
3)
Autort pajtohen se gjurma kriminalistike ndrlidhet me vendin e kryerjes s
veprs penale, kurse vetm D.Modly konstaton me t drejt se gjurmt duhet
t lidhen edhe me vendin e prgatitjes s veprs penale;
4)
Gjithashtu, mungesa e shumics s definicioneve bazohet n faktin q gjurmt
vshtrohen n trekndshin: kryesi viktima vendi i kryerjes, por duhet
parashtruar pyetjen, ku jan mjetet e kryerjes s veprs penale, si dhe sendet e
tjera q kan shrbyer pr kryerjen e veprs penale ose dalin nga vepra penale.
5)
Madje, R. Maksimoviq dhe U.Todoriq, gjurmt i orientojn ngusht n
teknikn kriminalistike, por konstatojn me t drejt se ato mund t paraqiten
me qllim ose pa qllim;
6)
Prve ksaj q u tha, autort gjurmt i identifikojn kryesisht si t
qensishme pr kryerjen e identifikimit, gj q nuk sht e gabueshme, por
sht e paplot.
7)
Askush prej autorve nuk u referohet t ashtuquajturave gjurmve subjektive,
q mbeten t shnuara n vetdijen e individit, t dshmitarit, gj q sht e
drejt, sepse gjurmt materiale jan objekt i interesimit t kriminalistiks;
8)
Autort nga regjioni anglosakson operojn me dy terma, nga t cilt njri
sht gjurma materiale dhe sht m i pranueshm pr kuptimin e gjurms n
hapsirat tona folse, kurse trace evidence e vshtrojn si mikrogjurm, gj q
sht njsoj gjurm fizike dallimi qndron n sasin e gjurms.
9)
Autort e cekur t regjionit anglosakson, e prfshijn shum m gjer nocionin
e gjurms, dhe nuk ngatrrohen vetm n trekndshin viktima kryesi
vendi i ngjarjes, por e zgjerojn n mnyr t konsiderueshme me ndryshimet
e plota materiale n realitetin objektiv, si e parashtron kt me t drejt
D.Modly.
Duke pasur parasysh definicionet e cekura dhe konkluzionet e shqiptuara, lidhur me
gjurmt mund t thuhet m tej se do veprim fizik ose intelektual n botn e jashtme
shkakton ndryshime t caktuara n rrethin. Ato ndryshime mund t manifestohen si
shprehje materiale e natyrs objektive q u nnshtrohen vetm ndryshimeve objektive, si
jan ndikimet atmosferike, proceset e ndryshme biologjike,si dhe veprimi fizik i njerzve,

i kafshve dhe i sendeve etj. Q ndryshimi material t jet gjurm kriminalistike, ai duhet
t lind n vendin e ngjarjes penale, n objektin e sulmuar, trupin, veshn dhe mbathjen e
personit, si dhe n cilindo vend q ka lidhje me veprn penale n t gjitha fazat e
paraqitjes s saj. Prandaj, mund t thuhet se ndryshimet q konsiderohen si gjurm mund
t jen:
1) ndryshimet e forms s sendit n t cilin ka vepruar sendi tjetr
(manifstimi);
2) bartja e materies nga nj send n tjetrin (reparacioni) p.sh. sekrecionet,
gjaku etj.;
3) vet sendet ose sendet personale;
4) ndryshimet e strukturs fizikale kimike t sendeve prkatse;
5) ndryshimet e gjendjes energjetike (fusha elektrike ose magnetike).
Ekziston edhe lloji i gjurmve q paraqet ndryshimet q jan evidentuar ose
shnuar n vetdijen e njeriut. Gjurmt e tilla u nnshtrohen ndryshimeve t ndryshme,
qoft q ato ndryshime t jen nn ndikimin e njeriut, prkatsisht prshtatjen sipas
situats q ia imponon sjellja e caktuar, ose q t jen nn ndikimin e kohs t shtyra n
harres, ose nn ndikimin e lndimit, ose t smurjes, t shlyera nga vetdija. Fjala sht
pr gjurmn e natyrs subjektive, q rolin dhe funksionin e vet t vrtet e kan n
korrelacion me gjurmt e natyrs objektive.
N kt rast, megjithat, nga aspekti i ngusht kriminalistik, gjurmt e natyrs
subjektive (ose t t ashtuquajturs natyrs jomateriale) nuk mund t jen objekt i plot i
interesimit, sepse prmes regjistrimit n vetdijen e njeriut i nnshtrohen harress, si dhe
shtrembrimit t fakteve t vrejtura n t kaluarn. Pra, gjurmt e natyrs subjektive jan
t pabesueshme. Vendimtare n procesin e provs n procedurn penale jan t
ashtuquajturat gjurmt materiale, si bartse t informatave mbi ngjarjen n t kaluarn1.
Kjo mund t merret si nocion i gjer, i pacaktuar, i gjurms materiale. Duhet thn edhe
kt, se gjurma sht i ashtuquajturi dshmitar memec, dhe ashtu si statisticientt me
metodat e veta kan pr detyr ti detyrojn numrat t flasin pr dukurit e caktuara t
vrojtuara, ashtu edhe kriminalistt, n kontekst me rrethanat e ndrlidhura dhe me
gjurmt e tjera t lidhura me ngjarjet konkrete, ato gjurm duhet ti deshifrojn. Pikrisht
me an t procesit t deshifrimit gjurmt humbin objektivitetin e vet, sepse deshifrimi
(dekodimi) sht proces rreptsisht subjektiv dhe do kriminalist u nnshtrohet
ndryshimeve n deshifrim, varsisht nga aftsit e veta, profesioni etj., dhe sht i
mundshm me kapacitetin e vet simultan. Duke vshtruar definicionet e cekura m lart,
nuk mund t mos vrehet se edhe ato kan t bjn me kuptimin e gjer t gjurms
kriminalistike. T gjitha ato e vshtrojn gjurmn si ndryshim n botn e jashtme, q
sht e kushtzuar me punn mekanike, shfrytzimin e forcs s caktuar fizike, t
nevojshme q puna e till t kryhet, n mnyr q t jet e prshtatshme t shkaktoj
ndonj ndryshim n rrethin. Ndryshimet e shkaktuara n rrethin mund t jen t
pranishme edhe n objekt, n viktimn, si dhe n kryesin, pastaj n vendin e kryerjes s
veprs, n vendin e prgatitjes dhe n t gjitha vendet q jan t ndrlidhura me veprn e

Nn ndikimin e teoris s informats, gjurma definohet si barts i informatave, si sinjal material. E tr

bota organike dhe joorganike ofron informatat prmes sinjaleve, si bartse materiale t informatave. Pra,
sipas ksaj teorie, gjurma vetvetiu nuk sht informat stricto sensu, sepse esenca dhe ajo q sht e
nevojshme pr procedurn penale sht prmbajtja e ksaj informative.

kryer penale si dhe n mjetin e kryerjes dhe n mjetet e tjera t prdorura q kan
kontribuar n kryerjen e veprs penale.
Pr nevoja t procedurs penale sht e nevojshme t sigurohen gjurmt e atilla q
do t paraqiten si prov, pr ndonj fakt lidhur me ngjarjen penale q sht objekt i
procedurs konkrete penale. Gjurma n kt vshtrim duhet ti posedoj dy karakteristika
t qensishme: kuantitetin dhe kualitetin. Vetm si e till ajo mund t jet e prshtatshme
t formohet n aspektin procesor juridik dhe t bhet prov. Kjo do t thot se gjurmn
ose pjesn e saj, q do t inkuadrohet n trsi, organi i procedurs duhet s pari ta gjej
dhe ta vrej, si dhe t prcaktoj se a mund t nxirret nga prmbajtja e saj informata q
do t vrtetoj ose mohoj faktin e caktuar ose ndrlidhjen me ngjarjen. Pastaj, nse
konstatohet prshtatshmria e cekur e gjurms, ajo do t cilsohet (shnohet), t
fotografohet, t prshkruhet (n procesverbal), t merret n mnyr t drejt, t paketohet,
dhe t drgohet n hulumtim, prkatsisht n ekspertim. N esenc, n kuptimin provues
gjurmt shfrytzohen n dy mnyra:
1) Si prova reale n kuptimin e ngusht kur organi i procedurs i shfrytzon pr qllime
provuese pa ndihmn e personave profesional ose t ekspertve, dhe
2) Si send (objekt i) ekspertimi.
Sipas ksaj q u cek, provat reale mund t caktohen si ndryshime t natyrs materiale
n form t gjurmve dhe t sendeve t veprs penale dhe paraqesin gjetjen objektive, t
lindur lidhur me kryerjen e veprs penale q mund t shfrytzohet nga ana e organit t
procedurs ose me ndihmn e ekspertit. Pr provat reale mund t flitet si pr:
1) Provat reale sipas kriterit funksional (sendet), dhe
2) Provat reale sipas kriterit t shkaksis.
Nse vshtrohen m tej provat reale t vshtruara n kontekstin me gjurmt, ather
provat reale sipas kriterit funksional mund t jen sendet m t ndryshme n t cilat mund
t gjenden gjurmt q jan n lidhje me veprn penale. Megjithat, sendet n kt
vshtrim disa autor nuk i prmendin n kontekstin e problematiks s gjurmve, por n
punimet e veta i prmendim konkretisht n kontekstin e kryerjes s shoshitjes. Duhet
pasur parasysh se sendet e cekura mund t gjenden edhe n kqyrjen e vendit t ngjarjes
dhe se bartsit e till t formave t ndryshme t gjurmve q jan n lidhje me veprn
penale paraqiten edhe si objekt ekspertimi. Prandaj, sht e drejt pikpamja e autorve
q konstatojn, dhe kjo duhet pranuar, se sendet e tjera mund t shfrytzohen si prova n
kuptimin funksional nga aspekti i traseologjis:
1) Sendet q kan shrbyer si mjet pr kryerjen e veprs penale, ose kan qen t
dedikuara pr at qllim;
2) Sendet e siguruara me an t veprs penale ose kan shrbyer si shprblim pr
kryerjen e veprs penale;
3) Sendet e lindura me kryerjen e veprs penale;
4) Sendet bartse t gjurmve si informata sinjale materiale;
5) Sendet q ndihmojn n prcaktimin e personalitetit t kryesit ose t viktims, t
motivit, t mnyrs s kryerjes etj.;
6) Si dhe t gjitha sendet e tjera me rndsi pr zbulimin e veprs penale dhe t
kryesit t saj.
Sipas kriterit t shkaksis provat reale mund t jen:

1) Ndryshimet e pozits n hapsir dhe n koh fjala sht pr gjurmn e situats

s vendit t ngjarjes si prov. N kt vshtrim mund t ceket se situata e vendit t
ngjarjes paraqitet si send i ekspertimit situacional;
2) Transferimi mekanik i materies/substancs q e prbn sendin, si dhe paraqitja e
sendit n vendin e ngjarjes ose zhdukja e tij nga vendi i ngjarjes, gj q n
kriminalistik paraqet t ashtuquajturn rrethann negative;
3) Ndarja e sendit deri m ather unik nga trsia n fragmentet e tij prkats
prbrs;
4) Ndryshimi i gjendjes energjetike t sendit (nxehja, ftohja), t gjendjes fazike:
shpejtimi, ngadalsimi, pushimi), dhe t vet strukturs s sendit dhe t materies
(ndryshimi i gjendjes agregate);
5) Aplikimi i sendit t caktuar n kushte konkrete t vendit dhe t kohs n mnyr
individuale (modus operandi).
Q gjurma t shrbej si prov, prkatsisht pr prcaktimin e ekzistimit ose t
mosekzistimit t veprs penale, duhet t prcaktohet raporti midis gjurms dhe veprs
penale, gjurms dhe mjetit t kryerjes, gjurms dhe kryesit dhe gjurms dhe motivit. Kjo
sht e mundur t bhet n rend t par dhe vetm me gjurmt e prshtatshme
kriminalistike. N rend t par kur sht fjala pr gjurmt, duhet thn se gjurmt vejn
n dukje ekzistimin veprs penale, mnyrn e kryerjes, mjetet e kryerjes, dhe motivin. N
kt vshtrim, gjetja e trupit t vdekur, gjetja e lndimeve mekanike ose t lndimeve t
tjera n trupin e vdekur mund t vej n dukje veprn penale t vrasjes. Gjithashtu, gjetja
e, pr shembull, t mjetit t prshtatshm, q u prgjigjet lndimeve t shkaktuara ndaj
viktims, mund t indikoj q pikrisht me at mjet sht kryer vepra penale, prandaj
duhet t prpunohen m tej gjurmt e gjetura q mund t vrtetojn ose ti refuzojn
indiciet e tilla. Gjithashtu, m tepr se 10 gjurm t therjes me an t thiks mund t
indikojn motivin, prkatsisht qllimin q dikush t vritet. Prandaj, gjurmt jan n
rend t par prova indikative. Mirpo, n shtjet e caktuara n baz t gjurmve mund t
bhet identifikimi i drejtprdrejt, si t personit, ashtu edhe t sendit. Shembull pr kt
sht prcaktimi i identitetit t personit n baz t gjurmve t vijave papilare, n baz t
gjurmve biologjike me an t metods ADN etj.
Gjurmt duhet t jen t njohura n vetdijen e organit t procedurs, prkatsisht
duhet t shprehen n vetdijen e tij. Kjo do t thot se kan kaluar npr ndijime t tij,
prkatsisht shqisa t tij. Ktu qndron vlera e kqyrjes. Me njohjen e ktill, organit t
procedurs i mundsohet q t njoh gjendjen faktike, t ndrtoj dinamikn e ngjarjes
prmes rikonstruksionit mendor dhe ti parashtroj versionet. Duke i njohur gjurmt e
reja dhe faktet lidhur me procedurn, organi i procedurs do ti eliminoj versionet
prkatse t pafrytshme deri sa t mos vij te pamja definitive, reale e ngjarjes. Prandaj,
do gjurm relevante kriminalistike duhet t jet e ndrlidhur esencialisht me veprn
penale. Pra, sipas koncepcionit t ktill, t ngusht, t gjurms relevante kriminalistike,
gjen shprehje qndrimi paraprak m i modifikuar i J.Tulezit, q si gjurm e till
kriminalistike duhet ti plotsoj kushtet n mnyr q t jet a) relevante n pikpamje
kriminalistike, b) duhet t bhet fjal pr ndryshimin material, c) ndryshimi duhet t jet i
prshtatshm pr identifikim, ose s paku pr grupizim (ktu duhet t veohet mir
individualizimi nga identifikimi dhe t mos njjtsohet njri me tjetrin). Q gjurma t
jet relevante sht e nevojshme ti ket elementet e caktuara precize q do ta bjn

relevante, e t cilat si t tilla krkohen me rastin e evidentimit n procesverbalin mbi

kqyrjen n vendin e ngjarjes sipas dispozitave t Ligjit mbi procedurn penale. Rndsia
e gjurmve nuk sht vetm e qensishme n kuptimin provues. Rndsia e saj
pasqyrohet edhe n ndrmarrjen e llojeve prkatse t ekspertimit, n baz t t cilave
ekspertt japin gjetjet dhe mendimet e veta. Prandaj, rndsia e gjurms ka t bj edhe
me dhnien e gjetjeve dhe t mendimeve t mjekoligjorve. N kt vshtrim, nga
aspekti kriminalistik, q e prfaqson edhe D.Modly, elementet m t rndsishme t
gjurmve kriminalistike jan:
1) lloji, gjatsia, gjersia, lartsia (thellsia), fillimi, rrjedha dhe prfundimi i
gjurms;
2) karakteristikat morfologjike (format e paraqitjes);
3) burimet e gjurmve dhe mekanizmi i paraqitjes s tyre;
4) lloji, tiparet dhe forma e bazs si bartse e gjurmve;
5) drejtimet e lvizjes s gjurmve;
6) vendi i sakt i gjetjes;
7) masat e hollsishme (lartsia nga toka, thellsia, gjurmt pozitive ose negative t
reliefit).
Dhe, n fund, duhet konkluduar se gjurma kriminalistike n kuptim t ngusht
paraqet ndryshimet materiale q jan manifestuar n botn e jashtme, q jan t njohura
nga ana e kriminalistit (organit t procedurs), q jan relevante n aspektin kriminalistik
dhe q jan rezultat i procesit t shprehjes ose t ndarjes (reparacionit), dhe q posedojn
karakteristikat q mundsojn identifikimin e shkaktarit dhe/ose trsin e mparshme.
Pavishiq, Modly, fq. 115.
Modly, Korajliq, fq. 348, 622,
673.
Gorkiq, fq. 67.
Markoviq, fq. 163, 424.
Basariq, Vejzagiq, fq. 41.

Vodineliq, Aleksiq, fq. 539, 158

Jovanoviq, fq. 51.
Milosavljeviq, fq. 301.
Maksimoviq, Todoriq, fq. 254.
Aleksiq, Milovanoviq, fq. 305.
Tulezi, fq. 500.

Fisher, fq. 163, 169.

Saferstain, fq. 36.
De Forest, Gansslen, Lee, fq.
146
Geberth, fq. 503.
Krivokapiq, Zharkoviq, fq. 246.

1.2.2. Llojet e gjurmve

Me zhvillimin e disiplinave natyrore dhe teknike, gjithnj e m tepr po
perfeksionohen mnyrat dhe mjetet jo vetm pr kryerjen e veprave penale, por edhe n
prgjithsi mjetet dhe mnyrat q mundsojn zhvillimin e papengueshm dhe t
lehtsuar t aktiviteteve t prditshme jetsore. N kt vshtrim ndarjet e gjurmve do
t mund t prfaqsonin ndoshta edhe kategorit e lehta historike, edhe pse mbesin
fundamentet, t natyrs materiale, pra fundamentet e bots materiale n t cilat
mbshtetet teoria e gjurmve. Kriter i rndsishm pr klasifikimin e gjurmve sht ai, i
cili flet pr prshtatshmrin e gjurmve pr identifikim dhe grupifikim. Lidhur me kt,
si cek D. Modly, duhet t dallohen gjurmt me rndsi t prgjithshme pr prcaktimin
e rrethanave, t deliktit n t cilat bjn pjes rrjedha dinamike e deliktit, lloji i mjeteve t
shfrytzuara t kryerjes, personat q kan marr pjes n delikt dhe gjurmt n to, kurse
rol t rndsishm kan edhe t ashtuquajturat gjurmt e situacionit, d.m.th. gjurmt sipas
stadeve t kryerjes s deliktit. Sot, duke vshtruar do material, do objekt mund t bhet
gjurm materiale, q n kushte t caktuara mund t bhet prov. Si cek C.H.Lee, ajo
mund t jet e vogl si grimc peludi ose e madhe si treni, mund t paraqitet n form t

ekzemplarit t shtypur n ndonj siprfaqe ose t jet ndonj send. S kndejmi, sipas
vendeve t ngjarjes penale, do t ishte m e pranueshme ndarja e gjurmve q e ka dhn
autori i cituar, e q ka t bj me grupet e gjurmve t formuara sipas forms s krijimit
t tyre. Ato jan:
1) Gjurmt kalimtare - errat, temperatura, shenj ose gjurm n baza t ndryshme q
jan t prirura t ndryshojn pr shkak t ndikimeve t ndryshme dhe njollat e sprkatjet;
kt lloj t gjurmve zakonisht e zbulon dhe e gjen personi q i pari vjen n kontakt me
vendin e ngjarjes, viktimn, kryesin dhe sendet e tjera q lidhen me at ngjarje;
2) Gjurmt e pamjes veant - gjurmt e ndryshme, shenjat, thyerjet, hullit, njollat
ose shtresat q jan rezultat i prekjes s fuqishme dhe t drejtprdrejt midis personave
dhe sendeve, ose midis vet sendeve;
3) Gjurmt e kushtzuara (kondicionale) - gjurmt q jan pasoj e ndonj ngjarjeje
ose veprimi: drita, tymi, zjarri, pozita e sendeve dhe e personave, pastaj trupi i t
vdekurit, automjeti, dhe ndryshimet q paraqiten n trupin e t vdekurit;
4) Gjurmt e kontaktit - formohen me an t prekjes fizike midis personit ose sendit,
prkatsisht personit dhe sendit; jan t pranishme kriteret e ndryshme pr ndarjen e
gjurmve t kontaktit, dhe n kt aspekt pajtohen D.Modly dhe H.C. Lee q asnj skem
nuk do t mund ti plotsonte kriteret m t ndryshme pr klasifikimin e ktij lloji t
gjurmve, e megjithat gjurmt e kontaktit do t mund t ndaheshin sipas ktyre llojeve:
- sipas specifikave t veprs penale gjurmt mund ti ndajm n gjurm specifike
pr deliktet e gjakut, deliktet seksuale, pasurore, deliktet e komunikacionit dhe deliktet e
tjera; megjithat duhet qen i kujdesshm n kt ndarje, sepse ekzistojn edhe t
ashtuquajturat gjurmt universale ose t prgjithshme q mund t gjenden edhe tek do
delikt, pra q nuk jan specifike pr ndonj lloj t veprs penale, prkatsisht delikti
prkatsisht llojet e ndryshme t gjurmve nuk kufizohen ekskluzivisht sipas llojit t
caktuar t deliktit;
- sipas llojit dhe natyrs s materialit nga i cili sht br gjurma dhe n t cilin sht
ln gjurma;
- sipas origjins s gjurms gjurmt e origjins fizike, kimike dhe biologjike, pastaj
n kuadr t ksaj ndarjeje mund t zhvillohen m tej nnndarje t mtejshme;
- sipas gjendjes agregate t gjurms gjurmt e forta, lngjet si gjurm dhe gjurmt e
gazta;
- sipas madhsis gjurmt makro dhe mikro;
- sipas numrit t dimensioneve t vrojtuara, gjurmt e reliefit dhe gjurmt
siprfaqsore;
- sipas shtjeve n t cilat duhet dhn prgjigjeje n kt rast gjurmt mund t
ndahen sipas asaj shtjeje pr t ciln duhet dhn prgjigje n procedur, d.m.th. a do t
shfrytzohet gjurma pr shoshitje kryesore, pr rikonstruksion, si mjet provues, pr
ndrlidhjen e t dmtuarit dhe t dyshuarit, pr ndrlidhjen e t dyshuarit me armn ose
mjetin, me viktimn, me ndihmsit dhe bashkpjesmarrsit e tjer, a do t shrbej si
orientim pr gjurm t mtejshme ose si orientim pr drejtimin e procedurs n kahen e
caktuar, ose pr prjashtimin e versionit t caktuar ose t grupit t versioneve etj;
Sipas mnyrs s formimit me lvizjen e dy siprfaqeve prekse n raport njra me
tjetrn, ose kur s paku njra siprfaqe prekse lviz drejt siprfaqes tjetr;
- sipas llojit t dukshmris dallueshmris: gjurmt e dukshme, dobt t
dukshme dhe t padukshme;

sipas llojit t gjurms mund t bhet fjal pr gjurmt e mjeteve, t armve, t

vijave papilare, t xhamit, t materieve organike, t ngjyrave, t pneumatikve, t
materieve inorganike, t drurit, t pluhurit, t sperms, t gjakut, t letrs, t
dheut, t fijeve, t dokumenteve, t metalit, t qimeve, t mineraleve, t gazit, t
video incizimeve etj;
- sipas rndsis:
do person, kafsh ose send mund t l gjurmn e vet,
gjurma duhet t jet e qndrueshme nuk bn ti ndryshoj karakteristikat
e veta,
nuk bn t ekzistoj mundsia e prsritjes s kombinimeve t formave
paraqitse t gjurms, gj q i jep individualitetin;
q t mund t zbulohet leht gjurma me prdorimin e metodave dhe t
mjeteve t caktuara ndihmse;
q n baz t karakteristikave t veta gjurma t mund t sistematizohet;
q gjurma t mund t provohet leht se rrjedh nga objekti i caktuar
krahasimi i leht;
duhet t ekzistoj evidenca e gjurmve n kuadr t organit kompetent.
Edhe pse ndarja paraprake n parim mund t pranohet, pr nevoja t
kriminalistiks shkencore duhet shtuar edhe kjo sa vijon:
- sipas mnyrs s paraqitjes gjurmt mund t ndahen n:
statike dhe
dinamike.
Gjurmt dinamike paraqiten kur s paku njri prej dy objekteve, q veprojn
reciprokisht lviz n kohn e paraqitjes s gjurms. Q gjurmt t mund t njihen n
objektin e caktuar, objektet e tilla duhet t ken nj fortsi t caktuar. Kshtu, objektet m
t forta paraqiten si barts vetm t pjesve t materialit t hequr, kshtu q gjurmt n
objektet e tilla mund t paraqiten n form t grithjeve ose t zdrugimeve. Objektet m t
buta n vete mund t ln edhe pasqyrime t plota n form t gjurmve, n form t
pamjes s tyre relievore. Pamja e gjurmve dinamike varet n radh t par nga
intensiteti, shtypja dhe kndi i veprimit t forcs.
Gjurmt statike paraqiten kur siprfaqet prekse t dy objekteve nuk lvizin njra n
raport me tjetrn n momentin e prekjes. Ky lloj gjurmsh jan rezultat i prekjes statike
ku fuqia e shkaktarit t gjurms n gjendje t pushimit relativ sht e orientuar dhe
vepron n siprfaqen e marrsit t gjurms pingul ose m pjerrtas. N rastet e tilla nn
presion, forma e relievit t objektit m t fort shtyp objektin m t but. Megjithat,
duhet theksuar se n kt rast paraqitet nj lvizje e caktuar relative, por ajo nuk ndikon
n saktsin e kopjimit t relievit, kshtu q injorohet.
- gjurmt sipas besueshmris mund t jen:
reale, dhe
t rrejshme simuluese.
Gjurma reale ose autentike nuk sht asgj tjetr prve gjurm n kuptimin
kriminalistik pr t ciln deri m tash u b fjal, pra ndryshimi material n realitetin
objektiv q sht i njohur dhe q sht paraqitur lidhur me kryerjen e ndonj vepre
penale ose prgatitjen e saj dhe q ka vler t caktuar provuese n procedurn e
identifikimit kriminalistik.

Gjurmt e rrejshme ose simuluese jan lloj i gjurmve q jan prodhuar n mnyr t
vetdijshme ose me qllim t fshehjes s veprs penale, t kryersit etj. Mund t thuhet se
kto gjurm n vete prmbajn gjurm reale, autentike t veprimit dhe t mjetit t
simulimit, q gjithashtu jan t prshtatshme pr shfrytzim pr qllime zbulimi. N
radh t par i identifikojn personat q i kan simuluar, mjetet dhe mnyrn e simulimit
etj.
- gjurmt e situacionit ose t rrethanave:
Fjala sht pr gjurmt q vejn n dukje rrjedhn e ngjarjes lidhur me veprn
penale, dhe n radh t par shrbejn pr analizn e ngjarjes n kuptimin e
rikonstruksionit. Pra, fjala sht pr gjurmt nga vendi i ngjarjes, viktimat, kryesit,
sendet, mjetet e ekzekutimit, rrugt hyrse dhe dalse etj.
N fund, duhet thn se ekziston edhe ndarja klasike e gjurmve, si ndarja m e
shpesht, q ekziston, q sht e njohur dhe e pranuar n literaturn e gjithmbarshme
botrore forenzike dhe n baz t saj ndahen fushat n ekspertimet kriminalistikoteknike:
1) Gjurmt e vijave papilare;
9) Gjurmt e metalit;
2) Gjurmt e shputave;
10) Gjurmt e dheut;
3) Gjurmt e automjetit;
11) Gjurmt e ngjyrave dhe t llaqeve
4) Gjurmt e kafshve;
12) Helmet dhe narkotikt
5) Gjurmt e mjeteve;
13) Gjurmt e gjakut dhe t
6) Gjurmt e armve;
sekrecionit;
7) Gjurmt e veshjes dhe t fijeve;
14) Qimet dhe flokt;
8) Gjurmt e xhamit;
15) Dokumentet kontestuese.
1.3. Kuptimet themelore mbi traseologjin kriminalistike
Me studimin kriminalistik t gjurmve merret dega e tekniks kriminalistike q quhet
traseologji. Traseologjia kriminalistike (Trase gjurm; logos shkenc;) sht
disiplin shkencore q merret me studimin e paraqitjes s gjurmve t natyrs fizike,
kimike dhe biologjike, si dhe me mnyrat , metodat dhe mjetet pr gjetjen, fiksimin dhe
shfrytzimin e tyre me qllim t zbulimit dhe t ndriimit t veprave penale dhe t
prcaktimit t identitetit t kryesve t tyre.
Traseologjia kriminalistike jo vetm q sht pjes e tekniks kriminalistike, por
sht inkorporuar edhe n taktik dhe metodik. P.sh. problemet taktike, njohse,
provuese dhe procesore t traseologjis nuk jan objekt i studimit t tekniks
kriminalistike. Do t thot fjala sht pr qasjen shumdimensionale ndaj nj shtjeje.
Traseologjia merret me problemet e mekanizmave t paraqitjes, t klasifikimit, t
krkimit, t gjetjes, t fiksimit, t aservimit, t krkimit dhe t vlersimit t gjurmve.
Traseologjia mundson zgjidhjen e detyrave identifikuese dhe diagnostike.
Traseologjia ndahet n procedurn e krkimit t gjurmve, t sigurimit t gjurmve, t
fiksimit t gjurmve dhe me shfrytzimin e tyre pr qllime zbuluese dhe provuese.
Gjetja e gjurmve duhet t ket karakter taktik, teknik dhe metodik.
Detyra specifike e traseologjis kriminalistike sht q t studioj natyrn e
identifikimit kriminalistik dhe ligjor, bashk me teorin e identifikimit kriminalistik, si
metod kualitativisht tjetrfare nga ato n shkencat dhe teknikat e tjera.

2.

Ndarja e gjurmve (mikrogjurmt dhe makrogjurmt)

Para se t kalojm n prpunimin e makro dhe mikrogjurmve, duhet t kthehemi n
ndarjen e gjurmve sipas madhsis s tyre. Fjala sht pr makro dhe mikrogjurmt.
Makrogjurmt jan t gjitha ato gjurm madhsia e t cilave sht e atill q mund t
vrehen me an t shqisave, pa prdorimin e mjeteve teknike shtes. Mikrogjurmt jan
ato gjurm materiale q me an t syrit t thjesht nuk shihen ose mezi mund t vrehen,
kurse ekzistimi i tyre n vendet e caktuara vetm mund t supozohet. Mikrogjurmt
formohen n t njjtn mnyr dhe nga t njjtat materiale si edhe makrogjurmt, vetm
q nuk mund t vrehen, kurse rndsia provuese sht e njjt si edhe e
makrogjurmve. Tek t provuarit e mikrogjurmve sht e rndsishme se si ato
formohen dhe si barten, gj q e cek edhe B.Holyst, duke i dhn ndrkaq rndsi t
pamohueshme teoris s kontaktit dhe rrethanave atmosferike.
2.1. Makrogjurmt
Makrogjurmt jan gjurmt e dukshme t dimensioneve t mdha. Makrogjurmt
kryesisht vrehen pa prdorimin e mjeteve t veanta ndihmse, fiksohen leht dhe kjo
nuk theksohet veanrisht. Pasi q kto gjurm vrehen leht, pr fiksimin e tyre
aplikohen rregullat: (1) t vrejturit, (2) shnimi, (3) prshkrimi n procesverbal, (4)
fotografimi, (5) skicimi, (6) aservimi. Fjala sht pr procedurn q quhet formsim
procesor juridik i gjurms. Mirpo, n kriminalistik disa autor operojn edhe me
nocionin megagjurmt, q paraqesin nj form t makrogjurmve. Specifika e tyre
qndron n madhsin dhe hapsirn q e zn. Nga aspekti kriminalistik teknik
problem tek megagjurmt sht marrja e mostrs prfaqsuese, kshtu q mnyra klasike
e prpunimit t gjurmve t tilla nuk sht e mundur. Ekzemplart prfaqsues t
megagjurmve sigurohen n disa mnyra: (1) me marrjen e mostrave nga disa lokacione
dhe shnimi i kujdesshm i vendit nga jan marr. (2) marrja e mostrs integrale (q sht
m e pavolitshme pr prpunimin laboratorik, sepse mostrat humbin individualitetin e
vet.
Makrogjurmt paraqiten n disa forma:
(1) gjurmt e dukshme dhe t padukshme (latente);
(2) gjurmt relievore dhe siprfaqsore.
Gjurmt e dukshme jan gjurmt q vrehen leht dhe jan t dukshme edhe me sy t
lir pa prdorimin e mjeteve ndihmse optike.
Gjurmt e padukshme mund t jen t padukshme pr shkak t dimensioneve t veta
t vogla ose pr shkak t veorive t veta, si dhe t veorive t rrethins q i bjn t
padukshme. N rastin e par fjala sht pr mikrogjurmt, kurse n rastin e dyt pr
mikrogjurmt e tipit latent.
Gjurmt e relievit i kan t shprehura qart t tri dimensionet. Ato quhen edhe gjurm
tredimensionale. Kto gjurm paraqesin negativin e relievit t ndonj sendi. Jan dy
kushte pr formimin e tyre (1) q baza n t ciln fomohen t jet nga materiali i but
plastik dhe (2) t ekzistoj nj presion i caktuar i ndonj objekti mbi bazn e cekur
plastike. Sa m i fort q t jet presioni, sht m e madhe shprehja e relievit. Mirpo
presioni tepr i fuqishm mbi bazn mjaft t but nuk do t jap rezultate, prandaj bhet
fjal pr kufizimet me rastin e krijimit t ktij lloji t gjurmve, kshtu q gjurmt e tilla
nuk do t jen t prdorshme. Prndryshe, pasi q tek gjurmt e relievit sht fjala pr
negativin q pasqyron sendin q e ka ln, n prpunimin kriminalistik teknik sht e

nevojshme q t kthehet n pozitiv. Kjo bhet me an t kallpit ose t mulazhimit, pra

me brjen e kallpit s gjurms.
2.2. Mikrogjurmt
Mikrogjurmt jan ndryshime t imta materiale dhe pjes t materies q formohen
lidhur me kryerjen e veprs penale, q me sy jan t padukshme, kshtu q ekzistimi i
tyre n vendin e caktuar vetm mund t supozohet, kurse gjetja dhe fiksimi i tyre bhet
me prdorimin dhe aplikimin e veprimeve specifike dhe t mjeteve t veanta ndihmse.
Pra, fjala sht pr gjurmt q me sy nuk shihen ose mezi vrehen, kurse ekzistimi i tyre
n vendet e caktuara vetm mund t supozohet.
N mikrogjurmt m t rndsishme bjn pjes: (1) fijet e tekstilit, (2) mikrogjurmt
e xhamit, (3) pjest e pluhurit, ndyrsirat e ndryshme, dheu, malteri, glqerja, flokt,
qimet, etj; (4) grimcat bimore, shtazore, njerzore, mikrobiologjike, dhe grimcat e
barutit, (5) mikrogjurmt n hetimin e dokumenteve, (6) mikrogjurmt e ers; sht e pa
mundur t prmendet ka krejt bn pjes n mikrogjurm. Megjithat, duhet thn se
sht e mundur q do materie q sipas teoris s kontaktit ka ardhur n kontakt me
objektin ose me materien tjetr l n siprfaqe t atij objekti ose materie grimca t imta.
Mikrogjurmt jan t pranishme n vendin e ngjarjes penale, n rrethinn e afrt ose t
largt t vendit t ngjarjes, n kryesin, n t dmtuarin, n objektin e kryerjes s veprs
penale, n mjetin e ekzekutimit, si dhe n t gjitha vendet n t cilat ka lvizur , ka
qndruar dhe ku ka vepruar kryesi. Mikrogjurmt jan t padukshme ose mezi t
dukshme me sy t lir dhe jan t pranishme n vendin e kryerjes s veprs penale, pa
marr parasysh tr kujdesin dhe maturin e kryesit me rastin e kryerjes s saj. Kryesi pr
shkak t veorive t mikrogjurmve nuk ia del doher ti mnjanoj ato, prandaj
mikrogjurmt e gjetura kshtu dhe t prpunuara n mnyr profesionale ofrojn
mundsin e dhnies s informats objektive mbi faktet relevante.
Se a do t gjenden mikrogjurmt, varet nga shkathtsia dhe dituria e kriminalistit dhe
e teknikut kriminalistik. Mikrogjurmt duhet t krkohen gjithher n do vend, tek
personat dhe objektet ku mund t priten, sepse pr ndriimin e veprs penale sht e
qensishme mundsia e interpretimit t mikrogjurmve dhe t vlers s tyre informative.
Vlera provuese e mikrogjurmve varet nga rrethanat e ndryshme. Para se gjithash,
duhet kuptuar se kryesi me ardhjen n vendin e ngjarjes, me qndrimin dhe me aktivitetet
n te, pastaj me largimin e tij, n mjetet e kryerjes dhe n sendet e tjera l mikrogjurm,
n rastet m t shpeshta n mnyr t pavetdijshme. N kt vshtrim duhet gjithher
pasur parasysh se vendi i ngjarjes ku sht kryer vepra penale sht burim i pashtershm i
mikrogjurmve. Kujdes i veant duhet t prqendrohet n faktin q t mos bhet
kontaminimi ose shkatrrimi i mikrogjurmve. Vlera provuese e mikrogjurmve varet me
t madhe edhe nga preciziteti i fiksimit t vendit nga i cili jan marr dhe nga
manipulimi dhe paketimi profesional n mnyr q t ruhet trsia dhe karakteristikat e
mikrogjurmve. Relevanca e mikrogjurmve qndron n ndrlidhjen e tyre me kryesin
dhe me veprn penale, prkatsisht me pasojn. Vlera operative dhe provuese e
mikrogjurmve mbshtetet n lidhjen shkak pasoj me veprn penale dhe me kryesin.
Mikrogjurmt kan veprim t dyfisht: (1) kryesin e detyrojn t pranoj kryerjen e
veprs penale dhe (2) gjykats i japin bazn e nevojshme provuese q t merret
aktgjykimi i dnimit edhe pa pranim. Renditja e formimit t mikrogjurmve n koh

kontribuon n rikonstruksionin mendor dhe real t ngjarjes dhe n konstatimin e t

vrtets.
Prpunimi i mikrogjurmve n praktik bhet (1) n terren dhe (2) n laborator.
Pr punn n terren sht karakteristike (1) zbulimi i mikrogjurmve, (2) fiksimi i
mikrogjurmve, (3) paketimi i mikrogjurmve dhe (4) drgimi i mikrogjurmve n
laborator pr prpunim.
Pr gjetjen e mikrogjurmve sht e nevojshme t bhet sa vijon:
(1) t bhet rikonstruksioni mendor mbi lvizjen e kryesit dhe eventualisht t
viktims n vendin e ngjarjes. Rikonstruksioni mendor gjithher duhet t bhet me
metodn e eliminimit, ka do t thot se duhet t prjashtohen vendet dhe hapsirat ku
kryesi dhe viktima nuk kan qen. N kt mnyr ngushtohet zona ku duhet t krkohen
mikrogjurmt. Kujdes i veant duhet t prqendrohet n pozitn, madhsin dhe formn
e mikrogjurmve dhe raportin e tyre reciprok n kudr t vendit t ngjarjes penale. Edhe
n kt mnyr vihet te njohurit mbi mnyrn dhe formimin e mikrogjurmve, mbi
rrethanat q kan qen t pranishme dhe kan vepruar reciprokisht, mbi pozitn e kryesit
n momentin e formimit t gjurmve, mbi raportin reciprok t kryesit dhe t viktims,
prkatsisht t objektit t sulmuar, mbi drejtimet e veprimit t kryesit, mbi kontaktet e
mundshme ej.
(2) Kontrolli vizual i vendit t ngjarjes mundson zbulimin e mikrogjurmve q
jan n vet kufirin e dukshmris. sht e pamundur t numrohen t gjitha
mikrogjurmt q mezi shihen me sy t lir.
(3) Kontrolli vizual i vendit t ngjarjes me an t mjeteve ndihmse optike pr kt
detyr jan konstruktuar thjerrzat me ndriim me ann e t cilave mund t krkohen
mikrogjurmt edhe n vendet m t errta. Nse thjerrza e till nuk posedohet, mund
t shfrytzohet edhe thjerrza e rndomt me ndriim t llambs s dors me bateri.
(4) Supozimi mbi vendin e mundshm t gjetjes s mikrogjurmve nse
mikrogjurmt nuk mund t zbulohen n asnjrin nga vendet e cekura, kjo ende nuk do t
thot se nuk ekzistojn. N kt rast, sht e nevojshme t kthehemi n rikonstruksionin
mendor dhe t caktojm zonat ku supozohet se gjenden mikrogjurmt
Fiksimi i mikrogjurmve . N parim, mikrogjurmt fiksohen n t njjtn mnyr si
edhe gjurmt e tjera t dukshme, prkatsisht makrogjurmt. Ato mikrogjurm q mund
t vrehen me sy t lir, fiksohen n t njjtn mnyr si edhe makrogjurmt, q do t
thot se shnohen , fotografohen, skicohen, prshkruhen n procesverbal dhe theksohet se
sht fjala pr mikrogjurmt.
Mikrogjurmt q zbulohen me an t mjeteve ndihmse optike fiksohen n t njjtn
mnyr, por q shnohet vendi ku ato gjenden, dhe fotografohen duke theksuar se fjala
sht pr vendin e gjendjes s mikrogjurmve. N skic gjithashtu vizatohet vendi ku
gjenden kto gjurm.
Nse mikrogjurmt nuk jan zbuluar, kurse me rikonstruksionin mendor supozohet
ekzistimi i tyre, ather do t shnohet dhe t cilsohet ai vend, dhe t shnohet n
procesverbal e t fotografohet, kurse n ekspertim drgohet materiali i gjithmbarshm
n t cilin supozohen mikrogjurmt.
Nse fiksimi nuk bhet n pajtim me rregullat e profesionit t kriminalistiks teknike
dhe me dispozitat e Ligjit mbi procedurn penale, ather, madje edhe kur konstatohen,
nuk do t ken rndsi provuese.

Paketimi i mikrogjurmve. Me rastin e paketimit t mikrogjurmve vrehen

vshtirsi t caktuara. Nj prej tyre sht mundsia e
elektrizimit statik t
mikrogjurmve, e me kte edhe ndryshimi i gjendjes s tyre fiziokimike. Elektrizimi
varet nga ambalazhi n t ciln paketohen. Ky sht problemi me qeset PVC ku paraqitet
elektrizimi mjaft shpejt. S kndejmi, pasi q paketimi m kontejnert metalik sht
jopraktik, aplikohet paketimi i mikrogjurmve n epruveta ose en xhami.
Marrja e mikrogjurmve nga baza varet nga rrethanat e ndryshme. N parim m s
lehti sht t kryhen veprimet e aservimit kur mikrogjurmt jan n kufi t dukshmris,
prkatsisht t vrojtimit. Ather pr reparacionin e tyre nga siprfaqja n t ciln
gjenden shfrytzohen neshtert e holl , pincat dhe mjetet e ngjashme, e kur sht fjala
pr mikrogjurmt me origjin t strukturs s hekurt, ather shfrytzohet magneti.
Mikrogjurmt dhe mikrogrimcat e veuara paketohen n epruveta me mbyllje me gom.
N epruvet shnohet numri me t cilin sht fiksuar gjurma, pastaj epruveta paketohet
n qesen PBC n t ciln pastaj vihen t gjitha gjenealogjit lidhur me gjurmn e cekur,
ose n t ciln vihet formulari i kartels me t dhnat e cekura.
Mikrogjurmt e zbuluara me an t instrumenteve optike krkojn trajtime t
ndryshme. Nse mikrogjurma sht gjetur n siprfaqe ose n objekte q leht mund t
barten, ather e gjith ajo merret dhe paketohet. Procedura e cekur zhvillohet ashtu q
vendi ku sht vrejtur mikrogjurma dhe rrethina pak m e gjer rreth saj mbulohet me
an t flets s letrs plotsisht t pastr. Letra ngjitet n skajet e saj me an t shiritit t
selotepit, kurse n ann e siprme shkruhen gjenealogjit mbi mikrogjurmt. Mirpo,
nse siprfaqja ose objekti kan aso prmasash q nuk sht praktikisht e realizueshme
marrja e tyre, ather ekzistojn dy mnyra pr marrjen e mikrogjurmve: mnyra e par
sht prdorimi i thithseve t veanta pr mikrogjurm, kurse mnyra e dyt sht
marrja me an t shiritit ngjits. Kjo mnyra e dyt rekomandohet kryesisht, megjithse
pr kt procedur jan konstruktuar foli t veanta pr marrjen e mikrogjurmve, q do
ti ruajn karakteristikat e tyre. Me folien ngjitse merren mikrogjurmt nga t gjitha
vendet n t cilat jan vrejtur. Folia e siguruar paketohet n qese dhe shnohet. N rastet
kur mikrogjurmt nuk jan vrejtur, por n baz t rikonstruksionit mendor supozohet
prania e tyre, ather bhet aservimi n mnyr plotsisht identike si edhe n rastin
paraprak.
Drgimi i mikrogjurmve n laborator pr prpunim. Pasi q fjala sht kryesisht
pr ambalazhin prej xhami, sht e nevojshme t ndrmerren masat e domosdoshme
mbrojtse n mnyr q ambalazhi gjat transportit t mos thyhet. Sigurimi m i
prshtatshm i ambalazhit t xhamit sht kur brenda kutis prej kartoni mbshtillen me
pambuk, n mnyr q t pamundsohet kontakti i tyre reciprok.
Trajtimi laboratorik i mikrogjurmve. N laborator mikrogjurmt gjenden dhe
fiksohen n sendet e ndryshme q drgohen pr hulumtim dhe analiz laboratorike.
Mirpo, edhe n laborator duhet pasur kujdes pr mundsin e kontaminimit t
mikrogjurmve, prandaj sht e nevojshme t veprohet me kujdes gjat manipulimit me
to. Kontrolli i mikrogjurmve duhet t bhet n tavolina q jan t mbuluara plotsisht
me letr t bardh t pastr, q plotsisht e mbulojn tavolinn. N siprfaqen e till
mund t vrehen leht mikrogjurmt t cilitdo lloj dhe ngjyr. N t njjtn tavolin
asnjher nuk duhet t gjenden materialet dhe mostrat kontestuese dhe jokontestuese.
Vetm kur t plotsohen kto kushte sht e mundur t bhet prpunimi i mtejshm i
mikrogjurmve n laborator.

Prpunimi laboratorik i mikrogjurmve nnkupton (1) zbulimin (2) fiksimin dhe (3)
prgatitjen e mikrogjurmve pr ekspertim. Zbulimi laboratorik i mikrogjurmve bhet
vetm n rastet kur n laborator siprfaqet dhe objektet e drguara jan barts dhe pr t
cilat supozohet se jan barts t mikrogjurmve. Gjithashtu, fjala sht edhe pr
kontrollin dhe marrjen e mikrogjurmve edhe nga i dyshuari, por edhe nga viktimat e
veprave prkatse penale t kontaktit. Pr kontrollin e materialit shfrytzohen
stereomikroskopt, me ann e t cilve mikrogjurmt zbulohen leht. Kontrolli specifik
krkon kontrollin e veshjes. Procedura sht e atill q s pari me an t
stereomikroskopit kontrollohet e tr siprfaqja e veshjes dhe nse vrehet ndonj
mikrogjurm, ajo menjher veohet, n njrn nga mnyrat e prshkruara m par, dhe
shnohet vendi nga i cili sht marr.
Mikrogjurmt n kushtet laboratorike fiksohen ekskluzivisht me an t fotografimit.
Fjala sht pr kombinimin e makro dhe mikrofotografis. sht e nevojshme q s pari
t fotografohet i tr objekti dhe siprfaqja ku gjendet mikrogjurma me mikrofotografi, e
kur mikrogjurma ka formn e njohur, ather bhet fotografimi shtes me an t
mikrofotografis.
Prgatitja e mikrogjurmve pr ekspertim dhe ekspertimi i mikrogjurmve.
Mikrogjurmt duhet t hulumtohen hollsisht me an t mikroskopit. Hulumtimi bhet
duke e vn mikrogjurmn n nj siprfaqe t veant t mbuluar me mbules xhami.
Nse ekziston mundsia e reparacionit t mikrogjurmve nga baza, hulumtimi bhet n
at mas sa kjo sht e mundur. Pr gjurmt e tilla zakonisht bhet analiza
mikrospektrale, kshtu q ndarja e mikrogjurmve nga baza nuk sht e nevojshme.
Me rastin e ekspertimit t mikrogjurmve, problem t veant paraqet mundsia e
kontaminimit t tyre. Ky rrezik gjen shprehje tek mikrogjurmt q jan fiksuar me an t
shiritit ngjits. Me rastin e ekspertimit n rrethana t tilla, duhet t analizohet si
mikrogjurma, ashtu edhe folia ngjitse. Duhet gjithher pasur parasysh se me an t
ekspertimit t mikrogjurmve kurr nuk mund t konstatohet prkatsia e trsis, por
vetm identifikimi i objektit, n baz t strukturs s tij, q e ka ln at gjurm.
Vidiq, fq. 5.
Maksimoviq, Todoriq, fq. 259 271.
Maksimoviq, Boshkoviq dhe Todoriq, fq. 211
217.
Holyst, fq. 304.

Modly, fq. 16.

Lee, fq. 3, 5.
Modly, Korajliq, fq. 674.
Pavishiq, B., Modly, D., fq. 116

2.3. Pajisja kriminalistike teknike

Pr kryerjen e punve kriminalistike teknike sht e nevojshme t posedohet pajisja
prkatse kriminalistike teknike, e cila n parim ndahet n: (1) pajisjen pr kryerjen e
kqyrjes n vendin e ngjarjes, (2) pajisjen pr prpunimin signaletik t personit dhe t
regjistrimit, (3) pajisjen pr fotografim, (4) pajisjen pr kontrollin dhe prpunimin e
gjurmve, (5) pajisjen pr aplikimin e metodave operative kriminalistike dhe (6) pajisjen
e tekniks laboratorike. Objekt i ksaj pjese do t jet pajisja pr kqyrje, kurse pr
pajisjet e tjera, sidomos ato laboratorike do t bhet fjal dika m von.
Pajisja pr kqyrje bn pjes n pajisjen mobile kriminalistike teknike. sht e sortuar
n kofera t veant q profesionalisht quhen neseser. Se cila pajisje do t shfrytzohet
n kqyrje, varet nga ndrlikueshmria e kqyrjes, prkatsisht nga vepra penale,
gjurmt dhe procedurat q jan t nevojshme pr fiksimin e tyre. Ekzistojn pra, disa lloje

t pajisjes s specializuar, por edhe t shtrenjta kriminalistike teknike q mund t ndahen

n universale dhe t veanta. Prmbajtja e neseserve universal sht e atill q n to
gjendet pajisja e nevojshme minimale q t kryhet kqyrja m e thjesht.
Ndrlikueshmria e pajisjes tjetr mund t sillet nga ajo se a sht fjala pr nesesert
pr kryerjen e kqyrjes tek disa lloje t delikteve, deri te automjetet e veanta t
konstruktuara pr pajisje dhe pr laboratore mobile, kshtu q hulumtimet dhe analizat e
caktuara mund ti bjn q n terren ku bhet kqyrja.
Nesesert universal prmbajn pajisjen
pr kryerjen e aktiviteteve m t
llojllojshme nga fusha e tekniks kriminalistike n vendin e ngjarjes. Pjes prbrse e
ktij neseseri sht pajisja pr shnimin e gjurmve dhe t sendeve, pajisja pr matje, pr
zbulimin dhe paketimin e gjurmve, pr zbulimin, vizualizimin dhe fiksimin e gjurmve
t vijave papilare (t dukshme dhe latente), pr mulazhimin e gjurmve t mjeteve dhe t
veglave, pr daktiloskopi, e deri te pajisja pr punimin e skicave.
Gjithashtu pjes prbrse e pajisjes kriminalistike teknike pa t ciln nuk mund t
bhet kqyrja sht neseseri me pajisjen e fotografimit, q prve dy foto aparateve
prmban pajisjen ndihmse, burimet e ndriimit, si dhe materialin e nevojshm
shpenzues.
Nj nga nesesert e unifikuar sht edhe neseseri pr kryerjen e kqyrjes n rastet e
aksidenteve t komunikacionit, q prmban pajisjen specifike pr kryerjen e kqyrjes n
rastet e aksidenteve t komunikacionit. sht i pajisur me pajisje t veant lvizse pr
shnimin e gjurmve n trashe, me shenja dhe shkums pr shnim, me veglat e
nevojshme, me pajisjen pr mulazhim, pajisjen pr matje (shiritat e matjes, stabilimentet
optike) dhe me pajisjen e gjithmbarshme pr skicim.
Pajisja e domosdoshme pr pun n kushte t nats dhe n vend t ngjarjes sht edhe
pajisja pr ndriim, q gjithashtu gjendet n neseser.
Prve neseserve t cekur, duhet thn se pr disa delikte shfrytzohen n mnyr t
veant edhe kta neseser:
1) neseseri pr prpunimin e gjurmve biologjike;
2) neseseri post-mortem, ose neseseri pr pun n vendin e ngjarjes n rastin e
delikteve t gjakut;
3) Neseseri pr grumbullimin e mikrogjurmve;
4) Neseseri pr mulazhim;
5) Neseseri pr kryerjen e kqyrjes n rastin e zjarrit;
6) Neseseri pr hulumtimin e dokumenteve;
7) Neseseri pr provn e gjurmve t metalit;
8) Neseseri pr prpunimin e gjurmve specifike pr shprthime;
9) Neseseri pr hulumtimin preliminar t materieve q asociojn me drogn;
10) Neseseri pr vendosjen e kurtheve kimike;
11) Neseseri pr kontrollin dhe bastisjen e terrenit;
12) Neseseri pr daktiloskopim dhe nesesert e tjer.

Neseseri universal postmortem

Neseseri pr gjurm biologjike

Neseseri pr shnim dhe cilsim

Neseseri pr daktiloskopim

Neseseri pr hulumtimin e zjarreve

Neseseri pr grumbullimin e gjurmve

mekanoskopike

Neseseri pr grumbullimin e mikrogjurmve

Neseseri pr aksidente komunikacioni

Neseseri pr restitucionin e numrave n metale

3.

Aspektet kriminalistike teknike t kqyrjes dhe t rikonstruksionit (gjetja,

grumbullimi, fiksimi, paketimi dhe drgimi i gjurmve n ekspertim)
ka sht vendi i ngjarjes s veprs penale? Nga aspekti kriminalistiko- teknik, vendi
i ngjarjes sht do vend n t cilin mund t gjenden gjurmt e veprs penale. Ato mund
t jen vendet n t cilat sht prgatitur vepra penale, vendet n t cilat sht kryer
vepra penale, vendet n t cilat sht paraqitur pasoja e veprs penale, si dhe vendet n t
cilat kryesi ka vepruar pas kryerjes s veprs penale me qllim t mnjanimit t
gjurmve t veprs penale, t fshehjes s pasojs s veprs penale, mjetet e hedhura ose
t fshehura t ekzekutimit etj. Prandaj, n kuptim t ngusht ky sht vendi n t ciln
sht kryer vepra penale, kurse n kuptim t gjer do vend tjetr n t cilin gjenden
gjurmt, sendet e veprs penale ose ku me vrojtim t drejtprdrejt mund t konstatohen
disa fakte t tjera me rndsi pr ndriimin dhe dshmin e veprs penale.
N esencn e vet kqyrja i ka dy faza themelore: (1) statike dhe (2) dinamike. Nga
kto dy faza dalin pes faza t veprimit t policis me rastin e zbatimit t kqyrjes n
vendin e ngjarjes n rastin kur ekzistojn bazat e dyshimit se sht kryer vepra penale.
Ato faza jan: (1) faza orientuese identifikuese, (2) statike, (3) dinamike, (4)
kontrolluese dhe (5) finale.
Punt dhe aktivitetet e tekniks kriminalistike jan t pranishme edhe n kuadr t t
gjitha fazave t kqyrjes, por q duhet prmendur q teknika kriminalistike ka fazn
permanente prgatitore pr zbatimin e kqyrjes, ku duhet gjithher t kontrollohet dhe
t sigurohet pajisja e nevojshme teknike pr dalje n vend t ngjarjes dhe pr kryerjen e
kqyrjes (automjetet, reflektort pr ndriimin e vendit t ngjarjes, stabilimentet pr
sigurimin puns n rrug t komunikacionit, fotoaparatet me blica, pajisjen pr incizime
speciale dhe prpilimin skicave gjat kqyrjes, kamern filmike, ambalazhin pr paketim
t gjurmve, nesesert e prgjithshm universal standard pr zbatimin e kqyrjes).
Prve neseserve universal, n kqyrje aplikohen edhe nesesert e specializuar pr:
(1) vjedhjet me thyerje , (2) pr kryerjen e kqyrjes n raste t delikteve t
komunikacionit, (3) pr delikte gjaku dhe delikte seksuale, (4) pr mulazhimin e
gjurmve, (5) pr mikrogjurm, (6) pr daktiloskopim, etj., pr ka do t bhet fjal n
mnyr t veant kur t prpunohet pjesa q flet pr pajisjen kriminalistike teknike.
Veglat dhe pajisja pr kqyrje duhet t gjendet e prgatitur n automjet ose n lokalin
e ekipit kujdestar pr kqyrje. N bot shfrytzohen automjete t pajisura speciale q
kan pajisjen komplete pr kryerjen e kqyrjes, pajisjen pr shnim, fiksim dhe paketim
t gjurmve, reflektort pr ndriim, kamerat pr incizim t gjendjes faktike, diktafont
dhe manjetofont portabl, kamerat pr incizim stereofotogrametrik, laboratoret
kriminalistiko teknike.
Me rastin e zbatimit t fazs orientuese informative t kqyrjes, konstatohet pozita e
vendit t ngjarjes q do t prfshihet me kqyrje (merret n konsiderim aspekti hapsinor
dhe kohor), caktohen pikat nga t cilat do t bhet matja, skicimi, fotografimi etj. ).
Pajisja vihet jasht rrethit t vendit t ngjarjes dhe nuk hyhet menjher n vet
hapsirn e vendit t ngjarjes. N vendin e ngjarjes s pari duhet t hyj vetm
udhheqsi i kqyrjes, antari i ekipit t kqyrjes t cilin e fton udhheqsi (zakonisht
tekniku kriminalistik), n dor patjetr duhet ti ket dorzat dhe n kmb
mbshtjellset n mnyr q t izolohen gjurmt q i l ekipi i kqyrjes. N vendin e
ngjarjes nuk bn asgj t preket. N rrethin e vendit t ngjarjes nuk bn t pihet duhan, t
hahet dhe t pihet.

Orientimi n hapsir prfshin pozicionin gjeografik t vendit t ngjarjes ( harta,

plani, busulla.), caktohen pikat fikse (pikat nga t cilat fillon matja), taktika dhe teknika
e kqyrjes. Bhet fotografimi i vendit t ngjarjes nga perspektiva m e vogl dhe m e
madhe, n mnyr q t mund t fitohet parafytyrimi mbi orientimin.
N fazn statike t kqyrjes nuk shnohen kurrfar ndryshimesh n vendin e ngjarjes,
ai vetm vshtrohet n gjendjen e pandryshuar, prshkruhet konstatimi faktik,
analizohet, vrehen dhe shnohen gjurmt dhe sendet relevante, bhen matjet,
fotografimet, skicimet e t gjitha gjurmve, sendeve dhe rrethanave relevante. N kt
faz, gjurmt dhe sendet nuk preken, nuk lkunden. N kt faz n rrethin e vendit t
ngjarjes hyn vetm udhheqsi i kqyrjes dhe tekniku kriminalistik. Tekniku
kriminalistik i ndihmon udhheqsit t kqyrjes q ti vrej gjurmt, ti prshkruaj,
bjn rekonstruksionin mendor, planifikojn dhe analizojn versionet, n krkim pr
gjurm t reja, q mungojn, e sipas rrjedhs s ngjarjes do t duhej t gjendeshin n
vendin e ngjarjes. N kt pjes t ksaj faze, bhen konsultime me teknikun
kriminalistik lidhur me at se cilat gjurm dhe sende duhet t shnohen, t fotografohen,
t skicohen, si dhe pr mnyrat konkrete n t cilat do ta bjn kt. Detyra e teknikut
kriminalistik sht q ti shnoj gjurmt dhe sendet prkatse me shenjat numerike ose
me shkronja, t bj matjet midis pikave t prhershme dhe gjurmve e sendeve, si dhe
midis seneve e gjurmve reciprokisht, t kufoms, t pjess s kufoms etj., si dhe t
ndrmerr veprime t tjera. Me rastin e zbatimit t ktyre veprimeve duhet pasur kujdes q
gjurmt ekzistuese n vendin e ngjarjes t mos kontaminohen.
Rndsia e rikonstruksionit mendor sht e madhe dhe e shumanshme. N fillim t
kqyrjes struktura e situats n vendin e ngjarjes sht kryesisht kaotike, e pasqaruar.
Nj pjes e vogl e situats s gjithmbarshme vrehet, kurse pjesa m e madhe e asaj
trsie zbulohet vetm pas rikonstruksionit mendor. Kjo vlen sidomos pr raportet midis
gjurmve dhe sendeve. Me an t rikonstruksionit mendor sqarohet lidhja reciproke
midis fakteve t vrojtuara dhe bhet prpjekje t kuptohet kuptimi dhe domethnia e
tyre.
Hulumtimi i vendit t ngjarjes duhet t bhet n mnyr sistematike dhe t planifikuar
(skemn e veprimit shih shtojcn), sipas rndit t caktuar.
Shnimi i gjurmve dhe i sendeve sht detyr e teknikut kriminalistik n kuadr t
fazs statike t kqyrjes. Gjurmt dhe sendet duhet t markohen me pllakza me numra,
por duhet t fotografohen para shnimit dhe pas ksaj. Me rastin e shnimit duhet pasur
kujdes q t mos t bhen kurrfar ndryshimesh n vendin e ngjarjes.
Matja e distancave midis sendeve dhe gjurmve - matjet i bn tekniku kriminalistik.
Matjet bhen me an t shiritit milimetrik dhe duhet t shprehen: (1) midis pikave fikse
t definuara q m par dhe q jan t palvizshme e t prhershme dhe q n rast t
rikonstruksionit mund t gjenden leht dhe t objekteve q duhet t maten, (2) midis
gjurmve dhe sendeve prkatse t veprs penale reciprokisht, (3) matet madhsia e
gjurmve prkatse q gjenden n vendin e ngjarjes, (4) prshkruhet hollsisht do
gjurm prkatse, pozita e kufoms, sendi pr t cilin supozohet se ka lidhje me veprn
penale dhe definohet n mnyr precize raporti i tyre reciprok me gjurmt e tjera (5)
faktet e cekura shnohen n procesverbalin mbi kqyrjen.
Skicimi dhe fotografimi i gjendjes faktike tekniku kriminalistik n vendin e ngjarjes
e prpilon me dor skicn e vrazhd dhe n te i shnon t gjitha t dhnat q jan
konstatuar me an t matjes, ashtu q i trheq vijat midis gjatsive t matura dhe mbi to i

shnon numrat dhe njsit matse, shnon dimensionet e gjurmve dhe t sendeve,
formn, pozitn reciproke t gjurmve t gjetura, t sendeve t veprs penale, t kufoms
etj. T gjitha gjurmt dhe sendet shnohen me numra t njjt n skic, n fotografi dhe
n procesverbalin mbi kqyrjen. N skic ceket pika fikse n t ciln mbshteten matjet
dhe shnohen pikat nga t cilat jan br fotografimet n vendin e ngjarjes. Me rastin e
prpilimit t skics shnohen kndet, lartsia dhe pjerrtsia e terrenit. N baz t ksaj
skice t vrazhd m von bhen skicat definitive mbi gjendjen e gjetur n vendin e
ngjarjes, prkatsisht plani situacional i vendit t ngjarjes t
aksidentit t
komunikacionit.
Fotografimi s pari nga disa pika qndrimi fotografohet rrethina e afrt dhe e
largt e vendit t ngjarjes, e pastaj bhen hollsit e fotografis s gjurmve dhe t
sendeve prkatse. N baz t fotografive m von mund t fitohet prshtypja e plot mbi
ngjarjen penale dhe t gjitha rrethanat relevante t hapsirs dhe t kushteve. Pr
incizime rekomandohet shfrytzimi i tekniks fotogrametrike, e cila mundson q m
von n baz t fotografive t fituara, t bhet skica precize e vendit t ngjarjes.
N fazn dinamike t kqyrjes shnohen ndryshimet n vendin e ngjarjes, lvizen
sendet dhe gjurmt, bhet kontrolli dhe analiza e tyre e hollsishme, provokohen gjurmt
latente, merren gjurmt prkatse nga baza, sendet dhe gjurmt e gjetura paketohen,
bhen analizat e ndryshme (p.sh. eksperimenti hetues). N kuadr t fazs dinamike t
kqyrjes n vendin e ngjarjes teknikt kriminalistik n rastet m t shpeshta bjn
prpunimin e ktyre gjurmve: (1) gjurmt e vijave papilare, (2) gjurmt e mbathjeve,
(3) gjurmt e gjakut, t pikave t gjakut dhe gjurmt e tjera biologjike, (4) gjurmt n
automjete, (5) gjurmt e arms s zjarrit, (6) gjurmt e formuara me veprimin e mjeteve
t ndryshme, (7) mjetet e kryerjes s veprs penale, (8) armt, sendet q i ka harruar
kryesi n vendin e ngjarjes.
Gjat ksaj faze t kqyrjes shfrytzohet pajisja m e llojllojshme pr gjetjen, nxitjen,
analizn dhe paketimin e gjurmve (argentorati, testet preliminare t gjakut, llambat UV
etj, ). Me rastin e paketimit, prkatsisht t aservimit t gjurmve, sht e nevojshme t
shnohen metodat me ann e t cilave jan provokuar,siguruar dhe fiksuar gjurmt.
Marrja e sendeve dhe analiza e tyre e mtejshme - sendet e gjetura n vendin e
ngjarjes merren n dor dhe analizohen hollsisht. N to krkohen dmtimet, ndryshimet
dhe gjurmt, ndriohen me drita speciale, shfrytzohet thjerrza, dhe pas konstatimit t
fakteve t caktuara sendet paketohen.
Nxitja dhe fiksimi i gjurmve latente pluhura dhe mjete t ndryshme kimike
hidhen mbi siprfaqe n t ciln supozohet se gjenden gjurmt. Pastaj fotografohen
bashk me bartsin e gjurms, sigurohen (hiqen) me an t folies transparente dhe folies
tjetr dhe paketohen. Me an t metodave ndriuese konstatohet ekzistimi i llojeve t
ndryshme t gjurmve.
Pas nxitjes, me gjurmn veprohet n kt mnyr:
1) fotografohet bashk me bazn;
2) bhen matjet q tregojn ekzistimin e gjurms nga objektet e tjera relevante t
kqyrjes;
3) eventualisht maten dimensionet e gjurms;
4) gjurma vizatohet me prmasat e nevojshme n skic e vrazhd;
5) gjurma prshkruhet hollsisht dhe konstatohet raporti i saj me gjurmt e tjera,
futet n procesverbal;

6) bhet analiza e gjurms dhe planifikohen versionet;

7) gjurma e gjetur fiksohet me an t metodave t caktuara kriminalistiko teknike;
8) gjurma paketohet me qllim t bartjes nga vendi i ngjarjes dhe t ruajtjes si prov
ose pr shkak t analizave dhe t ekspertimeve t mtejshme.
Mulazhimi - gjurmt e relievit mulazhohen, d.m.th. bhet kallpi. Mulazhimi bhet
duke shfrytzuar pajisjen kriminalistike pr kt pjes t puns. Baza sht q me an t
gipsit t bhet kallpi i gjurms s relievit. N praktik shfrytzohet gipsi klasik
alabastr, i cili sht i brisht dhe thyhet leht, kshtu q kallpi sht e nevojshme t
prforcohet me an t rrjetit t leht t armaturs metalike. N disa raste do t jet e
nevojshme t shfrytzohet material i rastit, si jan degt e holla, n vend t armaturs
metalike. Gjithashtu, nse gjurma nuk sht mjaft e thell, sht e nevojshme q t
rrethohet me pllakza llamarine pr mulazhim, ose prap me an t materialit t rastit.
Gjetja dhe fiksimi i mikrogjurmve - Mikrogjurmt mblidhen nga vendi n t cilin
supozohet se jan ln n baz t rikonstruksionit paraprak mendor. Mikrogjurmt
fiksohen n mnyra t kushtzuara varsisht nga lloji i tyre dhe bartsi i gjurms.
Lokacionet n t cilat supozohet se gjenden merren me an t folieve ngjitse, thithet
pluhuri me an t thithses, merren me an t shkopit t elektrizuar, dhe paketohen n
en qelqi t mbyllura hermetike. N procesverbal dhe n skic ceken lokacionet prej nga
jan marr mikrogjurmt, prkatsisht mostrat kontestues dhe metodat e fiksimit t tyre.
Paketimi i gjurmve dhe i sendeve nga vendi i ngjarjes - grumbullohen gjurm t
ndryshme. P.sh. me an t magnetit - merren zdrugimet metalike, luspat e ngjyrave nga
aksidentet e komunikacionit; me an t dorzave merren fijet e flokut dhe qimet;
zdrugohen gjurmt e thara t gjurms dhe paketohen n epruveta, sendet n t cilat
gjenden gjurmt paketohen n qese PVC. Mnyra e paketimit dhe ambalazhi pr
paketimin e gjurmve dhe t sendeve duhet t pengoj kontaminimin, zvendsimin dhe
shkatrrimin e tyre. N ambalazh shnohet lloji i gjurms, numri me t cilin sht shnuar
n skic dhe n procesverbal, vendi dhe data e kryerjes s kqyrjes. N procesverbal
duhet t ceket lloji i gjurms, lokacioni i gjetjes, metoda e marrjes, mnyrat e paketimit,
dhe personi profesional q i ka kryer ato veprime. Marrjen dhe paketimin i kryen krim
tekniku n vend t ngjarjes, kurse pr gjurmt prkatse angazhohet personi profesional.
Sigurimi i materialit pr krahasim (t mostrave t pakontestueshme) Pr marrjen e
materialit t pakontestueshm vlejn t njjtat rregulla si edhe pr materialet
kontestuese. Si material krahasues mund t shfrytzohen p.sh. mostrat e dheut, t
pluhurit, vegjetacioni bimor, fijet e tepihut, pshtyma etj.
Fiksimi i gjurmve t ers - n praktikn vendore kjo sht ln pasdore. Nga
aspekti biologjik, era sht kategori subjektive. Q t mund t bhet identifikimi n baz
t ers sht e nevojshme t mblidhen gjurmt n vendin e ngjarjes q jan bartse t
ers. N gjurm t ers bjn pjes (1) substancat e forta dhe t lngta q i sekreton
njeriu ose n ndonj mnyr rrjedhin prej tij, (2) sendet q kan qen n kontakt t
prhershm me njeriun , (3) sendet q koh pas kohe kan qen n kontakt me trupin e
njeriut.
Kryerja e ekspertimeve situacionale dhe t ekspertimeve t tjera, t rikonstruksionit,
t eksperimenteve dhe t veprimeve t tjera operative dhe provuese - e gjith kjo mund
t ndrlidhet dhe t zbatohet drejtprdrejt prmes dhe n fazn dinamike t kqyrjes.
Me shkuarjen nga vendi i ngjarjes bhet skica n proporcion.

Skicimi kriminalistiko teknik - skica paraqet pasqyrimin grafik t vendit t ngjarjes

q jep nj parafytyrim t qart mbi raportet midis gjurmve dhe sendeve prkatse, dhe
me an t skics sqarohen rrethanat e caktuara t kryerjes s veprs penale. Skica duhet
t prmbaj: (1) vendin ku ka ndodhur ndonj vepr penale, (2) t gjitha objektet dhe
sendet karakteristike n hapsirn n t ciln ka ndodhur vepra penale, (3) vizatimin e
lokalitetit t ngusht t vendit t ngjarjes q prmban renditjen e sendeve dhe t
gjurmve n hapsir, (4) personat dhe /ose kafsht q kan psuar, (5) t gjitha gjurmt
relevante pr sqarimin e veprs penale, (6) pikat kye n vendin e ngjarjes (p.sh. vendi i
gjetjes s kufoms, vendi i ndeshjes etj.), (7) pozita e dshmitarve m t rndsishm,
(8) vendet nga t cilat sht br fotografimi dhe (9) karakteristikat e tjera t
rndsishme pr konstatimin e gjendjes faktike pr zgjidhjen e veprs penale. Prve
prmbajtjes themelore do skic duhet t prmbaj kt sa vijon: (1) emrin e njsis t
cils i takon tekniku kriminalistik q e punon skicn dhe q e bn kqyrjen, (2) numrin e
shkresave lndve t cils i takon skica, (3) ditn muajin dhe vitin e skicimit, (4)
nnshkrimin e teknikut kriminalistik, (5) sqarimin e skics legjendn, (6) prshkrimin e
shkurtr t ngjarjes, (7) proporcionin e prdorur, (9) shenjn pr drejtimin e veriut.
Ekzistojn disa lloje skicash: (1) e vrazhd ose kroki, (2) proporcionale, (3) skicat e
hollsive, (4) skica e zhvilluar dhe (5) skica e prerjes ose e profilit.
Pra, skica finale n proporcion punohet n kushte kabinetike, d.m.th. n lokalet
zyrtare t organeve t policis - t repartit s tekniks kriminalistike. N praktik
prpunimin e skics dhe t matjeve t nevojshme shfrytzohen m s shpeshti dy
metoda: (1) metoda ortogonale dhe (2) metoda e trekndshit.
Baza pr matjen dhe punimin e skics me an t metods ortogonale sht sistemi i
koordinatave (x/y). Pr aplikimin e ksaj metode sht e nevojshme: (1) t definohen
boshtet e koordinatave (x,y) n natyr ose n hapsir dhe kjo t konstatohet n
procesverbal, (2) pr do send ose gjurm t caktohen koordinatat dhe t shnohen n
sistemin e koordinatave, (3) t bhet lista e gjurmve dhe e sendeve q jan fokusuar me
an t skics dhe t shnohen madhsit e matura.
Aplikimi i metods s trekndshit t matjes dhe t punimi t skics sht i
prshtatshm n hapsira t hapura ku nuk sht e mundur t punohet me an t metods
ortogonale. Pr aplikimin e ksaj metode sht e nevojshme: (1) t caktohen dy pika
fikse nga t cilat fillon matja, (2) lista e sendeve dhe e gjurmve q shnohen n skic me
tabeln n t ciln futen t dhnat mbi madhsit e matura.
Fotografimi i gjendjes n vendin e ngjarjes - fotografia sht form e mbamendjes
artificiale dhe bn t mundshm, n kombinim me skicn, rikonstruksionin e mvonshm.
Rndsia e fotografis qndron n pasqyrimin e autenticitetit t vendit t ngjarjes dhe t
gjendjes faktike n te. Objektivisht fiksohet gjendja faktike. Fotografit nga vendi i
ngjarjes ose t sendeve duhet t bhen s paku nga dy an t kundrta. Vendet nga t
cilat fotografohet duhet t shnohen n skic. Me rastin e incizimit t detajeve gjithher
duhet q pran tyre t vihet proporcioni. Sipas nevojs duhet t fotografohet vendi n t
cilin sht gjendur dshmitari i caktuar.
Bhen disa lloje fotografish - t panorams, t vendit t ngusht t ngjarjes, t disa
pjesve t vendit t ngjarjes, t pozits s gjurmve dhe t sendeve prkatse, fotografia
detaje. Nga fotografit nga vendi i ngjarjes bhet fotoelaborati, e s pari pasqyrohen
fotografit panoram, pastaj fotografit e vendit t ngjarjes dhe fotografit e detajeve.

Pr incizimin fotogrametrik shfrytzohen kamera speciale fotogrametrike (p.sh.

RolleiFlex) me t cilat fotografohet situata n vendin e ngjarjes nga dy drejtime t
kundrta, kurse plani situacional punohet n PC kompjuter. Fjala sht pr sistemin e
fotogrametris analitike.
Pas punimit t fotografive n laborator, bhet prpilimi i fotodokumentacionit. Foto
dokumentacioni sht shtojc e procesverbalit mbi kqyrjen. T gjitha fotografit n
mbshtjellse t fotodokumentacionit duhet t prcillen me prshkrimin e shkurtr t asaj
q pasqyrojn, ato fotografi duhet t jen t renditura sipas vargut logjik t pamjes s
prgjithshme t vendit t ngjarjes deri te fotografit e gjurmve prkatse.
Rekomandohen edhe incizimet me video kamer, sepse n kt mnyr fitohen
parafytyrime adekuate dhe reale mbi vendin e ngjarjes.
Pas kqyrjes s kryer t gjitha gjurmt e formsuara n mnyr procesor- juridike
drgohen n laborator pr ekspertim.

Pasqyrimi skematik i mnyrs s hulumtimit t vendit t ngjarjes gjat kqyrjes

Rikonstruksioni - detyr e tekniks kriminalistike dhe e forenzistit sht q n

rast nevoje n procedurn penale t rikonstruktoj pamjen e vendit t ngjarjes me t
gjitha hollsit. Pr kt sht i domosdoshm dokumentacioni i gjithmbarshm i
kqyrjes. N paraqitjen e rikonstruksionit duhet q t gjitha sendet dhe gjurmt t
vendosen saktsisht n t njjtin vend n t cilin jan gjendur n baz t skics nga vendi

i ngjarjes dhe n baz t fotodokumentacionit. Pr paraqitjen e rikonstruksionit t vendit

t ngjarjes sht m e prshtatshme t shfrytzohen shrbimet e teknikut kriminalistik q
ka marr pjes n kryerjen e kqyrjes. Nga ana tjetr sht e nevojshme q
drejtprdrejt t dokumentohet rrjedha e kryerjes s rikonstruksionit me t njjtat mjete
kriminalistike me t cilat sht br edhe kqyrja. I vetmi dallim sht q me rastin e
rikonstruksionit incizohet edhe toni. Pas prfundimit t rikonstruksionit fillon hartimi i
dokumentacionit t gjithmbarshm nga rikonstruksioni i zbatuar.
Aleksiq, Milovanoviq, fq. 120.
Maksimoviq, Todoriq, fq. 105, 159 169.
Basariq, Vejzagiq, fq. 382 385.
Mitroviq (1986), fq. 346.

3.1. Fotografia kriminalistike (forenzike)

3.1.1. Nocioni i fotografis
Fotografia sht proces optik kimik gjat t cilit n bazn e ndriuar me an t
drits fitohet figura e prhershme reale e sendeve nga natyra. Bazn e fotografis e
bjn dy veprime:
1) krijimi fizikal optik i fotografis n komorn e errt;
2) zbulimi i fotografis s drits n ndonj substanc kimike, gj q mundson
konservimin e fotografis.
Zbulimin e par e ka realizuar Leonardo da Vini e ka konstruktuar stabilimentin
me ann e t cilit ka fituar fotografin e objektit nga natyra (kutia me nj vrim t vogl
n t ciln sht vendosur pasqyra diagonale nn 450 q i ka thyer rrezet nga lart). N
siprfaqen e eprme gjendej pergamenti gjysmprues. Stabilimenti sht quajtur
kamer e obskurit. Sot stabilimentet e tilla quhen komora t errta, kurse fotografia e
sendit formohet n murin e prapm t kutis. De la Porta n kuti kishte vn thjerrzn
grumbulluese dhe kishte fituar mprehtsin e fotografis dhe ndriimin. Vetm pas 300
vjetsh nga ky zbulim, Shulce ka zbuluar reaksionet dhe ndryshimet n kriprat e
argjendit nn ndikimin e drits, gj q n kamern obskurit e ka aplikuar Wedgewud
duke fituar fotografin e prmbysur dhe jostabile. Definitivisht, m 1824 Niqeforo e ka
fituar fotografin e prhershme dhe stabile, q sht punuar n pllakn e kallajisur dhe
ka qen e njhershme. M 1838 fotografin e par t cilsis s mir e ka br Deger. Ai
pllakn e argjenduar t bakrit n errsir e ka ekspozuar n avullin e jodit, e pastaj e ka
ndriuar me an t kamers s obskurit. Pastaj ka vepruar me avullin e zhivs dhe n
fund e ka fiksuar me an t krips s kuzhins. Fotografit kan qen t prhershme,
por kan mundur t punohen vetm n nj ekzemplar. Talbot m 1840 e ka zgjidhur
problemin shumzimit, sepse me kriprat e argjendit e ka br preparimin e letrs, e ka
ndriuar n komorn e errt dhe e ka zhvilluar me an t pirogalolit. Kshtu e ka fituar
negativin,e pastaj e ka ndriuar duke e vendosur letrn tjetr t preparuar nn negativin
duke e fituar pozitivin.
3.1.2. Aparati fotografik
Aparati fotografik sht stabiliment me ann e t cilit bhet fotografimi, prkatsisht
me ann e t cilit n materialin e negativit t vendosur n kamer, prkatsisht n aparat
krijohet fotografia. Pjest themelore t aparatit fotografik jan: (1) trupi, (2) shtpiza, dhe
(3) objektivi.

Trupi bart objektivin, ruan negativin nga ndriimi i padshiruar, siguron raportin
preciz midis objektivit dhe negativit gjat incizimit, prmban nj varg elementesh q
mundsojn arritjen e incizimit t mir. Sipas trupit t aparatit fotografik dallohen edhe
tipat e aparateve fotografike, kshtu q sipas formatit t fotografis q e japin dallojm
kto aparate fotografike:
T formatit t vogl special
8 x 11mm deri 12 x 17mm
T formatit t vogl
24 x 24 mm deri 30 x 40 mm
T formatit t mesm
4,5 x 6 cm deri 6 x 9 cm
T formatit t madh
9 x 12, 10 x 15, 13 x 18, 18 x 24 deri 50 x 60 cm
1) Fotoaparatet e formatit t vogl special jan kryesisht fotoaparate miniaturale,
me objektiva t fuqis m t madhe t ndriimit dhe t largsis s vogl t fokusimit.
Zakonisht nuk kan blend por koha e ekspozicionit rregullohet q m par. Shfrytzohen
kryesisht n teknikn operative kriminalistike.
2) Fotoaparatet e formatit t vogl shfrytzohen m s teprmi n teknikn
kriminalistike dhe n jetn e prditshme etj. Shfrytzohet filmi standard 35 mm.
3) Fotoaparatet e formatit t mesm m par jan shfrytzuar n mnyr
intensive, kurse sot shfrytzohen pr qllime profesionale, vemas kur duhet t bhet
ndonj rritje m e madhe, sepse nuk do t gjente shprehje kokrza nga negativi
4) Kamerat e formatit t madh shfrytzohen pr qllime profesionale, pr
incizimin e portreteve, pr riprodukim, reklama, aerofotografi etj. N teknikn
kriminalistike shfrytzohen pr lloje t veanta t fotografis reproduktive.
5) Lloj i veant i fotoaparateve jan aparatet polaroide.
6) Sipas konstruksionit fotoaparatet mund t jen t palvizshme, me calik ose me
tubus me trheqje ose pa trheqje. Tip i kamers s palvizshme sht e ashtuquajtura
box kamera.
7) Aparatet me calik kan largsi m t vogl fokusimi sesa box aparatet.
Instalimi i calikut mundson fotografimin n largsi relativisht t vogla.
8) Sipas llojit t treguesit t kuadrit ekzistojn dy tipa t fotoaparateve: me tregues
t kuadrit si dritare e vogl n aparat dhe me tregues kuadri n objektiv.
3.1.3. Trupi i aparatit
Objektivi paraqet nj ose disa thjerrza me detyr q n negativ t krijojn figurn
reale t sendit nga natyra.
Diafragma me hapje t ndryshueshme (t blendit) ka pr detyr t kontrolloj
sasin e drits q lshohet deri te foto emulsioni. Kjo bhet me ndryshimin e hapjes
q gjendet midis thjerrzs, e para foto - emulsionit;
Mekanizmi pr ekspozim sht mekanizm me ann e t cilit caktohet koha e
ndriimit t negativit. Koha m e shkurtr e ekspozimit do t thot m pak drit. N lidhje
t drejtprdrejt me mekanizmin pr ekspozim sht mekanizmi pr shkrehje.
Mekanizmi pr mbshtjelljen e filmave ose ndrrimin e fotopllakave mund t
jet automatik ose manual.
Mekanizmi pr vizimin e fotografis. N aparatet e formateve t mdha vizimi i
fotografis ka qen i drejtprdrejt, kurse sot bhet me an t prizms. Tek vizimi i
drejtprdrejt fotografia ka qen e prmbysur.

Stabilimentet ndihmse jan vetshkrehsi (autoknipsi), lidhja e blicit (sinkron

kontakt), matsi i drits, blici elektronik, pajisja ndihmse pr ndriim.

1)
2)
3)
4)
5)

3.1.4. Fotografia forenzike

Normat themelore t fotografis forenzike jan:
objektiviteti baza e fotografis forenzike shnimi i paanshm i gjendjes s
gjetur n vendin e ngjarjes, t t gjitha t dhnave relevante q i bart gjurma.
Urgjenca me kalimin kohs bhen ndryshime n gjurm dhe n vendin e
ngjarjes.
Gjithprfshirja nuk mund t tolerohet fotografimi parcial, por duhet t
prfshihet i tr vendi i ngjarjes me t gjitha hollsit nga shum knde.
Plotsia paraqet rrjedhn logjike t incizimit dhe t riprodukimit t fotografive
nga vendi i ngjarjes n fotodokumentacion.
Sistematizimi sht i palejueshm i incizimi kaotik, pa rend dhe kronologji.

3.1.4.1. Llojet e fotografis forenzike

1) fotografia regjistruese (sinjalitike);
2) fotografia operative;
3) fotografia hetimore.
1) Fotografia regjistruese
Shikuar historikisht, qllimi i par i fotografis regjistruese ka qen q t mundsoj
identifikimin e personit. Pr kt arsye Alphonse Bertillon ka vendosur rregulla t prera
pr kt lloj fotografie. Pra, fotografimi sht dashur t bhet n proporcionin 1:7, gj q
krkonte fotografimin do her nga largsia dhe lartsia e njjt. Pastaj, q t mund t
shiheshin t gjitha pjest e fytyrs, fotografimi sht br n dy poza: anfas (nga ana e
prparme) dhe profili i djatht. Rregulla e tret q sht parashtruar sht q fotografia
duhet t jet pa hije.
Edhe fotografia e sotme moderne sinjalitike ose regjistruese mbshtetet n t njjtat
parime. Fotografimi sot bhet n proporcionin 1:10 fotografohet anfas (nga ana e
prparme), profili i djatht dhe gjysmprofili i majt. N ann anfas dhe n profilin e
djatht duhet t shihet e shprehur qart e tr lapra e veshit, q do t thot se flokt duhet
t largohen pas veshit. Pr kto dy poza duhet t mnjanohen nga fytyra q fotografohet
t gjitha stolit (kapelat, vatht, zinxhirt, kozmetika etj.). N fotografin e gjysm
profilit t majt, fytyra fotografohet me t
gjitha stolit dhe shtesat q i mban n
jetn e prditshme. N fund duhet thn se
pr punimin e fotografis sinjalitike
(regjistruese) gjithmon shfrytzohet drita
artificiale me qllim t shmangies s
krijimit t hijes.
Shembull i fotografis sinjalitike, regjistruese
2) Fotografia operative
Fotografia operative ndahet n: (1) fotografin sekrete, (2) fotografin e
riproduksionit, (3) fotografin e projeksionit, (4) fotografin e kqyrjes,(5) fotografin
instant polaroid, (6) fotografin proporcionale dhe stereofotogrametrin, (7) teknikn
filmore dhe televizive dhe (8) fotografin digjitale.

Fotografia sekrete nnkupton q pr fotografimin nuk di askush prve atij q

fotografon. Bhet incizimi me an t kamers s fsheht, me incizim manual dhe
automatik, me fotografim nga largsia, n kushte t nats me an t stabilimenteve IC dhe
UV, si dhe fotografimi me kamera miniaturale.
Fotografia proporcionale dhe steorofotogrametria nnkupton fotografimin e
sendeve t vogla qoft n vendin e ngjarjes ose n laborator. Bhet me an t
proporcionit, kurse stereofotogrametria paraqet procedurn nga e cila mund t fitohen
fotografi hapsinore nga t cilat mund t bhen matjet e caktuara, dhe n baz t ksaj t
punohet n mnyr automatike dhe skica.
Fotografia e riproduksionit ndahet n fotoriproduksion dhe n riproduksion
automatik (shembull tipik sht fotokopjimi). Parimi i saj sht q t shumzoj nj
numr t madh fotografish.
Fotografia e projeksionit . Fjala sht pr projeksionet me an t diaprojektorit, t
grafoskopit, dhe t episkopit (projeksioni i fotografive n siprfaqe t patejdukshme).
Fotografia e kqyrjes ka pr detyr q t shnoj n mnyr sa m besnike at q
sht m e qensishme pr do kqyrje. Bhet nga e prgjithshmja kah individualja.
Fotografimi i vendit t gjer t ngjarjes mund t jet me fotografin lineare panoramike
ose me fotografin rrethore panoramike. Fotografimi i ngusht i vendit t ngjarjes duhet
t bhet n mnyr sistematike dhe t qart, t vrehen t gjitha sendet dhe gjurmt,
kurse do fotografi tjetr e ardhshme duhet t mbshtetet n fotografin paraprake sipas
rendit kronologjik.
Aplikimi i polaroid fotografis nuk sht i prshtatshm, por n rast t nevojs s
domosdoshme mund t shfrytzohet.
TV dhe video incizimi pasqyron n mnyr sa m t prafrt dhe besnike vendin e
ngjarjes.
3) Fotografia hetuese
Fotografia hetuese paraqet fotografin q shrben pr dokumentimin e gjetjeve t
ekspertimeve kriminalistike, t gjetjeve t ekspertit dhe shrben si metod pr njohjen e
fakteve t reja. Fotografia hetuese ndahet n: (1) makrofotografin , (2) mikrofotografin,
(3) fotografin e br me prdorimin e ndriimit t padukshm, (4) fotografin e br n
kushte t ndryshme ndriimi, (5) fotografin e br me aplikimin e filtrave t ndryshm
me ngjyr, (6) fotografin proporcionale n teknikn hetuese.
Makrofotografia . Me an t mikrofotografis incizohen sendet relativisht t vogla.
Pr vizualizimin, prezantimin dhe vrojtimin e karakteristikave individuale t
identifikimit t tyre sht i domosdoshm zmadhimi n incizim. Figura n negativ sht
m e madhe se ajo n natyr. Rritja n negativ me zmadhim n pozitiv sht 50 - 60
her. Pr shkak t largsive t vogla t objektivit dhe t sendeve q fotografohen,
ndriimi sht i dobt, prandaj nevojitet ekspozimi m i madh. Pr kt arsye praktikisht
sht i pamundshm fotografimi nga dora. Pasi q sht fjala pr largsit e vogla midis
objektivit dhe sendeve, shfrytzohen unaza vazhduese ose makrocalikt. N laborator
pr punimin e ksaj fotografie shfrytzohen stabilimentet e riprodukimit, kurse n terren
kmbaleci me shkrehs teli. Mikrofotografia gjithher kombinohet me fotografin
proporcionale.
Mikrofotografia . Fjala sht pr fotografimin e sendeve dhe t mostrave q mezi
shihen ose jan t padukshme t vshtruara me an t mikroskopit. Objektivi i

fotoaparatit vendoset n okular t mikroskopit. Shfrytzohen ose fotoaparatet e

konstruktuara speciale, ose adaptert e veant n vend t okularit pr fotografim prmes
mikroskopit pr fotoaparate standarde.
Prdorimi i rrezatimit t padukshm n fotografin hetuese shrben q n veprimin
e drejtprdrejt t rrezeve t padukshme n emulsionin e fotografis t shndrrohet
fotografia e padukshme n fotografi t dukshme, me an t konvertorit elektronik dhe t
fotografimit t emisionit sekondar t drits s dukshme t fituar nga veprimi i rrezatimit
t padukshm (fluoreshenca). M s shpeshti aplikohen rrezatimet n pjesn e
padukshme t spektrit Infra t kuqe (IC ose IR), Ultravjollce (UV) dhe rrezatimet e
rntgenit.
Pr incizimin e fotografis IC/IR, nse punohet pa konvertor IC/IR, nevojitet
materiali i veant i negativit IC/IR. Konvertort IC/IR shrbejn q fotografin e
padukshme me an t IC/IR rrezeve ta shndrrojn n fotografi t dukshme. Prdorimi i
konvertorve IC/IR sht shum m i shpesht, sepse filmat IC/IR jan shum t
ndjeshm n lagshti dhe n nxehtsi. Fotografia IC/IR aplikohet veanrisht pr hetimin
e dokumenteve, tek rekonstruksioni i teksteve n dokumente t djegura.
Fotografia UV aplikon efektin e fluoreshencs, q shkaktohet me prdorimin e
rrezatimit UV. Zakonisht kjo fotografi punohet n laborator.
Prdorimi i rrezatimit t rntgenit (x rrezes) n fotografi aplikohet kur dshirohet t
regjistrohet, prkatsisht t fiksohet struktura e brendshme e ndonj sendi.
Fotografimi n kushte t ndryshme ndriimi. (1) drita e pjerrt shrben pr
incizimin e relievit, (2) drita incidente shfrytzohet pr incizimin e hollsive q gjenden
n thellsi, (3) drita deprtues (transparente) shfrytzohet pr fotografimin e objekteve q
lshojn ndonj lloj rrezatimi, kurse n vete mbajn disa informata ose karakteristika
relevante: p.sh. t vulave t ujit n letr, (4) drita rrethore shfrytzohet ashtu q burimet e
drits jan t renditura n rreth dhe aplikohen kur nuk sht e nevojshme t theksohet
ndonj detaj.
Aplikimi i filtrave me ngjyr . Filtrat me ngjyr shfrytzohen pr theksimin ose
shmangien e ngjyrave prkatse ose t detajeve t ngjyrosura. Ngjyra e filtrit q
shfrytzohet do t varet nga ngjyra q dshirohet t mnjanohet. Pr shembull, nse
dshirohet t mnjanohet ngjyra e portokallt n prapavij, ather shfrytzohet filtri i
portokallt.
Fotografia proporcionale sht lloj i fotografis hetuese kriminalistike me ann e s
cils mundsohet caktimi i shpejt i dimensioneve t ndonj sendi.
Basariq, Vejzagiq, fq. 338 380.
Mitroviq, 1986., fq. 162 187.
Maksimoviq, Todoriq, 1995., fq. 45 46, 115 129, 194 - 204
Jovanoviq, fq. 106 108.

4.

Mjetet, metodat dhe teknikat n kriminalistikn teknike

Mjetet dhe metodat q shfrytzohen n teknikn kriminalistike jan mjetet e
shkencave natyrore dhe teknike, q shkenca kriminalistike, prkatsisht teknika
kriminalistike ua ka prshtatur nevojave t veta dhe objektit t interesimeve t veta.
Menjher duhet theksuar se pr metodat e tekniks s kriminalistike sht br fjal n

vet fillimin e ktij punimi. Sa u prket mjeteve te teknikave dhe metodave t shkencave
t tjera q shfrytzohen n teknikn kriminalistike, duhet thn se ato mjete, metoda dhe
teknika jan t fiziks, t kimis, t kimis fizike dhe t biologjis.
Metodat, mjetet dhe teknikat fizike
Sa u prket metodave fizike, n prdorimin e prditshm n jet, e kshtu edhe n
teknikn kriminalistike, n rend t par jan metodat optike dhe metodat e matjes s
gjatsis dhe t mass.
Sipas sistemit t matjes SI, masa themelore pr gjatsi sht metri. Gjatsit n
kriminalistik maten me shiritat mats, me vizore, me shirita t shkurtr metalik t
matjes, me metra t drunjt smontues, kurse pr gjatsi shum t vogla shfrytzohet
shubleri, noniusi, mikrometri dhe thjerrza matse.
Pr matjen e mass n teknikn kriminalistike shfrytzohen peshore t ndryshme.
Peshoret m t shpeshta n prdorim jan: (1) peshoret teknike dhe (2) peshoret analitike.
Peshorja teknike shfrytzohet pr matje m pak t sakta, kurse peshorja analitike
shfrytzohet pr matjen e masave shum t vogla t ndjeshmris prej 0,001 gram.
Gjithashtu, ekzistojn edhe peshore mikroanalitike ndjeshmria e t cilave sht 10-6
gram.
Kur sht fjala pr metodat optike q shfrytzohen n teknikn kriminalistike, duhet
thn se sht fjala pr metodat q shfrytzohen n kuadr: (1) t pjess s dukshme dhe
(2) t pjess s padukshme t spektrit. N kudr t pjess s dukshme t spektrit
shfrytzohen pjest optike dhe karakteristikat e tyre, si dhe instrumentet optike. Sa i
prket ndarjes s par, fjala sht pr thjerrzat, pasqyrat dhe prizmat m t llojllojshme.
Fjala sht pr thjerrzat mbledhse, shprndarse, mbledhse shprndarse dhe
shprndarse mbledhse. do thjerrz ka t caktuara katr madhsi themelore: (1)
qendrn e thjerrzs, (2) boshtin optik t thjerrzs, (3) fokusin e thjerrzs dhe (4)
largsin e fokusit t thjerrzs. Qendra e thjerrzs paraqet pikn e paramenduar n
mes t thjerrzs n t ciln rrezja e drits kalon sipas vijs s drejt. Boshti optik i
thjerrzs paraqet vijn e rrafsht t paramenduar q kalon sipas vijs s drejt prmes
qendrs s thjerrzs. Fokusi sht pika n t ciln rrezet e drits grumbullohen pas
kalimit prmes thjerrzs mbledhse, kurse largsia e fokusit sht distanca midis
fokusit dhe qendrs s thjerrzs, dhe paraqet parametrin m t rndsishm t do
thjerrze. Thjerrzat shfrytzohen pr punimin e instrumenteve m t llojllojshme optike
q aplikohen n kriminalistik.
Pasqyrat si pjes e rndsishme e instrumenteve optike mund t jen t rrafshta dhe
sferike. Pasqyrat e rrafshta shfrytzohen pr orientimin e rrezes s drits n nj drejtim
t caktuar. Pasqyrat sferike mund t jen t thelluara ose t gungzuara dhe sferike dhe
shfrytzohen pr t njjtin qllim si edhe thjerrzat, por me nj absorbim m t vogl t
drits.
Prizmat shfrytzohen pr zbrthimin e spektrit kompleks n komponenta themelore.
Instrumentet optike q shfrytzohen n teknikn kriminalistike jan: (1) thjerrzat, (2)
mikroskopt, (3) stereomikroskopt, (4) mikroskopt krahasues, (5) mikroskopt
polarizues dhe (6) mikroskopt elektronik.
Thjerrzat jan instrumentet m i thjeshta optike dhe konstruktohen varsisht nga
nevoja kriminalistike. Ndahen n : (1) thjerrza t rndomta, (2) thjerrza me ndriim
(laboratorike dhe t terrenit), (3) thjerrzat matse dhe (4) thjerrzat daktiloskopike.

Mikroskopt jan instrumente optike q prdoren n t gjitha llojet e hulumtimeve

laboratorike. Pjest themelore t mikroskopit jan: (1) tubusi, (2) piedestali (3) tryeza.
Mikroskopi prbhet prej s paku dy thjerrzave, por q njra gjendet drejtprdrejt mbi
objektin q vshtrohet (objektivi) kurse tjetra drejtprdrejt para syrit t njeriut. do
mikroskop ka 4-5 okular dhe po aq thjerrza. Okulart dhe thjerrzat punohen me
kombinimin e disa thjerrzave mbledhse. Preparati q sht objekt i hulumtimit
prforcohet n nj drrasz t vogl q mund t lviz para prapa dhe djathtas majtas.
Mee kt sigurohet hulumtimi i hollsishm i preparatit t mostrs q hulumtohet. Me
kombinimin e objektivit dhe t okularit, fitohet zmadhimi i nevojshm mikroskopik. Sot
m s shpeshti prdoren mikroskopt binokular q jan t prshtatshm pr pun t
prditshme.
Stereomikroskopt shfrytzohen pr vshtrimin e mostrave n tri dimensione. Ky
mikroskop pr dallim nga mikroskopi i rndomt i ka dy tubusa q jan t pavarur njri
nga tjetri dhe jan t drejtuar n t njjtin drejtim. 3D ose fotografia stereo paraqitet kur
fusha e dukshmris vshtrohet me secilin sy nn knde t ndryshme.
Mikroskopi krahasues shrben pr vshtrimin e njkohshm dhe krahasimin e dy
mostrave t vrojtuara n t njjtn fush t pamjes. Prbhet nga dy mikroskop t
veant q jan t vendosur n nj distanc t caktuar dhe secili prej tyre krijon
fotografin e zmadhuar dhe t kthyer t mostrs s vrojtuar. M s shpeshti prdoren pr
ekspertime krahasuese t predhave, t gzhojave dhe t sendeve t tjera, dhe jan t
pajisur me sistemin pr fotografim.
Mikroskopt polarizues n kriminalistik shfrytzohen pr lloje specifike t
ekspertimit, si jan: identifikimi i fijeve, identifikimi specifik i mineraleve, si dhe
ekspertimet e caktuara biologjike.
Mikroskopt elektronik n teknikn kriminalistike shfrytzohen pr ndriimin e
mostrs s vrojtuar dhe n vend t rrezatimit elektromagnetik shfrytzon tubn e
elektroneve t shpejt. Si thjerrza shfrytzohen thjerrzat elektromagnetike n fushn e
t cilave bhet kthimi i drejtimit t elektroneve. Ka zmadhim shum m t madh sesa tek
mikroskopt e rndomt.
Sa u prket metodave optike me shfrytzimin e spektrit t padukshm t rrezatimit,
duhet thn se shfrytzohen rrezet infra t kuqe (IC ose IR) rrezet ultraviolete (UV) dhe
rezet e rntgenit (x rrezet). Pr kto lloje t rrezatimit tashm sht thn dika kur
sht br fjal pr fotografin kriminalistike (forenzike). Ktu duhet thn vetm
shkurtimisht se aplikimi i rrezeve IC mbshtetet n sjelljen e ndryshme t materieve nn
veprimin e rrezeve IC. Disa materie i lshojn, disa i absorbojn, e disa i reflektojn
rrezet IC. Shfrytzohen pr vrojtime gjat nats, si dhe pr fotografime n mjegull dhe
tym, rekonstruksionin e dokumenteve t djegura, rikonstruksionin e teksteve t shlyera
etj. Gjithashtu, kto rreze jan edhe rreze t nxehtsis dhe kan veorin q t deprtojn
n thellsin e materies dhe t zbulojn se ka gjendet nn shtresn e saj t eprme. N
parim rrezatimet IC i bn termovizioni, me ann e t cilit bhen vrojtimet gjat nats
dhe vrojtimet prmes objekteve t mbyllura para t cilave gjendet ndonj penges.
Aplikimi i rrezeve UV mbshtetet n paraqitjen e fluoreshencs. Fluoreshenca n natyr
sht ndriimi q quhet lumineshenca. Fluoreshenca zgjat deri sa zgjat edhe veprimi i
rrezes UV. Pr shkaktimin e fluoreshencs shfrytzohen llamba t veanta UV q
emitojn dritn UV. N aplikim jan llambat UV t terrenit dhe ato laboratorike. Rrezet
e rntgenit kan veorin q t deprtojn m fuqishm ose m dobt prmes

materieve t ndryshme. Shfrytzohen pr zbulimin e trupave t huaj n organizmin e

njeriut, prcaktimin e defekteve n veprimet teknologjike t prodhimit t sendeve t
metalta, analizn e prbrsve elementar t mostrave, zbulimin e gjurmve t padukshme
t oreolve t barutit rreth plags hyrse, zbulimin e teksteve sekrete t shkruara me
substanca t ndryshme, mbrojtjen kundr diversionit etj.
Metodat, mjetet dhe teknikat fiziko kimike
Karakteristika themelore e metodave fiziko kimike sht ndjeshmria, selektiviteti
dhe preciziteti. N teknikn kriminalistike , n forenzik, metodat q u prgjigjen
karakteristikave t cekura dhe q shfrytzohen m s teprmi jan: (1) matja e dendsis,
(2) matja e indeksit t thyerjes, (3) analiza mikroelementare spektrografike, (4) analiza
laserike mikrospektrale, (5) spektrofotometria atomike e absorpcionit, (6) spektro
fotometria infra e kuqe (IC, (7) spektrofotometria ultra violete (UV) dhe e dukshme, (8)
analizat e rntgenit, (9) mikroskopi brthamor me mikrosondn rentgenike, (10) analiza
neutronike e aktivacionit, (11) rezonanca brthamore magnetike, (12) spektrometria e
mass, (13) analiza termometrike, (14)
metodat elektrokimike, (15) metodat
kromatografike.
(1) Matjet e dendsis. N teknikn kriminalistike nevoja pr matjen e dendsis
paraqitet tek substancat e lngta, t forta dhe n form t pluhurit. Matja e dendsis s
lngjeve bhet me an t piknometrit, t peshores analitike dhe t lngjeve t dendsis
s njohur (pr shkak t veoris s dendsis n 40 C dhe 200 C ai lng sht gjithmon
uj). Veprimi: maten masat e piknometrit t zbrazt (M1), masa e piknometrit me lngun
e dendsis s njohur (M2) dhe e piknometrit me lngun e dendsis s panjohur (M3).
Dendsia e lngut t panjohur fitohet n baz t formuls dend. NN = M3 MI/M2 M1
x Dend. E lng. T njohur. Kjo metod n teknikn kriminalistike ka rndsi preliminare,
prkatsisht eliminuese.
Matja e dendsis s lngjeve me an t peshores s Morit mbshtetet n
shtytjen q paraqitet kur ndonj trup zhytet n lng. Kjo metod krkon vetm nj matje
dhe sht shum m e shpejt dhe m e thjesht se matja piknometrike e dendsis.
Matja e dendsis me an t aerometrit. Aerometri sht nj gyp qelqi i
bazhdaruar pr dendsi t ndryshme t lngjeve, kurse n fund t do gypi gjendet ena me
topa plumbi t mass s caktuar. Procedura: aerometri zhytet n mostrn e hulumtuar q
gjendet n nj en t prshtatshme. Leximi i vlers s dendsis bhet n pjesn e
vazhduar t aerometrit.
Matja e dendsis s materieve t forta krkon strukturn e atill t materieve q
mund t mos treten n uj ose n ndonj trets organik. Pr matjen e substancave t forta
kompakte ( mostrat metalike p.sh.), shfrytzohet metoda e peshores hidrostatike. Duhet
pasur peshoren analitike dhe lngun e dendsis s njohur. Parimi i puns mbshtetet n
shtytjen q prjeton trupi i zhytur n lngun e njohur. Trupi i zhytur n uj humb n
mas aq sa sht shtyr lngu, dhe kjo shfrytzohet pr matjen e dendsis.
Matja e dendsis s substancave pluhur me gradientin e Kirkovit. Sendi q ka t
njjtn dendsi si edhe lngu n t cilin gjendet, as nuk fundoset as nuk noton. Gradient
metoda e Kirkovit pikrisht mbshtetet n kt parim. Pr kt metod jan t nevojshme
lngjet me dendsi t ndryshme. Ato derdhen n gypa t qelqit si epruveta, ashtu q lngu
m i dendur sht n fund, kurse m i rralli n kryet. Diferenca midis do lngu sht 2
cm. N nj varg mund t vendosen edhe disa gypa me t njjtn prmbajtje. Me kt

metod prcaktohet dendsia e mostrs pluhur q do t pushoj s fundosuri kur t vij

n kontakt me lngun dendsia e t cilit sht identike me mostrn e hulumtuar. N baz
t ksaj, dy mostra t gjetura mund t krahasohen dhe t prcaktohet identiteti i tyre.
(2) Matja e indeksit t thyerjes. Metoda sht zhvilluar n baz t faktit t njohur
se me kalimin e drits nga materia m e rrall optike n materien m t dendur optike
bie shpejtsia e drits dhe bhet thyerja e saj. Raporti i sinusit t kndit incident dhe t
sinusit t kndit t thyerjes quhet indeksi i thyerjes. Kjo metod shfrytzohet pr matjen e
shkalls s pastrtis s ndonj materie, kurse stabilimentet q shfrytzohen pr kt
qllim quhen refraktometra.
(3) Analiza mikroelementare spektrografike. Kjo analiz bazohet n parimin e
puns s spektroskopit: kur ndonj element kimik zhytet n flak, flaka ngjyroset me
ngjyrn karakteristike q sht e ndryshme pr do element kimik. Duke marr parasysh
se n mostrat e hulumtuara gjenden edhe shum elemente kimike, pr zbrthimin e
spektrit shfrytzohen prizmat dhe thjerrza e kamers q jep tr vargun e vijave q i
prgjigjen gjatsis valore t drits q e emitojn atomet e elementeve kimike.
Karakteristika e atomeve t zgjuara sht q gjithmon rrezatojn gjatsi rreptsisht t
caktuara valore. Kurr nuk mund t ndodh q atomet e ndryshme t emitojn gjatsi t
njjta valore t drits. Kjo dukuri u jep elementeve kimike individualitet t prer. Mirpo
q t mund t lexohet qart gjatsia valore e drits q e emitojn atomet e elementeve
kimike, n rrafshin e fokusit t thjerrzs s kamers vendoset pllaka fotografike, n t
ciln incizohet spektri. Stabilimentet e tilla quhen spektrograf. Prve rrezatimit t
dukshm, n spektrograf mund t shnohen edhe rezultatet e rrezatimit IC dhe UV. do
analiz spektrografike n procedur prfshin prgatitjen e mostrave, incizimin e spektrit,
prpunimin e pllaks spektrografike dhe identifikimin e spektrit. Kjo metod mund t
shfrytzohet pr mostrat m t mdha t elementeve kimike.
(4) Analiza laserike mikrospektrale. Pasi q metoda paraprake nuk mund t
aplikohet pr masat mjaft t imta t elementeve kimike pr shkak t mundsis s
kontaminimit t mostrave t imta ose t humbjes s tyre, sht konstruktuar metoda e
analizs laserike mikrospektrale, e cila punon n t njjtin parim, por q atomet n vend
t flaks i nxit rrezja laserike. Pra, kjo metod shfrytzohet pr prcaktimin e prbrjes
makroelementare kimike t mostrave t hulumtuara. Kto dy metoda mundsojn q t
prcaktohet prbrja kualitative dhe kuantitative e ndonj substance.
(5) Spektrofometria atomike e absorbimit. Kjo metod mbshtetet n dukurin q
atomet e do elementi synojn t absorbojn dritn e gjatsis valore, q sht
karakteristike pr elementin e dhn. Kjo metod duket si e kundrta e dy metodave t
cekura m par. Mirpo, metoda sht mjaft e ndjeshme pr caktimin kualitativ dhe
kuantitativ t pjesmarrjes s metaleve dhe t gjusmmetaleve n mostrn e hulumtuar.
(6) Spektrofometria infra e kuqe (IC) Spektrofometria infra e kuqe shfrytzohet
m s teprmi pr identifikimin e substancave organike, q prbhen nga kombinimet e
ndryshme t grupeve molekulare. Pra, ekzistojn lidhjet organike kimike q kan t
njjtn prmbajtje t elementeve kimike, por radhitja e tyre sht e ndryshme. Lidhjet
ndratomike dhe ndrmolekulare tek kto lidhje vibrojn vazhdimisht n frekuencat e
rrezatimit IC dhe jan karakteristike pr t njjtat molekula ose grupe molekulash. Si
edhe n rastin e atomit, ashtu edhe molekulat mund t absorbojn vetm at rrezatim q
ka frekuencn e vibrimit t tyre. Kjo metod shfrytzohet tek hulumtimi i substancave
organike, tek identifikimi i tyre me metodat komparative t krahasimit t shiritave t

absorbimit t mostrs kontestuese dhe jokontestuese me an vizuale. Kjo metod sht e

dobishme pr caktimin e prbrjes dhe pr identifikimin e mostrave, si jan ngjyrat,
fijet, eksplozivet dhe drogat. Mund t prdoret gjithashtu pr caktimin e prbrjeve
themelore t karminit t buzve.
(7) Spektrofometria ultra vjollce (UV) dhe e dukshme. Gjithashtu, edhe kjo
metod shfrytzohet pr hulumtimin e prbrjes molekulare t ndonj mostre. Kjo
metod n kundrshtim me spektrat e vibracionit nga fusha e rrezatimit IC, prfshin
fushn e gjatsive valore q paraqiten me kalimin e elektronit nga gjendja e zgjuar n
gjendje themelore stacionare, por n orbitat e prbashkta molekulare n fushn UV dhe
t spektrit t dukshm. Kjo metod mund t shfrytzohet edhe pr caktimin kalorimetrik
tek reaksionet kimike q japin tretje t ngjyrosura. Nga aspekti i forenziks, kto metoda
mund t punohen vetm n fazn e lngt. Jan mjaft t prshtatshme pr ekspertime dhe
ekzaminime t mostrave t ujit. Me an t ksaj metode fitohen t dhnat mbi sasit e
prbrsve n mostrat e drogave dhe prbrsit e albumineve.
(8) Analizat rntgen. Kto metoda bazohen n aplikimin e x-rrezes. Llojet e
ktyre metodave jan defektoskopia e rntgenit, analiza fluoreshente e rntgenit dhe
analiza difraksionale e rntgenit.
Defektoskopia e rntgenit. Fjala sht pr metodn q n prdorimin e rrezatimit
t rntgenit bn t mundshm gjetjen e dmtimeve t fshehta n lloje t ndryshme t
materialeve. Parimi i puns mbshteten n faktin q, me an t x-rrezeve t energjis s
lart rrezatohet sendi ose pjesa e ndonj stabilimenti q dshirohet t verifikohet pr
ndonj gabim t fsheht. Para rrezatimit t sendit, nn te vendoset kaseta me plan
filmin, pastaj kyet burimi i x-rrezes. N teknikn kriminalistike kjo metod
shfrytzohet pr hulumtimin e materialeve n raste t avarive n impiantet e fabrikave, n
mnyr q t konstatohet se a sht fjala pr gabimet n material ose ekziston mundsia
e sabotimit ose e diversionit.
Analiza fluoreshente e rntgenit. Veoria themelore e rrezatimit t rntgenit
sht gjatsia e vogl valore dhe energjia e madhe. Fluoreshenca e rntgenit mbshtet n
rrezatimin sekondar, gj q paraqet pasojn e zgjimit t elektroneve nn ndikimin e
tubs primare t rrezatimit t rntgenit. Me at tub rrezatohet ekzemplari i ekzaminuar,
dhe ather vie deri te emisioni sekondar i rrezatimit t rntgenit, prkatsisht deri te
fluoreshenca, gjatsit valore t s cils jan karakteristike pr elemente t ndryshme
kimike n ekzemplarin e ekzaminuar. Gjatsia valore e rrezatimit sekondar t mostrs s
ekzaminuar detektohet edhe n at mnyr bhet identifikimi i elementeve kimike q
prbjn
mostrn e
hulumtuar. Kjo sht baza e analizs kualitative dhe
gjysmkualitative.
Analiza difraksionale e rntgenit niset nga njohja se rreth 98% t materieve
organike dhe rreth 93% t materieve me origjin joorganike kan prbrje kristalore.
Struktura kristalore e do materieje varet nga prbrja e saj kimike, dy materie q kan
prbrje t ndryshme kimike asnjher nuk mund t ken struktura t njjta kristalore.
Kjo metod mundson q t dallohen mes veti materiet e prbrjes s ndryshme kimike
dhe aplikohet si plotsim i analizs spektrale, sidomos kur sht e nevojshme t
prcaktohet prbrja kompozimeve m komplekse kimike me struktur kristalore.
(9) Mikroskopi elektronik me mikrosondn e rntgenit (SEM/EDEX). Kjo metod
mund t shrbej me rastin e identifikimit t prbrsve inorganik t materieve t

panjohura, p.sh. t zdrugimeve metalike, t karminit t buzve etj. Pr kt metod do t

bhet fjal m hollsisht n kaptinn 14.
(10) Analiza aktivacionale e neutronit. Kjo metod sht specifike pr faktin q
me aplikimin e saj nuk shkatrrohet mostra e ekzaminuar dhe krkon sasi t vogl t
substancs pr ekzaminim. Esenca e saj sht q materiali q ekzaminohet vihet n nj
kapsul plastike, dhe ashtu vendoset n reaktorin nuklear, ku bombardohet me an t
neutroneve, dhe pas nj kohe t caktuar bhet prkohsisht radioaktive dhe rrezaton rreze
gama t do elementi q gjendet n mostr. Kohzgjatja e radioaktivitetit dhe energjia
q krijohet jan kategori t matshme dhe shum specifike dhe individuale pr do
element. Kjo mundson q t konstatohet n mnyr precize prbrja e do substance.
Me an t ksaj metode mund t caktohen koncentrimet shum t ulta t metaleve.
(11) Rezonaca nukleare magnetike. Kjo metod konsiston n faktin q mostra e
ekzaminuar vihet n fush t fuqishme magnetike, n vendin ku jan t lidhura dy
kalema, prej t cilve njri i takon radiodhnsit, kurse tjetri radiomarrsit. Marrsi dhe
dhnsi jan t lidhur n t njjtn gjatsi valore, me nj elektromagnet plotsues
ndryshohet intensiteti i fushs magnetike. E tr procedura rregullohet me an t
elektroniks. N praktikn kriminalistike kjo metod aplikohet pr ekzaminimin e
prbrjes s substancave t panjohura, e pastaj edhe pr prcaktimin e pastrtis s
bashkdyzimeve t sintetizuara, por edhe pr ekspertime lidhur me mbrojtjen e mjedisit.
(12) Spektometria mass. Me spektrometrin e mass bhet analiza e
kombinimeve organike n baz t numrit dhe t mass s grupeve organike q hyjn n
prbrje t atij bashkdyzimi. Fjala sht pr metodn q mbshtetet n shndrrimin e
mostrs s ekzaminuar n tubn e elektrizuar t fragmenteve t atij bashkdyzimi dhe
ndarjen e tubs n komponente prbrse n baz t raportit t mass s tyre dhe t
elektrizimit. Pasqyrimi grafik i varsis s joneve n funksion t raportit t mass dhe t
elektrizimit quhet spektr i mass dhe paraqet karakteristikn e mostrs s analizuar.
Metoda shfrytzohet pr identifikimin e sigurt t mostrave t prbrjes s panjohur.
(13) Analiza termometrike. Parimi i ksaj metode mbshtetet n ndryshimet e
nxehtsis q ndodhin n ndonj mostr me rastin e ngrohjes s saj. Kjo metod ka dy
forma t veta: termoanalizn diferenciale dhe termogravimetrin dhe termogravimetrin
diferenciale.
Me an t termoanalizs diferenciale prcillen ndryshimet e gjendjes n ndonj
sistem me rastin e absorbimit ose t lirimit t nxehtsis. Kjo metod shfrytzohet pr
studimin e ndryshimeve fazore n ndonj materie t fort n temperatur t lart.
Zakonisht shfrytzohet n praktikn kriminalistike pr analizn e mostrave t dheut si dhe
t t gjitha substancave tjera pluhur.
Termogravimetria dhe termogravimetria diferenciale jan teknika komplementare
me rast informatat e fituara me njrn teknik verifikohen me tjetrn. Me an t
termogravimetris prcillet ndryshimi i peshs s mostrs me rastin e nxehjes. Kjo
metod shfrytzohet si plotsim i metods paraprake.
(14) Metodat elektrokimike. T gjitha metodat elektro kimike mbshteten n
cilsin e joneve t elektrizuara q t lvizin me ann e kundrt me elektrodat e
elektrizuara, n t cilat bhet neutralizimi dhe ndarja e joneve n elektroda. Me an t
ktij tipi t analizave elektrokimike bhet identifikimi i joneve t elektrizuara pozitive
kationeve. Mnyra tjetr e analizs s joneve n fushn e elektrizuar konsiston n

prcjelljen e shpejtsis s lvizjes s grimcave t elektrizuara. Metodat elektro- kimike

gjithashtu i kan format e veta n analizn potenciometrike dhe n elektroferez.
Analiza potenciometrike n praktikn kriminalistike aplikohet pr analizn e ujit
n metale t rnda dhe n raste t ndotjes s ujit.
Elektrofereza shfrytzohet pr ekzaminimin e tretjeve me grimca t mdha t
elektrizuara. Shembuj t till paraqiten tek ndarja e komponentve t ngjyrs, e vemas
tek ekzaminimi i komponentve t ndryshme n gjak dhe n mostra t ndryshme
biologjike.
(15) Metodat kromatografike . Fjala sht pr metodat e ndarjes dhe t
identifikimit t materieve t panjohura. Bazn e do kromatografie e prbn sistemi n t
ciln bhet ndarja dhe sistemi me ann e t cilit zhvillohet kjo ndarje. Kjo metod i ka
tri forma t veta: kromatografia e shtress s holl, kromatografia e gazt dhe
kromatografia e lngt.
Me kromatografin e shtress s holl komponentt ndahen n shtresa t holla t
silikut gellit, t vendosur n pllakn e xhamit, n rastet m t shpeshta me an t
przierjes s br nga tretsit organik. Kjo przierje q zhvillon kromatogramin quhet
zhvillues dhe prbrja e saj varet nga przierja q kromatografohet. N teknikn
kriminalistike aplikimi i kromatografis s shtress s holl zhvillohet n drejtim t
ekzaminimit t drogave dhe t eksploziveve, pr identifikimin e pesticideve, t t gjitha
llojeve t ngjyrs, etj. Kohzgjatja e analizs sht mjaft e shkurtr, kurse rezultatet
fitohen shpejt.
Parimi i kromatografis s gazt konsiston n faktin q materia q ekzaminohet
shndrrohet n gjendje t gazt dhe shprbhet n komponente t gazta. Nse sht fjala
pr ekzaminimin e materies s lngt, ather kjo materie duhet t kaloj n gjendje t
gazt. Teknika mbshtetet n absorbimin, prkatsisht n koncentrimin e nj materie n
siprfaqe t materies tjetr. Zbatimi i ksaj metode bhet n sistem t mbyllur, kurse disa
komponent zbrthehen n kolonn kromatografike nga gypi i elikt ose i qelqt ose
nga kapilart e kuarcit. Kjo metod shrben pr hulumtimin e gjurmve t mjeteve t
ndezshme, t eksploziveve, t drogave, t pesticideve, t alkooleve n gjak etj.
Si edhe kromatografia e gazt, edhe kromatografia e lngt zhvillohet n sistem t
mbyllur. N vend t gazit barts, shfrytzohet lngu barts. Ai me an t nj pompe t
veant kalon prmes sistemit. Tek kromatografia e lngt kolna sht shum m e
shkurtr, kurse detektori zgjedhet varsisht nga mostrat e ekzaminuara. Kjo kromatografi
ka nj fuqi t madhe t zbrthimit. Shfrytzohet pr ekzaminimet biokimike, si dhe pr
ekzaminimet e polimereve t natyrshme dhe sintetike. N teknikn kriminalistike
shfrytzohet pr nevoja t ngjashme si edhe kromatografia e gazt.
Lee, 1998., fq. 59.
Maksimoviq, Todoriq, fq.204 250
Jovanoviq, fq. 97 106.
Basariq, Vejzagiq, fq. 400 439.
Mitroviq, fq. 411 420

5.

Ekspertizat balistike mekanoskopike

5.1.Gjurmt e arms s zjarrit
Nevoja pr prpunimin e gjurmve t arms s zjarrit paraqitet n do rast kur sht
prdor arma e zjarrit, e dyshohet pr kryerjen e veprs penale. Me hulumtimin dhe

ekspertimin e gjurmve t arms s zjarrit n teknikn kriminalistike, prkatsisht n

forenzik, merret nj fush e veant q quhet balistika kriminalistike.
Arma e zjarrit sht pajisje q me an t gazrave shtytse, kryesisht t barutit, i
nxjerr predhat, n nj largsi m t madhe ose m t vogl, me shpejtsi
(prshkueshmri) t ndryshme. Q ndonj send i till t mund t renditej ndr armt e
zjarrit, kriter minimal sht q t mund t sigurohet m tepr se nj shkrehje.
Jan dy grupe themelore t armve t zjarrit: t fabrikuara dhe jostandarde.
Sipas karakteristikave themelore, dedikimit etj. armt e zjarrit mund t ndahen sipas:
1. dedikimit t arms s zjarrit luftarake - ushtarake, civile, policore, t gjuetis,
sportive;
2. shkalls s automatizimit repetituese, gjysm automatike, automatike dhe
vetmbushse;
3. Sasis s fishekve (pr gjueti) me nj fishek ose me m tepr fishek;
4. Numrit t tytave - njtytshe, dytytshe, shumtytshe;
5. Kalibrit (t kalibrit t vogl nn 6,5 mm, t kalibrit t mesm 6,5 -9 mm, t
kalibrit t madh mbi 9 mm);
6. Gjatsis s tyts (me tyt t gjat, me tyt t mesme dhe me tyt t
shkurtr);
7. Veorive konstruktive t kanalit t tyts me vijaska, pa vijaska ( me tyt t
lmuar), me vijaska t lehta;
8. Mnyrs s punimit - fabrikore, artizanale dhe nga materiali i rastit;
9. Karakteristikave konstruktive standarde (pushk, karabin, automat,
pistolet dhe revole) jostandarde arm t shkurtuara, pistoleta shumtytshe
ose revolver, arm atipike t maskuara.
Armt jostandarde n raport me ato t fabrikuara dallohen pr nga konstruksioni,
gjatsia e tyts, foles s predhave, numrit t tytave etj.
Armt atipike n raport me armt e fabrikuara dallohen n konstruksion nga
armt standarde, por veoria e tyre kryesore sht q jan t maskuara n sende t
rndomta, si p.sh. n ombrella, lapsa, shkopinj, dorza t automobilave etj.
Armt ushtarake paraqesin grupin e armve t zjarrit q i prbjn pistoletat dhe
pushkt e ndryshme q shfrytzojn municionin me tr gzhojn e predhs. Mund t
jen arm zjarri repetituese, gjysm automatike dhe automatike. Pistoletat ushtarake jan
kryesisht t kalibrit 9 mm, megjithse n prdorim n formacionet ushtarake shpeshher
ka edhe pistoleta t kalibrit 7,66 mm. T gjitha armt ushtarake kan tytn me vjaska q
predhs i jep trajektoren rrotullues prgjat boshtit, me ka mundsohet fluturimi stabil i
predhs n ajr.
Gjurmt e arms s zjarrit mund t gjenden pra n lidhje me prdorimin e arms
s zjarrit, dhe ndahen n disa grupe:
1) arma e zjarrit si gjurm;
2) predhat si gjurm dhe barts t gjurmve;
3) gjurmt nga predhat;
4) gzhojat si gjurm dhe gjurmt n gzhoja;
5) bloza e barutit;
6) grimcat gjysm t djegura t barutit;
7) grimcat e ngjashme me barutin (GSR);
8) gjurmt e arms s zjarrit pr gjueti.

Arma e zjarrit si gjurm. Shum rrall haset n vendin e ngjarjes, sepse kryesi
kujdeset q ta mnjanoj dhe ta fsheh, n mnyr q ti mbuloj gjurmt e kryerjes s
veprs penale. Nse arma e zjarrit gjendet n vendin e ngjarjes, ather duhet vepruar me
kujdes. S pari duhet t shnohet, t fotografohet dhe t konstatohet n procesverbal.
Paketimi i arms s zjarrit duhet t bhet me kujdesin m t madh. Kujdesi sht i
nevojshm pr shum arsye. S pari, arma mund t jet e ngrehur me fishek n tyt dhe
mund t shkreh. S dyti, me rastin e paketimit mund t dmtohen gjurmt e vijave
papilare n arm. N rastin e par sht e nevojshme q arma t frenohet, t nxirret
krehri i municionit, dhe ngadal t merret pr pjest brinjore dhe t nxirret fisheku nga
tyta. Nse sht e mundur para ekzaminimit daktiloskopik arma mund t preket vetm me
dorza dhe n pjest n t cilat sht e sigurt se nuk mund t gjenden gjurmt e vijave
papilare. Paketohet n kuti kartoni ashtu q baza fiksohet, n mnyr q t mos
lkundet dhe t dmtohen gjurmt q i ka. Bashk me armn e zjarrit, pr ekspertim
sht e nevojshme t drgohet municioni i nxjerr nga krehri. Pra, pr identifikimin e
arms nga e cila sht br shkrehja, sht e nevojshme q nga arma e drguar t
shkrehen predha provuese , n mnyr q t konstatohet nse gjurmt n predha dhe n
gzhoja i prgjigjen tyts s arms s zjarrit t drguar pr ekzaminim. Pr prfitimin e
gjurmve t njjta dhe t kushteve t shkrehjes s fishekut, duhet t bhet shkrehja
provuese me t njjtin municion, prkatsisht me serin e njjt t municionit.
Predhat si gjurm, bartse t gjurms, gjurmt e predhs. Predha sht pjesa
luftarake e fishekut. Masa e predhs sht m e madhe n raport me vllimin e saj. do
predh e shkrehur ka energji t madhe kinetike, e pr kt arsye edhe fuqi t madhe
deprtuese.
N baz t predhs si gjurm mund t bhet identifikimi i tyts prmes s cils
sht shkrehur. Duhet ditur se predhat kalojn m leht prmes materieve t buta, e ndr
t tjera kalojn mjaft leht prmes trupit t njeriut dhe t kafshs. Prmes materieve
gjysm t forta predhat kalojn pjesrisht deri sa t mos humbin energjin e vet dhe t
ndalen n at materie (gj q varet nga trashsia, dendsia dhe fortsia e materialit dhe e
prbrjes s tij), kurse prmes materialeve t forta nuk kalojn, por deformohen dhe
shkatrrohen, varsisht nga konstruksioni i vet predhs. Predha mund t rikoshetohet,
por vetm ather kur kndi incident sht i barabart me kndin e dbimit t predhs.
Predhat q kan mbetur n trupin e viktims, si pasoj e veprimit t arms s
zjarrit, nxirren: (1) nse viktima sht e vdekur, me rastin e obduksionit dhe (2) nse
viktima sht e lnduar, me rastin e intervenimit ose t operacionit kirurgjik.
Puna m e rnd gjat hetimit t veprave penale me prdorim t arms s zjarrit
sht t gjendet predha. Prve rikonstruksionit mendor ndonjher nevojitet edhe dija
dhe shkathtsia profesionale e teknikut kriminalistik, forenzikut ose personit profesional,
si dhe prdorimi i metal detektorit dhe i mjeteve t tjera ndihmse. Kur t gjendet predha,
sht e nevojshme q si gjurm t formsohet n aspektin procesor juridik. Vendi ku ka
rn dhe ku sht gjetur sht e nevojshme t shnohet dhe t regjistrohet n
procesverbal, si dhe t fotografohet e t skicohet. Gjithashtu, n t njjtn mnyr duhet
vepruar nse predha ka kaluar prmes ndonj pengese n rrug deri te caku definitiv ose
vendi i rnies, prkatsisht vendi ku e ka humbur energjin kinetike dhe ka rn. Paketimi
i predhave t gjetura bhet n qese PVC ose n qese letre, t cilat shnohen, pastaj predha
drgohet n laboratorin kriminalistik pr analiza dhe ekspertiza.

Situata sht veanrisht e rnd nse predhat jan ngulitur n ndonj baz ku
kan rn. Ather sht e nevojshme t nxirret, nse materiali n t cilin ka hyr predha
sht shum i fort, duhet t nxirret me kujdes, e nse ekziston frika se ajo predh do t
dmtohej me rastin e nxjerrjes, ather sht e nevojshme q e tr pjesa e materialit ose
vetm nj pjes rreth predhs t merret dhe t drgohet n laborator pr ekspertiz.
Mund t ndodh q predha me rastin e rnies n baz t jet shkatrruar. N kt
rast sht e nevojshme t gjenden dhe t tubohen pjest e predhs dhe t kmishzs s
saj.
Gjurmt n predh caktohen me konstruksionin e tyts dhe t foles s fishekut.
Duhet ditur se ekzistojn tyta me vjaska dhe tyta t lmuara. Tek tytat me vjaska,
prerja e vjaskave sht e forms knddrejt. Numri i vjaskave sht i ndryshm: 3 8,
prkatsisht m s shpeshti 4 6, prkatsisht kur tyta sht me numr tek t fushave dhe
t vjaskave, deri n 7. Gjersia e fushs mund ti prgjigjet gjersis s vjasks, por nuk
sht e domosdoshme. Kryesisht varet nga kalibri i tyts, numri i vjaskave dhe i fushave,
si dhe nga gjersia e vjaskave. Kalibri paraqet diametrin m t madh t tyts midis dy
fushave t kundrta, kurse tek tyta me numrin qift t fushave dhe t vjaskave fjala sht
pr diametrin m t madh midis fushs s kundrt dhe vjasks s kundrt. N raport me
boshtin e tyts, vjaskat dhe fushat kan nj knd t caktuar t pjerrtsis, dhe hapin q
paraqet gjatsin e tyts n t ciln vjaska bn prdredhjen e plot t spirales prej 3600 .
Ky hap sht i ndryshm pr modelet prkatse t armve. Vjaska dhe fushat gjithashtu
kan drejtimin e caktuar t prdredhjes n an t majt ose t djatht. Njra vij quhet
prijse ose luftarake, kurse tjetra prcjellse.
Formimi i gjurmve n predh bhet n tri faza:
1) Me rastin e hyrjes s predhs n tyt,
2) Me rastin e gravimit t kmishzs s predhs n vjaska;
3) Me rastin e lvizjes rrotulluese prpara t predhs npr tyt.
Rol t caktuar n formimin e gjurmve n predh ka pjesa hyrse e tyts kalimi
prej foles s fishekut deri te fillimi i pjess s vjaskuar t tyts. N momentin e
shkrehjes, lvizja e predhs sht drejtvizore, n raport me fundin e gzhojs. Faktort e
ndryshm (p.sh. presioni i pabarabart i gazrave ose shtrngesa e predhs n gzhoj)
mund t ndikojn q boshti i lvizjes s predhs t mos prputhet me boshtin e tyts, pr
arsye gjurmt fillestare duken si vija t thyera n pjesn e parme t predhs.
Konfiguracioni i vijave fillestare n predhat e shkrehura nga arma e njjt mund t jet i
ndryshm.
Kalibri i predhave standarde sht dika m i madh se kalibri i kanalit t tyts,
kshtu q gzhoja ose siprfaqja e predhs q lviz nn presionin e gazrave, grryhet
n vjaskat e tyts. N fillim t vjasks predha vjen duke lvizur n mnyr drejtvizore,
pr kt arsye gjurmt nga skajet e vjasks dhe pabarazit n pjesn hyrse t tyts do t
shkojn paralelisht me boshtin e predhs.
Me rastin e ekzaminimit t gjurmve t predhs, prve caktimit t
karakteristikave t saja t prgjithshme, caktohen edhe karakteristikat grupore, e ato jan
gjersia e fushave, thellsia e tyre, kndi i pjerrt, profili i trthort i vjaskave.
Karakteristika individuale paraqesin mikrogjurmt, pozita e tyre reciproke dhe
pozita n raport n vijn e vjaskave. formohen si pasoj e paprsosshmris s mnyrs
s prpunimit t brendis s tyts dhe t mikrorelievit t brisqeve q e prpunojn tytn,

pr arsye do tyt, madje edhe t rejat kan mikrorelievin e vet specifik. Ai

mikroreliev l gjurm karakteristike n predh.
Sipas karakteristikave t prgjithshme t gjurmve dhe karakteristikave n predha
caktohet modeli ose grupi i ngusht i arms nga e cila ka mund t shkrehet predha, e n
baz t karakteristikave individuale edhe identiteti i arms konkrete (tyts) .
ka duhet pasur parasysh me rastin e identifikimit t tyts prmes gjurmve t
mikrorelievit n predh? (1) me rastin e shkrehjes nga kmishza e predhs hiqen
mikrogrimcat q pjesrisht shtresohen n gungzime t imta n tyt ose i plotsojn
thellimet; (2) me rastin e shkrehjes s srishme predha mund ti heq grimcat e shtresuara
dhe ta kthej tytn n gjendjen paraprake, (3) pr shkak t korrozionit krijohen thellime,
kurse grimcat e ndryshkut gjat kalimit t predhs mund t krijojn nj mikroreliev t ri.
Prandaj sht e rndsishme q, nse ekzaminohet tyta q sht ndryshkur, pas shkrehjes
tyta t pastrohet nga korrozioni dhe t vihet n gjendjen paraprake.
Sferat e sams nuk jan t atilla q t mund t bhen ekzaminime paraprake. N
same mbesin vetm gjurmt statike dhe dinamike. Gjurmt statike nga veprimi reciprok
i sams, kurse gjurma dinamike nga muret e brendshme t tyts s arms.
Gjurmt statike n formn e thellimeve n sam formohen me rastin e
vendosjes s samave nn presionin e inercionit deri te dalja nga tyta, para shprndarjes.
Gjurmt dinamike nga tyta jan t dukshme n siprfaqe t sams n form ovale
me gjurmt e orientuara prgjat boshtit t elipss. Gjurmt varen nga madhsia e
sams, e nse sama sht m e madhe, m t mdha jan edhe gjurmt.
Pr ekzaminim drgohen gjithmon samat kontestuese, t shkrehura ose t
gjetura n vendin e ngjarjes penale, arma e gjetur kontestuese dhe mostrat jokontestuese.
Ekspertimi i predhave kontestuese kufizohet n metodn komparative t
krahasimit t karakteristikave t identifikimit t veorive morfologjike t predhs
kontestuese dhe jokontestuese.
Gzhojat si gjurm. Gzhoja si gjurm paraqitet n situatat kur sht br
shkrehja nga arma e zjarrit e cilsdo shkall t automatizimit (nga arma repetituese dika
m rrall, nse sht br vetm nj shkrehje). Gzhojat shpeshher mbesin n vendin e
ngjarjes, sepse dinamika e ngjarjes pengon kryesin q ti gjej dhe ti mnjanoj.
Rndsia e gjurmve n gzhoja sht e njjt me rndsin e gjurmve n
predha. Ekzaminimi kriminalistiko- teknik bhet n mnyr klasike si edhe tek predhat,
kur gjenden n vendin e ngjarjes.
Gjurmt n gzhoj formohen pr shkak t veprimit t (1) shulit, (2) nxjerrsit, (3)
hedhsit, (4) t gjilprs goditse,(5) t foles s fishekut dhe (6) t krehrit t municionit.
Rndsia kriminalistike e gjurmve n gzhoja dhe t gzhojs si gjurm qndron n
faktin q bart nj varg karakteristikash identifikuese individuale dhe grupore. Menjher
n vendin e ngjarjes n baz t gzhojs mund t konstatohet kalibri i arms s zjarrit
nga e cila sht shkrehur predha, e jo rrallher edhe lloji i arms.
Gjurmt e blozs s barutit dhe t grimcave gjysm t djegura t barutit. Bloza e
barutit sht produkti i fundit i djegies s barutit2 . Prve djegies s barutit, paraqitet

Baruti sht materie shprthyese tek e cila procesi i shprbrjes kimike bhet ekskluzivisht me
prueshmrin termike me rast shpejtsia e djegies sht relativisht e orientuar. T gjitha llojet e
baruteve ndahen n homogjene dhe kompozitore. Barutet homogjene punohen me zhelatinimin e
nitrocelulozs me an t zbrthyesve organik, kurse ato kompozitore bhen me przierjen e kristaleve t

edhe nj numr i vogl i grimcave gjysm t djegura ose t padjegura t barutit. Grimcat
e padjegura ose gjysm t djegura t barutit dhe bloza e barutit dalin nga tyta pas
shkrehjes s predhs, kurse nj pjes e vogl e djegies s barutit dhe e grimcave t
padjegura ose gjysm t djegura t barutit dalin nga vrima pr nxjerrjen e gzhojs dhe
bien n dorn e qitsit me t cilt sht br shkrehja. N baz t ktyre gjurmve mund
t bhet vlersimi i largsis nga e cila sht br shkrehja, si dhe dora me t ciln sht
shkrehur. Kto gjurm mund t gjenden si tek viktima, ashtu edhe n dorn e kryesit.
Fiksimin e ktyre gjurmve n veshje dhe n trup t viktims, pastaj n dorn e kryesit e
bn tekniku kriminalistik forenziku. Veshjet nga viktima dhe kryesi duhet t merren
menjher dhe t teren, pastaj t drgohen n laborator pr ekspertiz. Heqja e grimcave
t barutit nga trupi bhet me an t t ashtuquajturs dorashks s parafins, t
dorashks s salikonit, por n disa vende edhe me an t folieve t veanta ngjitse.
Gjurmt fiksohen dhe drgohen pr ekspertiz sipas procedurave tashm t prcaktuara.
Pr grimcat e ngjashme si ato t barutit (GSR) do t bhet fjal n kaptinn q
prpunon metodat e reja n teknikn kriminalistike.
Gjurmt e arms s gjuetis . Dallimi themelor midis municionit t gjuetis dhe
t municionit luftarak qndron n faktin q fisheku i gjuetis sht i mbushur me same
dhe nuk prmban asnj predh si municion luftarak.
Samat nuk jan t atilla q t mund t bhen ekzaminime paraprake. N same
mbesin vetm gjurmt statike dhe dinamike. Gjurmt statike nga veprimi reciprok i
sams, kurse gjurmt dinamike nga muret e brendshme t tyts s arms.
Gjurmt statike jan n form t thellimeve n same dhe formohen me rastin e
vendosjes s samave nn presionin e inercionit deri te dalja nga tyta, para shprndarjes.
Gjurmt dinamike nga tyta jan t dukshme n siprfaqen e sams n form t
shtypjes ovale me gjurmt e orientuara prgjat boshtit t elipss. Gjurmt varen nga
madhsia e sams, sa m e madhe q t jet sama, m t mdha jan edhe gjurmt.
Menjher pas shkrehjes bhet prhapja e tubit t samave. Se si do t prhapet
tubi i samave varet nga dmtimi i gryks s tyts. Pra, gryka e tyts tek arma e gjuetis
zgjerohet, gj q bn t mundshm zgjerimin e tubit t samave dhe shprndarjen e tyre
m t madhe. Prve sams nga arma e gjuetis pas shkrehjes del tapa e kartonit me t
ciln sht mbyllur fisheku, pastaj shtupa q gjendet midis mbushjes s barutit dhe t
sams. Edhe tapa e kartonit edhe shtupa bjn pjes n gjurm specifike t arms s
gjuetis me gypa t lmuar. Nse gjurmt e cekura dhe fisheku gjenden n vendin e
ngjarjes, fiksohen dhe paketohen n t njjtn mnyr si edhe gzhojat.
5.2. Gjurmt e veglave dhe t mjeteve
Gjurmt e veglave dhe t mjeteve zn vend t konsiderueshm ndr gjurmt e
veprave penale. Fjala sht pr veglat dhe mjetet q kryesit e veprave penale i
shfrytzojn m s shpeshti pr kaprcimin e pengesave t caktuara. Kto lloje gjurmsh
m s shpeshti gjenden tek rastet e vjedhjeve t rnda t kryera me thyerje. Do t ishte
shum e nevojshme t numrohen t gjitha mjetet q mund t prdoren si vegla ose
mjete pr kryerjen e veprave penale. Mirpo, n kt punim do t prmenden vetm ato
vegla dhe mjete q shfrytzohen m s shpeshti pr aktivitete t paligjshme. Veglat dhe
mjetet e tilla shfrytzohen n prdorim t prditshm tek disa profesione: burgi t

bashkdyzimeve minerale t pasur me oksigjen dhe me inde lidhore. Baruti m i njohur homogjen sht
baruti nitroceluloz me pak tym, kurse baruti m i njohur kompozit sht baruti i zi.

ndryshme, eki, dara, lima, pinca, leva t ndryshme, sakica, sqepar,elsa, por edhe
disa vegla speciale q jan konstruktuar pr kryerjen e disa veprave penale.
Sipas origjins, veglat ndahen n:
1) vegla t prodhuara serike;
2) vegla t prodhuara zejtare;
3) vegla t punuara speciale;
4) vegla t rastit.
N veglat e prodhuara serike bjn pjes edhe veglat q dedikohen pr punt
profesionale n bujqsi, ndrtimtari, n t gjitha llojet e zejeve, si dhe n do amvisri.
Fjala sht pr llojet m t prhapura t veglave, t cilat mund t gjenden leht n shitje
t lir.
Veglat e punuara zejtare jan n rastet m t shpeshta veglat e punuara n
puntori dhe n farktari. Fjala sht pr lopatat, sakicat, levat e ndryshme, qyskit,
ekit etj. Veglat e tilla mund t sigurohen tek prodhuesit, n panaire, tek shitsit n
rrug dhe n tregje.
Veglat e punuara speciale i prodhojn kryesit e veprave penale, pothuaja
ekskluzivisht si vegla pr thyerje. Pr kto vegla do t bhet fjal dika m von.
Veglat e rastit nuk bjn pjes n grupin e mjeteve, por jan vegla q kryesit i
shfrytzojn duke ua prshtatur nevojave momentale, e i gjejn n vet vendin e kryerjes
s veprs penale, ose gjat rrugs deri te vendi i kryerjes s veprs penale.
Gjurmt e veglave dhe t mjeteve ndahen n tri lloje:
1) gjurmt e rnies ose t presionit;
2) gjurmt e prerjes;
3) gjurmt e zdrugimit (frkimit).
Gjurmt e goditjes ose t shtypjes jan m t shpeshtat tek vjedhjet me thyerje
dhe vrasjet. Tek vjedhjet me thyerje fjala sht pr gjurmt e relievit q mbesin nga
veglat n baza m t buta. Rndsia e ktyre gjurmve pr hulumtimin e veprave penale
qndron n faktin q n baz t tyre mund t caktohet mjeti me t cilin sht kryer vepra
penale, kurse n rastet kur ajo prmban mjaft karakteristika individuale, mund t
identifikohet edhe vet vegla. Gjat prdorimit, pr shkak t vjetrsimit, e n disa raste
edhe gjat prodhimit t fabrikuar, n vegla dhe mjete paraqiten gjurm t shfrytzimit t
veglave dhe t mjeteve n form t mikrorelievit t imt. Duke vepruar n objekte me
materiale m t buta se ai nga i cili sht punuar vegla ose mjeti, sht e mundur t
vrehen gjurmt e imta relievore q i ka ln vegla, prap n form t mikrorelievit. N
baz t ktyre gjurmve sht e mundur t identifikohet mjeti q sht prdorur. N disa
raste nga gjurmt e vegls ose t mjetit mund t nxirren edhe disa konkluzione t tjera t
rndsishme pr hetim. Sipas pozitave t lndimit n trup t marr nga veprimi i vegls,
sht e mundur t konstatohet a sht dhn nga ana e prparme ose e prapme, si dhe a
e ka prdorur vegln djathtaku ose mngjarashi. Gjithashtu, sipas kushteve n vendin e
ngjarjes dhe gjurmve q mbesin, n nj numr t madh rastesh mund t konstatohet se
vegln a e shfrytzon mngjarashi apo djathtaku.
Fiksimi i gjurmve t goditjes dhe t shtypjes bhet me an t fotografimit, t
procesverbalit dhe t mulazhimit, prkatsisht me an t kallpit. Meqense shpeshher
sht fjala pr gjurmn relievore, n rastet m t shpeshta mulazhimi shfrytzohet si
metod themelore e fiksimit. Mulazhimi bhet me aplikimin e pastave t salikonit (p.sh.

mikrosili) dhe t prforcuesve, n baz t t cilve fitohet pozitivi q ka pamjen si edhe

vegla e prdorur. Nse ato gjurm gjenden n siprfaqe t vogla q mund t merren
leht, do t ishte m s miri q ajo siprfaqe t aservohet me rregull dhe t drgohet n
laborator pr ekzaminim.
Gjurmt e prerjes m s shpeshti i ln sakica, grshrt, dart e ndryshm etj.
Vet gjurmt prbhen nga vijat dhe grrithjet e veglave q jan prdorur, e t cilat
pasqyrojn siprfaqet mikrorelievore t puns s vegls me t ciln sht kryer vepra
penale. Gjurmt mikrorelievore t vegls prerse mund t jen shum t vogla, kshtu q
ndonjher nuk mund t vrehen me sy t lir, por edhe si t tilla mund t shfrytzohen
pr qllime identifikimi, sepse ato gjurm mund t vrehen me vshtrimin me an t
mikroskopit. Gjithashtu n materialet e prera do t mbesin gjurmt e mikrorelievit nga
grshrt, sakica, dart ose mjetet e tjera q shfrytzohen pr prerje. Kto gjurm kan
rndsi kriminalistike, sepse me to mund t bhet identifikimi i veglave, si dhe i
rrethanave t tjera: a ka qen personi djathtak ose mngjarash, sipas gjurmve n trupin
e njeriut dhe sipas pozits ose numrit t tyre mund t flitet se a sht fjala pr vrasje ose
vetvrasje).
Sigurimi i ktyre gjurmve bhet me an t fotografimit, kurse sendet mbi t cilat
ka vepruar vegla pr prerje sht e nevojshme t ruhen. N sendet e bra nga i njjti
material bhet prerja provuese n kushte laboratorike, ashtu q t prfitohet mostra e
pakontestueshme n baz t s cils bhet krahasimi n vendin e prerjes. Pr prputhjen
e mikrorelievit t mostrs kontestuese dhe jokontestuese shfrytzohet mikroskopi
krahasues.
Gjurmt e zdrugimit (frkimit) . Fjala sht pr gjurmt e zdrugimit, t lims, t
sharrs dhe t veglave t ngjashme. Kto gjurm rregullisht paraqiten n sendet q kan
qen objekt i sulmit t veprs penale, e ndonjher mund t gjenden edhe n vegln q ka
shrbyer si mjet i kryerjes s veprs penale. Gjurmt q mbesin n sende mund t
shrbejn pr identifikimin e prbrjes strukturore t materialit nga i cili sht punuar
vegla. Duke pasur parasysh se fjala sht pr zdrugimin, prerjen, sharritjen, gjurmt jan
t paprshtatshme pr prputhjen morfologjike t mikrorelievit, sepse veprimi i vegls
ka aso cilsie q me rrshqitje n siprfaqe nuk l gjurmn relievore t prshtatshme pr
identifikim. Mirpo, mbetja e miellit t sharrs q gjendet midis dhmbzoreve t sharrs
mund t shrbej pr identifikim me miell sharre dhe material nga vendi i ngjarjes, dhe
kshtu t verifikohet identiteti i vegls s inkriminuar.
N kt lloj t gjurmve bjn pjes edhe gjurmt q i l elsi fals i bravs, kur
brava ilet me te. Gjurmt e zdrugimit dhe t frkimit sigurohen me an t fotografimit
dhe me ruajtjen e sendeve n t cilat gjenden.
5.2.1. Gjurmt e veglave dhe t mjeteve tek vjedhjet me thyerje
Thyerja e bravave, t rezeve dhe t drynave . Thyersit n rastet m t shpeshta i
thyejn bravat, rezet dhe drynat. Tek dyert me nj krah thyerja m s shpeshti bhet n
at mnyr q midis bravs dhe shtalks s ders vihet leva, pastaj me forc fizike
thyhet dera. Mnyra tjetr sht q kaavida ose mjeti tjetr i holl metalik vihet midis
dhmbzoreve t bravs dhe shtalks s ders dhe me sistemin e levs dhe gjuhza e
bravs vihet n pozitn e hapur. N raste t ktilla mbesin gjurmt e relievit nga mjeti
i prdorur n shtalk t ders, n der ose n rez. N mjet mund t mbesin gjurmt e

ngjyrs, eventualisht edhe t drurit t ders. Gjurma e relievit prpunohet me an t

mulazhimit, prkatsisht t kallpit.
Drynat e rndomt hapen n dy mnyra: (1) me an t kallauzit, me an t telit t
holl ose me an t elsit t prshtatshm, dhe (2) me thyerjen e pjess s eprme t
drynit me an t levs metalike, me an t prerjes me dara, me an t prerjes me lim.
Reza mnjanohet me zhdredhjen e vidhave ose me an t thyerjes me an t levs.
Hapja e palejueshme e bravave. Kjo form e thyerjes bhet me eljen e bravave
me an t mjeteve t prshtatshme, prkatsisht me an t mjeteve t punuara n mnyr
t veant dhe me an t dhunshme.
elja e bravave varet nga ndrlikueshmria e tyre. Bravat e rndomta hapen me
an t elsit nga penda, kurse thyesit i shfrytzojn kallauzt.
Bravat cilindrike q prmbajn m shum pjes metalike me spirale, ilen me
mjete t dhmbzuara, detyra e t cilave sht t zvendsojn elsin. Ato mjete mund
t jen: (1) elsi i prshtatshm i gjetur nga grupi i numrit t madh t elsave, (2)
krehri, (3) gjilpra ose gjarpri,(4) zbulimi i shifrs pr brava me shifr mekanike, (5)
prshtatja e shifrs elektronike me kontakt elektronik pr brava me shifra elektronike.
Me rastin e hapjes s bravs me an t kallauzit, mbesin grithjet n brav, me
rastin e hapjes s bravs me an t krehrit dhe t gjarprit mbesin grithje t imta t vogla
n siprfaqe t krijuara me an t grithjes (frkimit) t bravs.
Hapja e dhunshme e bravs, konsiston n thyerjen e cilindrit t bravs, pr ka
shfrytzohen: dart, elsi i prshtatur francez dhe mjete t ngjashme, me t cilat brava
kapet fuqimisht dhe dridhet skaji i bravs cilindrike, kshtu q bhet thyerja e saj.
Gjithashtu, pr kt qllim shfrytzohet mjeti i punuar posarisht top. N rast t
gjetjes s mjetit mund t bhet edhe identifikimi i tij. Brava cilindrike gjithashtu thyhet
me an t shpimit.
Thyerja e arkave bhet n disa mnyra (1) me thyerjen e mureve pasi q me an
t makins zhbirohet hapsira n form t germs cirilike P, pastaj me an t prersit t
veant ndahet llamarina, (2) me prerjen e murit t arks n form t rrethit me mjete t
veanta shuter kuter ose balerina, (3) me qarjen e mveshjes metalike me an t
levave t forta metalike, (4) me prerjen e mureve me an t aparatit pr saldimin
autogjen, (5) me prdorimin e specialistit pr hapjen e bravave t arkave (t t
ashtuquajturave sef bravave), duke shfrytzuar kallauz t punuar special t prbr nga
dy ose m tepr pjes, pastaj me hakerimin e shifrs, (6) mjaft rrall shfrytzohet pr
thyerje mjeti shprthyes, (7) nuk sht rast i rrall q hajnat ta qojn arkn n nj vend
t fsheht dhe t largt dhe ta bjn hapjen e saj.
Thyerja e dyerve. Thyerja bhet n mnyra t ndryshme: me shtypje dhe me
goditje me trup, me prerjen e pjesve t ders rreth bravs, me prerjen e vrims prmes s
cils mund t hyj hajni, me an t levs pr ngritjen e menteshave t ders, etj.
Sido q t jet, mund t gjenden gjurmt relievore nga mjetet e ekzekutimit n
shtalk t ders, n der dhe n brav dhe mund t jen mjaft karakteristike q me an t
tyre t identifikohet lloji i mjetit dhe mjeti individual. N mjetet e kryerjes mund t
mbesin gjurmt e ngjyrs dhe eventualisht gjurmt e drurit.
Disa hajna hyjn prmes dritares, dhe mund t mbesin gjurmt e kalimit npr
dritare, t ngritjes deri n dritare etj.
Lloji tjetr i hajnave shfrytzon thyerjen e mureve, dhe me kt rast mund t
gjenden gjurmt e pluhurit, t malterit dhe t materialit pr murim.

Basari,Vejzagiq, fq. 175 -180.

Maksimoviq, Todoriq, fq. 332 -340.
5.3. Gjurmt n xham dhe nga xhami
Sa u prket gjurmve lidhur me xhamin, ato paraqiten n dy forma: (1) gjurmt n
xham dhe (2) gjurmt nga xhami.
Gjurmt e veprimit t forcs ndaj xhamit manifestohen n tri forma: (1) gjurmt e
prerjes s xhamit, (2) gjurmt e thyerjes s xhamit dhe (3) gjurmt e veprimit t predhs
s shkrehur nga arma e zjarrit, n xham.
Gjurmt e prerjes s xhamit. Zakonisht e aplikojn hajnat q t hyjn n ndonj
lokal, i cili ose ka mure prej xhami, dritare ose dyer xhami. Me rastin e hyrjes, xhami
prehet me an t almasit ose t diamantit n form t knddrejtshit ose t rrethit, e mbi
te ngjitet shiriti ngjits dhe me goditje t shuplaks pjesa e prer ndahet nga trsia. Me
ekzaminimin laboratorik sht e mundur t konstatohet se me far mjeti sht prer
xhami. Gjurmt e prerjes s xhamit fiksohen si edhe gjurmt e tjera: me an t shnimit,
t fotografimit, t skicimit dhe t prshkrimit n procesverbal. Xhami i prer dhe pjesa e
xhamit q sht prer drgohet n laborator pr ekzaminim. Rndsi kriminalistike ka
q t jepet prgjigje: me cilin lloj t mjetit sht prer xhami, a sht prer xhami nga
ana e brendshme ose e jashtme.
Gjurmt e thyerjes s xhamit. Thyerja e xhamit paraqitet pr shkak t veprimit t
forcs mekanike mbi xhamin. Forca mekanike q vepron mbi xhamin mund t jet pasoj
e veprimit t predhs s shkrehur nga arma e zjarrit, ose pasoj e veprimit t ndonj
vegle, sendi, guri etj. Nga intensiteti i forcs varet se far do t jen gjurmt n xham
dhe nga xhami.
Lindja e thyerjeve n xham. Xhami sht material i brisht dhe thyhet relativisht
leht. Mirpo, ai si material ka edhe elasticitetin e vet t caktuar. Me an t veprimit t
forcs mbi xham, xhami shtrngohet deri n pikn e krcitjes. Me rastin e krcitjes bhen
thyerje radiale, q shtrihen nga qendra drejt periferis, madje edhe deri te skajet e
kornizs q e mban xhamin. Me vazhdimin e mtejshm t shtrngimit, xhami krcet
edhe m tej, dhe ather paraqiten thyerjet e trthorta, prkatsisht koncentrike. Se a do
t mbetet xhami i thyer n kornizn q e mban ose do t shkatrrohet cop- cop, varet
nga intensiteti i fuqis dhe forcs deprtuese t objektit q vepron mbi xhamin.
Me rastin e analizs s gjurmve t xhamit q jan formuar pr shkak t veprimit
t predhs t shkrehur nga arma e zjarrit, sht shum interesant interpretimi i atyre
gjurmve. Interpretimin e gjurmve t xhamit pr shkak t veprimit t predha e ka
sistematizuar mjaft mir K. Jovanoviq:
1) mbi xhamin vepron predha me nj forc t madhe deprtuese n xham
krijohet nj hapje e diametrit dika m t madh se kalibri i predhs;
2) mbi xhamin vepron predha e fuqis s mesme deprtuese n xham paraqiten
thyerjet radiale dhe koncentrike, kurse shpimi ka formn e monokndit. Me
fuqin m t vogl deprtuese, thyerjet radiale jan m t gjata;
3) mbi xhamin vepron predha me forc t vogl deprtuese bhet thyerja e
xhamit n cop; shpimi prkujton thyerjen e shkaktuar me an t thyerjes me
send t fort;

4) mbi xham vepron predha nga afrsia e drejtprdrejt xhami do t thyhet n

cop-cop pr shkak t veprimit t gazrave t barutit.
Gjithashtu, me rastin e analizs s gjurmve t xhamit mund t konstatohet nn
cilin knd ka kaluar predha npr xham. Nse predha ka vepruar nn kndin e drejt,
shpimi n xham do t ket form t rregullt t hinks, nse predha ka vepruar nn
kndin e pjerrt, forma e hinks n shpim do t jet e parregullt. Ana q anon m pak
nga krateri do t gjendet n drejtim t lvizjes s predhs, kurse ana tjetr do t jet m e
rrpirt.
Prve ksaj, n rastet kur jan shkrehur m shum predha q kan kaluar npr
xham, sht e nevojshme t caktohet renditja e shkrehjes s tyre. Kjo sht mjaft e
thjesht. Pra, shtrirja e vijave radiale t shkrehjes s par nuk sht e kufizuar me asgj,
prve me skajet e xhamit. do shkrehje tjetr sht e kufizuar me vijat ekzistuese
radiale dhe koncentrike t thyerjes.
Prve ksaj q u tha, mund t caktohet drejtimi nga i cili ka vepruar fuqia
mekanike mbi xhamin. Nse vshtrohen copt e xhamit t thyer, n tehet e tij do t
vrehen vija brinjore, q nga njra an jan vertikale me skajin e xhamit, dhe ngadal
shtrihen dhe bhen vertikale me skajin tjetr t xhamit. Ato vija quhen vija konhoidale.
N baz t tyre caktohet edhe drejtimi i veprimit t forcs mbi xhamin. N ann e
thyerjeve radiale, vijat konhoidale jan vertikale me skajin e xhamit n ann e kundrt t
drejtimit prej nga ka vepruar forca n xham, kurse tek thyerjet koncentrike, vijat
konhoidale jan vertikale me ann e drejtimit nga i cili ka vepruar forca mbi xham. N
baz t ksaj q u tha, mund t caktohet edhe e cila sht ana e brendshme, dhe cila
sht ana e jashtme e xhamit. Gjithashtu, ana e brendshme dhe e jashtme mund t
caktohen n baz t pluhurit dhe t ndyrsirs q sht specifike pr ann e jashtme t
xhamit.
Duhet thn edhe kt se mbi xhamin prve forcs mekanike mund t veproj
edhe forca e energjis s nxehtsis, p.sh. n rastin e zjarreve. Ather ana e brendshme
e xhamit zakonisht sht me bloz, kurse n skajet e thyerjeve nuk ka linja konhoidale.
Dhe n fund duhet thn se si duket formsimi procesor juridik i gjurmve:
1) pamja dhe pozita e xhamit t thyer duhet t fotografohet hollsisht me
proporcion;
2) duhet pasur kujdes q t mos dmtohen xhamat me rastin e grumbullimit,
prandaj do pjes duhet t merret dhe t paketohet ndaras;
3) pjest e xhamit t dritares mblidhen ashtu q shnohet ana e brendshme dhe e
jashtme e xhamave;
4) pjest e xhamit q ende gjenden n korniz duhet t sigurohen ashtu q t
drgohen n ekspertim bashk me kornizn;
5) dmtimet e reja t krijuara me rastin e ekzaminimit t vendit t ngjarjes duhet
t ceken, t shnohen dhe t konstatohen n procesverbal;
6) xhami duhet t paketohet ashtu q t shmanget do prekje me siprfaqet q
mund t shkaktojn dmtime gjat transportit.
Identifikimi i xhamit bhet me an t renditjes morfologjike t pjesve n trsi
sikur renditja e mozaikut, pastaj me an t analizave fiziko kimike dhe me caktimin e
dendsis s pjesve t imta t xhamit.
Jovanoviq, fq. 73 76.
Maksimoviq, 2000., fq. 386 388.
Basariq, Vejzagiq, fq. 146 148.

Vijat konhoidale

Paraqitja e thyerjeve n xham

Renditja e shkrehjeve

6. Ekspertizat biologjike
(gjurmt me origjin njerzore, shtazore dhe bimore)
Ekzaminimi i suksesshm kriminalistik krkon grumbullimin dhe sigurimin e
drejt t gjurmve materiale, si dhe t atyre q jan me origjin biologjike. Me t drejt
konstaton edhe A.Nack, se n saje t kriminalistiks, t zhvillimit t saj dhe t
perfeksionimit t metodave, pastaj t grshetimit me metodat e shkencave natyrore,
ekspertt mund t flasin pr shpeshtsin dhe mnyrn e paraqitjes s gjurmve n
vendin e ngjarjes. N kt aspekt rndsi t jashtzakonshme ka interpretimi i gjurmve
t gjakut, t fijeve t, t qimeve dhe t gjurmve t tjera me origjin biologjike q jan t
prshtatshme pr analizn ADN. Gjurmt biologjike prfitojn nga rndsia me
aplikimin revolucionar t identifikimit me an t ADN-s, e cila, mund t thuhet lirisht se
n fund t shekullit XX sht e barabart me rndsin e aplikimit t daktiloskopis nga
fundi i shekullit XIX dhe fillimi i shekullit XX. ADN sht izoluar me sukses nga gjaku
dhe qelizat e gjakut, sperma dhe qelizat e fars, indet dhe organet, eshtrat dhe dhmbt,
flokt, thonjt dhe djersa. Pra, gjurmt q jan t prshtatshme pr analizn ADN

paraqesin strukturat qelizore n t cilat ekziston brthama, q prfaqsohet me

kromozome q jan barts t ADN-s. Meqense ADN-ja qelizore ose molekulare sht
pikrisht ADN-ja e kromozomeve, para do kohsh sht veuar edhe ADN-ja nga
mitohondria, e ashtuquajtura ADN mitohondrike (mtADN), dhe sht e mundur n baz
t saj t analizohet mtADN nga qimja dhe nga rrnja e saj, gj q mund ta ilustroj e
dhna q n SHBA sht br analiza e ADN-s s qimes s gjetur thell n fytin e
viktims dhe e cila paraqet provn m t rndsishme n aktgjykimin pr vrasje. Prve
ksaj , mundsia e veimit t ADN-s sot krkon vetm ekzistimin e gjurms biologjike.
Pra, nuk sht e rndsishme se a sht br bartja e materialit biologjik nga kryesi tek
viktima, ose nga kryesi ose viktima n vendin e ngjarjes, ose nga vendi i ngjarjes ose
sendi n kryesin ose viktimn, me ka mund t provohet kontakti dhe prania n vendin e
caktuar t subjekteve t cekura. Gjithashtu, sht e mundur se ka ndodhur bartja e
materialeve biologjike nga vendi n sendet e caktuara q jan shfrytzuar me rastin e
kryerjes s veprs penale, dhe si t tilla tek kryesi drejtprdrejt kan ln gjurm
biologjike. Gjetja e ADN-s n ndonj gjurm biologjike sht vetm prov e kontaktit
t mundshm t ndonj personi me vendin, sendin ose gjurmn. Sot gjurmt biologjike
mund t imputohen, gj q duhet pasur parasysh. Pra, prve gjetjes s ADN-s duhet t
marr edhe gjurm t tjera mbshtetse. S kndejmi, roli i mjekoligjorit dhe i
kriminalistit n raste t tilla sht q t gjenden me koh dhe t ekzaminohen
profesionalisht gjurmt biologjike, n mnyr q t shfrytzohen pr identifikimin e
veglave ose t mjeteve me t cilat sht br lndimi, kryesi , dhe kualifikimi i vet
veprs.
6.1. Gjurmt e gjakut
Gjurmt e gjakut n hulumtimin e delikteve t gjakut dhe t atyre seksuale
paraqesin me siguri gjurmt m t rndsishme. Ato, mund t thuhet jan nj nnshkrim
tipik i kryesit t veprs penale, dhe mundsojn rikonstruksionin mendor t dinamiks s
ngjarjes, si rrall ndonj gjurm, dhe mundsojn identifikimin e kryesit t veprs penale,
ose provojn pafajsin e t dyshuarit.
Gjaku sht lng trupor q qarkullon prmes enve t gjakut dhe paraqet sistemin
themelor t bartjes s oksigjenit dhe t prbrjeve ushqimore n organizm. Ai sht nj
przierje mjaft komplekse e llojeve t ndryshme t qelizave dhe t plazms s gjakut.
Qelizat jan eritrocitet (rruazat e kuqe t gjakut), leukocitet (rruazat e bardha t gjakut)
dhe trombocitet (pllakzat e gjakut). Qelizat prbjn 45% t vllimit t gjakut. Sasia e
prgjithshme e gjakut n organizmin e njeriut sht 1/13 e peshs s tij, ka do t thot
se njeriu q peshon 70 kg ka rreth 5,3 litra gjak.
Trombocitet n siprfaqen e vet bartin molekula t renditura t antigjenit, q
kushtzojn prkatsin e ndonj grupi t gjakut. Grupet e gjakut paraqesin
karakteristika t pandryshueshme biologjike q sipas ligjeve t Mendelevit, faktorve t
trashgimis, me an t gjeneve barten nga gjenerata n gjenerat. Pikrisht n baz t
ktij parimi grupet e gjakut ndahen n mnyra t ndryshme. sht e njohur se qysh n
fillim t shekullit t kaluar, m saktsisht me 1901 dr. Karl Landsteiner ka zbuluar se
gjaku mund t grupohet n disa kategori, t cilat i ka paraqitur si A, B, dhe O. Sipas
Lansteinerit, grupi i par sht 0, dhe ka cilsin q serumi i tij ti aglutinoj eritrocitet e
grupeve t tjera (eritrocitet e atij grupi nuk i aglutinon normalisht asnj serum i grupeve
t tjera). Aglutinimi sht proces n t cilin antigjent si pjes t membrans s qelizave

t eritrociteve, reagojn me antitrupa specifik qelizat e t cilave participojn n reaksion.

Grupi tjetr sipas Landsteinerit tani grupi A, ka cilsin q serumi i tij i aglutinon
eritrocitet e grupit t tret tani t grupit B. Eritrocitet e ktij grupi t tret B, i
aglutinojn serumet e grupit t par dhe t dyt, prkatsisht t grupit O dhe A.
Bashkpuntort e Landsteinerit Decastello dhe Strulli, m 1902 e kan prshkruar
grupin AB, e kt pavarsisht prej tyre e kan br edhe Jansky m 1906 dhe Moss m
1910. Serumi i grupit AB nuk e aglutinon normalisht gjakun e asnj grupit tjetr, kurse
eritrocitet e ktij grupi i aglutinojn serumet e t gjitha grupeve t tjera t gjakut. Pra,
sistemi m i njohur i grupeve t gjakut, sistemi ABO, bazohet n antigjent dhe
antitrupat, dhe paraqet dukurin serologjike. Komisioni i Higjiens i Shoqris s
Popujve e ka miratuar m 1928 prdorimin e nomenklaturs s cekur t grupeve t
gjakut.
N baz t pranis s anglutinogjenve A dhe B n eritrocite dhe t
izoaglutininit a dhe n plazmn e gjakut, t gjith personat mund t ndahen n katr
grupe t gjakut: A, B, AB dhe O. Sipas t dhnave pr regjionin e ish Jugosllavis, grupi
A prfaqsohet me 43% t popullats, grupi B 16%, grupi AB 7% dhe grupi O 34%.
Hulumtimet m t reja mbi prfaqsimin e grupeve t gjakut nuk jan br , si n B e H,
ashtu as n regjion. Ndrkaq, n prmasat botrore shmangiet jan t vogla. Prve
grupeve t cekura t gjakut, qysh m 1911 Hirszfeld dhe Dungern kan zbuluar
nngrupet e grupit A, dhe i kan shnuar si A1 dhe A2 , prkatsisht A1B dhe A2B. Me
hulumtimet e mtejshme jan zbuluar nngrupe t reja A3 , A4 (Am), Ao, Ag, pastaj nn
grupet e grupit B Bm, B3 , Bx , Bg , si dhe sistemet e tjera Rh (esus), Ss, Kk (Kelli),
Duffy, Pp, Lewis, Hp, Gm markert, markert enzimor t lidhur me eritrocitet: PGM;
SEP, ADA.
Grupet e gjakut pr do person kan karakteristikat e veta individuale.
Karakteristikat individuale t grupeve t gjakut paraqesin:
1) sistemet e grupeve t gjakut;
2) izoenzimet e eritrociteve;
3) sistemet e grupeve t serumit;
4) variantet e hemoglobins;
5) sistemi HLA.
Enzimet (fermentt) jan proteina q jan gjetur tek t gjith organizmat e gjall. Shum enzime
t njohura kan vetm formn e vetme n qeliz, ato forma nuk jan t njjta pr do person, pr shkak t
gjeneve t ndryshme, dhe jan t prfaqsuara n forma t ndryshme. Enzimet q kan forma t tilla t
ndryshme quhen izoenzime. N disa raste, izoenzimet jan t njjta pr t gjith, por nuk kan marker
gjenetik. Ndarja e shum izoenzimeve t ndryshme bhet me an t elektroforezs.
N serum ekzistojn proteina t shumta q tregojn lloje t njjta t varianteve trashguese tek
njerzit e ndryshm, kshtu q kjo sht e dukshme n grupet e gjakut dhe n izoenzimet e kuqe. Njerzit e
ndryshm kan forma t ndryshme t atyre proteinave. Gjithashtu, serumi paraqet njrn nga
karakteristikat individuale.
Hemoglobina paraqet proteinin kryesor n eritrocite. Ai u jep eritrociteve ngjyrn e kuqe.
Hemoglobina sht protein barts i oksigjenit (i ashtuquajtur transporter i oksigjenit).
HLA sht sistem i indit t kompatibilitetit, ose t identitetit t indit, dhe gjendet n t gjitha
qelizat dhe indet. N t vrtet fjala sht pr antigjenin human leukocit. Sistemi HLA ka gjendur n
praktikn forenzike vend t rndsishm n probabilitetin e prcaktimit t atsis dhe t veorive t tjera
trashguese.

Gjurmt e gjakut mund t jen t ndryshme, si pr nga pamja e vet, ashtu edhe pr
nga forma, gj q varet nga mnyra dhe vendi i lndimit. Gjithher me rastin e
ekzaminimit kriminalistik t delikteve t gjakut dhe t atyre seksuale parashtrohet pyetja:

ku duhet t krkohen gjurmt e gjakut? Prgjigje n kt pyetje mund t jet shum e

prgjithsuar, dhe n baz t koncepcioneve t prgjithshme duhet t jepen edhe
prgjigjet n pyetjen e parashtruar pas kontrollit t vet vendit t ngjarjes dhe t
dinamiks s lndimit. N kt vshtrim mund t thuhet se gjurmt e gjakut mund t
gjenden n vendin e ngjarjes, n viktimn, kryesin, vegln dhe mjetin, tek dshmitart
ose personat e sendet e tjera. N baz t gjurmve t shprehura t gjakut sht e mundur
t bhet rikonstruksioni mendor i ngjarjes, dhe t orientohet hetimi n drejtim t caktuar.
Pr klasifikimin e gjurmve t gjakut flitet shum, por teoriticient m s teprmi
e pranojn klasifikimin sipas Popovit, sipas t cilit mnyrat e formimit t gjurmve t
gjakut mund t jen:
- direkte dhe
- indirekte.
Gjurmt direkte t gjakut formohen:
- me derdhje prgjat trupit n rrethin - gjaku gjithmon derdhet drejt t toks
e udhhequr nga gravitacioni i toks, dhe kshtu sht e mundur t konkludohet n t
ciln pozit ka qen trupi me rastin e lndimit; gjurmt e derdhjes nuk jan gjithher t
qarta dhe t pastra, sepse n disa raste sht e mundur q i lnduari nga pakujdesia ose
pa qllim ti shlyej ose lyej gjurmt. Gjithmon duhet pasur parasysh se para se t
ndrmerret fardo veprimi mbi trupin e vdekur (kontrolli, larja, heqja e rrobave etj. nga
trupi i vdekur, q duhet t bhet n prani edhe t mjekoligjorit), sht e nevojshme t
vrehet dhe fiksohet gjurma e derdhjes s gjakut pa marr parasysh qartsin e saj.
Kujdes t veant krkojn rastet e t ashtuquajturit kryqzimit t gjurmve t
gjakut. Fjala sht pr llojin e gjurmve t gjakut q formohen me derdhje dhe n vend
t par vejn n dukje distancn kohore t formimit t gjurmve, se i lnduari ka derdhur
gjak pr nj koh t gjat dhe se n rastin e ekzistimit t dy plagve gjurma e derdhjes
nga njra plag kryqzohet me gjurmn e plags tjetr, gj q v n dukje se plaga e dyt
sht shkaktuar pas plags s par dhe se i lnduari ka qen n pozit tjetr.
- me lagien e rrobave - nse rrobat jan n trup, kurse plaga nn rroba, ather
gjaku do ti lag rrobat, dhe prhapja e tij npr rroba do t varet nga pozita e trupit: nse
trupi sht n pozit horizontale, gjaku n form t rrethit do t prhapet npr
plhur, e nse sht n pozit t drejt, gjaku do t derdhet n form t trekndshit.
Lidhur me kt q u tha duhet cekur se nse sht fjala pr plagn e shkaktuar n
pjesn e eprme t trupit q sht e mbuluar me rroba t cilat jan t plqyera pr trup
(kraharori, barku, pjesa e eprme e dors ose e kmbs), gjaku prhapet n hapsirn
midis plags dhe rrobave duke i njomur rrobat. Gjaku nga fytyra dhe qafa derdhet n vija
t lehta, nse viktima sht n pozit t drejt deri te rroba e veshur, dhe pastaj
absrobohet n rroba. Drejtimi i prhapjes s gjakut n rroba varet nga qndrimi dhe
pozita si dhe nga lvizja ose pushimi i viktims. Nse viktima qndron ose ecn, gjaku
prshkohet prmes rrobave n form t trekndshit q prhapet teposht. Tek ndryshimi
i pozits ndryshon edhe forma dhe rruga e derdhjes s gjakut. Nse i lnduari rrzohet
pas lndimit, ather pr shkak t derdhjes s gjakut nga plaga do t bhet prshkimi i
gjakut n mnyr t barabart n form t rrethit npr rroba. Pastaj, forma e tret e
absorbimit ose e prshkimit t rrobave paraqitet ather kur pas ndonj kohe viktima
rrzohet n truall. Pr shkak t pozits s qndrimit gjaku derdhet prgjat tekstilit n
form t trekndshit, me rnie n dysheme, nga plaga gjaku prhapet n mnyr t
barabart n form t rrethit n maj t trekndshit.

- grumbullimi n pellg t gjakut - varet n rend t par nga sasia e gjakderdhjes,

karakteristikat e bazs pr thithje t gjakut (asfalti, dyshemeja e drunjt, toka e fort ose
e shkrift), siprfaqja e bazs (e lmuar, e vrazhd, e parregullt), siprfaqja e bazs (e
pjerrt ose horizontale), raporti i burimit t derdhjes s gjakut me bazn. Pellgu i gjakut
mund t krijohet vetm nse trupi i mbshtetur n baz pushon gjat kohs s
gjakderdhjes. Pamja e pellgut t gjakut n siprfaqe t pjerrt do t orientohet leht
teposht n vshtrim t veprimit t gravitacionit t toks. Me rastin e fiksimit
kriminalistik teknik t bazs pellgu i gjakut sht e nevojshme t fotografohet, t
prshkruhet siprfaqja dhe baza, pastaj t maten dimensionet (proporcioni) e pellgut t
gjakut dhe trashsia e tij dhe veanrisht thellsia e tij dhe t prqendrohet vmendja n
skajet e pellgut (a ka fshirje).
- me an t rnies - me pikje dhe sprkatje t gjakut nga largsia paraqiten
gjurmt n form t pikave dhe t strpikve; me vshtrimin e pikave t gjakut sht e
mundur n baz t dukjes s tyre t konstatohet se viktima a ka qndruar ose ka lvizur,
nga e cila largsi ka pikuar gjaku; n deshifrimin e gjurmve t pikave t gjakut rol t
rndsishm ka edhe siprfaqja n t ciln ka rn gjaku: a sht e lmuar ose e vrazhd,
a sht e pjerrt ose pingule; nga lartsia e vogl pikat e gjakut do t ken formn e
rrumbullakt, kurse me rritjen e largsis, pikat e gjakut prve forms s rrumbullakt
do t marrin edhe formn e yllit, formn e rrudht n skaje, e cila, me rritjen e lartsis
do t rritet gjithashtu duke krijuar t ashtuquajturat satelite; n situatat kur pika bie n
siprfaqe t pjerrt, ajo zgjatet n drejtim t tatpjets s siprfaqes e trhequr nga
gravitacioni i toks; kur personi i lnduar gjakderdhs sht n lvizje, ekzistojn dy
situata: kur njeriu sht n lvizje, kurse dora me t ciln lviz sht e kthyer prpara dhe
mbahet me dorn tjetr, dhe e dyta, kur njeriu sht n lvizje, kurse dora me t ciln
lviz sht e kthyer mbrapa. Me rastin e lvizjes gjurma e gjakut do t varet edhe nga
shpejtsia, kshtu q sa m e madhe q t jet shpejtsia, gjurma sht m e zgjatur.
Me rastin e rnies s piks s gjakut mund t prcaktohet orientimisht se nga e
cila lartsi ka rn pika e gjakut. S kndejmi sht e domosdoshme njohja e mekanizmit
t formimit t gjurmve t gjakut. Forma e gjurms s gjakut do t varet nga lartsia nga
e cila ka rn gjaku dhe nga gjendja e lnsit t gjurms, a ka pushuar ose ka lvizur, si
dhe nga baza n t ciln ka rn gjaku. Globalisht, gjurmt e gjakut n form t pikave
n siprfaqe t rrafsht t lmuar deri n 50 cm nuk kan skaje t dhmbzuara, kurse
prej 50 deri 80 cm kan, si dhe dukurin e t ashtuquajturave pikave sekondare. Gjurma
e gjakut n form t piks nse bie n siprfaqe t lmuar dhe m pak t vrazhd t
pozits horizontale, nga lartsia prej 10 15 cm, do t ket formn e rrumbullakt t
diametrit rreth 1 cm dhe t rrafsht gati n t gjitha skajet. Mirpo, rnia e t njjts pik
n siprfaqe mjaft t vrazhd nga e njjta lartsi do t ket formn sikur t kishte rn
nga nj lartsi m e madhe. Me rastin e rnies nga lartsia prej 40 -50 cm, diametri i piks
sht 1 - 1,5 cm, kurse tek lartsit m t mdha prafrsisht 1, 5 deri 2 m, diametri
rritet n 1,5 2 cm. N rastet e tilla skajet e gjurms marrin s pari skaje t
dhmbzuara, e sa m shum q t rritet lartsia marrin edhe forma rrezore, kshtu q
rreth gjurms paraqiten gjurm t imta nga sprkatja (satelitt). Nse gjurma e gjakut
bie nga trupi i njeriut q lviz ngadal, ather gjurma n siprfaqen e rrafsht do t jet
n form t dardhs, e nse trupi lviz m shpejt, gjurma n baz shprndahet n pika t
imta. N mnyr q n vendin e ngjarjes t caktohet lartsia relative nga e cila ka rn
pika, duhet theksuar rndsin e eksperimentit me stilografin, q e ka paraqitur S.Gorkiq.

N kt vshtrim, me qllim t orientimit, pikohen disa pika t ngjyrs nga stilografi n

bazn ku gjendet njolla nga pika e gjakut, pr t ciln prcaktohet lartsia e rnies. Kur t
fitohet forma e njolls nga ngjyra q pr nga forma e njolls i prgjigjet piks
kontestuese, lartsis nga e cila sht lshuar pika duhet ti shtohet 1/5 nga lartsia e
matur, dhe fitohet prafrsisht lartsia nga e cila ka rn pika. Rndsia e ktij
eksperimenti sht q orientimisht t caktohet a sht formuar njolla me an t pikimit
t gjakut nga zona e koks, nga lartsia e shuplakave t dors, ose nga ndonj lartsi
edhe m e vogl, p.sh. nga lartsia e gilcave, kofshve etj.
Me rastin e rnies n siprfaqe t pjerrt, ather gjurma pr shkak t veprimit t
gravitacionit t toks zgjerohet n drejtim t pjerrtsis dhe ka vllim m t madh n
ann e poshtme t bazs. Varsisht nga lartsia e bazs dhe e pjerrtsis s saj derdhja e
pikave ka form t ndryshme. Pika e gjakut q bie n siprfaqe t pjerrt ka form t
zgjatur me pjesn fillestare t shtrir n form pak a shum t rrumbullakt, kurse n
ann e kundrt pjesa e dyt sht e parregullt dhe mund t ndrtohet nga vazhdimet
dhmbzore ose n form t zgjatimeve, q varsisht nga kndi i pikjes, cilsit e
siprfaqes dhe lartsia e rnies mund t jet edhe e ndrprer. Forma e njollave t gjakut
t krijuara me an t pikjes kur objekti gjakderdhs sht n lvizje duket ashtu q
pjesa e parme e njolls sht e rrumbullakt dhe pr shkak t forcs s inercionit zgjatet,
kurse pjesa e kundrt sht e dhmbzuar dhe njolla merr pamjen e shputs s arushs.
Do t thot, sa m e shpejt q t jet lvizja, edhe njolla zgjatet m tepr. N praktik
imponohet dilema si t zgjidhet shtja e orientimit t lvizjes s personit t lnduar.
Prgjigjen praktike e jep S. Gorkiq, i cili v n dukje se nuk duhet t nxirret leht
konkluzioni n baz t pamjes s nj, dy e madje edhe t tri pikave. Konkuzioni mbi
lvizjen relative t personit jepet vetm nse ekzistojn m shum pika dhe n baz t
zgjatimeve n t njjtin drejtim t atyre pikave. Mirpo, nse pjesa m e vogl e pikave
sht e orientuar n drejtim t kundrt, nga shumica e pikave, si drejtim relevant i sigurt
merret ai kah sht orientuar numri m i madh i pikave.
Sa u prket sprkatjeve, ato paraqiten me sprkatjen e gjakut n lartsi ose anash.
Gjaku n kt rast shtytet, hidhet me m shum ose m pak fuqi. Edhe ktu vlejn ligjet
e balistiks, si edhe tek rrugtimi i predhs, q pr shkak t veprimit t gravitacionit t
toks, pika e hedhur n momentin e caktuar nuk mund t ngritet m, ose t jet
horizontale n lvizje, kshtu q kthehet kah toka. Varsisht nga mnyra e formimit,
sprkatjet n vendin e ngjarjes mund t ken forma t ndryshme dhe ndahen n t
vogla, t mesme dhe t mdha). T mesmet formohen m s shpeshti me lvizjen e pjess
s prgjakur t trupit ose t sendit, si dhe me gjakderdhjen arteriale. N rastin e
paraqitjes s sprkatjes jan t mundshme situata t ndryshme:
me lvizje t dors npr plafon, mur, mobile ose dysheme;
me lvizjen e spats, t shkopit, duke shkaktuar t rna n kok njollat e
zgjatura t forms s shishes, t shputs s arushs, npr plafon, mure, shpin
dhe kok t kryesit;
me rastin e gjakderdhjes artierale gjaku lshohet n vrushkuj me presion, dhe
n form t parabols arrijn deri te muri dhe i ln sprkatjet:
me rastin e prerjes sprkatjet n pasqyr, n rrethin, n t lnduarin, n
dysheme.
Sprkatjet e gjakut praktikisht nuk lindin nga rnia e par me send t
prshtatshm t topitur t fort, por lindin me qarjen e ashtit t kafks pr shkak t disa

rnive t prsritura n t njjtin vend, ashtu q bhet dmtimi i enve t gjakut q jan
t mbrojtura me mbules t kafks. Renditje karakteristike kan sprkatjet e gjakut nga
arteriet e prera ose t shkputura. Pasi q gjaku arterial i pomps s zemrs sht nn
presion, do rrahje e zemrs nga arteria e hapur do t nxjerr nj vrushkull n form t
parabols, dhe n mur, nse sht fjala pr lokal t mbyllur ose t hapur, e muri sht n
afrsi, do t mbesin sprkatjet e renditura n lakore. Nga pozita e sprkatjeve t tilla
mund t konkludohet pr pozitn, qndrimin dhe lvizjen e t lnduarit. Gjithashtu,
sprkatjet e shumta jan ato q vijn nga plagt e ndryshme nga prerja e qafs. N
aspektin kriminalistik sht e rndsishme q, nse gjendet nj numr m i madh i
sprkatjeve n pasqyr, kjo mund t flas pr vetvrasjen. Gjithashtu, sprkatjet mjaft
t shumta mund t lindin me an t shkeljes n pellgun e gjakut. Me kt rast sht e
nevojshme t konstatohet se prve pellgut a ka shenja t sendeve dhe t objekteve q
kan prekur at pellg. Tek armt e zjarrit sht e rndsishme q me rastin e shkrehjes
nga afrsia gjurmt e gjakut mund t przihen me tru, me flok, me fragmente t
eshtrave dhe me mbetje t tjera t indeve q mund t gjenden n drejtim t shkrehjes.
- gjurmt e bartura me an t prekjes - fjala sht pr shenjat dhe fshirjet.
Rndsia kriminalistike e shenjave t prgjakura t gishtrinjve dhe t
shuplakave, q n praktik jan mjaft t rralla, pasqyrohet n mundsin e
individualizimit, kurse gjetja e tyre sht e vshtirsuar nga ngjyrat e errta t interierit
ose t eksterierit, d.m.th. n siprfaqe t errta. Shenjat mund t vijn nga viktima,
kryesi dhe nga personat e tret. M s shpeshti nga personat e tret vijn shenjat e
shputave, me rastin e shkeljes n pellgun e gjakut. N baz t shenjave t prgjakura t
shputave q m s shpeshti formohen me shkelje n pellgun e gjakut, nse prjashtohet
q shenjat e shputave i takojn personit t tret q sht gjendur n vendin e ngjarjes,
sht e mundur t vlersohet: drejtimi i lvizjes s kryesit, lvizja e kryesit, lartsia e
prafrt e ekzekutuesit, sipas mbathjeve edhe gjinia e kryesit, megjithse sot shpesh
mbahen mbathje universale, me karakteristika t prgjithshme dhe individuale t
mbathjeve. Sipas M. Milosavjleviq, gjurmt m t shpeshta n form t shenjave t
prgjakura t gishtrinjve dhe t shuplakave t dors mund t mbeten n pjes t letrs,
n lecka, n araf, faculet, peshqir etj. Shenjat e prgjakura t gishtrinjve dhe t
shuplaks n rastet m t shpeshta jan t paplota dhe t paqarta, dhe shum rrall
mund t gjenden t plota ose t pamjes s prafrt si format e shenjave latente q mund
t nxiten me rastin e puns s teknikut kriminalistik. Shenjat e prgjakura prve pr
rikonstruksion mund t jen t rndsishme pr zbulimin e kryesit. Pak sht e
besueshme se shenjat e prgjakura t gishtrinjve p.sh., n ndrprersin e drits, do t
jen t viktims, nse sht fjala pr vrasje. Ather mjekoligjori duhet t jap
konstatimin q do t prjashtonte lvizjen e t vrarit pas shkaktimit t lndimit,
prkatsisht t konstatoj edhe prgjakjen ose jo, t t vrarit.
Fshirjet jan gjurm t gjakut q mbesin me fshirjen ose trheqjen e rastsishme
t pjess s prgjakur t trupit ose t sendit npr pjesn tjetr t trupit ose t sendit.
Kan form t padrejt dhe rndsia kriminalistike e tyre sht m e vogl se tek shenjat.
Rndsia kriminalistike e fshirjeve pasqyrohet n faktin q mund t gjenden n ant e
brendshme t gjepave t t dyshuarit, n mjete t ekzekutimit, n faculet, dhe kjo
indikon se atje sht ln dora e prgjakur ose mjeti i ekzekutimit; n pulln e setrs ose
n rrethinn e saj gj q mund t indikoj se pronari ka pasur gishtrinj t prgjakur.
Fshirjet n pjesn e prapme t kpucve dhe t orapve t viktims vejn n dukje se

viktima sht trhequr, ose dikush me duar t prgjakura e ka trhequr pr kmbsh etj.
Karakteristika e fshirjeve shprehet n parregullsin e tyre dhe prfshirjen vetm t
pjesve siprfaqsore t sendit t njollosur.
Gjurmt indirekte t gjakut gjenden kur sendet e kontaminuara lahen me uj, dhe
mbetjet e gjakut mund t gjenden n uj t bartura nga sendi ose trupi q ka qen i
prfshir me gjak.
N disa raste kur sht prdorur arma e zjarrit, gjurmt e gjakut mund t indikojn
n raportin e pozicionit t kryesit q e ka prdorur armn e zjarrit dhe t viktims.
Me rastin e gjetjes s gjurmve t gjakut kriminalisti dhe mjekoligjori nuk bn t
nisen nga paracaktimi se n mnyr eksplicite sht fjala pr gjurm t gjakut. Sipas
shum autorve, shtjet lidhur me gjurmt e gjakut q duhet t prshkruhen dallohen
shum pak prej autorit n autor. Kryesisht dallimi sillet nga prgjithsimi ose nxjerrja e
nnpyetjeve nga pyetjet e prgjithshme. S kndejmi, sht e nevojshme t parashtrohen
kto pyetje, t cilat n mnyrn m adekuate i ka sistematizuar S. Gorkiq:
a) a sht fjala pr gjurm gjaku?
b) a sht fjala pr gjakun e njeriut ose t kafshve?
c) cilit grup t gjakut i takon gjaku?
d) a vjen gjaku nga organi seksual femror?
e) a vjen gjaku nga hunda , goja, mushkrit, lukthi, hemoroidet?
f) a sht gjaku me origjin nga i porsalinduri?
g) a sht gjaku i mashkullit ose i femrs?
h) a vjen gjaku nga vena ose arteria?
i) sa sht njolla e gjakut e vjetr?
j) sa sht sasia e gjakut t derdhur?
k) a ka far shtesash t indeve t tjera ?
Prgjigjet n pyetet e parashtruara do ti japin ekspertt e biologjis n laborator,
por interes permanent i ktij punimi sht prgjigja n pyetjen e par: a sht fjala pr
gjurm gjaku? S kndejmi tekniku kriminalistik me rastin e kryerjes s kqyrjes duhet
ti bj ekzaminimet preliminare. Kto ekzaminime bhen me an t metodave t
ndryshme, me t cilat sht e nevojshme t manipulohet me kujdes. Arsye pr kt jan
shprehjet e ndryshme si n shndet, ashtu edhe n material q u nnshtrohen ktyre
reagensve. N kt vshtrim duhet thn se testi i benzidins sht kancerogjen, se me
aplikimin e testit luminologjik shkatrrohen shum faktor t nevojshm pr
identifikimin e gjakut dhe sht e nevojshme puna me syze mbrojtse n mnyr q t
mos dmtohen syt. Duhet thn edhe se veori e prgjithshme e testeve preliminare
sht mundsia e rezultatit pozitiv, por edhe e rezultatit t rrejshm pozitiv n reaksion
me kategori t caktuara t perimeve, n radh t par t atyre q prmbajn klorofil. Pra,
testet preliminare mund t jen:
b) Testi i gvajakut n filxhanin e porcelanit derdhen disa pika t tinkturs s
gvajakut dhe disa pik t vajit t ozonuar t terpentins s ngjyrs s verdh (q ka
mbetur n diell), pastaj shtohet nj pik n uj t destiluar t materies s zhytur q duhet
t ekzaminohet. Przierja merr ngjyr t kaltr nse n materie gjendet gjaku. Pra,
reaksioni mbshtetet n faktin q tinktura e gvajakut n prani t terpentins dhe t
gjakut ngjyroset n t kaltr. Reaksioni i rrejshm pozitiv fitohet me an t ktij testi n
rrobat me materie q prmbajn okside t fuqishme dhe peroksidaze bimore.

c) Testi i benzidins - n shishen prej 5 ml shkrihet benzidina n alkool deri n

ngopje dhe shtohen disa pika t acidit t uthulls s akullt. Nj gram i benzidins
pluhur nxehet ngadal dhe przihet me 10 ml acid t ufulls s akullt, kurse si reagens
tjetr prgatiten 3 5% solucion t peroksidit t hidrogjenit. Prova zhvillohet ashtu q
n nj pjes e filtrit t letrs palohet n t katrtn e siprfaqes paraprake dhe me an t
kndit t filtrit t letrs frkohet ngadal njolla e dyshimt. Pas ksaj, letra shpaloset n
vendin e kontaktit dhe pikohet me 1- 2 pika t solucionit t benzidinit, e pas ksaj me
2 -3 pika t peroksidit t hidrogjenit. Nse njolla sht nga gjaku, pas shtess s
peroksidit paraqitet ngjyra intensive e errt n t kaltr. N prani t gjakut, ngjyra e
kaltr paraqitet pr disa sekonda, m s voni, e nse paraqitet m von ose nuk paraqitet,
kjo sht shenj se nuk sht fjala pr gjakun. Mirpo, kjo metod mund t shfaq
reaksionin pozitiv edhe n raport me lngun e domates s freskt, lngun e patates, t
gjelbrimit bimor, t tharms etj. Pasi q sht konstatuar se benzidina sht
kancoregjene, prej vitit 1974 aplikohet sinteza e reagensit t tetrametil benzidins, si
reagens pr spot teste.
d) Fenolftaleini (reagensi i Kastle Mayerit) - testi zbatohet n at mnyr q
n shkopin me pambuk t njomur n tretjen fiziologjike frkohet njolla e dyshimt,
pastaj n maje pikohet nj pik fenolftaleini, e pastaj nj pik me 3% t peroksidit t
hidrogjenit. N rast t reaksionit pozitiv pambuku do t marr ngjyr trndafili t kuqe
brenda 15 sekondash. Mirpo, gjithashtu edhe ky test mund t jap reaksion pozitiv me
disa lloje perimesh, si jan patatja ose reni.
e) Leukomalahiti i gjelbr (LMG) veprimi sht i ngjashm si n rastin e
mparshm, por q pritet ndryshimi i ngjyrs n t gjelbr t kaltr.
f) Ortotolidini (kimikisht e ngjashme me metodn e benzidins) testi sht
shum i ndjeshm, me reaksionin pozitiv konsiderohet paraqitja e ngjyrs s kaltr,
gjithashtu, sipas disa autorve ekziston mundsia e smurjeve kancerogjene.
g) Luminol (testi Luminol sht potencialisht i rrezikshm pr shndet, dhe
sht vshtir t dokumentohet mir, kurse me rastin e puns me luminol sht e
nevojshme t shfrytzohet mbrojtja e fytyrs). Testi luminol shfrytzohet n errsir.
Kur sprkatet me luminol sendi n t ciln supozohet se ka gjak, prafrsisht pr 15
minuta do t paraqitet reaksioni n form t fluoreshencs s gjurms s gjakut.
Gjithashtu, rezultatin pozitiv t testit luminoli e jep me rastin e reaksionit me ngjyrat e
vajit dhe me terpentin.
h) Prova fluoreshente - zhvillohet n at mnyr q n gjurmn e ekzaminuar
vihen dy tri pika acidi t koncentruar sumporik n mnyr q t lirohet hematoprofina.
Nn llambn e kuarcit ai fluoreshon me ngjyr portokalli.
Gjurmt e gjakut kan rndsin kriminalistike q pasqyrohet n mundsit3:
3

I mendimit t ngjashm sht edhe T. J. Brigss, por ai parashtron pyetjet q kan t bjn m tepr me
ekspertimet laboratorike, n t cilat cek se sht e nevojshme t jepen prgjigjet: a ekziston gjurma e
kontaktit q e sjell n lidhje t dyshuarin me viktimn, cila sht vlera e provuar n aspektin e gjetjes s
asaj gjurme, n veshjet e t dmtuarit a ka njolla gjaku q mund t vijn nga i lnduari, e vijn nga i
dyshuari, cila sht shkalla e probabilitetit q njollat vijn nga viktima. Pra, ai shqyrton vlern provuese t
gjurmve t gjakut. Autori i ka parashtruar parimet e cekura qysh n periudhn kur nuk ka ekzistuar
identifikimi me an t ADN-s. Me qllim t identifikimit t kryesve t veprave penale t delikteve t
gjakut dhe t atyre seksuale me an t ADN-s t analizs fingerprint, analizat masive t gjakut zbatohen
lidhur me vrasjet e motivuara seksualisht, mirpo sht e mundur t kufizohen me nj numr t arsyeshm.
Me identifikimin e gjakut me an t ADN-s, kriminalistt, biologt dhe mjekoligjort kan kursyer t

a) e lokalizimit t vendit t ngjarjes;

b) t identifikimit t mjeteve t kryerjes s veprs penale;
c) t prcaktimit t lidhjes midis kryesit, viktims dhe vendit t ngjarjes;
d) t verifikimit t alibis s t dyshuarit;
e) t sigurimit t pranimit t t dyshuarit , pas prezantimit t rezultateve t
analizs dhe t ekzaminimit t gjurmve t gjakut.
Para grumbullimit, gjurmt e gjakut duhet t zbulohen. Me nj numr t madh
rastesh sht i leht botkuptimi i kriminalistit n kontaktin e par orientues me vendin e
ngjarjes se do gj sht e qart dhe se t gjitha gjurmt mund t vrehen leht. N
krkimin e vendit t ngjarjes dhe n zbulimin e gjurmve t gjakut, prve teknikut
kriminalist duhet t marr pjes mjekoligjori. Duhet pasur parasysh se mjekoligjori n
raport me mjekt e disa specializimeve t tjera ka m shum njohuri dhe mjaft prvoj
q t jet kompetent ti kryej kto veprime. Hulumtimi i vendit t ngjarjes pr t gjetur
gjurmt e gjakut bhet n at vshtrim, kur supozohet se kryersi ka br mnjanimin e
gjurmve t gjakut. Prandaj, duhet thn se gjurmt e gjakut mund t krkohen n vendin
e ngjarjes n hapsir t hapur dhe t mbyllur, n t dyshuarin, n mjetin e
ekzekutimit dhe n sendet e tjera t viktims.
N aspektin kriminalistik sht e rndsishme q me gjetjen e gjurmve t gjakut,
t konstatohen gjurmt q shpijn n motivin, n rikonstruksionin e lvizjes s viktims
dhe t kryesit, n vendin dhe mnyrn e ekzekutimit t veprs etj.
Dokumentimi i gjurmve t gjakut bhet me an t shnimit, t prshkrimit n
procesverbal, me an t skics dhe t fotografimit. S pari gjurma shnohet me shkronj
ose me numr, pastaj fotografohet n trsi si situat e prgjithshme dhe me proporcion.
Me rastin e fotografimit t pjesve t siprfaqeve q jan t ngjashme ose dallohen pak
nga ngjyra e gjakut, sht e nevojshme t shfrytzohen filtra t ndryshm n objektiv. Me
rastin e skicimit, n skicn e prgjithshme sht mir t shnohet e dhna se n ndonj
vend gjenden gjurmt e gjakut, e pastaj t punohen skica t veanta t do vendi me
gjurm gjaku, n mnyr q t fitohet e ashtuquajtura skica e gjakut. N procesverbal
shnohet vendi ku sht gjetur gjurma e gjakut, si duket gjurma e gjakut, cila sht pozita
e saj, cilat jan dimensionet, si sht shnuar.
Me rastin e grumbullimit t gjurmve t gjakut q m von do t shfrytzohen pr
analiza dhe ekspertime, duhet thn se gjurmt biologjike jan mjaft t prshtatshme pr
ndryshime pr shkak ndikimeve dhe rrethanave atmosferike. N t njjtn mnyr, i
nnshtrohen kalbjes, shkatrrimit dhe zbrthimit. S kndejmi, pr dallim nga njollat e
njoma, njollat e thara jan m rezistence ndaj ndryshimeve t tilla, e me kt do t ishin
m praktike pr ekzaminim. Me rastin e grumbullimit t gjurmve t gjakut duhet thn
se dallohet marrja e gjakut nga personat e gjall, nga trupat e vdekur, si dhe nga vendi i
ngjarjes dhe mjetet e ekzekutimit. Personave t gjall gjakun ua merr mjeku, e m s
miri do t ishte q kt ta bj tekniku ligjor medicinal nse sht n vendin e ngjarjes.
Nga trupi i vdekur gjakun e merr mjeku ligjori gjat kohs s obduksionit n mnyr q
ta drgoj pr analiz alkoolike dhe analiz toksikologjike.
Gjaku i njom nga vendi i ngjarjes przihet n epruvet me tretjen fiziologjike
dhe kshtu drgohet n analiz. Gjithashtu, nse sht fjala pr rrobat ose tekstilet n t
cilat gjendet gjaku i njom, sht e nevojshme t thahen dhe t mbshtillen n letr t
ashtuquajturit kshilldhns me ndjenjn e vet kriminaliste, sepse pr kt qllim identifikimet mund t
shfrytzojn veorit e provuara sinjifikative objektive dhe empirike.

pastr t bardh dhe t drgohen n analiz. Tekstilet thahen n temperatur natyrore me

rrymimin e natyrshm t ajrit.
Nga i dyshuari gjurmt e gjakut merren ashtu q kapela, rrobat, mbathjet i
merren menjher. Gjurmt e gjakut nga flokt merren n at mnyr q tufka e
njollosur kapet me dor ose me pinc dhe pritet sa m afr rrnjs. Thonjt me gjurma t
papastrtis ose t gjakut priten.
Gjurmt nga sendet q barten leht mbshtillen s bashku me sendin n letr t
pastr, t bardh dhe t lmuat n mnyr q t lehtsohet grumbullimi i grimcave t
rna.
Nse gjaku sht n sendin q pr shkak t dimensioneve t veta nuk lejon
transportimin, ather duhet t zdrugohet me an t briskut dhe si ai i mparshmi t
bartet n mbshtjellsen t letrs ose n epruvet, e nse sht fjala pr njolln e gjakut
n sendin n t cilin me an t zdrugimit do t bhej destruksioni i mbetjeve t njolls s
gjakut, ather nga pjest e tilla gjaku merret me plhur t bardh t pastr t lagur.
Nse sht fjala pr baza t vrazhda, poroze, si jan betoni, tekstili, drrasa,
tepihu, muri, ather sht e nevojshme q gjaku t aservohet me nj pjes t bazs.
Njollat n asfalt merren me nj pjes t asfaltit n t ciln gjenden n at mnyr q ajo
pjes nxirret me dalt. Ngjashm sht edhe me siprfaqen e gurit dhe t betonit. Nse
gjaku sht n mur, ather me an t briskut ndahet pjesa n t ciln sht vendosur
shtresa e ngjyrs, pra do t ndahet luspa e ngjyrs, n drras gdhendet pjesa e drrass
n t ciln gjendet gjaku, n tekstil pritet pjesa e tekstilit ku gjendet gjaku.
Paketimi i gjurmve t gjakut ka procedurn e vet q prfshin shnimin,
paketimin dhe evidentimin mostrave t marra. Pr shnimin dhe paketimin e mostrave t
marra nga njerzit e gjall ose trupat e vdekur prgjigjet mjeku. N notes duhet t
konstatohen t gjitha gjenealogjit e personit nga i cili merret gjaku, e gjithashtu t
shnohen edhe n epruvet shenjat identike. Qepi i epruvets mbyllet me dyll, n t cilin
tekniku kriminalistik shtyp vuln. N sendet prej druri q barten me maje t briskut pritet
shenja q do t vihet n fotodokumentacion, n procesverbal dhe n skic. Ngjashm
veprohet edhe me rrobat n t cilat vihet shenja me an t flomasterit.
Paketimi bhet n at mnyr q sendi ose gjurma duhet t mbshtillen n letra
t veanta, do send para paketimit duhet t thahet, sendet e imta pakohen n paketime
t vogla, nuk bn t paketohen n koverta), do send duhet t paketohet n mnyr q t
shmanget frkimi ose shkundja q do t shkaktonte rnien e gjurms, sendet e
prgjakura duhet t mbshtillen n letr t bardh t pastr, t lmuar, paketa mbyllet
me aservat dhe shnohet me vuln prej dylli t entit q e drgon.
do send q drgohet pr analiz duhet t ket evidencn e vet mbi pranimin dhe
dorzimin, dhe pr te n do moment sht prgjegjs personi q e ka marr i fundit.
Nack, fq. 283.
Lee, (artikull) fq. 351.
Lee, fq. 34, 164.
Simonoviq, fq. 422.
Milosavljeviq, fq. 149 159.
De Forest, Gansslen, i Lee, fq.
233, 246.,

Kolar Gregoriq, fq. 175.

Milosavljeviq, fq. 9,11, 21, 24,
33, 75, 76 82.
Zeeviq, SHkaviq, str 36.
Ramljak, 98
Gorkiq, fq. 10-11, 21, 25, 98
102., 183.,

6.2. Gjurmt e sekrecioneve t njeriut

6.2.1. Lngu i fars

Saferstein, fq. 369, 370.

Mitroviq (1986), fq. 256.
Basariq, Vejzagiq, fq. 99, 103.,
Fisher, fq. 233. 224.
Harbort, fq. 59.

Gjurmt e sperms jan nj nga gjurmt m karakteristike pr deliktet seksuale.

Prve ksaj, gjurmt e sperms sht e mundur t gjenden n situata t ndryshme. Sa u
prket delikteve seksuale, gjurmt e sperms nuk jan vendimtare, vetvetiu nuk sht e
thn t jen prov, por vejn n dukje se sht br akti seksual. Rndsia e tyre
manifestohet n faktin q shrbejn si prov me gjurmt e tjera, q i karakterizojn
deliktet seksuale. Gjurma sht lng i prhimt n t bardh q ndrtohet nga qelizat
mashkullore t frytnimit spermatozoidet, q krijohen n gjndrat mashkullore t
organit seksual testise, dhe t pjess s lngt q krijohet n fshikzat e fars, n
prostat dhe n gjndrat e tjera m t vogla n kanalet e fars.
Sperma sekretohet gjat kohs s marrdhnies seksuale, t vetknaqsis ose
gjat kohs s ndrrs erotike polucionit. Prve ksaj, sperma mund t gjendet edhe te
vetvrasjet me an t vjerrjes, n t ciln viktima e ka vn lakun rreth qafs me qllim
t prjetimit erotik, prkatsisht kur sht fjala pr perversionet e ndryshme.
Spermatozoidet n vagin mund t gjenden t gjalla n intervalin prej 5-20 orsh
pas aktit seksual, kurse n vaginn e gruas s vdekur edhe 2- 3 dit pas aktit seksual.
Pas sekretimit, sperma n plhur pr 10 minuta shprndahet dhe leht derdhet,
kurse kur thahet njolla mbetet e prhimt, shpeshher shkrihet me bazn. N plhurn e
papastr, dhe t zez m leht mund t preket, sesa t vrehet. Njollat e sperms japin
nj fluoreshenc t shprehur, q nuk sht specifike por sht mjaft karakteristike.
Nj nga metodat pr ekzaminimin e sperms sht konstatimi i pranis s
fosfatazs s thart, t enzims q sht me prejardhje nga prostata dhe zakonisht sht
e pranishme n sasi t mdha. Sasia e fosfatazs s thart ndonjher sht m e madhe
se n lngjet e tjera trupore. Analiza mbshtetet n faktin q fosfataza e thart gjendet n
trupin e femrs, por jo n sasin si edhe n lngun e fars.
Metoda tjetr pr t provuar spermn mbshtetet n caktimin e holinit (fjala
sht pr prbrjen organike kimike, mjaft t prhapur n natyr. Vjen si holin i lir, si
acetiholin dhe si folsfatolipid kompleks. Si holin i lir ose n kompleks me fosfatolipide
sht faktor i rndsishm n metabolizmin intermediar, sidomos t yndyrave dhe t
lipoideve. E rendisin n vitamina nga B kompleksi). Sperma e freskt prmban
fosforilholin , q nn ndikimin e fosfatazs s thart shprbhet n holin dhe n acid
fosforik. Holini mund t caktohet me an t testit mikrokristalik. Teksti nuk sht
selektiv sepse holini gjendet n qeliza t organeve t ndryshme, si sht truri, mlia etj.
pastaj n substanca t ndryshme t pranishme n ushqim, si jan vezt, qumshti).
Mirpo, n koh t fundit sht i mundshm identifikimi i sperms n baz t
ADN-s. Pr kt sht e nevojshme prania e nj numri t caktuar t spermatozoideve.
Pr nj fingerprint ADN jan t nevojshme minimum 0,2 deri 0,1 pg ADN. Nj kok
spermatozoide prmban 1,34 pg ADN. Kshtu, pr fingerprint ADN jan t
domosdoshme midis 1 dhe 2 milion koka spermazoidesh.
Grumbullimi dhe paketimi i gjurmve t sperms bhet ashtu q do pjes e
rrobs pr t ciln supozohet se mban gjurm t sperms para paketimit thahet n
temperatur t dhoms. Pastaj do pjes prkatse e rrobs paketohet n mnyr t
veant n letr t pastr t bardh t lmuar, duke pasur kujdes q me at rast t mos
humben mikrogjurmt e mueshme dhe t mundshme nga rrobat, si jan flokt, qimet,
fijet, dheu, xhami etj. Rrobat sht e nevojshme t paketohen pa i ndrydhur, n mnyr
q t rruhet forma burimore e gjurms s sperms.

Nse n vend t ngjarjes gjenden kondom, paketohen n enn sterile plastike ose
n enn e xhamit pr mostra. Kondomt nuk bn t paketohen n letr as t mbshtillen.
Nuk sht e preferuar madje as t nxirret prmbajtja e kondomit dhe t thahet, kurse
kondomi i paketuar duhet t shnohet sipas rregullave dhe t drgohet pr analiz.
Gjurmt e sperms rruhen n frigorifer.
Gjurmt e sperms vijuese merren me an t gjilprs dhe t shirings ose me
an t pipets pr prdorim t njhershm. T gjitha mostrat e marra duhet t shnohen
n mnyr t prcaktuar dhe nuk bn t przihen. Mnyra tjetr e marrjes s sperms
vijuese sht me an t gazs sterile, dhe me kt rast duhet t bhet tharja n ajr.
Nse n vendin e ngjarjes gjenden cop t mdha, prkatsisht baza n t ciln
sht br dhunimi, duhet kujdesur q bazat e tra t drgohen pr ekzaminim, si jan
mbulesat, araft, batanijet etj.
6.2.2. Sekrecioni vaginal
Sekrecioni vaginal sht sekrecion i vagins, q prbhet nga mukoza e pakt e
bardhm, q vjen nga gjndra e mukozs s mitrs dhe nga qelizat karakteristike
shumpalshe pllakzore, q jan t pasura me glikogen. Gjetja e qelizave t mukozs
vaginale n gjak paraqet provn se gjaku sht nga organi gjenital femror. Sekrecioni
vaginal shpeshher gjendet n brek t femrave n form t njollave t ngurta, q jan t
ngjashme me pamjen e gjurmve t sperms. Ato njolla jan edhe objekt i ekspertimeve
mjekoligjore dhe kriminalistike. Ejakulimi i sekretit vaginal gjat aktit seksual mund t
vonoj pas ejakulimit t mashkullit, por edhe mund t mungoj. sht e rndsishme t
theksohet se sekreti vaginal nuk luan kurrfar roli me rastin e frytnimit, si e ka kt rol
sperma. N kt vshtrim edhe grat frigjide mund t mbeten me barr, prandaj kjo sht
e dhn e qensishme me rastin e hulumtimit t delikteve seksuale.
Sekreti vaginal merret me an t briseve. Brisin nga vagina mjeku e merr me an
t pambukut t lagt, si dhe nga zonat t eprme t kofshs dhe t vulvs e t perinit,
dhe pambuku pastaj depozitohet n nj mbshtjellse t veant t shnuar. Gjithashtu,
nga i dyshuari merren briset me gazn e lagur nga penisi, nga koka, hullia midis cips s
organit gjenital dhe koks , pastaj nga trupi i organit seksual me qllim t hulumtimit
laboratorik lidhur me gjurmt nga vagina.
Nuk jan t rralla rastet q gjurmt e sekretit vaginal t gjenden edhe n bazn n
t ciln sht br dhunimi. Kurdo q kjo sht e mundur, baza n t ciln sht br
dhunimi sht e nevojshme t merret n trsi dhe t drgohet pr analiz (ka t bj me
batanijet, mbulesat, araft, mbulesat e automobilit etj.).
Paketimi i mostrave pr analiz bhet n mnyr analoge me gjurmt e lngut t
fars.
6.2.3. Djersa
Djersa sht prodhim i gjndrave t djerss q gjenden n lkur dhe prmban
kripra dhe albumine, q tek personat q i tajisin n vete mbajn edhe karakteristikat e
grupit t gjakut, nse sht fjala pr sekretuesin. Biologt q e kryejn analizn, duhet
t kujdesen q n do send ose n rroba me gjurm t tjera mund t gjendet edhe djersa,
por n rastet m t shpeshta n pjest e brendshme t rrobave, t kapelave dhe t
dorzave.
Ekspertt me rastin e hulumtimit dhe t kontrollit t rrobave dhe t gjsendeve t
veshjes duhet t kujdesen q mund t gjenden gjurm t djerss q mund t ndikojn n

rezultate t analizs. Fjala sht pr faktin q djersa mund ti ruaj, si sht thn,
karakteristikat e grupit t gjakut, nse sht fjala pr tajitsin sekretues, gj q sht
shtja m e rndsishme n t ciln duhet prcaktohet mundsia e marrjes s prgjigjes.
Praktika kriminalistike nuk tregon se rrallher bhen analizat e djerss. Mirpo,
gjurmt e djerss sht mir t krkohen n rrobat e t dyshuarit dhe t viktims, si dhe
n bazat ku sht br dhunimi. Mirpo, nuk sht rast i rrall q ato gjurm t przihen
me sekrecione t tjera, ose t mos vihen re fare.
6.2.4. Qurrat
Qurrat jan prodhim i disa qelizave dhe t mukozs s hunds. Detyr parsore e
qurrave sht q me rastin e frymmarrjes t lagin dhe ngrohin ajrin, si dhe ta pastrojn
nga pluhuri dhe bakteret. Gjurmt e qurrave m s shpeshti mund t gjenden n faculeta
q kan mbetur n vendin e ngjarjes, madje duhet t krkohen edhe n shporta t
hedhurinave, sepse mjaft rrall mund t gjenden n vendin e ngjarjes.
Rndsia kriminalistike e qurrave qndron n caktimin e grupit t gjakut t
sekretit n njollat e thara n faculeta, t gjetura n vendin e ngjarjes dhe n mundsin e
prcaktimit t ADN-s. Ekzaminimi i gjurmve t qurrave dhe veprimi me to sht
identik si dhe tek gjurmt e pshtyms q do t pasqyrohet n nntitullin vijues.
6.2.5. Pshtyma
Pshtyma sht prodhim i tajitjes s gjndrave t pshtyms (nnnofullore,
nngjuhsore dhe t gjndrave t rrzs s veshit), e si objekt n praktikn kriminalistike
paraqitet m s shpeshti n duqet e cigareve, n faculeta, gota, kuverta dhe marka,
(megjithse mund t jet e vshtirsuar ndarja e ngjitsit dhe e pshtyms, madje edhe e
pasuskeshme), dhe tek deliktet seksuale. Ekzaminimi i pshtyms bhet me hulumtimin
e gjurms n amilazn e enzimit, si dhe n prdorimin e reaksionit katalitik t jod
azidit me tiocianitim, por gjithsesi rndsia e saj qndron n hulumtimin e grupit t
gjakut nse konstatohet se tajitsh i pshtyms sht sekretuesi. Diku midis 80 dhe 85%
t njerzve jan sekretues, dhe n baz t sekrecioneve t tyre sht e mundur t
caktohet grupi i gjakut i sistemit ABO.
Gjurma e rrjedhjes s pshtyms nga goja dhe e qurrave nga hunda, mund t
zgjidh dilemn se a sht fjala pr mbytje apo pr vjerrje. Tek vjerrja kto gjurm
shtrihen nga posht, pastaj prgjat mjekrs n gjoks, kurse tek mbytjet prmes fytyrs
drejt veshve.
Nse personi lngon nga tuberkulozja sht e mundur q n pshtym (sputum) t
gjenden edhe baterie t ksaj smundjeje.
Me gjurmt e pshtyms duhet vepruar me maturi, n mnyr q t mos bhet
kontaminimi me gjurm t djerss, q gjithashtu prmbajn antigjene t grupeve t
gjakut. M s miri sht t punohet me dorza ose me pinca. N kt vshtrim,duqi i
cigares sht m s miri t lirohet nga duhani dhe i till t drgohet pr analiz.
Gjithashtu, gjurmt e pshtyms mund t gjenden edhe n gota t ndryshme, prandaj
sht e nevojshme q me pambuk t lagt t merret brisi nga gota ose e tr gota t
paketohet dhe t drgohet pr analiz. Mostrat kontrolluese t pshtyms merren me an
t gazs, t filtrit t pastr t letrs ose me an t letrs s rndomt, ashtu q n nj an
laget me pshtym dhe pastaj thahet.

6.2.6. Gjurmt e urins dhe t fekales (fecesit)

Urina sht lng i kthjellt n t verdh, me reaksion t dobt t thart n rast t
ushqimit t przier, q krijohet me filtrimin e gjakut prmes veshkave nga tretja e
materieve organike dhe joorganike. Sasia ditore e urins q tajitet sht e ndryshueshme,
kshtu q njeriu i shndosh mund t tajis prej 0,5 deri n 3 litra, kurse mesatarisht 1
deri n 5 litra. Rndsia e urins pr mjeksi qndron n hulumtimet e smundjeve t
ndryshme, n zbulimin e smundjes dhe prcaktimin e helmeve, t drogave dhe t
alkoolit n organizmin e njeriut. Shpeshher jan shenj e rastit gjat kontrollit t
brekve, pak a shum t kufizuar n pjesn e poshtme dhe t prparme. Me an t
analizave mund t dshmohet se njollat e urins a jan t njeriut apo t kafshs. Metoda
m e sigurt pr prcaktimin e njollave t urins, por jo edhe t dshmohen, sht q t
vihen mbi nj flak t vogl dhe t bhet avullimi. Me rastin e avullimit paraqitet nj er
karakteristike e urins. Urina prbhet nga ureja, kratina dhe kreatinina, mirpo testimi i
ktyre komponentve nuk sht i mjaftueshm edhe pr t dshmuar urinn. Pr kt
arsye pr t dshmuar urinn shfrytzohet metoda e dekompensimit enzimik me ureaz
dhe me detektimin e amoniakut n fazn e gazt.
Fekalet (feces, grumus merdae) n kriminalistik t njohura edhe si t
ashtuquajtura prkujtuese t ers, pr qllime kriminalistike mund t jen interesant
n mnyr q t bhet identifikimi n baz t skrajave, baktereve, paraziteve dhe t
mbetjeve t ushqimit t patretur bimor. N rast t ushqimit t patretur bimor pr
identifikimin e tij mund t ndihmoj edhe botanika forenzike. Nj pjes e
kriminalistiks q merret me fekale quhet edhe koprologji. Fekalet n vend t ngjarjes
mund t gjenden n raste t ndotjes s qllimshme t sendeve, t personave, kur brsi e
kryen nevojn n vendin e ngjarjes, ose nse kryesi rastsisht shkel fekalen kshtu q
gjurmt barten edhe n vendin e ngjarjes.
Mundsit e identifikimit t personit se i kujt sht fecesi, nuk jan aq optimiste.
Parazitt e caktuara t gjetura, vezt dhe larvat e tyre etj, n fekale, por jo n
organizmin e njeriut, mund t shrbejn vetm si prjashtim t atij personi si i dyshuar,
kurse prania e tyre n feces dhe n organizm nuk mund t shrbej si prov. Nse n
feces sht i pranishm gjaku, sht shenj e sigurt se personi ka pasur gjakderdhje nga
hemorroidet. Vetm nse sht fjala pr gjakderdhjen, dhe n feces gjenden gjurmt e
gjakut, sht e mundur t prcaktohet grupi i gjakut nga fecesi si dhe i ADN-s,
natyrisht e gjith kjo me kusht q n feces t gjenden materialet n t cilat gjenden
qelizat me origjin humane.
Nga fecesi mund t konstatohet se personi a ka konsumuar ndonj drog, p.sh.
opium, a merr ndonj ila etj.
Nga aspekti kriminalistik operativ gjurmt e urins dhe t fekales mund t
vejn n dukje n radh t par aspektin psikologjik t personalitetit.
Gorki, fq. 107., 116, 117,
Basariq, Vejzagiq, str 100.
Brigss, fq. 196.
Milosavljeviq, fq. 142., 126, 127, 201,

6.3. Gjurmt e flokve dhe t qimeve

Qimja e njeriut sht nj nga gjurmt e mueshme, e m von edhe prov, duke
pasur parasysh se vjen drejtprdrejt nga personi. Pr rndsin e qimes sht e

mjaftueshme t prmendet e dhna se qimja sht vshtir t shkatrrohet4. Pra qimet e

njeriut jan nga trupi dhe flokt, q tek personat e rritur karakterizohen si form kalimtare
e qimeve q i bashkojn veorit e kreshts dhe t leshit. Ekzistojn disa forma t
qimeve t njeriut:
-

Primordial - qimet q paraqiten nga fillimi i muajit t tret t zhvillimit t fetusit. Rriten mbi
buzn e eprme, pastaj vetullat, si dhe n shuplakat dhe shputat e fetusit dhe jan mjaft t
ngjashme me zullufet, e me koh zhduken dhe i zvendsojn qimet lanuge;
Lanugo - qimet q gjenden tek fetusi, dhe humben pas 6 muajve t shtatznsis. Kto qime jan
t buta dhe zakonisht jan pa ngjyr, dhe i zvendsojn qimet velus ose t ashtuquajturat qimet
definitive;
Velus - qimet q jan t shprndara n mnyr mjaft t barabart n tr siprfaqen e trupit. E
mbulojn tr trupin prve shputave, shuplakave t dors, buzve, thithave t gjoksit;
Qimet velare i zvendsojn qimet e prhershme t vrazhda n vendet specifike dhe n moshn
e caktuar.
sht e mundur t gjenden n kok, n vetulla, qerpik, dhe n nj mas m t madhe npr duar
dhe kmb.

Pr kt punim nuk sht me rndsi q t jepet pasqyra e strukturs s qimes,

sepse kjo bn pjes n fushn e biologve forenzik, por sht mir q t jepen edhe disa
shnime. Ekzistojn prpjekje t caktuara q qimja e njeriut t individualizohet n baz
t numrimit t luspave dhe t indeksit t luspave, me llogaritjen e numrit t luspave n
gjatsin e njsis s mass, por ato prpjekje nuk kan shum sukses.
Me rndsi kriminalistike sht se kohzgjatja e jetess s qimes qndron n
prmasn e saj proporcionale. Kshtu, qimet m t ashpra rriten m ngadal dhe m
rrall bien se ato t butat. Midis qimes s ashpr dhe t but nga koka e njeriut ekzistojn
dallime, derisa sistemet e proporcionit prputhen midis qimeve t individve, tek shum
individ ekziston shprndarja e ndryshme e vlerave t proporcionit. S kndejmi,
proporcioni i qimes bhet karakteristik jashtzakonisht e rndsishme forenzike pr
vlersimin e subjektit qimja e t cilit sht e ashpr ose but n mnyr unike. Me rastin
e krahasimit, duhet t merren prmasat e ndryshme prgjat do pjese t qimes. Ndrrimi
qimeve n kokn e njeriut nuk ka ndonj sistem t prhershm. Periudha mesatare e
rritjes s flokut sht rreth 1000 dit. Pr do dit bien prafrsisht rreth 100 qime, kurse
gjat lufts shkulen shum m tepr qime.
Pamja e majs s fijes s qimes sht karakteristik e rndsishme krahasuese.
Majat e ndara mund t jen t paprera, t prera ose diku n mes. Nse posedohet nj
numr i mjaftueshm mostrash, sht e mundur t identifikohet mnyra n t ciln sht
trajtuar qimja dhe t vlersohet gjatsia e kohs s kaluar nga qethja e fundit. Maja e
paqethur e qimes sht e shprishur dhe zakonisht e papigmentuar. Distanca midis
majave sht e pashprehur ose sht n form t kurors. Nse maja nuk sht tepr e
qethur, ajo do t lakohet dhe do t dal pak nga maja e but, nse qimja e paqethur ose e
qethur sht mjaft e dmtuar, maja do t jet e ndar ose e shlyer.
Flokt e posaqethura mund t njihen mjaft leht. Nse jan qethur me grshr,
mund t shihet maja pjesrisht e ndrydhur me tehun e grshrve. Qimja e qethur me an
t briskut t rrojs ruan bishtin e gjat n nj an t majs s qethur. Ekzaminimi i flokut
t prer me an t makins zbulon qime t thyera dhe fije t qimeve pjesrisht t prera.
Majat marrin formn normale t rrumbullakt 2 3 jav pas qethjes.

Bisbung. E. R. thot se madje edhe pas shprbrjes ekstensive t prbrsve t saj t lngt dhe t ngurt,
ajo mbetet e prdorshme pr identifikim personal dhe pr krahasim.

Me rastin e identifikimit t qimes sht e mundur t caktohet lloji i saj, prkatsia

racore, lokacioni trupor dhe somatik nga i cili vjen.
sht mjaft leht t dallohet qimja e njeriut nga ajo e kafshve, dhe mund t
konkludohet ose t prjashtohet se sht fjala pr qimen e njeriut. Sa i prket prkatsis
racore t qimes duhet t theksojm se ekzistojn tri grupe themelore racore: kaukaze- t
bardht evropian dhe amerikan, meksikant dhe banort e Lindjes s Mesme;
mongoloide orientalistt dhe indiant amerikan; negroide zezakt. Karakteristikat
morfologjike t ktyre grupeve racore dallohen me t madhe, andaj ekzistojn disa
kritere pr caktimin e origjins racore. Ato kritere jan t orientuara n prmasn, prerjen,
pigmentin, epidermn dhe krelat e qimes. Q t mos bhet interpretimi i gabueshm,
duhet theksuar se kto kritere ekskluzivisht kan t bjn me flokt, por n trsi e nuk
jan t provuara, dhe mund t shrbejn vetm si hulumtim preliminar ose orientues.
Problemin e t provuarit t racs e komplikojn mjaft przierjet e racave.
Gjithashtu, pjesa e trupit nga e cila vjen qimja sht e nevojshme t caktohet para
se t filloj krahasimi. Forma themelore mund t vej n dukje se nga e cila pjes e trupit
sht qimja, e ato jan pasqyruar n tabeln e mposhtme:
Tabela
Skalpi
Pubus -

Vulva

Gjoksi -

Mjekra -

Sqetullat
-

Qime t koks, 0,4 mm rritja ditore,

rrnja e vogl, t shprishura, me gjatsi
t ndryshme t
palcs, mund t
trajtohen artificialisht.
Qime turpi 1 6 cm t gjata, prerja e
ashpr, prerja e trthort asimetrike,
mund t jen t rrafshta, t lakuara n
mnyr spirale.
Qime ansore turpi, m t buta dhe m
t shkurtra se qimet e turpit, mund t
jen t grshetuara.
Qimet e gjoksit, t gjata, t buta, t
forms harkore, m t gjata se qimet e
turpit.
Qimet e fytyrs, mjaft t ashpra,
gjatsia 5 30 cm, rrnja e thell,
struktura e parregullt, rruhet me an t
briskut, me zhilet dhe me makin.
T gjatsis 1 5 cm, t ashpra, t
vrazhda, t grshetuara, zakonisht m
t rrafshta se qimet e turpit, me kore t
shumta n prmbajtje, ndonjher e
verdh ose e zbardhuar, e mbshtjell
me shtres dhjamore.

Vetullat -

Pushi

Qerpikt -

Veshi -

Qime superciliare deri 1 cm e gjat, e

rrumbullakt, n raport me gjatsin
relativisht e ashpr, lehtsisht e lakuar
me ndrprerje dhe me palc t madhe.
Qime t kmbve dhe t duarve, t
gjata 3 6 cm, me maja t buta, palca
e parregullt, shpeshher e pigmentuar
dobt dhe n mnyr t pacaktuar.
Qime biliare, t gjata dika m pak se
1 cm, t shkurtra dhe me maj t
dredhur.
Trapi pine qime t valzuara.

Kofsht -

Qimet anale, t shkurtra dhe t

prdredhura.

Hunda

T ngjashme me qimet e fytyrs.

Me rastin e ekzaminimit t qimeve, sht e nevojshme t zhvillohen teknikat e

vshtrimit t formave t vrazhda dhe mikroskopike morfologjike t qimes s njeriut.
Kriminalistt duhet t ken parasysh se qimet q vijn nga i njjti person nuk jan
identike n do hollsi. N kt vshtrim variacionet e natyrshme nuk prjashtojn
lidhjen me qimen. Variacionet e karakteristikave themelore jan faktor shtes q shrben
pr individualizimin e mostrs s qimes. sht e domosdoshme t pasqyrohet se qimja

e panjohur jo vetm q ka karakteristikat e qimes s njohur, por edhe variacionet q mund

t prfitohen nga mostra e panjohur mund t jen t ngjashme me variacionet e mostrs
s trajtuar.
Krahasimi i qimes prfshin zbulimin dhe studimin e t gjitha karakteristikave t
identifikimit. Kjo krkon diferencimin midis atyre karakteristikave q jan tipike nga
ato atipike si dhe caktimin e varietetit normal q sht karakteristike pr personin e
caktuar. Qimet e ekzaminuara dhe tashm t njohura nuk do t thot se do t jen t
pacaktuara n vshtrimin q dy komplete qimesh duhet t prputhen n do hollsi, dhe
nga ana tjetr, dallimet midis qimeve q hulumtohen dhe qimeve standarde nuk bn t
tejkalojn variacionet e gjetura tek mostra e pakontestueshme.
Strukturn e qimeve e shpreh diametri, palca, prerja dhe konfiguracioni special.
Ngjyra e qimes varet nga pigmentimi, transparenca e siprfaqes dhe reflektiviteti. Ngjyra
duhet t krahasohet me shfrytzimin e ndriimit dhe t prapavijs s ndryshme. Ngjyra
mund t ndryshohet me zbardhim ose me ngjyrosje. Qimet e zbardhuara ose t ngjyrosura
mund t dallohen nga ngjyra natyrore me paraqitjen e pjess s rritjes nga rrnja, q
kufizohet me nj vij t ashpr midis pjess s ngjyrosur dhe t pangjyrosur t fijes.
Koha nga zbardhimi ose ngjyrosja mund t caktohet duke matur gjatsin e rritjes s
qimes.
Qimet sht e mundur t gjenden n setr ose n xhemper e tepih ose n batanije e
mbulesa me qime t gjata q pikrisht fshehin qimen e krkuar. Ngjashm me kt, sht
mjaft rnd t bhet lokacioni i qimes s zez me krela n setrn e zez t lesht.
Shiriti i gjer i tejdukshm sht metod e shpejt dhe efikase pr mbledhjen e
qimeve nga rrobat, tepiht, mebllstofat dhe siprfaqet e tjera ku qimja ose sht vshtir
t vrehet, ose sht vshtir t merret. Shiriti transparent shrben si mnyr e leht, e
shpejt dhe rutinore pr mbledhjen e qimeve t huaja dhe t penjve t tekstilit n rastet e
sulmit kriminal seksual.
Kur t grumbullohen qimet, lokacioni i gjetjes duhet t regjistrohet. Lokacioni i
sakt i gjetjes s qimes s dyshimt mund t shrbej si ndihm e mueshme gjat hetimit
dhe mund t ket vler m t madhe t mundshme sesa lokacioni n prgjithsi, p.sh.
qimet e provuara t gjetura n gjakun e thar nn thoin e viktims. Gjithashtu, vler m
t madhe provuese mund t ken edhe qimet anale t viktims t prziera me qimet n
trupin e sulmuesit, sesa qimet e viktims t gjetura n tepih ose n rroba.
Mostra e pakontestueshme e qimeve nga do pjes e trupit duhet t jet
prfaqsues i asaj pjese t trupit. Kshtu, qimet e fytyrs duhet t merren nga mjekra ose
mustaqet. Qimet e koks merren nga do regjion kryesor i koks. Qimet e njohura duhet
t jen t trsishme, duke prfshir edhe rrnjn. Pra, duhet t shkulet nga lkura. Prerja
e flokut duhet t shmanget pasi q gjatsia e qimes dhe morfologjia e rrnjs kan
rndsi t jashtzakonshme pr prdorim t gjithmbarshm. Ekzaminimi i qimeve duhet
t prfshij prgjigjet n kto pyetje:
1) a sht fjala fare pr qimet ose sht fjala pr pejz?
2) a sht qimja me origjin njerzore, dhe nse sht a ekzistojn elemente t
prshtatshme pr krahasim;
3) nga cili grup racor vjen qimja;
4) nga e cila pjes e trupit sht qimja dhe a i takon mashkullit ose femrs;
5) a sht shkulur qimja, a ka rn, a sht kputur ose prer;
6) shtjet lidhur me ngjyrn e qimes, a sht e natyrshme ose e ngjyrosur;

7) a sht qimja e prshtatshme pr caktimin e grupit t gjakut dhe t profilit t

ADN-s;
8) a jan hulumtuar karakteristikat mikroskopike t qimes t ngjashme ose t
ndryshme me karakteristikat e mostrave t marra nga personat e ndryshm;
9) n baz t shtresimeve t grimcave t ndryshme dhe t (mos) mirmbajtjes
higjienike t qimeve a mund t caktohet orientimisht profesioni ose punt me
t cilat sht marr personi qimja e t cilit sht;
10) a ekziston ndonj smundje q manifestohet n qime.
sht interesant t ceket se jan br hulumtimet q kan vrtetuar ndryshimin e
ngjyrs s flokut pr shkak t veprimit t temperaturave t larta, dhe jan prezantuar
qysh n vitin 1956, gj q sht mir pr prcaktimin e identitetit t trupave t panjohur
t vdekur nga zjarri. Hulumtimi ka dshmuar kt sa vijon:
1) floku me pigmente natyrore i shnon ndryshimet qysh n shkalln 1800 C n
vshtrim t errsimit t nuancs. Tek mostrat e nuancs s ndritshme n t
kaltr vrehet ngjyra e ullirit n t gjelbr;
2) nxehja mbi 2000 C shkakton ndryshime tashm t qarta t ngjyrs s flokut:
- flokt e ndritshme mund t bhen t zeza, por edhe t zeza n t kuqe;
- flokt ngjyr gshtenje mund t bhen m t zeza deri plotsisht t zeza n t
gshtenjt (por kur nuk bhen t kuqe);
- flokt e natyrshme t kuqe mbeten t kuqe ose e ndryshojn ngjyrn n t zez t
kuqe;
- flokt e bardha dhe t thinjura s pari bhen t verdha, pastaj t kuqe, por
asnjher t gshtenjta ose t zeza;
- flokt e e prshkuara me pigmente t zeza pas nxehjes duken sikur t ishin nga
fijet e kuqe me ndriim metalik dhe kan pamjen e ngjyrosjes artificiale;
- flokt e ngjyrosura artificiale bhen t kuqe n t gshtenjt, flokt e ngjyrosura
n t kuqe nuk tregojn ndryshime t qensishme, kurse flokt e ngjyrosura n t
zeza do t jen m t ndritshme me tone t kuqe n t gshtenjt.
D. Modly m tej cek se nse n trupin e vdekur gjenden flokt e kuqe t
shkaktuara me ndikimin e zjarrit ose t temperaturave t larta, ather ngjyra e
natyrshme do t mund t ishte e ndritshme n t kaltr, e natyrshme ose artificialisht e
kuqe, por kurrsesi ngjyr gshtenje, e zez ose e larme. Nse ngjyra e flokve n trupin e
vdekur nga zjarri sht e errt gshtenje ose e zez, ngjyra e natyrshme e saj ka mundur
t jet ose ngjyr gshtenje ose e zez apo ngjyr artificialisht e ngjyrosur n ngjyr t
ndritshme t kaltr, por jo edhe ngjyr e natyrshme ose artificialisht e ngjyrosur e kuqe,
duke mos marr parasysh tonet e ngjyrs s gshtenjt.
Kur bhet fjal pr grumbullimin dhe paketimin e qimeve gjithher flitet pr
grumbullimin e qimeve si gjurm t veprs penale, t mostrave t pakontestueshme q do
t shfrytzohen pr analiz krahasuese t qimes. Grumbullimi m i sigurt i qimeve sht
duke shfrytzuar pincn me nj kujdes t madh q qimet t mos dmtohen, por gjithashtu
pr qllime grumbullimi mund t merret edhe thithsja pr mikrogjurm, shiriti ngjits
ose ndonj instrument tjetr i prshtatshm pr grumbullimin e qimeve. Si vejn n
dukje disa autor, sht i mundshm grumbullimi qimeve me an t gishtrinjve, mirpo
duhet prkrahur dhe pranuar konstatimin e autorve t tjer q nuk sht i
rekomandueshm grumbullimi me an t gishtrinjve. Grumbullimi i lejueshm i qimeve
me an t duarve do t ishte i mundur vetm n rast nevoje t skajshme. Pas ksaj, qimja

do t vihet n nj flet t pastr t bardh dhe do t mbshtillet si mbshtjellse

mjeksore, do t shnohet dhe regjistrohet n mnyr t drejt n procesverbal, pastaj t
mbyllet. Prve ksaj, qimet mund t paketohen edhe n epruveta t qelqit. N t dyja
rastet qimet nuk duhet t thyhen. Mostrat e pakontestueshme grumbullohen ashtu q
siprfaqja nga e cila do t merren sht e nevojshme t krihet mir n mnyr q t
mnjanohen qimet e rna. N t njjtn mnyr si qimet kontestuese, ashtu edhe qimet
e rna paketohen n mbshtjellse t pastr t letrs s bardh dhe shnohen e
regjistrohen. Qimet shtes shkulen nga koka bashk me rrnj. Flokt do t shkulen nga
zonat e ndryshme t koks nga maja e kres, zverku, pjesa ansore dhe pjesa ballore.
Me qllim t grumbullimit t mostrave t pakontestueshme si rekomandon H.C. Lee,
sht e nevojshme t grumbullohen s paku 4 5 qime nga do zon.
Prerja e qimeve prkatse sa m afr lkurs paraqet metod m pak t
pranueshme. Nse pr grumbullim shfrytzohet kjo metod, kjo duhet t ceket n
mbshtjellse.
Bisbung, Saferstein (1982)., fq. 185, 200
Lee, fq. 131, 121,
Milosavljeviq, fq. 176.,
Modly, fq. 257.

6.4. Gjurmt me prejardhje shtazore

Gjurmt me prejardhje shtazore sipas M. Boshkoviq, mund t gjenden n t gjitha
ato rastet n t cilat kafsht mund t vihen n lidhje me veprn penale dhe me kryesin e
saj. Kjo mund t ndodh n kto raste:
1) kur kafsha sht objekt i veprs penale;
2) kur kafsha sht shfrytzuar si mjet pr kryerjen e veprs penale;
3) kur kafsha shfrytzohet si ndihm n kryerjen e veprs penale;
4) kur kafsha vet ose n kuadr t mbrejtjes sht shfrytzuar si mjet i ardhjes
dhe i shkuarjes n/nga vendi ngjarjes;
5) kur kafsha vet ose n kuadr t mbrejtjes sht shfrytzuar pr transportin e
gjrave dhe t sendeve t siguruara me veprn penale ose t viktims s
veprs penale;
6) kur kafsha e ka prcjell kryesin e veprs penale;
7) kur kafsha n kuadr t mbrejtjes t ciln e ka drejtuar njeriu ka marr pjes
n fatkeqsin e komunikacionit.
Meqense ekzistojn kafsh q jetojn dhe ecin npr tok, q fluturojn, dhe q
jetojn n uj, gjurmt e origjins s animale sipas ksaj mund t paraqiten si:
1) gjurm mekanike;
2) gjurm t gjakut;
3) gjurm t indit;
4) gjurm t qimes;
5) gjurm t puplave;
6) gjurm t leskrave.
Gjurmt mekanike q m s shpeshti paraqiten si gjurm t kmbve, mund t
vejn n dukje drejtimin e lvizjes s kafshs, llojin, zhvillimin e kafshs, e n disa raste
mund t ndihmojn edhe n identifikimin e kafshs. Me rndsi kriminalistike jan
interesante sidomos gjurmt e kafshve t mbathura, sepse n potkonj mund t vrehet

nj numr i madh karakteristikash individuale q jan paraqitur n procesin e shfrytzimit

dhe t dmtimit t potkoit. Sa u prket gjurmve mekanike, jan mjaft t rndsishme
gjurmt e kafshimit dhe t shkputjes me dhmb, q ndodhin me rastin e sulmit t
kafshve ndaj njerzve, por edhe ndaj kafshve t tjera.
Gjurmt e gjakut. N ekzaminimin e gjurmve t gjakut me an t metodave
konvencionale sht mjaft vshtir t dallohen gjurmt e kafshve t llojit t njjt.
Kshtu nuk mund t dallohet gjaku i lepurit t but nga gjaku i lepurit, gjaku i kalit nga
gjaku i gomarit, gjaku i puls nga gjaku i fazanit ose fjala vjen, gjaku i qenit nga gjaku i
ujkut. Mirpo, ajo q sht e mundur sht q mund t identifikohet qart gjaku i
kafshve t llojeve t ndryshme (p.sh. gjaku i maces nga gjaku i puls). N baz t
gjurmve t gjakut sht i mundur identifikimi individual i kafshve n baz t analizs
s ADN-s. Prcaktimi dhe identifikimi i ADN-s s kafshve aplikohet n koh t
fundit.
Gjurmt e indit . Nse vshtrohen pjest e skeletit t kafshs, domethn vet
eshtrat , n baz t ndrtimit t tyre anatomik mund t konstatohet se cils kafsh i takon
ashti. Ekzaminimi i albumins t ashtit jep rezultate si edhe ekzaminimi i gjakut t
kafshve. Pjest e indit t mishit ose t lkurs n gjendje t freskt japin gjasa t mira
pr identifikimin e kafshs nga e cili vjen, duke prfillur t njjtat kufizime si edhe tek
gjaku. Normat e teknologjis s ADN-s mundsojn nj dallim t mir t indit t
kafshve nga indi i njeriut dhe identifikimin definitiv individual t kafshs.
Gjurmt e qimeve . Me rastin e analizs s qimeve me an t metodave
konvencionale, sht mjaft leht t konstatohet dallimi midis ndrtimit morfologjik t
qimes, cilit lloj t kafshs i takon qimja, dhe ka sht e rndsishme, qimet e kafshve
nuk mund t przihen me qimet e njeriut. Megjithat, M. Milosavljevi v n dukje se
duhet t jemi t kujdesshm kur sht fjala pr pushin dhe se aty mund t paraqiten
problemet. Pra, vshtir mund t dallohet pushi i veshit t kafshve nga pushi e njeriut.
Duhet ditur edhe kt q kafsht pr shkak t izolimit t nxehtsis s trupit t vet kan
qimet e vers dhe t dimrit, t cilat jan m t shpeshta dhe m t shumta gjat periudhs
s dimrit. N aspektin kriminalistik sht i rndsishm raporti i qimeve t dimrit dhe t
vers kur sht fjala pr caktimin e periudhs vjetore kur sht br vepra penale.
Biologt forenzik mund t caktojn nga e cila pjes e trupit vijn qimet. Rekomandohet
shfrytzimi i atlaseve t ndryshm. Gjithashtu, edhe n kt rast analiza e ADN-s sot
luan rol dominant n procedurn e identifikimit.
Gjurmt e pendlave. N baz t gjurmve t pendlave sht e mundur t dallohen
edhe llojet prkatse t zogjve, t femrs nga mashkulli, e ndonjher edhe mosha e
zogjve.
Gjurmt e leskrave. M. Milosavleviq v n dukje rndsin e ktyre gjurmve
kur sht fjala pr peshqit, sepse n baz t leskrave mund t caktohet lloji dhe mosha e
peshkut.
Sa u prket insekteve, n forenzik rndsia e tyre qndron n prcaktimin e
kohs s vdekjes dhe me kt problem merret entomologjia forenzike.
Boshkoviq, fq. 192.
Milosavljeviq, fq. 215, 216.
Maksimoviq,2000, fq. 373

6.5. Gjurmt me prejardhje bimore

Gjurmt me prejardhje bimore mund t gjenden n vendet e ndryshme, sende,

mjete dhe persona t ndryshm, e q kan lidhje me veprat penale. Fjala sht pr
gjurmt e bimve t ndryshme, t fryteve t tyre, t luleve, t gjetheve, t poleneve, t
gjilprave t trupave, t kors, t rrnjs, t lngjeve, t fryteve, t fijeve mikrobimore, t
qelizave bimore t mikroorganizmave lidhur me bimt dhe kpurdhat.
Gjurmt e origjins bimore sht e mundur t gjenden n veshmbathje, si t
kryesit, ashtu edhe t viktims, pastaj n mjetet e transportit. Me an t ekspertimit
konstatohet se gjurma e caktuar a i takon llojit t caktuar. sht e nevojshme tu
kushtohet kujdes rrugve t shkuarjes dhe t ardhjes n/nga vendi i ngjarjes. Me rastin e
ekzaminimit t mikroorganizmave duhet t konstatohet karakteri dhe origjina e tyre.
Gjurmt duhet t krkohen me kujdes dhe n mnyr sistematike. Duhet pasur
kujdes q gjurmt bimore jan njhersh edhe gjurm t origjins organike dhe se u
nnshtrohen ndryshimeve atmosferike dhe ndryshimeve pr shkak t veprimit t
mikroorganizmave. Pra, i nnshtrohen destruksionit natyror. Ekziston rreziku nse kalon
nj koh m e gjat q kto gjurm t thahen ose t kalben, prandaj reaksioni i
forenzikve duhet t jet i shpejt dhe efikas.
Mikrogjurmt e origjins bimore grumbullohen me an t shiritave ngjits dhe
me thithse. Mikrogjurmt grumbullohen me metoda klasike. Momentalisht interesimi
m i madh sht pr ekspertizat e konopit kanabis sativa.
N aspektin kriminalistik sht e rndsishme n punn me gjurmt e bimve q
tek prerja e palejueshme duhet t merret edhe mielli i sharrs nga vendi i ngjarjes dhe
sharra, si dhe mostrat e drurit t prer. Gjithashtu, sht i rndsishm prcaktimi
orientues i kohs s vdekjes n baz t ndryshimit t bimve dhe t rrethins s tyre.
Duhet ditur se bari zverdhet nn kufom, n dheun ku sht groposur kufoma mund t
gjenden bim q jan rritur n siprfaqe, gjithashtu mund t gjenden shum shtresa
gjethesh mbi kufomn, rrnjt n tok deprtojn n skeletin e kufoms s varrosur etj.
Mund t konkludohet edhe koha kur sht varrosur trupi i vdekur.
Prve ksaj q u tha m lart, rndsia kriminalistike e gjurmve me origjin
bimore mbshtetet edhe n faktin q llojet e caktuara bimore rriten dhe kultivohen n
lokalitete t caktuara. Ato gjurm mund t jen prov se personi ka qndruar n nj
lokacion t caktuar, me kusht q ato mostra t bimve si gjurm nuk jan sjell nga
lokacioni tjetr. Pr konkluzione t tilla sht e nevojshme t njihet materia mbi
zhvillimin dhe jetn e bots bimore t regjionit t caktuar gjeografik.
Gjithashtu, n aspektin kriminalistik sht e rndsishme t mendohet n kt
mnyr: me rastin e kryerjes s kqyrjes, nse konstatohet se bari ose ndonj bim tjetr
sht shkelur, ather duhet supozuar se tek kryesi mund t gjenden gjurm t bimve n
shputat dhe pantallonat e tij, dhe me rastin e kontrollimit t veshmbathjeve t kryesit t
prqendrohet vmendja n kt fakt, e gjithsesi t drgohen n laborator edhe mostrat nga
vendi i ngjarjes, pr krahasim.
Boshkoviq, fq. 198.
Milosavljeviq, fq. 216.

7. Ekspertiyat fizio-kimike
(gjurmt me origjin natyrore dhe sintetike)

Kur bhet fjal pr materialet natyrore kryesisht mendohet n ato materiale q

n prbrjen e vet kimike prmbajn karbon (C) dhe hidrogjen (H), si dhe kombinimet e
tyre me nj ose m shum elemente kimike nga grupi O, N, S, P, CI, Br.
Materiale t origjins sintetike konsiderohen materialet q gjithashtu prfshijn
elementet kimike O, N, S, P, CI, Br. Nse nuk kombinohen me karbonin (C) dhe
hidrogjenin (H), si dhe t gjitha elementet e tjera kimike dhe bashkimet e tyre.
Bashkimet natyrore quhen edhe bashkdyzime organike dhe jan t tipit
molekular, kurse bashkdyzimet e origjins sintetike quhen bashkdyzime joorganike tek
t cilat mund t formohen molekulat, por ssht e thn q kjo t jet rregull.
7.1. Gjurmt e fijeve
Fijet gjenden mjaft shpesh n vendin e ngjarjes. N numrin e prgjithshm t
mikrogjurmve dhe t gjurmve t kontaktit fijet zn nj vend mjaft t rndsishm.
Si gjurm, fijet barten me an t rrobave, t mbathjeve dhe t materialeve t tjera
provuese, kur personi ose sendi vijn n kontakt me ndonj tekstil, stof, prkatsisht
burim t fijeve. N shembullin e fijeve gjen shprehje t plot teoria e kontaktit e
Lacordovit. N sasin e fijeve q barten ndikojn llojet e fijeve, mnyra e thurjes, sasia e
fijeve t lira, mnyra dhe forca e kontaktit, pastaj faktort e ndryshm rrethanor dhe
situacional.
Fijet mund t klasifikohen n dy grupe themelore: (1) natyrore dhe (2) fije
artificiale (sintetike).
Fijet natyrore mund t klasifikohen pastaj n tri grupe: (1) fijet e origjins
animale, (2) fijet e origjins bimore dhe (3) fijet e origjins minerale.
Bazn e fijeve animale e prbjn proteinat, bazn e fijeve bimore e prbn
celuloza, kurse bazn e fijeve minerale e prbn azbesti.
Fijet e origjins animale mund t ndahen n tri grupe varsisht nga shfrytzimi i
tyre: (1) mndafshi, (2) leshi dhe (3) fijet nga qimet.
Fijet natyrore gjithashtu mund t ndahen n tri grupe: (1) fijet e fituara nga fara
(pambuku), (2) fijet e fituara nga krcelli (fijet e lakueshme, konopi, krpi) dhe (3) fijet e
fituara nga gjethet (manila). Origjinn bimore t fijeve animale e ka azbesti.
Fijet artificiale gjithashtu mund t ndahen n tri grupe: (1) fijet sintetike t
polimerit, (2) fijet e prpunuara natyrore t polimerit (viskoza mndafshi artificial ), (3)
fijet e tjera (t karbonit, t xhamit, t metalit etj).
Sipas ksaj q u tha, fija mund t caktohet si fije e holl me origjin animale,
bimore ose artificiale nga t cilat punohen plhurat dhe materialet e tjera. Nga fijet
punohen materialet dhe sendet m t rndsishme: rrobat, konopt, tojat, masat dhe
materialet ndrtimore dhe industriale etj.
N praktikn kriminalistike teknike shpeshher hasen gjurmt e fijeve, madje
edhe t plhurave t tra ose t disa pjesve t tyre. Pra, fijet dhe prodhimet e fijeve
mund t konsiderohen si makrogjurm dhe mikrogjurm. Pr mnyrn e gjetjes s
makrogjurmve dhe mikrogjurmve tashm sht br fjal, kshtu q t gjitha rregullat e
gjetjes s ktyre dy grupeve t gjurmve aplikohen edhe pr fijet. Ktu tani duhet t
fokusohemi n grumbullimin e tyre.
Fijet si gjurm dhe mikrogjurm t veprave penale mund t grumbullohen: (1)
me dor, (2) me thiths pr mikrogjurm, dhe (3) me folie vetngjits.

(1) grumbullimi me dor i gjurmve t fijeve bhet n mnyr manuale me dor

dhe me pinc. Natyrisht, duart do t duhej t ishin t pastra dhe t terura, por nuk
rekomandohet mnyra e ktill e puns, sepse ekziston nj rrezik i madh nga
kontaminimi i vet gjurms, kshtu q sht m e rekomandueshme q gjurmt e fijeve t
mblidhen me an t pincs.
(2) Ekziston mundsia e mbledhjes s gjurmve t fijeve edhe me an t thithses,
t konstruktuar n mnyr t posame pr grumbullimin e mikrogjurmve. Thithset e
tilla kan vend t posam n gyp me filtra hyrs q ndrrohen pas do prdorimi.
Mirpo, metoda e ktill duket jo praktike sepse ekziston mundsia q t thithen edhe
papastrtit e tjera, pluhuri dhe ndyrsirat q mund t przihen me fije.
(3) Grumbullimi i fijeve me shirita ngjits krkon prdorimin e shiritave t till
ngjits q nuk jan shum ngjits, n mnyr q t lehtsohet heqja e mvonshme e
fijeve t marra. Duhet theksuar se mostrat e pakontestueshme krahasuese t fijeve duhet
t merren me an t tipit t njjt t shiritit ngjits si edhe mostrat kontestuese n vendin
e ngjarjes dhe tek personat. Shiriti ngjits pa u lakuar vihet n mbshtjellsen e letrs dhe
paketohet.
Materiali i grumbulluar me an t thithses pr mikrogjurm paketohet
individualisht n mbshtjellse t prshtatshme t letrs, varsisht nga origjina e
gjurms. N mbshtjellse patjetr theksohen shnimet prcjellse q e prcjellin
gjurmn prej zbulimit, gjetjes e shnimit t saj, e deri te paketimi. Pra, mbshtjellsja
shnohet n mnyrn e prcaktuar. Paketimet e letrs qoft q t jen qese ose
mbshtjellse, sht e nevojshme t mbyllen ashtu q prej tyre t mos shkundet asnj
pjes e mostrs s grumbulluar. Gjithsesi nuk rekomandohet prdorimi qeseve PVC,
sepse mund t ekzistoj rreziku nga paraqitja e elektricitetit statik pr shkak t frkimit
t fijeve pr mure t qeses, dhe t humbjes s prbrjes s tyre paraprake kimike
strukturore. Pr grumbullimin e nj sasie t vogl t fijeve ose vetm t nj mostre t
fijes rekomandohet punimi i t ashtuquajturit mbshtjellsit mjeksor. Fija e prgatitur
kshtu n mbshtjellsen mjeksore vihet n mbshtjellse ose n kuvert dhe m tej
veprohet sipas rregullave pr drgimin e gjurmve pr analiza dhe ekspertiza.
Formsimi procesor juridik i materialit t br nga fija dhe rrobat , zhvillohet
sipas rregullave q vlejn pr mikrogjurmt. Rrobat, konopt dhe sendet e tjera t bra
nga fijet s pari gjenden, shnohen, fotografohen, n procesverbal prshkruhet gjendja n
t ciln jan gjetur, cilsit dhe pozita e tyre n raport me sendet dhe gjurmt e tjera,
shnohen n skic, dhe paketohen n mbshtjellset prkatse t letrs ose n ambalazh t
ngjashm, pastaj paketimet shnohen dhe drgohen pr analiz dhe ekspertiz
laboratorike. Nse sht fjala pr plhurat, materialet t punuara nga fijet me shenja ose
gjurm (p.sh. gjak, ind, epiteli i lkurs), sht e nevojshme q gjurma e vrejtur t
fotografohet, t fiksohet me prmasa, dhe t paketohet n mbshtjellse t prshtatshme
t letrs e t drgohen pr analiza dhe ekspertiza.
Ekzaminimet dhe identifikimet e fijeve bhen n kushte laboratorike. Metodat
jan t ndryshme dhe mund t jen: (1) kontrolli vizual i fijeve, (2) teknika e djegies dhe
analiza e hirit t fijeve, (3) kontrolli mikroskopik, provat mikrokimike, (5) teknikat
instrumentale dhe (6) caktimi i veorive fizike. Me rastin e ekzaminimit t fijeve duhet
dhn prparsi metodave jodestruktive.
Komparacioni fizik i fijeve aplikohet kur sht fjala pr cop m t mdha t
plhurs, pr rrobn e shqyer, ose pr litart e coptuar, t prer, kur sht e mundur

bashkohen, ose morfologjikisht inkorporohen dy pjes, dy ekzemplar. Gjithashtu n

kt lloj identifikimi ndrlidhet kontrolli mikroskopik me ann e t cilit pr krahasim t
fijeve shfrytzohen kto elemente: (1) dimensionet, (2) forma dhe tipi i plhurs, (3)
numri i fijeve, (4) ngjyra, (5) mnyra e thurjes, dhe (6) drejtimi i dredhjes s fijeve.
Provat mikrokimike shfrytzohen pr ekzaminimin e shkrirjes s fijeve. Fjala
sht pr metodat destruktive sepse me an t tyre shkatrrohen mostrat, dhe zakonisht
krkojn nj sasi t madhe mostrash.
Me caktimin e veorive fizike me metodat e cekura n kaptinn 4, mund t
konstatohet pika e shkrirjes, dendsia, krijimi i hirit dhe qndrueshmria e fijeve ndaj
trheqjes.
Me prdorimin e mikroskopit polarizues sht e mundur t caktohet dispersioni,
kndi i ekstinkcionit, tejdukshmria, zgjatja dhe thyerja e drits. Shum fije mund t
identifikohen vetm me an t ksaj metode.
Metodat instrumentale q shfrytzohen pr identifikimin e prbrsve organik t
fijeve jan: (1) spektroskopia infra e kuqe (IC) dhe kromatografia e gazt.
Metodat instrumentale q shfrytzohen pr identifikimin e gjurmve inorganike
t fijeve jan: (1) mikroskopia elektronike e skenimit me analizn rntgen (SEM/EDX)
dhe spektrometria atomike e absorbimit.
Me ekzaminimin e gjurmve t fijeve n kushte laboratorike sht e nevojshme t
merret prgjigje n kto pyetje: (1) a sht identike mostra e gjetur n vendin e ngjarjes
ose n t dyshuarin ose n ndonj send me fijet e mostrave t pakontestueshme, (2) a
sht ndonj fije e zakonshme pr prbrjen e plhurs ose t materialit t caktuar ose
sht specifike pr ndonj pjes t plhurs, t veshjes ose t materialeve t caktuara, (3)
a sht fija ose pjesa e plhurs ose materiali nga fijet i kontaminuar ose i papastr dhe
me ka (dheu, gjaku, ndyrsira, pluhuri, merimangat etj, ). Rekomandohet q veshjet t
kontrollohen n tavolina t veuara. sht imperativ i personelit kriminalistiko teknik,
t forenzikve prdorimi i vazhdueshm i dorzave pr prdorim t njhershm, dhe
ndrrimi i vazhdueshm i gardrobs s puns.
Lee, 1998, fq. 100 104
Robertson, fq. 1 40.

7.2. Drogat si gjurm dhe gjurmt e drogave

7.2.1. Nocioni i drogave, i substancave psikotropike dhe i prekursorve
Para se kado q t thuhet pr drogat, sht e nevojshme q vet nocioni i drogs
t definohet dhe t prcaktohet. T shumtt jan t prirur q nocionin ta caktojn si
drog dehse. Mirpo do drog nuk sht dehse. M s shpeshti fjala sht pr
materiale sintetike ose natyrore q kan aftsin e ndrveprimit me organizma t gjall.
Pra, droga nuk sht e vetme, dhe nuk sht gjithher dehse. N baz t ksaj q u tha,
dhe n baz t njohurive t teoricienve t ndryshm, ekzistojn shum definicione t
ndryshme, prandaj pr nevojat e ktij punimi do t shfrytzohet definicioni si vijon:
Drogat jan substanca natyrore ose sintetike t cilat duke vepruar kryesisht mbi sistemin
qendror nervor n fillim mund t shkaktojn gjendje t kndshme shpirtrore, kurse
gjat prdorimit t pakontrolluar krijojn varsi gj q shkakton pasoja t dmshme pr

personalitetin dhe shoqrin. Prandaj, me droga, prkatsisht materie psikoaktive duhet

nnkuptuar materiet q :
a) kan efekt psikoaktiv dhe shkaktojn zvoglimin e ndjeshmris s dhimbjes,
prgjumsin ose zgjuarsin, ose halucinacione, prkatsisht pengesa n funksionet
motorike, n t menduar, n sjellje, n vrojtim ose disponim;
b) kan cilsin q gjat marrjes s shtuar mund t krijojn gjendje t varsis,
dhe kshtu t krijojn probleme shoqrore, sociale ose juridike.
Shfrytzimi i drogave mund t shkaktoj dy lloje t varsis: fizike dhe psikike.
Nga droga e konsumuar do t varet se cila varsi do t shkaktohet, t dyja ndaras ose t
dyja n mnyr t kombinuar.
Varsia fizike paraqet cilsin e hyrjes intime t drogs n kmbimin trupor
kimik t materieve, dhe nse konsumimi i drogs ndrpritet, bhet rregullimi i
metabolizmit, me pengesa m pak ose m shum t shprehura, d.m.th. t ashtuquajturat
krizat apstinenciale, q mund t jen mjaft t dhimbshme dhe t pakndshme. Zakonisht
varsin fizike e shkaktojn opiumet, barbituratet etj. Varsia fizike pr shkak t
ndrprerjes s marrjes s ndonj droge mund t shkaktoj vdekjen.
Varsia psikike nga droga paraqitet si gjendja e knaqsis dhe stimulim psikik
pr marrjen e kohpaskohshme ose t prhershme t drogs, n mnyr q t shkaktohet
knaqsia ose t mnjanohet paknaqsia.
N terminologjin q shfrytzohet pr punn me drogat, shpeshher do t
dgjohet edhe nocioni i substancs psikotropike. Ato jan stimulues ose depresor t
puns s sistemit qendror nervor, pastaj substanca halucinogene si psiko stimulator t
karakterit t veant. Ato substanca veprojn n tru, duke i ndryshuar reaksionet psikike,
shkaktojn shqetsime, pagjumsi ose gjum, krijojn halucinacione, ndikojn n aftsin
e vrojtimit dhe t reagimit, t lvizjes, t sjelljes, t t menduarit etj. Nj pjes e
substancave psikotropike krijojn varsi.
N trajtimin e problemit t drogave paraqitet edhe nj nocion q quhet prekursor.
Prekursort jan materie q shfrytzohen gjat prpunimit ose prodhimit t drogave.
Pjesa m e madhe gjendet n shitje t lir gj q vshtirson luftn kundr prodhimit dhe
tregtis ilegale, prkatsisht prpunimit t drogave. Organizata Botrore e Shndetsis
ka botuar listn e prekursorve dhe t barnave nn kontroll, kshtu q mund t bhet
kontrolli i caktuar mbi prodhimin dhe tregtin me prekursor.

7.2.2. Tipat dhe llojet e narkotikve

N kt pjes do ti cekim disa narkotik dhe droga m themelore dhe m s
shumti t prmendura q sot jan n prdorim dhe jan objekt i prodhimit t
paautorizuar, t vnies n qarkullim dhe t mundsimit t marrjes s drogs.
Opiumi. Opiumi sht drog q prfitohet nga lulkuqja e opiumit. Prodhimi m
i madh botror i opiumit u takon vendeve t t ashtuquajturs Gjysmhns s art,
d.m.th. Pakistani, Afganistani dhe Irani. Mirpo, opiumi kultivohet edhe n Turqi, Liban,
Kin, Siri, Rusi, Irak, Greqi, Tajland, Bullgari, Maqedoni etj. Prodhimi legal i opiumit
sht ndaluar nga gjysma e shekullit XX n shumicn e vendeve.
Opiumi i paprpunuar m s teprmi keqprdoret me an t pirjes n form t
duhanit, me an t ngrnies, merret n mnyr intravenoze, por q me zbulimin e
llojeve t ndryshme t drogs, keqprdorimi i opiumit sht zvogluar, por pr kt

arsye keqprdoren derivatet e tij. Me rastin e keqprdorimit, ai q e merr opiumin mund

t ndjej prve tjerash kto simptoma: prgjumje, lodhje, plogshti, humbje t oreksit
dhe ngushtim t thjerrzave t syrve. Duhet prmendur se opiumi prmban rreth 20
alkaloid, prej t cilve m s teprmi keqprdoret kodeina dhe morfina q shrbejn pr
prfitimin e heroins.
Morfina . Morfina sht derivat i opiumit q prfitohet me rafinimin dhe
spastrimit e opiumit t paprpunuar. Prdorimi legal i morfins gjen shprehje m s
shpeshti gjat konflikteve t armatosura, kshtu q pothuaj t gjitha armatat e bots e
shfrytzojn si mjet pr qetsimin e dhimbjeve tek t lnduarit. N mjeksi sht shnuar
q shfrytzimi i pakontrolluar i morfins tek pacientt mund t kthehet n kontra efekt
dhe t shkaktoj varsi e ta kthej pacientin n narkoman medicinal.
Narkomant e konsumojn kt drog m s shpeshti n mnyr intravenoze, e
thithin me hund dhe e pin n form t duhanit. Konsumimi intravenoz prodhon efektin
m t shpejt dhe m t mir tek narkomant. Tek narkomant me konsumim t
vazhdueshm t morfins krijohen varsi mjaft t forta dhe t rnda psikike.
Heroina . Heroina sht derivat gjysmsintetik i morfins. Kjo sht nj nga
drogat m t rrezikshme. N tregun e drogs s bashku me kokainn sht edhe droga m
e shtrenjt e n t njjtn koh edhe m e prhapura. Tek vartsit l pasoja t papara.
Heroina krijon shum shpejt varsin e plot fizike dhe psikike. Krizat apstinenciale
jan shum t rnda, m t rnda se tek drogat e tjera. Veprat m t shumta penale t
lidhura me drogn bhen lidhur me heroinn. Sipas cilsive t veta sht e ngjashme me
morfinn, nga e cila sht m e fuqishme pr 20 25 her.
Prodhimtaria ilegale e heroins sht m e shprehura n Burm, Laos dhe
Tajland. Prodhohet n laborator ilegale, kurse pastrtia e saj rrallher arrin prbrjen
100%. Heroina klasifikohet n pes kategori:
Kategorin e pest m t shpesht q prmban pothuaj 100% t pastrtis e
prodhojn vendet e t ashtuquajturit Trekndshit t art: Mianmar, Laos dhe Tajland.
sht shum e rrall n treg kategoria e katrt q prmban rreth 80% t pastrtis dhe
n kt gjendje distribuohet n Evrop dhe n Amerik. Kategoria e tret prmban rreth
50 75% t pastrtis dhe n narko- sleng sht e njohur si Brown sugar. Kategoria e
dyt e heroins sht e njohur me emrin Dragoi i bardh margaritar dhe prmban 30
50% t pastrtis dhe prodhohet n laboratort ilegal t Hong Kongut. Dhe n fund,
kategoria e par prmban 30% t pastrtis. Si e till, heroina distribuohet n narko treg.
Heroina konsumuese q u shitet narkomanve prmban pastrtin 3 -10%, e m rrall
deri 20%. Nj kilogram i heroins me pastrti 70% n Tajland kushton 10.000 deri
15.000 dollar, kurse n tregun ton arrin shumn prej 250.000 dollarsh, ndrkaq n
vendet e Evrops Perndimore arrin mimin edhe deri n 1.000.000 dollar. Tek ne m
s shpeshti shitet n rrug heroina e pastrtis 3 7% , me ngjyr t ndyr t bardh deri
n t ndritshme t gshtenjt. Sasia m e vogl e shitjes sht 0,1 gram dhe arrin mimin
rreth 50 KM. (24) n BeH.
Heroina m s shpeshti konsumohet n mnyr intravenoze, kurse dika m rrall
me an t thithjes me an t hunds, t pirjes n form t duhanit ose t aspiracionit nga
heroina e ngrohur m par.
Kanabisi Bima Canbis sativa sht bima nga e cila prfitohet marihuana,
hashishi dhe vaji i kanabisit. Substanca kryesore aktive sht tetrahidrokanabinoli
(THC) q prve tjerash ka edhe veprim halucinogen.

Marihuana sht nj nga drogat m t prhapura. Prfitohet nga gjethet e thara t

Kanabisit. Pas mbledhjes, gjethet thahen dhe grihen, dika ngjashm si duhani. Shpesh
konsumohet i przier me duhan. Prmban rreth 3% THC. N narko sleng sht e njohur
si bari ose Shit. Hashishi si preparat i Kanabisit paraqet nj mas rrshire me ngjyr
gshtenje q prfitohet nga lulet e ksaj bime. Ngjyra ndryshon varsisht nga vendi dhe
nnqielli i kultivimit t Kanabisit nga e errt n t gshtenjt deri te e ndritshme n t
gshtenjt. Hashishi prmban sasin deri 15% THC. M s shpeshti konsumohet me an
t marrjes n form t duhanit n grupe t mdha me an t llulls s veant q quhet
nargile ose qilam. N tregun ilegal zakonisht paraqitet n form t pogaeve, t
pllakave, ose t copave t formsuara n mnyr t parregullt. Shpeshher shnohet me
simbolet e vendit t prodhimit. Mund t transportohet n qese t juts ose i paketuar n
celofan n mnyr q t ruaj aromn dhe freskin.
Vaji i Kanabisit sht nj nga format e produkteve t Kanabisit dhe sht i dats
m t re. Prfitohet me ekstraktimin kimik nga majat rrshinore t bims s Kanabisit.
Ngjyrn e ka t kuqe n t gshtenjt, e nse zbutet me trets t ndryshm mund t fitoj
edhe ngjyrn e pastr t gshtenjt ose t gjelbr. Prmban rreth 35% THC. Konsumohet
me an t hedhjes n form t pikave n cigarishte me duhan ose marihuan, e
gjithashtu edhe mund t pihet.
Kanabisi dhe derivatet e tij bjn pjes n droga m t buta, krijon varsin
fizike, kurse varsia psikike sht e nj intensiteti m t matur.
Kokaina . Fjala sht pr drogn e origjins latinoamerikane. Prfitohet nga
gjethet e bims Koka, e kultivohet m s shumti n Bolivi dhe Peru, pastaj n Kolumbi,
Ekuador dhe Brazil. I konvenon lartsia m e madhe mbidetare.
Prve kokains dhe gjetheve t koks prfitohet edhe pasta e kokains, q
narkomant kan filluar ta keqprdorin diku para 20 vjetsh. Fjala sht pr pluhurin ose
masn e pasterizuar q m s shpeshti sht e ngjyrs s ndyr n t bardh, e prmban
rreth 50% kokain. Prve ktyre dy derivateve t gjethes s koks, paraqitet edhe baza e
kokains q e gjejm me emrtimin krek. Prfitohet me an t intervenimit kimik mbi
pluhurin e kokains, e absorbohet m shpejt se vet kokaina. Prodhuesi kryesor ilegal i
kokains sht Kolumbia. N Evrop kokaina sht mjaft e shtrenjt dhe nj gram
kushton midis 200 dhe 300 km (100 -150 ) n BeH. Kokaina konsumohet m s shpeshti
me thithje me an t hunds , por edhe n mnyr intravenoze, kurse pasta e kokains dhe
kreku merren kryesisht me an t thithjes n form t duhanit.
Kokaina shrben edhe si anestetik lokal n otorinolaringologji dhe n
oftalmologji. Pas nj periudhe relativisht t shkurtr t konsumimit, tek narkomant
krijohet varsi shum e fuqishme psikike, e shkencrisht nuk sht provuar se krijohet
edhe varsia fizike.
Barbituratet . Jan substanca sedative hipnotike me nj spektr t gjer
prdorimi n mjeksi. Kryesisht fjala sht pr barrat q prfitohen si produkt i acidit
barbiterik. Nj numr i caktuar i barbiturateve sht vn n listn e drogave t
kontrolluara. Jan t paketuar n tableta. Shpeshher keqprdoren me alkool ose tabletat
imtsohen dhe przihen me heroin, pastaj konsumohen n mnyr intravenoze ose me
an t thithjes me hund. Si pasoj e konsumimit t vazhdueshm, tek narkomant
paraqitet varsia psikike dhe fizike.

Antiparkinsonikt . Jan nj lloj barnash q n mjeksi shfrytzohen pr

shrimin e smurjes s Parkinsonit. Ktu bjn pjes artani, parkopani dhe akinetoni.
Veprat karakteristike penale q i prcjell konsumimi i ktyre medikamenteve jan
thyerja e barnatoreve.
Amfetamint. Amfetamint jan droga stimuluese. Ato jan n t vrtet barna
q pengojn prgjumsin, luftojn oreksin, mnjanojn lodhjen etj. Krijojn varsin
psikike. Prfaqsuesit kryesor t amfetaminave jan, benzedrini, fenedrini, aktedroni dhe
refetamini. Fjala sht pr nj lng t pangjyr dhe t verdh t avullueshm q n
shitje zakonisht paraqitet n form t tabletave. Amfetanmint shrbejn edhe pr
ngritjen e tensionit t gjakut. Zakonisht merren me an t gojs.
LSD. Ffjala sht pr njrin nga prfaqsuesit m t fort t drogave
halucinogene. Fjala sht n t vrtet pr emrtimin e shkurtuar pr acidin dietilamid
t liserginit, q prfitohet me ekstraktimin e nj lloji t kpurdhs q rritet n thekr, e
prodhohet n laborator. I konsumuar n mnyr intravenoze tregon veprimin q pas 20
minutash. N narko-sleng zakonisht e quajn Trip. LSD posedon nj koncentrim shum
t fuqishm, kshtu q nj gram LSD mund ti helmoj disa mijra njerz. Nn veprimin
e tij, narkomani ka lkurn e rrqethur, shpeshher djersitet dhe ka rrahje t shtuara t
zemrs, kurse shfaqjet e iluzioneve ndrrohen shpesh dhe n mnyr t palidhur. Efektet
e iluzioneve mund t jen t atilla q t bhen vetvrasje ose krime m t tmerrshme.
Narkomant prpiqen ta ndalojn trenin n shpejtsin m t madhe ose kan ndjenjn se
munden dhe prpiqen ta kaprcejn hapsirn midis dy rrokaqiejve, pastaj t kalojn
prmes vrims s elsit etj.
Ekctasy. Sot, me rastin e rave party ve, sht br dominues edhe nj
psikostimulans: Ekctasy. Paraqitet n form t tabletave t ngjyrave t ndryshme,
sintetizohet n laborator ilegal dhe prdoret ekskluzivisht si mjet pr knaqje.
Gjithashtu, mund t konstatohet se prve veprimit psihostimulativ ka edhe veprim t
but halucinogen.
7.2.3. Ekzaminimi dhe identifikimi i drogave
Kujdes t veant duhet pasur me rastin e gjetjes s parave, t librezave t
kursimit dhe t kartelave kreditore. Rndsi jo m pak t vogl kan edhe provat n
form t mjeteve pr konsumimin e narkotikve. Mund t themi se ekzistojn kto
gjurm q dshmojn pr pranin e drogave:
a) gjurmt e drogave n mjetet pr bartjen e drogave;
b) gjurmt n mjetet pr konsumimin e drogave;
c) gjurmt e drogave n lngjet biologjike.
Pas drogs s gjetur, ose t materies q prkujton drogn, sht e nevojshme q
ajo t drgohet n laborator pr ekzaminim me qllim t identifikimit, dhe t
prcaktohet a sht fjala pr drogn, cila drog sht dhe pr ciln sasi sht fjala.
Nse ekziston dyshimi se n ndonj mjet barts sht bartur droga, ose n ndonj
valixhe, torb udhtarsh ose n cilindo mjet tjetr t bartjes ose t strehimit, ekziston
mundsia q t gjenden sasit minimale t drogs n form t mikrogjurmve. Ato
mikrogjurm mblidhen ose me an t thithseve pr mikrogjurm ose me shirita ngjits.
Veprimet e tjera t formsimit procesor juridik t gjurmve bhen sipas procedurs
tashm t prcaktuar.

Gjurmt e drogave mund t gjenden n mjetet q i shfrytzojn vartsit pr

prgatitjen dhe futjen e drogs n organizm, por mund t gjenden edhe n duart e
personave q kan pasur kontakte me drogn. Edhe n kt rastin e dyt mund t thuhet
se fjala sht pr mikrogjurmt, q fiksohen sipas mnyrs tashm t prcaktuar, dhe
identifikimi bhet n kushte laboratorike.
Gjithashtu, gjurmt e drogs mund t gjenden edhe n gjak dhe n urin. N gjak
ose n urin mund t gjenden prve gjurmve t drogs edhe metabolitet e saj. Kjo
sht sidomos e rndsishme pr hulumtimin e veprave penale, tek kontrolli i t
dyshuarit, si dhe tek prcaktimi i gjendjes s vozitsit q ka shkaktuar aksidentin e
komunikacionit ose e ka rrezikuar komunikacionin nse e ka drejtuar automjetin nn
ndikimin e narkotikve.
Mbledhja e gjurmve.
I gjith materiali bimor q gjendet sht e nevojshme t drgohet n laborator pr
ekzaminim. M s shpeshti fjala sht pr marihuann (flett, krcelli, lulet, farat). sht
e nevojshme t mblidhen t gjitha pjest e bims. Para mbylljes s mbshtjellses
materiali bimor thahet n ajr. Nse materiali bimor tashm sht gjetur i paketuar dhe n
ambalazhin burimor, sht e nevojshme t paketohet n mbshtjellse zyrtare dhe t
shnohet.
Mbledhja e tabletave bhet ashtu q ato numrohen, regjistrohen, prcaktohet
prmbajtja e shenjave n to dhe paketohen n ambalazhin e parapar dhe drgohen pr
analiza dhe ekspertime.
Marrjen e mostrave t gjakut duhet ta bj mjeku n prani t personit zyrtar t
policis. Gjaku merret n dy epruveta nga 10 ml. Duhet t shfrytzohen epruvetat me
konservans. Epruvetat shnohen n mnyr t prcaktuar, paketohen dhe drgohen pr
ekspertim.
Me rastin e marrjes s mostrave t urins duhet t jet i pranishm personi zyrtar
i policis, n mnyr q t pengohet przierja e urins me uj nga lavaboja ose ezma.
Urina merret n en standarde q shfrytzohen edhe n spitale. Ena duhet t mbyllet n
mnyr t prcaktuar, t shnohet dhe t drgohet pr analiza dhe ekspertiza n laborator.
Identifikimi i drogave
Pr identifikimin e drogave bhen testet q mund t jen pleriminare dhe
konfirmuese. Testet preliminare nuk kan rndsi identifikimi, por vetm preliminare.
Fjala sht pr kolortestet e reaksionit ose spot testet, prkatsisht provat kolor t
ngjyrosjes s materialeve pr t cilat dyshohet se jan drog. Kto spot teste zbatohen
kryesisht n terren, n vendin e ngjarjes. Puna me kto teste sht mjaft e shpejt. T
ashtuquajturat kompletet narcotest i prmbajn t gjitha lndt dhe kemikatet e
nevojshme pr identifikimin e drogave. N prbrjen e atyre kompleteve gjenden edhe
udhzimet e hollsishme. Reagenst e prdorur m s shpeshti n spot testet jan: (1)
reagensi i Marquisovit, (2) reagensi i Dillie-Kopanyevit, (3) reagensi i Duquenios
Levineovit dhe (4) reagens i Scotovit. Ktu nuk duhet t prpunohet n mnyr t
veant secili test, sepse duhet thn se n secilin test gjendet udhzimi pr prdorim. T
dhnat e marra nga testet paraprake sht e nevojshme t konfirmohen me testet e
konformimit n laborator.
Sa u prket testeve konfirmuese, n laborator bhen analizat fiziko kimike. Pr
testimin e drogave rezultatet m t mira arrihen me prdorimin e metodave

kromatografike, spektrometrin IC, me spektrometrin e mass dhe me kombinimin e

metodave t cekura.
Veprimet n punn n laborator jan sa vijon:
S pari sht e nevojshme q t bhet kontrolli mikroskopik. T gjitha mostrat
duhet t kontrollohen, t maten dhe t regjistrohen. sht e nevojshme t prshkruhet
pamja dhe gjendja e ambalazhit, karakteristikat e jashtme t materieve t dyshimta. Nse
sht fjala pr mostrat q jan n tableta, sht e nevojshme t numrohen, t maten, t
prshkruhet pamja e tyre dhe pamja e figurave t shtypura n tableta.
Pastaj bhen provat e caktuara kimike, e m s shpeshti prsriten prap pot
testet, si testim paraprak.
E treta q bhet me rastin e ekzaminimit t drogave jan reaksionet kimike. N
kuadr t ktyre reaksioneve m s shpeshti bhen: (1) provat mikro kristalografike dhe
(2) kontrollimet mikroskopike. Provat mikrokristalografike bhen n mnyr q sasia e
mostrs s dyshimt t shtohet n nj pik reagensi dhe t bhet krijimi i kristaleve
karakteristike q mund t identifikohen me an t mikroskopit. Me kontrollimin
mikroskopik t materialit bimor mund t zbulohen fijet karakteristike n form t
kthetrave n siprfaqe t gjetheve. Kjo sht karakteristik kur sht fjala pr kanabis
sativa, prkatsisth marihuann.
Kromatografia e shtress s holl aplikohet m s shpeshti pr identifikimin e
drogave. Mostra e materies s panjohur pr t ciln supozohet se sht drog vihet n
pikn fillestare n pllakn kromatografike, e pastaj me radh vihen mostrat e drogave t
njohura. Pllaka me mostrat e njohura dhe kontestuese vendoset n en me trets, kur
tretsi arrin nivelin e caktuar n pllak, pllaka nxirret nga ena dhe teret, pastaj me an t
metods s prshtatshme vizualizohet. Nse njollat e ndonjrs nga mostrat e njohura dhe
nga mostrat kontestuese prputhen, materia e ekzaminuar sht identike me mostrn e
cekur jokontestuese. Me qllim t besueshmris m t madhe njkohsisht punohet n
dy pllaka kromatogarfike. Nse rezultatet e t dyja analizave prputhen, ather
padyshim fjala sht pr drogn q prputhet me mostrn e pakontestueshme.
Pas kromatografis s shtress s holl, zakonisht zbatohet edhe ndonj metod
instrumentale. M s shpeshti shfrytzohet spektroskopia IC. Spektri sht specifik dhe
unik pr do materie t pastr.
Me aplikimin e kromatografis s gazt, prve t dhnave mbi analizn
kualitative prfitohen edhe t dhnat mbi prfaqsimin kuantitativ t substancave aktive.
Me ndrlidhjen e kromatografit t gazt me spektrometrin e mass , mostrat e drogave
mund t ndahen n prbrs dhe do prbrs t hulumtohet dhe t identifikohet n
mnyr t veant. Identifikimi bhet me an t krahasimit t spektrit t masave t
mostrs s panjohur me spektrat referent t drogave t njohura. Derivatet dhe
metabolitet q mund t gjenden n serumin e gjakut ose n urin gjithashtu mund t
ekzaminohen me an t metods s kromatografis s gazt dhe n kombinim me
spektrometrin e mass.
Petroviq, B., fq. 14, 20.
Modly, Korajliq, 93.
Nicoviq, fq. 63.
Kolar-Gregoriq, fq. 206 208.
Lee, 1998., fq. 87 88.

7.3. Gjurmt e masave plastike

Masat plastike jan materie artificiale, sintetike t prbra prej molekulave shum
t mdha organike q quhen polimere. do polimer prbhet nga materia individuale monomert, q ndrlidhen dhe rrjetzohen reciprokisht duke formuar masn plastike.
Disa polimere kan origjin natyrore (celuloza), kurse t tjert plotsisht sintetik kan
pr shembull polietilen, polistiren, poliester etj.
Me masa plastike formohen sende t llojllojshme. Mund t jen gjurm shum e
rndsishme materiale tek veprat e caktuara penale. Mund t gjenden shpesh tek
aksidentet e komunikacionit, si pjes t rna t automjetit. Gjithashtu, qeset plastike
shfrytzohen tek veprat e ndryshme penale, p.sh. deliktet e gjakut dhe ato seksuale. Duhet
thn edhe kt se masat plastike shfrytzohen edhe pr punimin e pjess m t madhe t
sendeve pr amvisri.
Si gjurm t veprave penale, sendet nga materiet plastike dhe pjest e tyre
paraqesin gjurmt m t llojllojshme. Shembuj m t shpesht t gjurmve t tilla mund
t jen: (1) masat plastike t shtress s holl (qeset pr brllok dhe tregti, foliet plastike,
mbshtjellset), (2) prodhimet nga plastika (pjest e mjeteve, lojrat me ambalazh
plastik, pjest e stabilimenteve elektrike, pjest e sendeve pr amvisri, stabilimentet dhe
sendet e zyrave etj. ), (3) shiritat plastik pr lidhje (shfrytzohen pr qllime medicinale,
pr izolim n elektroteknik, pr prdorim n amvisri, n afarizmin n zyr, sellotejpi,
shiritat vetngjits etj),. (4) materialet e tjera (pullat), pjest e automobilave, sendet e tra
plastike, sendet e punuara pjesrisht nga plastika etj).
Mikrogjurmt e sendeve plastike gjenden leht, kurse mikrogjurmt me an t
rikonstruksionit mendor dhe t parimeve tashm t prcaktuara t krkimit.
Fiksimi bhet me an t shnimit, t procesverbalit, me an t fotografimit dhe t
skics. Paketimi bhet varsisht nga madhsia e gjurms ose e sendit. Sendet e vogla nga
masat plastike mund t paketohen n mbshtjellsen e letrs, t shnohen dhe t mbyllen
n mnyr t rregullt, kurse sendet m t mdha paketohen n qese m t mdha t
letrs ose mbshtillen n letr.
Me rastin e prpunimit kriminalistik teknik t gjurmve t cekura n vendin e
ngjarjes, sht e domosdoshme t ndrmerren t gjitha masat e kujdesit, sepse sendet e
cekura plastike mund t jen bartse t gjurmve t tjera, t shenjave t gishtrinjve, t
gjurmve t gjakut dhe t sekrecioneve t njeriut, t xhamit, t fijeve sintetike, t
flokve, t qimeve etj. Sendet nga masa plastike mund t prdoren edhe si mjet pr
kryerjen e veprs penale.
Gjurmt e masave plastike n kushte laboratorike ekzaminohen n disa mnyra.
Mnyra e par sht puthitja morfologjike e pjesve n trsi. M s shpeshti kshtu
veprohet me pjest e forta t plastiks (p.sh. pjest e dritave t automjetit. Pjest e
dorzs s ndonj vegle etj). Pra, origjina e gjurms mund t prcaktohet me puthitjen e
pjess n trsi.
Mnyra tjetr paraqet kontrollin mikroskopik, me t cilin caktohen veorit
fizike t mass plastike, si jan ngjyra, trashsia, elasticiteti, ngurtsia etj.
Mnyra e tret e ekzaminimit t masave plastike dhe t sendeve nga masat
plastike paraqet kontrollin mikroskopik. Duhet thn se me rastin e prodhimit dhe t
prdorimit t sendeve plastike n to mbeten gjurm t imta t mikrorelievit n form t
grithjeve, si dhe karakteristikat e tjera t proceseve teknologjike. Fjala sht pr
karakteristikat grupore dhe individuale identifikuese t sendeve. Kto gjurm si

kontestuese, nse jan pasoj e procesit teknologjik n prodhim mund t krahasohen me

mostrn e pakontestueshme. Kjo ndodh m s shpeshti me qeset plastike.
Individualizimi sht ndonjher i mundshm nse dshmohet se rrjedha e grithjeve ose
e pigmenteve nga materiali kontestues vazhdon n materialin e jokontestues.
Si mnyr e katrt shfrytzohen provat mikrokimike t shkrirjes dhe t ngjyrosjes.
Prbrja kimike e materies e shfrytzuar n prodhimin e masave plastike mund t
vlersohet me zhvillimin e provave paraprake. Pr kt qllim pr ekzaminimin e
shkrirjes s plastiks mund t prdoren tabelat e shkrirjes n trets t ndryshm.
Dhe n fund, mnyra e pest e ekzaminimit t masave plastike jan metodat
instrumentale q shfrytzohen si edhe tek materialet e tjera artificiale, sintetike, me t
cilat caktohet prbrja kimike. Pr kt qllim shfrytzohen spektrometria infra e kuqe
dhe fluoreshenca e rntgenit, q shfrytzohen pr identifikimin e llojit t mass plastike
dhe t llojit t mbushjes s prdorur.
Lee, 1998, fq. 166 168.

8. Ekspertizat daktiloskopike
(gjurmt e vijave papilare t gishtit, t shuplaks dhe t shputs).

Lkura e njeriut prbhet prej dy shtresash: derma dhe epiderma. Epiderma sht
shtres siprfaqsore, kurse derma faktikisht sht ajo q quhet lkur. Shtresn
siprfaqsore e paraqesin n t vrtet qelizat e vdekura q organizmi i dbon, dhe
sa m tepr q t shkohet n thellsi t lkurs, qelizat jan gjithnj m t gjalla.
Derma prbhet nga indi lidhor dhe elastik i muskujve t but dhe t indit yndyror.
N derm gjenden kreshta t vogla q i ka zbuluar anatomisti italian Malpigji qysh
m 1964. Ato kreshta e rrethojn kanalin e gjndrs s djerss dhe kan tepric
majash n nj baz. Forma e tyre prkujton kraterin vullkanik. Ato kreshta jan m t
shpeshtat n siprfaqe t lkurs dhe prmes tyre njeriu m s shpeshti i prek sendet.
Ato kreshta quhen papile. N mes t papiles gjendet nj e hapur e vogl e kanalit t

gjndrs s djerss q quhet pore. Gjersia e vijave papilare sht prej 0,2 0,7 mm,
kurse lartsia e saj 0,1 deri 0,4 mm.
Gjndrat e djerss prmes pores vazhdimisht tajisin djers, e cila n kontakt
me ajrin avullon. Prmbajtjen e djerss e prbjn rreth 98% uj, dhe n form t
tretjes ose t bartsit gjenden gjurmt minimale t substancave organike (lipidet,
albuminet, holosteroli etj), acidet e urins, hloridi i natriumit dhe t kalievit,
sulfatet, fosfatet dhe karbonatet etj. Djersn n parim e prbn lngu (rreth 99 99,
5%) dhe mbetja e ngurt n form t grimcave (0,5 1%). Pohohet se n siprfaqe
paraqiten s paku 57% t acideve yndyrore, pastaj 33 lloje t substancave dhjamore.
Pr qndrueshmrin e shenjs (tharja) sht e rndsishme prania e acideve t
pangopura yndyrore q nuk oksidojn shpejt dhe n to nuk ndikon hidroliza. Nse
maja e ndonj gishti vshtrohet nn dritn e fort pr nj koh t caktuar do t
vrehen pika t imta t djerss q dalin n siprfaqe t vijave papilare, q shk[lqejn
dhe zhduken pr shkak t avullimit n kontakt me ajrin.
Papilet ndrlidhen n nj varg ashtu q prkujtojn hullit. Vijat papilare n nj
numr t madh paraqiten tek llojet e ndryshme t sisorve, e m t ngjashme me
ato njerzore jan vijat papilare t majmunit. Derisa tek njeriu jan kryesisht t
lakuara, tek majmuni jan t rrafshta.
sht mjaft e vogl siprfaqja e lkurs n t ciln gjenden vijat papilare, por n
pjest ku gjenden dhe duke pasur parasysh q jan t lakuara, prve figurave t
rregullta n nj hapsir t vogl formohen nj numr i madh detajesh, figurash. Jan
tri forma themelore: degzimet, fillimi ose mbarimi dhe format e jashtzakonshme q
me kombinacione t veta japin nj numr t madh detajesh. Numri i madh i
kombinacioneve i br n kt mnyr, vijave papilare i ju jep nj paprsritshmri
dhe qndrueshmri. N tok do t duhej t jetonin rreth 30 miliard njerz n mnyr
q t ekzistoj probabiliteti q do t mund t paraqitej e njjta form e vizatimit tek
dy njerz. Gjithashtu, as te binjakt njvezor nuk mund t paraqiten dy vizatime
identike t vijave papilare.
Karakteristikat themelore q kan t bjn me vijat papilare jan:
1) qndrueshmria;
2) paprsritshmria;
3) mundsia e kopjimit;
4) grupizimi;
5) trashgimia- nuk sht dshmuar.

Zhvillimi historik
Jan tri periudha t zhvillimit parahistorike, empirike dhe shkencore.
Periudha parahistorik n mihjet dhe n shpellat e ndryshme n vizatimet e njeriut
prehistorik sht konstatuar lnia e shenjave t vijave papilare, e me paraqitjen e enve t
argjils gjithashtu edhe shtypja e forms relievore t gjurmve.
Periudha empirike civilizimet perndimore dhe ato t Lindjes s largt tashm
kan vrejtur shkall t caktuar t individualitetit dhe t llojllojshmris s vijave
papilare, prandaj shenjat e gishtrinjve shfrytzohen pr qllime t ndryshme, verifikime
t dokumenteve, t ligjeve, si nnshkrimet etj.

Periudha shkencore fillon me zbulimin e papileve nga Malpigjievi , mirpo tek

n shekullin XIX fillon studimi m voluminoz i figurave t vijave papilare.
Shkenctart m t rndsishm q kan dhn kontribut n zhvillimin e identifikimit t
vijave papilare jan: I.Vuetiq, W. Hecshel, F. Galton, E. Henry, t cilt i kan grupuar
shenjat e gishtrinjve, i kan prcaktuar tri figura themelore dhe i kan zhvilluar sistemet
e identifikimit. Megjithat, Argjentina sht vendi i par q n saje t zbulimeve t I.
Vuetiqit ka aplikuar n praktikn policore identifikimin n baz t shenjave t vijave
papilare.
Prve shenjave dhe gjurmve t gishtrinjve, zhvillimi i daktiloskopis sht
zhvilluar m tej, kshtu q s shpejti sht zhvilluar pedoskopia, hejroskopia, poroskopia
dhe boroskopia.
Gjurmt e vijave papilare
sht mjaft i madh roli i gjurmve t vijave papilare n ndriimin e veprave
penale.
sht negative q shpeshher n vend t ngjarjes krkohen vetm gjurmt e vijave
papilare, kshtu q kur ato nuk gjenden, konstatohet se nuk ka kurrfar gjurmsh t tjera.
sht negative edhe ajo q tashm edhe fmijt n erdhe e din q nse duan t
shmangin lnien e gjurmve t vijave papilare, duhet ti vejn dorzat.
Llojet dhe mnyra e formimit t gjurmve t vijave papilare
Jan dy grupe themelore t gjurmve t vijave papilare:
1) t dukshme;
2) t padukshme (latente).
1)Gjurmt e dukshme t vijave papilare duke pasur parasysh rrethanat e kryerjes s
veprs penale, ndahen n relievore dhe t ngjyrosura.
Vijat relievore papilare formohen kur vijat papilare vijn n kontakt me bazn
plastike. N baz formohet relievi q paraqet negativin e vijave papilare. Tek bazat e
buta, pasqyrohet relievi i plot, kurse tek bazat m t forta pasqyrohet vetm siprfaqja.
Kto gjurm quhen edhe shenja .
Gjurmt e ngjyrosura formohen me an t shtresimit dhe t shtresimit.
Me an t shtresimit gjurmt formohen kur me an t lkurs s pastr preket
ndonj siprfaqe e ngjyrosur, dhe merret nj pjes e materies, kurse n pjesn ku ka
qen ajo materie mbetet gjurma e vijave papilare.
Me an t shtresimit formohen kur vijat papilare jan t mbuluara me ndonj
materie t ngjyrosur dhe me rastin e kontaktit me ndonj baz barten n siprfaqen e
asaj baze.
Sipas ktij parimi mund t mbeten edhe gjurmt n pluhur dhe nga pluhuri.
Gjurmt LATENTE (t padukshme) t vijave papilare prbjn grupin m t
madh t gjurmve. Formimi i tyre sht i kushtzuar me natyrn e lkurs n gishtrinj,
n shuplaka dhe n shputa. do pore sht e lidhur me kanalin e djerss, do kanal
ndrlidh porn me gjndrn e djerss. N maje t pores formohet pika e djerss. N
kontakt t lkurs me ndonj objekt djersa bartet n at objekt. Duke pasur parasysh se
formohen vazhdimisht pika djerse, kjo bn t mundshm lagshtin e nevojshme t
siprfaqes s lkurs dhe lnien e djerss me rastin e do prekjeje. Vijat papilare mund t
jen edhe t thata, por n rastet kur ato jan n kontakt t vazhdueshm me sendet q e
pin djersn.

Sipas karakterit t kontaktit mund t flitet pr gjurmt statike dhe dinamike t

vijave papilare. Gjurmt dinamike mbesin nse lkura lviz npr baz, thjesht
rrshqet, kurse gjurmt statike mbesin nse me an t lkurs preket siprfaqja dhe
lkura nuk lviz. Mund t jet e mjaftueshme vetm nj prekje e shkurtr, por mundet
q siprfaqja t shtypet dhe t mos lvizet. Kto gjurm jan t qarta dhe t dukshme,
kurse ato dinamike vetm n form t njolls, me fragmente ndoshta t shprehura t
vizatimit dhe kryesisht n aspektin kriminalistik jan t paprdorshme.
Siprfaqet m ideale pr lnien e gjurmve t gishtrinjve jan siprfaqet e
lmuara, sepse djersa bartet pothuaj momentalisht.
N siprfaqet e rrafshta, por t vrazhda gjurma do t formohet shpejt si edhe n
siprfaqet e lmuara, por cilsia e saj do t jet mjaft m e dobt.
Nse sht fjala pr siprfaqen ku thellimi sht m i madh se gungzimi, gjurma
do t formohet vetm n gungzimet, sepse lkura nuk do t mundet q t prek komplet
edhe fundin e siprfaqes.
N siprfaqet prej fijeve letra ose plhura p.sh., gjurmt latente t vijave
papilare formohen pak m ndryshe. Bartja e djerss bhet mjaft ngadal, pr shkak t
fuqis s vogl t athezionit midis djerss dhe fijeve. Gjithashtu edhe gjatsia e fijeve
ndikon, kshtu q sa m t gjata dhe m t rralla q t jen fijet, aq m ngadal bartet
djersa. Prandaj, prekja e shkurtr me plhurn ose me letrn nuk do t l gjurmn mjaft
t qart t vijave papilare. Sa m e lmuar t jet letra ose t jet relativisht e lmuar, aq
m pak koh do t nevojitet q djersa t bartet nga gishti.
N siprfaqet q e absorbojn djersn, shkumsi, gipsi etj, gjurmt e vijave
papilare praktikisht nuk mund t gjenden.
Qndrueshmria e gjurmve t vijave papilare
Qndrueshmria e gjurmve t vijave papilare varet nga natyra e materialit n t
cilin jan formuar dhe nga kushtet n t cilat ekzistojn.
Gjurmt relievore qndrueshmria varet nga kushtet n t cilat ekziston baza.
Tek materialet q u nnshtrohen ndryshimeve gjat ekspozimit n temperatura m t larta
ndryshohet cilsia dhe ngurtsia e materialit, e me kt zhduket edhe gjurma. Gjithashtu,
gjurma mund t jet n bazn e till e shkatrruar nga veprimi i forcs s ndonj objekti
tjetr mbi at gjurm.
Tek gjurmt e shtresuara dhe t shtresuara, qndrueshmria varet nga kualiteti
dhe veoria e substancs nga e cila sht formuar gjurma dhe nga lloji i bazs. Nse nuk
bhet mnjanimi mekanik ose larja me an t tretsve, kto gjurm mbeten t
prhershme deri n zbrthimin e tyre nn ndikimin e lagshtis, t drits dhe t
rrethanave t tjera atmosferike. T mbyllura plotsisht, gjurmt mund t qndrojn me
vite.
Gjurmt latente t formuara me an t djerss jan t atilla q djersa mund t
mnjanohet (shlyhet) mekanikisht. Mund t lahet me uj, kshtu q shum leht
shkatrrohen nga shiu kur jan jasht.
N bazat q e pin djersn, qndrueshmria varet nga dendsia e bazs dhe
ngopshmria e ajrit me avull. Baza m e shpesht mundson thithjen m t ngadalshme
dhe qndrueshmrin m t madhe.
8.1. Metodat e zbulimit t gjurmve t vijave papilare dhe

veprimi me gjurmt e zbuluara

Me rastin e gjetjes s gjurmve t vijave papilare, kujdes i veant duhet ti
kushtohet taktiks dhe tekniks s krkimit, n mnyr q t shmangen lshimet dhe
dshtimet e mundshme. sht e nevojshme t planifikojm n mnyr t drejt dhe ti
qasemi ekzaminimit t vendit t ngjarjes, e kjo nnkupton q t shkoqitet: (1) taktika e
krkimit n vendin e ngjarjes, (2) teknika e krkimit n vendin e ngjarjes , (3) teknika e
sigurimit (aservimit) t gjurmve, (4) taktika e sigurimit t gjurmve me kqyrje n
vendin e ngjarjes dhe me veprimet e mvonshme t t provuarit, (5) interpretimi i
gjurmve.
Koncepti i ktill v n dukje domosdon e aplikimit t fazs dinamike t
kqyrjes. Me parimin e ktill veanrisht vihet n dukje taktika e sigurimit t gjurmve
t vijave papilare.
Pr zbulimin e suksesshm t gjurmve t vijave papilare sht e nevojshme t
njihet se cilat gjurm jan specifike pr deliktet prkatse, ku sht e mundur t mbesin
dhe n cilat siprfaqe dhe n far forme; gjithashtu, n baz t ksaj duhet ditur me cilat
mjete t vizualizohen, t fiksohen, t formsohen n aspektin procesor juridik, dhe n
kt mnyr t mos bhet dmtimi, shkatrrimi ose kontaminimi i tyre. Gjithashtu, duhet
njohur edhe mnyrat e paketimit t gjurmve t cekura, n mnyr q t ruhen drejt
dhe t bhen prov. Gjithashtu, sht e nevojshme t njihen mundsit identifikuese t
llojeve prkatse t gjurmve.
Gjithmon mendohet n gjurmt latente t vijave papilare. N rrethana t
zakonshme ato gjurm nuk jan t dukshme. Pr zbulimin e tyre zbatohet procedur e
veant.
N fazn statike t kqyrjes sht e domosdoshme q n baz t mikrogjurmve
t bhet rikonstruksioni mendor. Me an t rikonstruksionit mendor mund t supozohet
fusha ku ka lvizur kryesi dhe cilat sende i ka prekur.
Me rastin e gjurmimit t gjurmve t vijave papilare n vendin e ngjarjes,
imponohen kto pyetje:
- n ciln mnyr sht prekur sendi, prkatsisht siprfaqja e vendit t kryerjes,
- cils dhe far lvizjeje i prgjigjet gjurma e gishtit,
- a ka qen kjo lvizja e kryesit,
- far sht pozita e krijuesit t gjurms n momentin kur e ka prekur sendin,
prkatsisht siprfaqen,
- pozita e sakt e gjurms n raport me rrethinn dhe sendin q sht barts i saj,
- cila dor, prkatsisht cilt gishtrinj e kan prekur sendin,
- renditja relative e m shum gishtrinjve,
- sa njerz i kan ln ose kan mundur ti ln gjurmt e gishtrinjve,
- a sht fjala pr gjurmn e kapjes,
- si e ka kapur autori i gjurms sendin - barts t gjurms,
- ka duhet t konkludohet nga kjo dhe me ciln shkall t probabilitetit,
- vjetrsia e gjurms,
- cilat taktika dhe metoda teknike t sigurimit dhe t fiksimit t gjurms mund t
prdoren n mnyr q t sigurohet vlera e tyre provuese,
- n baz t vjetrsis s shenjave a mund t merret konkludimi mbi moshn e
kryesit?
- a mund t konkludohet n baz t shenjave sa sht i lart kryesi?

a mund t konkludohet n baz t shenjs se i cils gjini sht kryesi, kush sht
autor i gjurms?

Gjat rikonstruksionit mendor duhet pasur kujdes pr pyetjet e cekura dhe t

bhen prpjekje q me prgjigjet n kto pyetje t mund t formohet trsia e
gjurmve t vijave papilare, si t gjurms s lvizjes, ashtu edhe t gjurms s kapjes
s sendit konkret. S kndejmi, sht e domosdoshme q t bhet fiksimi i sakt dhe
preciz i gjurmve t vijave papilare.
sht e mundur t prcaktohet edhe vjetrsia e prafrt e lnsit t gjurms n at
mnyr q duhet nisur nga fakti q vijat papilare tek t rriturit jan dy her m t
gjera se tek t porsalindurit. Trhiqet viza pingule mbi nj numr t caktuar t vijave
papilare dhe numrohen vijat papilare q presin vizn e drejt n gjatsin e saj prej 5
mm. Nga numri i vijave papilare q bien n 5 mm t gjatsis s vijs s trhequr
merret konkluzioni se a sht fjala pr shenjn e njeriut t rritur, gjysm t rritur ose
t fmijs.
sht e qensishme t studiohen dhe t analizohen t gjitha situatat kriminalistike
taktike, sepse n kuadr t ksaj do gjurm e vijave papilare varsisht nga vendi,
koha dhe kushtet n t cilat sht formuar, ka domethnie krejtsisht tjetr. N kt
vshtrim taktika kriminalistike ka pr detyr q nga gjurma e gjetur t krijoj provn
n raport me at se a sht personi nga i cili vjen gjurma edhe kryes i veprs penale.
Gjurmt latente n bot gjenden me an t laserit, me rreze UV, me teknika
speciale t drits me an t filtrave dhe me teknika t tjera fotografike.
Mnyra e rndomt e krkimit t gjurmve latente bhet me vshtrimin e
siprfaqes ose t sendit me an t drits s pjerrt. Gjurmt duhet t krkohen me an
t drits s pjerrt, prkatsisht me prdorimin e llambs me bateri, nn kndin 450 .
Kjo sht teknika m themelore e ndriimit q e shfrytzojn teknikt dhe forenzikt.
Tuba e fuqishme e drits s bardh drejtohet n objektin e caktuar dhe burimi lviz
derisa t mos paraqitet shenja, prkatsisht gjurma e gishtrinjve. Me drit t pjerrt
nuk mund t prfitohen do her rezultatet, sepse kjo varet edhe nga baza n t ciln
sht ln gjurma. P.sh. n letr, dhe n siprfaqet e tjera t vrazhda, prdorimi i
drits s pjerrt nuk jep rezultate t lakmueshme. Shenjat e dobta n bazn shum
t ndritshme bhen t dukshme me dritn koaksiale. N rastet e tilla para burimit
vihet pasqyra gjysm e dukshme q hedh tubn e drits n gjurm, q ather duket
si nj lar e errt n siprfaqe t bardh. N disa rrethana do t ishte mir t
errsohet m par lokali; drita e pjerrt mund t theksoj edhe teksturn e ndonj
gjurme. Me dritn e pjerrt gjurmt mund t vrehen n baza t lmuara, t xhamit
dhe t polituara.
Drita monokromatike drejtohet n gjurm me an t dritsjellsit nga fijet optike.
Me prpunimin kimik mund t arrihet q gjurmt t shndrisin n lloje t caktuara t
drits. Nse n gishtrinjt ka pasur gjurm vaji ose yndyre, mund t arrihet q ata t
shndrisin edhe pa kurrfar prpunimi.
Krkimi i burimeve t drits me filtra me ngjyr sht i rndsishm, sepse
mundson orientimin e tubs s fort dhe t ngusht t drits n sendet n t cilat
krkohen gjurmt, me dritn UV zbulohen disa gjurm t vijave papilare. Gjurmt e
gishtrinjve rrallher jan natyrshm fluoreshent nn ndikimin e tubs s drits UV,
edhe pse shtesat e vajit ose t yndyrs mund t kontribuojn n ndriimin e tyre.

Drita UV shpeshher shfrytzohet me rastin e fotografimit t shenjave t gishtrinjve

pasi q ato t jen ekzaminuar. Zakonisht n rrethana t tilla ekzaminohen me an t
pluhurit fluoreshent dhe pasi ti nnshtrohen avullit t cianokrilatit.
Drita laserike e argonionit (kaltr e gjelbr) n raste t jashtzakonshme mund
ti zbuloj gjurmt e gishtrinjve, q nuk reagojn n teknikat e tjera. FBI e ka
shfrytzuar metodn e cekur m 1984 pr zbulimin e shenjave q i ka ln krimineli i
lufts Valerian Trifa n panoramn q m 1942 ia kishte drguar m par shefit t
njsive naziste SS.
N siprfaqe t vrazhda nuk mund t zbulohen n mnyrn e cekur. Ato nxiten
me metoda t veanta dhe m par supozohen.
Pluhurosja n krkimin e gjurmve: Nuk sht praktike q t hidhet pluhur n t
gjitha siprfaqet n vendin e ngjarjes, kshtu q teknikt nisen nga njohurit , nga
viktima ose udhheqsi i kqyrjes ose dshmitari, krkimi kufizohet n siprfaqe ose
sende t caktuara q kan mundur t preken, e sidomos n rrugt hyrse. P.sh. nse
sht thyer xhami i dritares, tekniku do t krkoj dhe do ti pluhuros pjest q
mungojn.
Me rastin e rikonstruksionit mendor dhe t gjetjes me metoda t veanta, sht e
nevojshme t veprohet me kujdes n mnyr q gjurmt t mos shkatrrohen nga ana
e ekipit t kqyrjes. Procedura me gjurmt e vijave papilare dhe prpunimi i tyre
ndahet n procedurn me gjurmt e dukshme dhe n procedurn me gjurmt latente.
do gjurm duhet ta kaloj kt procedur:
- shnimi,
- fiksimi me an t procesverbalit,
- futja n skic,
- fotografimi,
- prpunimi dhe prgatitja pr aservim.
Prpunimi i gjurmve latente t vijave papilare nnkupton vizualizimin e tyre. Pr
vizualizim shfrytzohen:
- metodat fizike t nxitjes s gjurmve latente,
- metodat kimike t nxitjes s gjurmve latente,
- kombinimi i metodave fizike dhe kimike pr nxitjen e gjurmve latente t vijave
papilare.
Gjurmt duhet t krkohen n vende t dyshimta.
Gjurmt e dukshme t gishtrinjve mbesin nse duart kan qen t prlyera ose t
njollosura me gjak ose i kan prekur siprfaqet e pluhurosura. Ato vrehen leht dhe
zbulohen menjher pas ardhjes n vendin e ngjarjes, dhe shnohen pa kurrfar kontakti.
Gjurmt e tilla s pari fotografohen, e pastaj shpesh prforcohen n mnyr q t
prforcohej kontrasti dhe dukshmria. Prjashtimet ekzistojn vetm kur sht gjurma e
dukshme e natyrs relievore, sepse ather mund t shkatrrohet leht n rast se gjendet
n okollat, n dyll ose n siprfaqe t ngjashme, kur pr shkak t temperaturs s lart
zbuten leht, e me kt edhe shkatrrohen. N raste t tilla organi i kqyrjes shpejton
veprimet dhe ndonjher duhet filluar s pari me fazn dinamike t kqyrjes, n mnyr
q gjurmt q u nnshtrohen ndryshimeve t fiksohen dhe t aservohen sa m shpejt.
Metodat fizike t nxitjes s gjurmve latente

Metodat fizike t nxitjes s gjurmve latente t vijave papilare nnkuptojn vizualizimin

e gjurmve latente t vijave papilare me vendosjen mekanike t nj shtrese t holl t
materies s caktuar n vendet ku supozohet se gjenden gjurmt e tilla. Metodat q
shfrytzohen pr kt qllim m s shpeshti jan metoda t pluhurosjes. Pluhuri hidhet
me an t brushave mbi gjurmn, kurse teprica e pluhurit mnjanohet me brusha t
tjera. Pr kt mnyr shfrytzohen dy metoda:
1) pluhurosja,
2) tymosja.
Metodat e pluhurosjes:
Jan tri arsye themelore pr shfrytzimin e pluhurit me qllim t vizualizimit t gjurmve
latente t vijave papilare:
1) q gjurmt latente t bhen t dukshme,
2) q t nxitet kontrasti i tyre m i fuqishm n raport me bazn me qllim t
fotografimit,
3) q gjurmt latente t pluhurosen me qllim t marrjes me an t folies dhe t
ruajtjes s tyre.
Procedura e pluhurosjes dhe e shfrytzimit t pluhurit t caktuar do t varet nga qllimi i
dshiruar i teknikut kriminalistik, nga natyra e bazs n t ciln gjenden gjurmt dhe
nga mnyra m e mir e veprimit me to. Nse pluhurosja bhet ekskluzivisht pr
ngjyrosjen e gjurms dhe pr fitimin e kontrastit ather do t shfrytzohet pluhuri q n
raport me bazn jep kontrastin m t mir.
Para vizualizimit t gjurms me an t pluhurit, sht e nevojshme q n
siprfaqe, n afrsi t vendit ku nxitet gjurma, t bhet nj gjurm provuese dhe nxitja
provuese e gjurms. Nse nuk ka siprfaqe t till, ather nj pjes e vogl e siprfaqes,
pr t ciln besohet se n te gjendet gjurma, shfrytzohet pr prov. Pas nxitjes s
gjurmve provuese, menjher duhet t shnohet dhe t regjistrohet n mnyr q m
von t mos shkaktoj huti gjat hetimit.
Brushn ndonjher nuk duhet futur n shishe me pluhur, por n nj cop letre
shkundet nj sasi m e vogl e pluhurit. Arsye e ksaj sht q fijet e brushs thyhen
me an t futjes n shishe, gj q m von paraqitet n form t grithjes n gjurm.
Teprica e pluhurit nga brusha mnjanohet me an t rrotullimit t ngadalshm t brushs
midis gishtrinjve.
Me rastin e pluhurosjes s gjurms me an t brushs, brusha trhiqet vetm n
nj drejtim prgjat vijave papilare. Vijat papilare n fillim ssht e thn t jen t
qarta, por m von duhet t prforcohen. Gjurmt e vjetra ndonjher nuk mund t
nxiten n mnyr standarde t puns me brush. Pr raste t tilla
sht e
rekomandueshme t mbulohet gjurma me nj shtres m t madhe t pluhurit, dhe me an
t brushs t bhet mnjanimi i tij i ngadalshm. Ndonjher sht e dobishme q
gjurmt e tilla t njomen me frym, t pritet t avullohet avulli dhe t bhet pluhurosja.
Shfrytzimi
i brushs pr pluhurosjen e gjurmve n letr ka pr pasoj
shpeshher dmtimin e figurs, prandaj n raste t tilla sht m s miri t shkundet pak
pluhur n zonn e dyshimt dhe t rrshqas pluhuri npr gjurm me an t ngritjes dhe
t lshimit t letrs, pa prpjekje q teprica e pluhurit t mnjanohet me an t brushs.
Gjurmt q tashm njher jan nxitur me an t pluhurit dhe jan marr me an
t folies mund t nxiten prsri, madje edhe deri n 4 her. Mirpo, do prpjekje e re ka

pr pasoj figurn gjithnj m t zbeht. Nga ana tjetr, ndonjher mund t pritet q
gjurma e nxitur pr her t dyt t jet m kualitative se gjurma e par.
Pr pun me gjurmt latente rekomandohen brushat e gjatsis 3-5cm. Pr kto
metoda shfrytzohen:
1) brushat pr pluhurosje,
2) shprndarsit pr pluhurosje,
3) brushat magnetike,
4) pluhurat e veanta,
5) pluhurat n form spreji,
6) pluhurat fluoreshent.
1) Brushat pr pluhurosje
Shfrytzohen disa lloje brushash. Jan t punuara nga fijet jashtzakonisht t buta.
Gjithashtu, ekzistojn edhe brusha sintetike. Brushat q shfrytzohen jan:
1) brushat nga fijet e ketrit siberian;
2) brushat nga fijet e deves;
3) fijet nga pendlat e zogut afrikan marabu;
4) brushat zefir (sintetike).
2) Shprndarsit
Fjala sht n rastet m t shpeshta pr shprndarsit me dor me pompa gome
n form t dardhs. Konstruksioni i ktyre shprndarsve sht i llojllojshm. Ekzistojn
shprndarsit klasik nga t cilt drejtprdrejt hidhet reja e pluhurit mbi siprfaqe, pastaj
ekzistojn shprndarsit me brusha t instaluara, ashtu q menjher bhet edhe fshirja
me brush e siprfaqes s gjurms.
3) Brushat magnetike
Fjala sht pr brushat e konstruktuara n at mnyr q kan dorzat e
konstruktuara t veanta n t cilat gjendet magneti, i cili me an t trheqjes lviz
sipas vertikales. Kur magneti lshohet, brusha sht aktive, dhe anasjelltas, kur magneti
ngritt, brusha sht jasht funksionit. Kur brusha sht aktive dhe kur vihet kontakti
me pluhurin, ather rreth magnetit formohet nj shtres q sht e ngjashme me brushn
e vrtet. Sistemi i pluhurosjes sht i njjt si edhe tek pluhurosjet e tjera, trhiqet
pluhuri me an t brushs n nj drejtim.
4) Pluhurat e veant pr vizualizimin e gjurmve t vijave papilare
Q pluhuri t nxis n mnyr kualitative gjurmn duhet t jet mjaft e imt q
t mos e mbuloj ndrhapsirn papilare, nuk bn t reagoj n djers dhe n baz, nuk
bn t ngjitet pr baz, sipas ngjyrs duhet t dallohet nga baza dhe duhet t jet e thar.
Pr nxitje shfrytzohet m s shpeshti argentorati (grimcat e bluara imt t
aluminit), pluhuri i grafitit (grafiti i bluar), pluhuri i arit (mesingu i bluar), bloza pluhur,
pluhurat n ngjyr (oksidet e bluara t metalit t zinkut, t manganit dhe t plumbit).
Pluhurat magnetik prfitohen nga hekuri i bluar imt i paprpunuar dhe kan
ngjyr t prhimt. Pr prfitimin e ngjyrs, pluhurit themelor i shtohen pluhura t tjer
t ngjyrosur. Emrin e kan marr sipas aftsive t veta magnetike. Kto pluhura hidhen
me brush magnetike dhe teprica e pluhurit gjithashtu mnjanohet me an t brushs
magnetike.
Karakteristika themelore e pluhurave t veant sht q pjesa m e madhe e
pluhurit ngjitet n vijn papilare, kurse ndrhapsira papilare mbetet e pangjyrosur ose
shum pak e ngjyrosur. Kjo sht e mundur sepse ato pluhura prbhen prej dy lloje

grimcash m t mdha dhe m t imta, por q grimcat m t mdha me procedur

speciale teknologjike mbulohen me grimcat m t imta. Pluhuri i till ka veori t
veant n raport me formn relievore t vijave papilare. Pr prgatitjen e pluhurave t
till shfrytzohet tredimensionaliteti i gjurmve t vijave papilare. Me hedhjen e ktij
pluhuri n momentin e par t gjitha grimcat e mbulojn tr siprfaqen e gjurms, por
nuk e prekin ose pak e prekin ndrhapsirn papilare, pasi q trashsia e djerss nuk u
lejon grimcave q t bien n te. Pluhuri i imt nga grimcat e mdha n kt mnyr kalon
n vijat papilare.
5) Pluhurat n form spreji
Kto pluhura jan t ngjashm me shprndarsit me dor, por prparsia e
pluhurit n form t sprejit sht ajo q krkojn prpjekje m t vogla me rastin e
pluhurosjes. Shfrytzohen pr pun n siprfaqe m t mdha. Duhet pasur kujdes q
vrushkulli t mos prqendrohet n gjurmn latente nga afrsia e vogl, por nga distanca e
caktuar prafrsisht 30 cm. Pas pluhurosjes teprica e pluhurit mnjanohet me an t
brushs.
6)Pluhurat fluoreshent
Pluhurat fluoreshent ndikojn nn dritn UV dhe shfrytzohen pr ngacmimin e
gjurmve n baza t larme. Pluhurat njngjyrsh nuk mund ti ngacmojn n mnyr t
prshtatshme gjurmt n siprfaqe ku grshetohen ngjyrat e ndritshme dhe t errta.
Pluhurat fluoreshent shihen dobt, por nn ndikimin e drits UV fluoreshojn, gj q
jep mundsin t bhet edhe fiksimi i tyre fotografik.
Teknika e nxitjes s gjurmve latente me an t pluhurave dhe t brushave.
sht metod q shfrytzohet m s shpeshti. Para fillimit t puns sht e domosdoshme
t zgjedhet brusha dhe pluhuri m i prshtatshm.
Zgjedhja e brushs
Zgjedhja e brushs varet nga shum kritere:
1) Lloji i siprfaqes n siprfaqe t lmuar shfrytzohen t gjitha llojet e
brushave; n siprfaqe t vrazhd brusha duhet t jet sa m e mir, prkatsisht t jet
me qime sa m t buta.
2) Madhsia e siprfaqes siprfaqet e vogla brushat e vogla t rrumbullakta;
siprfaqet m t mdha brushat m t mdha dhe t plota;
Zgjedhja e pluhurit
Zgjedhja e pluhurit varet nga ngjyra e siprfaqes n t ciln gjenden gjurmt
latente. Kriter themelor sht q n siprfaqe t errta t shfrytzohen pluhura t
ndritshm, kurse n siprfaqe t ndritshme pluhura t errt. Prjashtim bn argentorati q
shfrytzohet n t dy llojet e siprfaqeve prve n at t argjendt, sepse sht i ngjyrs
s argjent.
Kriteri tjetr sht lloji i bazs n t ciln bhet nxitja. N siprfaqe t lmuara
arrihen rezultate t mira me cilindo pluhur, e m t mirt jan pluhurat special. do
prodhues rekomandon n ambalazh pr ciln siprfaqe sht i prshtatshm pluhuri
prkats.
Teknika e puns me an t shprndarsve
Siprfaqja e caktuar pluhuroset me pluhur nga shprndarsi pa kontakt fizik t
gjurms dhe t shprndarsit. Vrushkulli orientohet nga vendi ku dshirohet t bhet
pluhurosja, por q duhet pasur kujdes q shprndarsi t mos jet shum afr gjurms n

mnyr q t mos dmtohet. Largsia caktohet n mnyr eksperimentale. sht e

dshirueshme q sa m pak pluhur t bie mbi gjurm n mnyr q intervenimi me
brush t jet sa m minimal, me ka edhe dmtimi i gjurms do t jet aq m e vogl.
Teknika e puns me pluhurat fluoreshent
Kur hidhet pluhuri fluoreshent dhe bhet vizualizimi i gjurms, ndriohet me
llambn UV dhe menjher fotografohet n proporcionin 1:1 ose me fotografi
proporcionale.
Fiksimi i gjurmve t vijave papilare t nxitura me pluhur
Procesverbali mbi kqyrjen plotsohet me t dhna mbi gjurmt e nxitura,
prkatsisht t vizualizuara. N skic pastaj shnohen vendet ku jan zbuluar dhe
vizualizuar ato gjurm, pastaj pas shnimit t prshtatshm fotografohen. Marrja e
gjurmve vizuale bhet me an t folieve daktiloskopike q mund t jen transparente, t
bardha dhe t zeza. Baza e folies lyhet me an t zhelatins n t ciln paraqitet gjurma e
vizualizuar, dhe pastaj mbulohet me folien mbrojtse.
Metodat e tymosjes
Fjala sht pr dy metoda:
1) Metoda e tymosjes me an t djegies s substancave specifike;
2) Metoda e tymosjes me an t tymit t jodit.
Metoda e tymosjes me an t substancave specifike
Pr kt metod shfrytzohen substancat si jan kamfori ose benzoli. Me
djegien e tyre prfitohet nj tym i dendur me bloz. Bloza ka veori t ngjashme si edhe
pluhuri grafit. Mbi tymin me bloz vendoset baza me sendin ku priten gjurmt latente. N
gjurmt e vijave papilare bloza shihet m mir se sa n ndrhapsirn papilare. Prve
q shihet m mir, bloza e nxeht i zbut edhe yndyrat e karbohidratit q gjenden n
djersn q e ka ln gjurmn dhe kjo kontribuon n ndikimin m t mir t blozs n vijat
papilare. Teprica e blozs pas prfundimit t procedurs mnjanohet me an t brushs.
Kjo metod shfrytzohet n bazat me siprfaqe t ndritshme.
Nse sht fjala pr siprfaqe t errt, metoda e tymosjes aplikohet me djegien e
grimcave t magneziumit. Me kt krijohet magnezium-oksidi q sht i ngjyrs s
bardh, dhe prsritet i njjti parim si edhe me blozn.

Metoda e tymosjes me an t tymit t jodit

Tymi i jodit
Tymi i jodit prfitohet me nxehjen e kristaleve t jodit. N ent e xhamit ose t
porcelanit, zakonisht n dollap t xhamit. Sendi n t cilin ngacmohen gjurmt vihet n
nj pjat mbi kristalet e jodit q nxehen me poq elektrike.
Fiksohen me an t pluhurit t amidonit, me fotoletr t preparuar, me folie t
argjendt, me pluhurosjen me brushn magnetike dhe me an t fotografimit.
Shrben pr nxitjen e gjurmve t yndyrta, t gjurmve n lkur dhe t gjurmve
t vjetra.
Jodofuli

Nxitja e gjurmve latente me an t jodit me t drejt quhet edhe jodoful. Fjala

sht pr nj gyp t qelqit n t cilin vendosen kristalet e jodit. N njrn an t gypit
sht hinka, kurse n ann tjetr dardha e goms pr nxjerrjen e ajrit. Ngrohja e
kristaleve t jodit bhet me dor.
8.2. Metodat kimike t nxitjes s gjurmve latente t vijave papilare
Duhet theksuar prsri se prve 99% uj, n prbrje t djerss gjenden edhe
natrium hloridi, yndyrat, acidet e yndyrs, aminoacidet dhe albuminet. N saje t
prbrjes s ktill t djerss, sht e mundur t aplikohen metoda t caktuara kimike t
vizualizimit t gjurmve latente t vijave papilare. Kto metoda aplikohen me sukses n
letr dhe n t gjitha bazat e tjera n t cilat ngacmohen vshtir me an t pluhurave.
Pra, djersa posedon substanca kimike q mund t shrbejn pr vizualizimin e gjurmve
latente me an t substancave kimike.
Zgjedhja e metodave kimike
Metodat jan:
1) Vizualizimi i gjurmve latente me an t nitratit t argjendit,
2) Vizualizimi i gjurmve latente me an t nnhidrins,
3) Vizualizimi i gjurmve latente me an t osmium tetroksidit,
4) Prforcimi kimik i gjurmve t dukshme t formuara me shtypjen e vijave t
prgjakura papilare,
5) Metodat radioaktive pr vizualizimin e gjurmve latente.
Vizualizimi me an t nitratit t argjendit
Nj prqindje e prbrjes s djerss bie mbi natrium hlorid. S kndejmi, kjo
metod sht e prshtatshme pr vizualizim. Vizualizimi mbshtetet n reaksionin kimik
midis natrium hloridit nga gjurma dhe nitratit t argjendit. Metoda sht e prshtatshme
pr vizualizim sidomos n baza t letrs. Tretja vihet mbi sendin me an t pambukut t
mbshtjell n nj shkop qelqi ose druri, pambuku laget n tretje dhe frkohet mbi
vendin ku ngacmohet gjurma. Kjo bhet n terr ose n lokalin me drit t dobt t kuqe.
Pas lagies, siprfaqja teret dhe i ekspozohet nj drite t fort q duhet t prmbaj mjaft
drit UV dhe t kaltr. N nesesert komercial pr kt qllim sht parapar llamba UV.
Gjurmt paraqiten me ngjyr t errt n t prhimt ose pothuaj n ngjyr t zez. Pas
vizualizimit, gjurma duhet t fotografohet, sepse me koh e tr siprfaqja do t nxihet.
sht e mundur q siprfaqja t lahet dhe t fiksohet me fiks fotografik, dhe ather
mbeten prher gjurmt e vizualizuara.
Vizualizimi me an t ninhidrins
Mbshtetet n reaksionin e tij me aminoacide nga djersa. Gjurmt e vizualizuara
jan t ngjyrs s kuqe t trndafilt dhe t vjollcs. M s shpeshti nnhidrina prdoret
si trets 0,8% n aceton, por shfrytzohet si trets dhe petroleter, sidomos nse sht
fjala pr dokumentin e shkruar me ngjyr q shkrihet n aceton. Metoda e puns:
siprfaqja, zakonisht letra, laget me nnhidrin dhe vihet n burim t ngrohtsis. Pas
40 minutash, kur letra teret, paraqiten gjurmt e vizualizuara t vijave papilare t
ngjyrs s kuqe t trndafilt dhe t vjollcs.
Vizualizimi me an t osmium tetroksidit

Prdoret n formn 1% t tretjes s ujit. Procedura mbshtet n faktin q acidet

yndyrore nga djersa redukojn osmium tetroksidin deri n osmiumin elementar, i cili n
form t shtresimit t zi mbetet n vija papilare. Metoda konsiston n hedhjen e tretjes
me an t tamponit si n rastet paraprake.
Vuzualizimi me an t tymit t ciankrilatit
Prfitohen nga super ngjitsi nga ciankrilati, me an t nxehjes ngjitsit, me
shtimin e tretjes s hidroksidit t natriumit n ngjits, me hedhjen e ngjitsit t
ciankrilatit n tamponin e pambukut q sht i lagur me hidroksidin e natriumit ose me
vakuum. sht i suksesshm n vizualizimin e sendeve q prmbajn lagshti, prandaj
sht e rekomandueshme q n enn e mbyllur n t ciln bhet testimi t vihet ena me
uj t nxeht.
Metodat radioaktive t vizualizimit
Jan t prshtatshme n siprfaqe t vrazhda n t cilat asnj metod nuk jep
rezultate t mira. Metoda mbshtetet n ndryshimin e atomeve t hidrogjenit n gjurmt
e bashkdyzimeve organike n djers me hidrogjenin radioaktiv. Procedura sht
relativisht e komplikuar prandaj nuk rekomandohet pr prdorim t gjer.
8.3 Daktiloskopia
Daktiloskopia paraqet metodn e identifikimit dhe t regjistrimit kriminalistik n
baz t studimit dhe t krahasimit t figurs s vijave papilare n lkurn e gishtrinjve,
t shuplakave dhe t shputave t njeriut. Daktiloskopia ndahet n:(1) daktiloskopi, (2)
hejroskopi, dhe (3) pedoskopi. Degt ndihmse t daktiloskopis jan: (1) poroskopia, (2)
boroskopia dhe (3) kretoskopia.
Daktiloskopia paraqet identifikimin dhe regjistrimin n baz t shenjave t
vijave papilare t gishtrinjve, hejroskopia n baz t shenjave t vijave papilare t
shuplakave, kurse pedoskopia n baz t shenjave t vijave papilare t shputave.
Poroskopia paraqet madhsin dhe renditjen e poreve, boroskopia paraqet pamjen
dhe renditjen e rrudhave, kurse objekt i kretoskopis sht studimi dhe zhvillimi i vijave
papilare.
Daktiloskopimi, prkatsisht marrja e shenjave t vijave papilare t personit
zbatohet n mnyr q t mund t bhet krahasimi i atyre personave q kan mundur ti
ln gjurmt e vijave papilare n vendin e ngjarjes, n sende etj. Daktiloskopimi bhet n
kuadr t t ashtuquajturit prpunimit sinjalitik t personit. Pr nevojat e daktiloskopimit
nevojiten mjete t caktuara: (1) pllaka e porelonit, (2) mbajtsja e kartonit, (3) kartonat
prkats daktiloskopik, (4) mjetet pr pastrim. Duhet thn se prve ktyre mjeteve pr
lloje m t ndrlikuara t daktiloskopimit prdoren edhe (5) ngjyra e zez e shtypit ose
ngjyra daktiloskopike dhe (6) pllaka e lmuar prej xhami me dimensione 12 x 30.
Marrja e shenjave t vijave papilare. Pr marrjen e shenjave t vijave papilare nga
personat, prkatsisht pr daktiloskopimin e personave sht e nevojshme q me radh t
zbatohen kto veprime n procedur:
1) Para fillimit t fardo aktiviteti, sht e nevojshme t bhet kontrolli i
gishtrinjve t personit me qllim t konstatimit t dmtimeve dhe t pastrtis eventuale
(dmtimet e qllimshme ose t paqllimshme). Duhet ditur se lkura e ndyr nuk e
pranon ngjyrn.

2) N siprfaqe t rrafsht tavolin, vihet pllaka e porelonit nga ana e majt,

kurse nga ana e djatht kartoni daktiloskopik prforcohet pr mbajtsen e kartonit.
3) Sipas vegls s vendosur prqendrohet personi q daktiloskopohet, kurse
tekniku kriminalistik forenziku qndron anash. Kartoni daktiloskopik duhet t jet m
afr teknikut kriminalistik, shuplaka duhet t jet plotsisht e liruar. Tekniku
kriminalistik me nj dor e mban shuplakn e personit, kurse me dorn tjetr bn
daktiloskopimin. Gjat procedurs, tekniku kriminalistik qndron nga ana e djatht.
4) Daktiloskopimi bhet me rrotullimin individual t gishtit n pllakn e porelonit
nga njri deri te skaji tjetr i thoit, dhe gishti i ngjyrosur n t njjtin parim vendoset n
kartonin daktiloskopik.
5) Nse shenja nuk sht marr mir, ajo vihet n rubrikn prkatse nga ana
tjetr e kartonit.
6) Pastaj merren shenjat kontrolluese t 4 gishtrinjve nga dora e majt dhe e
djatht, pa rrotullim dhe shrbejn pr kontrollin e renditjes s rrotullimit. Zakonisht
merren shenjat e dy falangave t para.
7) Sot daktiloskopimi i kufomave bhet me prdorimin e ngjyrs s shtypit, t
cilindrit t goms dhe t pllaks s qelqit. N disa rrethana kur nuk posedohet pllaka e
porelonit, n kt mnyr do t bhet edhe daktiloskopimi i personave t gjall . N kt
rast sht e nevojshme t pastrohet mir pllaka daktiloskopike, nn te t hidhet ngjyra e
shtypit / ngjyra daktiloskopike dhe me an t cilindrit t shtrihet n tr pllakn e qelqit
n trashsi deri 0,01 mm. Veprimi pr daktiloskopimin e personave t gjall sht edhe
m tej i njjt.
8) Pr daktiloskopimin e kufomave duhet t sigurohet cilindri i goms n form t
ves, luga daktiloskopike, mjetet pr ndarjen dhe drejtimin e gishtrinjve t shtangur, si
dhe kartont prkats pr daktiloskopim, prkatsisht
kartont
daktiloskopik
postmortem. N gishtrinjt e rrudhur t kufomave injektohen 50% t tretjes s
glicerins.
9) N terren daktiloskopimi bhet me an t pajisjes daktiloskopike q gjendet n
nesesert universal ose n nesesert e veant t konstruktuar daktiloskopik.
Ndonjher personi mund t daktiloskopohet me pluhurosjen e leht me pluhur
daktiloskopik.
Marrja e shenjave t shuplaks. Pr kt form t daktiloskopimit nevojitet
pllaka e qelqit, cilindri dhe ngjyra e zez e shtypit / daktiloskopis. Pllaka e qelqt lyhet
me ngjyr, me an t cilindrit lyhet disa her shuplaka deri sa t ngjyhen t gjitha pjest
e shuplaks. Me shtypjen e shuplaks n letr ose n karton pr kt dedikim, bartet
ngjyra. Ekziston edhe mnyra q kartoni t vihet n cilindr ose n shishe, dhe me
shtyrjen graduale prpara me shtypje t leht shishja lviz npr shuplak.
Parregullsit m t shpeshta n procedurn e daktiloskopimit. Fjala sht pr kto
parregullsi: (1) shenjat e marra jan plotsisht t ngjyrosura, detajet jan t zbehta ose t
mbuluara me ngjyr ose lara t vijave t tjera papilare, (2) pr shkak t marrjes s
pakujdesshme t shenjs, shenja gjendet lart ose posht n hapsirn e parapar, kshtu
q shenja nuk sht e plot, (3) tekniku kriminalistik forenziku me gishtrinjt e vet
bart pjest e vijave t veta papilare n ngjyr, e pastaj edhe n kartonin daktiloskopik,
(4) gishti mund t jet i shtypur m tepr si n ngjyrn ose n pllakn e porelonit, ashtu
edhe n kartonin e daktiloskopis, kshtu q mund t bhet plotsimi i ndrhapsirs

papilare me an t ngjyrs, prandaj shenja nuk mund t dallohet, (5) papastrtia e dors
ose djersitja e tepruar mund t ndikoj n kualitetin e shenjs.
Identifikimi n baz t shenjave t gishtrinjve
Identifikimi n baz t shenjave t
gishtrinjve sht nj nga metodat m t
sigurta konvencionale t identifikimit.
Arsyeja qndron n faktin q vijat ose
figurat papilare q ato i krijojn i kan
kto karakteristika: (1) paprsritshmrin
(individualizimi) e vijave papilare, (2)
qndrueshmrin, (3) aftsin e kopjimit
dhe (4) mundsin e grupimit.
Me rastin e identifikimit t dy
shenjave t vijve papilare t gishtrinjve
fillohet me prcaktimin e prkatsis s
tyre grupore, e pastaj bhet krahasimi dhe
prcaktimi i karakteristikave individuale
q n teknikn kriminalistike dhe n
daktiloskopi quhen
minucione. Pra,
minucionet jan karakteristika t vijave
papilare.
Figura e vijave papilare t nj
gishti disponon me afro 80 karakteristika
individuale,
prkatsisht
minucione,
pamjet e t cilave jan paraqitur n
figurn djathtas. Pr identifikim sht e
mjaftueshme t gjenden 12 minucione.
Ndonjher daktiloskopistt deklarohen
pr identitetin edhe me m pak minucione
(p.sh. 7 -8), por gjithmon duhet pasur
parasysh , sa m shum karakteristika
individuale q prcaktohen n objekt,
verifikimi i identitetit ka nj probabilitet
m t madh.

Daktiloskopia e regjistrimit
Daktiloskopia e regjistrimit bazohet n prgatitjen e evidencave t caktuara
daktiloskopike dhe n evidentimin e personave n baz t tyre. Pr kt qllim prdoren:
(1) koleksioni i prgjithshm ose dhjetgishtor i daktiloskopis, (2) koleksioni
monodaktiloskopik dhe (3) n koh t fundit AFIS - identifikimi automatik i vijave
papilare (pr ka do t bhet fjal n kaptinn q flet pr metodat bashkkohore t
identifikimit.
Koleksioni i prgjithshm ose dhjetgishtor daktiloskopik shrben pr regjistrimin
dhe identifikimin e personave. Koleksioni monodaktiloskopik shrben pr identifikimin e
kryesve t panjohur t veprave penale n baz t gjurmve dhe t shenjave t gishtrinjve
t gjetur n vendin e kryerjes s veprs penale ose n sendet q jan n lidhje me veprn
penale.
Regjistrimi i personave n koleksionin dhjetgishtor bhet n baz t dy ose tre
kartonve: (1) me kartonin dekadaktiloskopik, (2) me kontrollues, dhe (3) indeksin sipas
abeceds. Kartoni dekadaktiloskopik regjistrohet n koleksion sipas formuls, kurse
kontrolluesi regjistrohet n koleksion sipas rendit t abeceds. Koleksioni rregullohet n
baz t formuls daktiloskopike. Sipas sistemit t modifikuar t Vuetiqit pr klasifikim
shfrytzohen figurat themelore daktiloskopike:

1. Harku (bredhi)

2. Laku i majt

3. Laku i djatht

4. Rrethi

Caktohet formula kryesore dhe ajo

HARKU
DEKA. MONO.
ndihmse.
Formula kryesore shrben pr
Harku
1
I
klasifikim,
kurse
ajo
ndihmse
pr
Laku i majt
2
II
nnklasifikim.
Laku i djatht
3
III
Formula daktiloskopike bhet n form t
Rrethi
4
IV
thyess. N numrues futen t dhnat pr dorn
Gishti i dmtuar
X
V
e djatht, kurse n emrues futen t dhnat pr
prgjithmon
dorn e majt.
Gishti kompleks
X1
IV/15
Pr nnklasifikim shfrytzohet metoda e
Gishti i amputuar
0
0
numrimit t vijave papilare q presin vijn e
kufizuar me dy pika dhe quhen terminuese.
Pr formuln ndihmse, prkatsisht pr nnklasifikim merren vetm tre gishtrinjt e
par t dors s djatht dhe t majt, kurse gishti i vogl i dors s djatht vetm nse

sht mostr e lakore. Q t vijm te formula ndihmse, vijat papilare numrohen dhe
shnohen.

Mostrat lakore:
2 6 vija = 1
7 10 vija = 2
11 14 vija = 3
Mbi 14 vija = 4
Mostrat rrethore:
Krahu i majt mbi t djathtin = 5
T dy kraht e barazuar = 6
Krahu i djatht mbi t majtin = 7

Pamja e formuls daktiloskopike:

23421
33421

126
437

10

Koleksioni monodaktiloskopik prmban: (1) kartont monodaktiloskopik, (2)

indeksin sipas abeceds s personave t monodaktiloskopuar dhe (3) evidencn e
gishtrinjve t paidentifikuar nga vendi i ngjarjes s veprs penale.
Kartont monodaktiloskopik dallohen nga kartont dhjetgishtor pr faktin q tek
evidenca dhjetgishtore t gjitha shenjat e gishtrinjve merren n nj karton, kurse tek
evidenca monodaktiloskopike, shenja e do gishti merret ve e ve n karton t veant.
Pra, koleksioni monodaktiloskopik pr nj dor prmban dhjet karton n komplet. N
at karton s pari merret shenja me an t rrotullimit , e pastaj me an t prekjes. Qllimi
i indeksit t abeceds sht q t mundsohet gjetja e t dhjet kartonve.
N evidencn e kryesve t panjohur regjistrohen t dhnat e shkurtra lidhur me
vendin e gjetjes s shenjs, formula monodaktiloskopike, data e kryerjes s veprs
penale dhe fotografia e shenjs s riprodukuar. Me qllim t gjetjes m t leht t
shenjs mbahet kartoteka e veant sipas vendit t gjetjes s shenjave t gishtrinjve.
Kartont regjistrohen sipas formuls monodaktiloskopike dhe kjo pun bhet me dor.
N B e H kjo pun po braktiset sepse me 2007 ka filluar aplikimi i sistemit AFIS.
Identifikimi automatik i vijave papilare. Pr kt sistem ktu duhet vetm
shkurtimisht t themi se stabilimentet kompjuterike i prpunojn n mnyr automatike
gjurmt dhe i njohin n evidenca. Pr kt shfrytzohen spot skanert. Kompjuteri
incizon dhe n mnyr digjitale i kodon shenjat. M hollsisht pr kt metod do t
bhet fjal n kaptinn mbi metodat bashkkohore t identifikimit dhe t regjistrimit.
8.4. Gjurmt e buzve
N aspektin anatomik n buz gjenden hulli vertikale dhe horizontale n nj
numr t madh, t cilat me mosh thellohen, gj q u jep buzve nj rndsi t madhe t
individualitetit. Nj nga faktort qensor pr identifikim kriminalistik n baz t
gjurmve t buzve sht qndrueshmria e relievit t buzve. Shkenctart japonez dhe
gjerman n baz t eksperimenteve kan konstatuar se relievi morfologjik i buzve nuk
ndryshon. Gjurmt e buzve jan t kushtzuara gjithashtu me anatomin e tyre, andaj
mund t flitet vetm pr gjurmt siprfaqsore q formohen me an t pasqyrimit. Sipas
shkalls s vrojtimit, ato gjurm mund t jen t dukshme dhe t padukshme,

prkatsisht latente. Gjurmt e dukshme t buzve formohen si pasoj e shfrytzimit t

karminit ose t ndonj forme tjetr t grimit. Paraqiten n sende t ndryshme, si jan
filxhani, gota, cigarja, pjata, pasqyra, letra, xhami lkura e njeriut, pjest e gardrobs etj.
sht e mundur q n buz t gjenden edhe pjes t ushqimit ose t materieve tjera,
kshtu q gjurma edhe ather do t jet e dukshme. Shikuar n prgjithsi, gjurmt e
buzve mund t gjenden m s shpeshti n gota, kurse n vende t tjera gjenden shum
rrall.
far vlere identifikimi do t ket gjurma e buzve, varet nga ajo se gjurmt e
buzve a kan qen n lvizje ose sht fjala vetm pr gjurmn e formuar me an t
prekjes. Gjurma e formuar n lvizje nuk ofron shum karakteristika identifikimi, kurse
gjurma e formuar me an t kontaktit ofron.
Fiksimi i gjurmve t buzve bhet sipas rregullave t ekzaminimit kriminalistik
teknik t gjurmve q deri m tash jan prmendur.
Identifikimi n baz t gjurmve t buzve bhet me an t metods krahasuese,
me rast krahasohen gjurmt kontestuese t buzve t gjetura n vendin e ngjarjes t
kryerjes s veprs penale, kurse mostrat e pakontestueshme merren nga i dyshuari. Marrja
e mostrave t pakontestueshme bhet n at mnyr q buzt lyhen leht me karmin, e
pastaj n pllakn e qelqt ose t plastike ose madje n nj letr t trash t bardh vihet
gjurma.
Edhe njher duhet theksuar se puna me kt lloj t gjurmve sht shum e
rrall.
Boshkoviq, fq. 189 191.
Maksimoviq, Todoroviq, fq. 97 100.
8.5. Gjurmt e shputave t kmbs
Njeriu me peshn e vet vepron mbi bazn n t ciln ecn dhe n t ciln
qndron. Pr shkak t lvizjes paraqitet forca q sht e kundrt me lvizjen dhe pr
kt arsye n baz paraqiten deformime n form t gjurmve t shputave, e varsisht
nga plasticiteti i bazs. Gjat lvizjes bhet rrshqitja, me rast shkoqen grimca t
shputave dhe t bazs. Gjurmt e qndrimit n esenc nuk dallohen nga gjurmt e ecjes.
Intensiteti i gjurmve t shputave varet edhe nga baza. N bazn e lmuar dhe t fort
gjurmt e shputave mund t vrehen me vshtirsi, kurse n bazn e but vrehen n
mnyr t qart. Gjurmt e shputave mund t ndahen sipas : (1) mnyrs s zbulimit, (2)
mnyrs s fiksimit, (3) identifikimit, (4) interpretimit kriminalistik.
Sipas mnyrs s zbulimit ose sipas dukshmris, gjurmt e shputave ndahen n:
(1) t dukshme dhe (2) t padukshme (latente).
Gjurmt e dukshme t shputave ndahen n : (1) siprfaqsore dhe (2) relievore.
Gjurmt siprfaqsore t shputave mund t formohen: (1) me an t shtresimit dhe
(2) shtresimit
Gjurmt e relievit t shputave formohen me an t shkeljes n siprfaqe t but,
si sht toka, shtresa e trash e pluhurit, bora, rra etj.
Gjurmt latente t shputave formohen me an t shkeljes n siprfaqe t fort, t
pastr dhe t rrafsht. N kt rast ato mund t ndahen n: (1) gjurm t shputs s
zbathur, (2) gjurm t shputs n orape dhe (3) gjurm t shputs me mbathje.
Formsimi procesor juridik i gjurmve t shputs bhet me an t: (1) gjetjes,
(2) shnimit, (3) prshkrimit n procesverbal, (4) fotografimit, (5) skicimit, (6) fiksimit t

gjurmve siprfaqsore t shputave, (7) fiksimit t gjurmve relievore t shputave, (8)

fiksimit t gjurmve latente t shputave.
Meqense n ligjrimin e deritashm sht br fjal pr gjetjen, shnimin,
fiksimin me an t procesverbalit dhe fotografimin e gjurmve, n vazhdim do t bhet
fjal pr fiksimin e gjurmve siprfaqsore, relievore dhe latente t shputave.
Fiksimi i gjurmve siprfaqsore t shputave mund t bhet n dy mnyra: (1) me
an t fotografimit me fotografi proporcionale dhe duhet thn se kjo mnyr sht e
obligueshme. Mnyra tjetr ka t bj me specifika t caktuara. Nse gjurma e shputs
sht formuar me hedhjen e pluhurit ose t materialit t ngjashm n baz t rrafsht,
fiksimi mund t bhet edhe me an t folies s zez daktiloskopike. Pr ato nevoja folia
daktiloskopike duhet t jet e formatit t madhsis s shputs. Fiksimi bhet n t
njjtn mnyr si edhe tek gjurmt e vijave papilare.
Gjurmt e relievit t shputave fiksohen n vendin e ngjarjes, s pari me an t
fotografis proporcionale, e pastaj me an t mulazhimit, prkatsisht t derdhjes.
Materiali pr mulazhim duhet ti posedoj kto veori: (1) mulazhi i derdhur (kallpi)
duhet ti prgjigjet n mnyr t prsosur gjurms s relievit, (2) materiali n t cilin
bhet mulazhimi nuk bn t primtohet, duhet t jet mekanikisht stabil dhe nuk bn t
shkrihet n uj. N materiale t tilla bjn pjes masat e silikonit q jan mjaft t
shtrenjta, masat pr punimin e kallpit n stomatologji (dental stoun) dhe gipsi ndrtimor.
Mulazhimi i gjurmve relievore t shputave m s shpeshti bhet me an t gipsit. S pari
sht e nevojshme t prgatitet gjurma, t kufizohet me an t materialit t prshtatshm
ose me pllaka speciale n mnyr q gipsi t mos derdhet jasht gjurms. Pasi q gipsi
sht material i brisht dhe ahet leht, ather sht e nevojshme q nga neseseri t
nxirret nj armatur e veant, ose t prgatiten degza t holla q mund t shrbejn si
armatur e rastit. Pastaj gipsi duhet t przihet n uj, t prfitohet masa e till, dendsia
e s cils sht si e przierjes pr pallainka. Kur t prgatitet przierja prkatse,
ather gipsi ngadal derdhet mbi gjurm, me kujdes q relievi t mos dmtohet. Dhe n
fund, sht e nevojshme t pritet q gipsi t teret dhe t forcohet, t nxirret kallpi i
punuar dhe t lahet ngadal me uj t ezms. Kallpi i fituar sht identik me mbathjen
origjinale q e ka ln gjurmn. Nga ana e eprme e kallpit sht e nevojshme t
shnohet koha dhe data kur sht punuar, numri me t cilin sht shnuar gjurma, vendi i
mulazhimit dhe emri i teknikut kriminalistik q e ka br mulazhimin.
N t njjtn mnyr bhet mulazhimi n rr dhe n pluhur, por q para derdhjes
s gipsit gjurma sprkatet me an t shellakut ose t llakut t flokve n mnyr q t
prforcohet relievi dhe gjat derdhjes t mos shkatrrohet.
Gjurmt n bor gjithashtu mund t mulazhohen, por sht e domosdoshme q uji
n t cilin prgatitet gipsi, t przihet me bor, n mnyr q t barazohet temperatura e
mass s gipsit dhe e bors dhe t mos bhet shkrirja e gjurms.
Gjurmt e relievit q gjenden n uj mulazhohen n at mnyr q gipsi i thar
hidhet n uj dhe kshtu shtresohet n vet gjurmn dhe me koh prforcohet, pasi q nuk
shkrihet n uj.
Pra, duhet theksuar edhe kt se mulazhi (kallpi) pozitiv n raport me
origjinalin, prkatsisht relievin n mulazh sht reliev i kopjuar i shputs q e ka ln.
do mulazh patjetr fiksohet edhe me an t fotografis proporcionale, kurse me rastin e
ekspertimit fotografia riprodukohet n madhsi t natyrshme.

Gjurmt latente t shputave fiksohen dhe formsohen n mnyr procesore

juridike n t njjtn mnyr si edhe gjurmt latente t vijave papilare t gishtrinjve.
Identifikimi i personave n baz t gjurmve t shputave bhet n baz t
karakteristikave grupore dhe n baz t karakteristikave individuale.
Karakteristikat e prgjithshme t gjurmve t shputave ndahen n dy grupe: (1)
karakteristika t prgjithshme t gjurmve individuale t shputave dhe (2) karakteristika
t prgjithshme t gjurmve grupore t shputave.
Karakteristikat e prgjithshme t gjurmve individuale t shputave jan: (1)
gjatsia e shputs (e zbathur, n orape dhe me mbathje) dhe (2) larat n sholl t
mbathjes.
Kur sht fjala pr gjurmn e shputave sht e nevojshme t matet gjatsia e tyre
sepse n baz t ksaj mund t prfitohet pasqyrimi mbi numrin e konfeksionit, pastaj
lartsin e prafrt t lnsit t gjurms.
Lara n sholln e mbathjes sht specifike pr do prodhues dhe pr do tip dhe
lloj t mbathjes.
Karakteristikat e prgjithshme t gjurmve grupore jan: (1) mnyra e ecjes, (2)
kndi i ecjes dhe (3) gjatsia e hapit.
Identifikimi i gjurmve t shputave bhet n raport me: (1) shputn e zbathur, (2)
shputn n orape dhe (3) shputn me mbathje.
Identifikimi i shputs s zbathur sht i mundur vetm kur n vendin e ngjarjes
mbesin gjurmt e vijave papilare t shputs, andaj procedura sht e njjt si edhe tek
identifikimi i gishtrinjve.
Identifikimi i shputs n orape mund t bhet nse gjurma ka mbetur n
siprfaqe t but kshtu q ka mbetur lara e orapes si form relievore e gjurms.
Identifikimi n baz t gjurmve t sholls s mbathjes bhet prmes tri
mundsive: (1) identifikimi i gjurms s mbathjes q sht formuar me hedhjen e
materialit, (2) identifikimi i gjurms s mbathjes q sht formuar me marrjen e
materialit, dhe (3) identifikimi i gjurmve relievore t mbathjes.
Me interpretimin kriminalistik t gjurmve t kpucve mund t vihet n dukje sa
vijon:
1)
numri i kryesve t veprs penale,
2)
si jan formuar gjurmt,
3)
drejtimi ose drejtimet e lvizjes,
4)
lartsia e prafrt e personit,
5)
mosha e personit,
6)
ekzistimi i ndryshimeve t caktuara patologjike n ecje,
7)
karakteristikat e profesionit.
9. Ekspertizat e dokumenteve dhe t dorshkrimeve
Dokumentet jan faktor i rndsishm i rregullimit t t drejtave dhe t
obligimeve nga marrdhniet shoqrore t personave fizik dhe juridik. Ato jan
dokumente ose shkresa me t cilat vrtetohet ose provohet dika. Me dokumentin e
shkruar nnkuptohet do objekt q mban informatn n form t tekstit dhe t shifrave t
shkruara me dor, me makin shkrimi ose me ndonj pajisje tjetr pr shtypje.
Dokumentet jan t gjitha llojet e dokumenteve publike dhe private, t letrave, t letrave
n vler dhe t gjrave t shtypura. Prandaj, mund t thuhet se dokumente jan t gjitha

regjistrimet e shkruara ose t shtypura, ose me ndonj procedur teknike t lshuara ose
t shnuara, zyrtare ose private, mbi fardo fakti ose rrethane.
shtjet relevante forenzike, e me kt edhe shtjet me t cilat merret teknika
kriminalistike, sht e orientuar n hulumtimin, prkatsisht ekspertimin n rend t par
t dokumenteve t shkruara dhe t shtypura, e m rrall ka t bj me fotografit. N
kohn m t re me rritjen e kriminalitetit informativ paraqitet nevoja edhe pr
ekspertimin e t dhnave t ndryshme t mediave magnetike, optike dhe t mediave t
tjera.
Falsifikimi material i dokumentit do t thot q n dokument shnohet rrejshm
editori i tij, ose korrigjohet prmbajtja e dokumentit me ndryshimin e trsishm ose t
pjesrishm t tekstit t deklarats s atij editori, kshtu q materialisht (fizikisht) bhet
dokumenti i ri, pra dokument i rrejshm. Duke pasur parasysh karakterin e veprs, d.m.th.
duke pasur parasysh se fjala sht pr falsifikimin material, me rastin e hulumtimit t
ksaj vepre penale dhe t kryesit t saj n mas t konsiderueshme shfrytzohet
ekspertimi si
shkathtsi e veant kriminalistike teknike. Tek ekspertimi i
dokumenteve bhet fjal pr ekspertimin e nnshkrimit dhe t dorshkrimit, pastaj t
materialit n t cilin sht shkruar dokumenti, si dhe t mjeteve teknike me t cilat sht
shkruar teksti i deklarats s dshirs ose t mendimit t editorit.
Mund t falsifikohen edhe pjest e ndonj dokumenti gj q paraqet falsifikim t
pjesrishm. N kriminalistik rasti i till sht i njohur, si falsifikim, prkatsisht
falsifikim i pjesrishm, prandaj mund t thuhet lirisht se bhet:
1) me ndryshimin numrave, p.sh. ndryshohen numrat 2 n 8, 0 n 6 ose n 9, 1
n 4 ose n 7. Kryesi shpeshher n dokument ndryshon numrat, dhe kshtu
ndikon edhe n parregullsin e numrave t caktuar pr ka duhet pasur
kujdes n raste t tilla,
2) me ndryshimin e dats,
3) me ndryshimin e fjalve, fjalt shtohen si edhe shenjat,
4) falsifikimi i pjesve t tekstit bhet me shlyerjen e pjesve t tekstit q mund
t bhet me mjete mekanike dhe kimike,
5) me mnjanimin e pjesve prkatse t dokumentit dhe ndrvnien e pjesve
t tekstit t marr nga dokumentet e tjera,
6) disa pjes t tekstit t dokumentit falsifikuesi i shkruan me an t alfabetit
sekret, pr t cilat prdor zakonisht ngjyr t veant, q pastaj sipas nevojs
e ngacmon.
7) ndonj vend n dokument e shkruan me ngjyr e cila pas nj kohe t caktuar
do t zhduket.
8) me falsifikimin e nnshkrimit, n mnyr t lir ose me an t kopjimit mbi
origjinal,
9) me vendosjen e vuls artificiale t ujit ose me mnjanimin e vuls s ujit,
10) me mnjanimin e fotografis reale dhe me vendosjen e fotografis s huaj,
11) ekzistojn edhe falsifikimet daktiloskopike, falsifikimet fotografike dhe
tipografike.
sht shum e rndsishme t konstatohet se ka sht e vrtet n dokument, e
ka sht e rrejshme.
sht fakt q falsifikimi material paraqet brjen e dokumentit t rrejshm
prmbajtja e t cilit nuk shpreh vullnetin e atij q sht shnuar si editor i tij. Personi q

sht shnuar si editor i dokumentit nuk ka deklaruar at q sht cekur n at dokument.

Pr ekzistimin e falsifikimit material nuk sht me rndsi a sht e rrejshme ose e
vrtet deklarata q prmban dokumenti. sht e qensishme q editori i dokumentit nuk
sht real, prkatsisht q personi i shnuar si editor at dokument ose nuk e ka lshuar
fare ose nuk e ka lshuar me prmbajtje t till.
N gjuhn ton letrare, e kshtu edhe n terminologjin juridike, falsifikimet dhe
paraqitjet e rreme si t vrteta jan sinonime. Ligji penal trajton vetm nocionin e
falsifikimit.
Si sht thn tashm, falsifikim i pjesrishm sht do ndryshim n
dokumentin origjinal q bhet me qllim mashtrimi. N ekzemplarin autentik t
dokumentit n t cilin sht br ndryshimi falsifikimet mund t bhen n njrn prej
ktyre mnyrave: (1) me an t mnjanimit, (2) me an t shtimit dhe (3) me an t
kombinimit t njrs prej ktyre dy veprimeve q nnkupton substitucionin,
zvendsimin, prkatsisht shtimin.
Mnjanimi i tekstit origjinal nga dokumenti autentik varet edhe nga mjeti me t
cilin sht br shtypja e t dhnave, prkatsisht t tekstit n dokument. Mnjanimi
bhet n kto mnyra: (1) me shlyerje, (2) me zdrugim,(3) me prdorimin e mjeteve
kimike, ose (4) me prerje dhe me futje.
Shlyerja bhet me an t goms.
Zdrugimi bhet me an t tipave t ndryshm t teheve, si jan brisku, zhileta,
neshteri etj. Si dhe t veglave t mprehta.
Shlyerja me an t mjeteve kimike sht e nevojshme t mnjanohet ngjyra nga
letra e t mos bhet destruksioni i letrs. Mjetet pr shlyerje kimike jan me origjin
minerale (oksidet dhe bashkdyzimet e klorit) ose mund t jen bashkdyzime organike
(tretje).
Shlyerja e plot me an t mjeteve kimike bhet me futjen e tr dokumentit n
mjetin pr shlyerje. Mjetet kimike e shlyejn tr ngjyrn prve ngjyrs t shtypit.
Shlyerja e pjesrishme me an t mjeteve kimike bhet n at mnyr q me an
t pambukut t lagur me mjetin kimik frkohet dhe kshtu shlyhet saktsisht vendi i
caktuar n dokument.
Zbulimi i dokumenteve t falsifikuara n t cilat sht br shlyerja me an t
mjeteve kimike, nnkupton shfrytzimin e metods klasike me an t ndriimit me dritn
UV. Pasi q t ndryshohet siprfaqja e letrs me shlyerjen me mjetin kimik, ather n
mnyr t paqensishme ndryshohet edhe cilsia e fluoreshencs. Tek shlyerja e
pjesritshme nn dritn UV shihen pjest e prhimta n dokument q jan shlyer dhe
dallohen nga ato q nuk jan shlyer. Kur shlyerja bhet me an t kontureve t tekstit,
me dritn UV do t zbulohen ato konture nn tekstin e ri. Nse sht fjala pr futjen e tr
dokumentit n mjetin e shlyerjes, ather fluoreshenca mungon plotsisht. N kt rast
sht vshtir t provohet ndryshimi i br, e vetm nse jan t pranishme gjurmt e
tekstit origjinal mund t vejn n dukje se sht fjala pr falsifikim.
Me rastin e shlyerjes me an t mjeteve kimike mund t gjenden edhe gjurmt
mbetjeve t ngjyrs s vjetr q nuk sht shlyer plotsisht. Pr zbulimin e tekstit t
mparshm shfrytzohen kto metoda: (1) fluoreshenca UV e ngjyrs s shlyer; pothuaj
gjithher mbeten pigmentet e saj t pashkrira n fund t hullis. Ndriohet me an t
drits UV-e dhe fotografohet me filtr t verdh. (2) pasi q n disa ngjyra ka hekur,
dokumenti trajtohet n tretsin e ferocianidit n acidin e krips q reagon ndaj hekurit. (3)

rritja e kontrastit me an t fotografis. Kjo teknik jep rezultate t shklqyeshme lidhur

me tekstet e shlyera.
Prerja dhe futja sht metod e vjetr dhe mjaft e keqe, madje do t mund t
thuhej edhe primitive. Mbshtetet n faktin q pjest t cilat nuk i prgjigjen
shfrytzuesit t ardhshm t dokumentit t udhtimit thjesht priten, kurse n vend t
atyre t dhnave inkorporohen t dhna t reja.
Ekzistojn lloje t ndryshme t shtimit: (1) Kopjimi (2) shtimi n zbrazsi dhe (3)
kopjimi. Kopjimi paraqet formn e shtimit q mbulon pjesrisht ose plotsisht pjesn e
tekstit origjinal. Shtimi n zbrazsi paraqet shtimin e tekstit ose t germave n zbrazsi
q kan mbetur brenda tekstit origjinal. Kopjimi sht procedur me t ciln shkronjat
ose fjalt e dokumentit autentik kopjohen n dokumentin tjetr gjat falsifikimit. M s
shpeshti fjala sht pr transparencn ose letrn e karbonit, pastaj komorn e ndritshme,
dhe me an t skanerit e t kompjuterit, teknik kjo q n kohn m t re sht
perfeksionuar shum.
Me rastin e zbulimit t teknikave t cekura t falsifikimit sht e rndsishme t
prqendrohemi n ngjyrn q sht shfrytzuar me rastin e falsifikimit t ndonj
dokumenti. Falsifikatori nuk do tia dal t prdor t njjtn ngjyr q sht shfrytzuar
me rastin e punimit t dokumentit origjinal. Kjo mund t ndodh vetm rastsisht. Me
rastin e zbulimit t falsifikimit me metodat e cekura t tekstit shfrytzohen tri teknika: (1)
hulumtimi orientues nn dritn UV ose IC, (2) caktimi i refleksionit t lakuar me an t
mikrofotometris, (3) analiza kromatografike e ngjyrs.
Me rastin e zbulimit t kopjimit, sht m e prshtatshme t shfrytzohen rrezet
IC nse kopjimi nuk e ka shkatrruar plotsisht tekstin fillestar. Pastaj, shfrytzohen
shiritat e foto-letrs pa brom dhe t pandriuar t lagur me acidin e zbutur t uthulls pr
shkrirjen e ngjyrs.
Zbulimi i kopjimit paraqet nj problem pak m delikat. N kt rast sht e
nevojshme t bhet krahasimi i teksteve dhe i nnshkrimeve sepse nuk sht e mundur
q nj fjal ose nnshkrim t shkruhen n mnyr identike. Mirpo, duhet t kushtuar
kujdes edhe elementeve dhe detajeve tjera, e ato jan: (1) a i takojn makina, kompjuteri
ose printeri me t ciln sht shkruar, t dyshuarit ose sht fjala pr nnshkrimin e t
dyshuarit, (2) shtimi zakonisht kombinohet me shlyerje (qoft me mjete kimike, qoft me
gom ose me mjete t tjera).
Zvendsimi ose futja e tekstit . Fjala sht pr teknikn q aplikohet pas
mnjanimit t tekstit origjinal.
Gjithashtu, me rastin e zbulimit do t aplikohen teknikat e zbulimit dhe t shtimit,
e sipas asaj se ka krkohet mund t prcaktohen n kt mnyr: (1) gjurmt e tentimit
t shlyerjes, (2) gjurmt e tekstit origjinal me an t rrezeve UV dhe t stereomikroskopit,
(3) diferencat optike dhe kimike t ngjyrs s shfrytzuar.
Pasi q teksti i ri vshtirson leximin e tekstit t vjetr, ather sht e nevojshme
t aplikohet metoda e superpozicionit me punimin e dy foto klisheve: (1) pozitivi i
realizuar n dritn normale, (2) negativi i fituar me an t rrezeve UV ose pas
shfrytzimit t reagensve kimik.
Ather siprfaqet e bardha t njrit tekst do t kompensohen saktsisht me
siprfaqe t zeza dhe t gjitha siprfaqet/thellimet do t mbeten t zeza prve tekstit
origjinal q do t paraqitet i bardh.

Me teknikat q shfrytzohen pr t provuar falsifikimet zbulohet dhe studiohet

prmbajtja e dokumenteve q rastsisht jan ndryshuar ose dmtuar, e nuk jan falsifikat.
Dallohen kto dokumente t dmtuara: (1) dokumentet e dmtuara me an t futjes n
lng, (2) dokumentet e dmtuara me an t karbonizimit, (3) dokumentet tek t cilat sht
br zhdukja e tekstit, q ekziston n form t thellimit (latent) n baz.
Dokumentet e dmtuara me an t futjes n lng shpeshher gjenden n forma t
ndryshme. Duhet t veohen dhe t barazohen n uj. Rikonstruksioni i tekstit bhet me
an t metodave q shfrytzohen n rastet e shlyerjes s teksteve me mjete kimike. N
kt rast drita UV jep rezultate m t mira.
Dokumentet e dmtuara me an t karbonizimit shkatrrohen me rastin e
prpjekjes s par t korrigjimit. Q t ruhen ato, shfrytzohen eteri ose uji i glicerins.
Teksti zbulohet n kto mnyra:
1) Me an t fotografimit: a) nn dritn UV me filtr t errt n t kaltr dhe me
an t filmit t rndomt, dhe b) me dritn IC dhe me filtrin e errt n t kuqe
dhe me filmin pr incizim me rreze IC.
2) Me an t vshtrimit, e nse sht e nevojshme bhet edhe fotografimi, me
rast: a) teksti futet n tretsin prmbajtja e t cilit sht pes pjes alkool, dy
pjes uj dhe tri pjes glicerin, ose b) njomet me an t tretsit 5% t nitratit
t argjendit duke e vn dokumentin midis dy pllakave t xhamit, e zhvillohet
pas tri orsh, ose c) me zhytjen n solucionin 25% t hidrokloratit n alkool,
pastaj ngrohet n 60o . Hidroklorati mund t thuhet se reagon mjaft mir ndaj
ngjyrs s shtypit t makinave t shkrimit, kurse reagon dobt n ngjyrat e
punuara n baz t anilins. Procedura prsritet disa her e prfundon me
zhytjen e dokumentit n 10% t solucionit t glicerins , d) mund t
shfrytzohet edhe radiografia.
Dokumentet latente - pr rikonstruksionin e dokumenteve n form t thellimit
shfrytzohen dy metoda: (1) ndriimi me drit t pjerrt q mundson t shihen thellimet
e gjurms, (2) me an t stabilimentit ESDA me t cilin zbulohet teksti i thelluar, n
mnyr q dokumenti t mbulohet me folie plastike mjaft t holl dhe transparente n t
ciln plqen do reliev. Mbi thellimet hidhet pluhuri i imt me an t brushs, fjala vjen
argentorati, i cili mundson q me an t fotokopjimit t nxirret mostra e tekstit.
Falsifikimet e plota
Falsifikimet e plota jan dukuri e rrall, sepse falsifikatori do t zbulohet m
leht, pr ka sht edhe vet i vetdijshm. Falsifikuesit kryesisht kufizohen n
falsifikimin e nnshkrimeve, t datave, t fjalve dhe t numrave prkats. Falsifikimet e
plota prfshijn edhe falsifikimin e blanketeve dhe t formularve, me kusht q
ekzemplart origjinal t mos jen t arritshm pr falsifikuesin. N kuptimin e ngusht
nocioni blanket shnon formularin pr dhnien e ndonj deklarate para se t nnshkruhet.
Jo rrall her sht i pranishm fakti q blanketet dhe formulart origjinal t plotsohen
me t dhna t pavrteta, prkatsisht t rrejshme prej fillimit deri n mbarim, me
falsifikimin e nnshkrimit dhe vnien e vuls me an t vuls katrore t rrejshme ose t
vjedhur. Kur sht fjala pr falsifikimet e plota, sht e nevojshme t kihet parasysh ka
shfrytzojn kryesit n mnyr q t vijn deri te ekzemplari i imituar, n mnyr q ky i
dyti t mos dallohej nga origjinali. S kndejmi, s pari duhet prqendruar vmendjen
n materialet me t cilat falsifikohen dokumentet.

Ktu do t bhet fjal pr materialet q shfrytzohen pr punimin e t

ashtuquajturave dokumenteve t mbrojtura, e n radh t par duhet prqendruar
vmendjen n dokumentet personale dhe parat. Fjala sht pr kto materiale: (1) letra,
(2) shenjat e ujit, (3) mbrojtja aktive, (4) shenja mbrojtse dhe (5) elementet shtes pr
verifikimin e autentitetit.
Letra q shfrytzohet pr hartimin e dokumenteve nuk mund t gjendet n shitje
t lir kshtu q kryesit duhet ta sigurojn n mnyr t paligjshme ose do t
shfrytzojm letra t rndomta apo letra q m s teprmi i prngjajn asaj letre. Sot
falsifikuesit shfrytzojn me ndje letrn anonime t komercializuar pikrisht pr shkak
t problemeve rreth prodhimit t saj.
Shenjat e ujit . Shenja e ujit n letr punohet n procesin e prodhimit t letrs
dhe quhet natyror, kurse artificialisht shtypet m von ose punohet me an t shtypit me
bold. Falsifikuesit i imitojn shenjat e ujit n mnyra t ndryshme. Falsifikimi i shenjs s
ujit sht i mundshm gjat prodhimit t letrs. Kurse t gjitha veprimet e mvonshme q
ndrmerren q t fitohet shenja e ujit jan imitim i saj. Imitimet e shenjs s ujit mund t
jen sa vijon: (1) shenjat me bold, (2) shenjat e punuara me acid, (3) shenjat e zdruguara,
(4) shenjat e punuara nga masa pr prfitimin e letrs, (5) shenjat e relievit, (6) shenjat e
shtypura, (7) shenjat e falsifikuara t ujit.
Mbrojtja aktive e dokumenteve prbhet nga: (1) fijet e ngjyrosura, (2) pllakat e
ngjyrosura, (3) fija mbrojtse.
Shtypi mbrojts posedon procedurn, dizajnin dhe ngjyrn e vet.
Elementet shtes pr verifikimin e autentitetit ndonjher mund t prfundojn
edhe n duart t falsifikuesit, megjithse ky nuk sht rast i shpesht, m s shpeshti
shfrytzohen dokumentet e falsifikuara.
Mbrthyeset metalike pr prforcimin e fotografis falsifikuesi zakonisht i merr
nga shitja e lir dhe n to bn gravimin e shenjave, megjithse zakonisht gabon n
centrim ose dora sht e pasigurt, kshtu q gravura n mbrthyese dallohet leht se a
sht autentike ose sht fjala pr mbrthyese t rrejshme.
Vulat e thata ndonjher realizohen me an t gjilprs pr gravim, gj q
gjithashtu mund t vrehet leht.
Disa falsifikues i punojn vulat metalike ose plastike q jan mjaft t forta q t
vendosin damkn n letrn e kartonit.
Vulat e lagura reprodukohen leht me an t bartsve t vuls nga goma ose
kauuku.
Grumbullimi i provave
Kur grumbullimi i provave prfshin dokumentet kontestuese sht e nevojshme
gjithher t mbahen shnimet q kan t bjn me at grumbullim. Kjo m von do ti
ndihmoj ekspertit me rastin e ekspertimit gjyqsor. sht e nevojshme t shnohet koha,
vendi dhe data e grumbullimit t dokumenteve, t ceket emri dhe mbiemri nga i cili sht
marr dokumenti dhe mnyra n t ciln sht marr, pastaj t ceken informatat mbi
historin dhe prmbajtjen e dokumentit.
Dokumenti kontestues duhet t jet i identifikuar n mnyr q t mos krijohet
huti me provat e tjera.
Dokumenti i hulumtuar duhet t jet i mbrojtur. Ai nuk bn t lakohet, t
ndrydhet ose t mbahet n xhep. Duhet t vihet n vend t sigurt, kurse provat t
prforcohen n kuvert. Kur drgohen n laborator duhet t mbshtillet mir n mnyr

q t mos bhet lakimi ose shqyerja gjat transportit. Copat e letrs s shqyer duhet t
vendosen n nj mbshtjellse t veant t mbrojtur.
Dokumenti duhet t hulumtohet lidhur me ekzistimin e gjurmve t gishtrinjve.
Pr kt arsye duhet pasur kujdes dhe me dokument t manipulohet me dorza dhe me
pinc. Gjithashtu, ekspozimi ndaj drits mund t dmtoj dokumentin pr shkak t
ruajtjes s prhershmris s tij, si dhe ekspozimi ndaj rrezatimit t tepruar UV, dhe kur
ta hulumtojm nn dritn UV kjo duhet t zgjas sa m pak q sht e mundur.
Prve q nuk bn ti ekspozohen drits, dokumentet kontestuese nuk bn ti
ekspozohen as ndikimit t lagshtis. S kndejmi sht e nevojshme q dokumentet t
ruhen n dosje t bra nga celuloidi i holl, kurse skajet e dosjes duhet t bashkohen me
an t kapseve.
Origjinali duhet t qndroj n organin e policis deri n paraqitjen e krkess s
laboratorit q t bhet ekspertimi.
Duhet pasur parasysh q nse sht fjala pr hulumtimin e dokumenteve t
karbonizuara ato jan shum t thyeshme.
Nse dokumentet jan t shqyera, t hulumtohet a ekziston mundsia e riparimit
t tyre n laborator.
Q laboratort t mund t hyjn n esencn e hetimit, d.m.th. t japin
konkluzionin e vet, duhet t jen t furnizuara me mostra dhe standarde.
Prandaj, pr punn n hulumtimin e dokumenteve sht m se e domosdoshme:
(1) t sigurohet origjinali, (2) t vihet n nj mbshtjellse t sigurt, (3) t sigurohen
mostrat e pakontestueshme, (4) t sigurohet mendimi i ekspertit t kualifikuar.
Duhet thn se varsisht nga mnyra dhe teknologjia e shfrytzuar, disa
dokumente t falsifikuara q paraqiten n komunikacion t prditshm, do t krkojn jo
vetm angazhimin e personave profesional lidhur me shtjen e
prcaktimit t
falsifikimit, por pr prcaktimin e fakteve q padyshim vejn n dukje se sht fjala pr
falsifikim, kurse organi procedues do t jet i detyruar q ti angazhoj edhe ekspertt,
madje ekspertt pr dokumente t falsifikuara.
Hulumtimet e dorshkrimeve t falsifikuara
Pas grumbullimit t sasis s mjaftueshme t materialit t pakontestueshm t
shkruar me dor, qoft n baz t krkess ose t marra sipas diktatit, me kujdes
krkohen, vrehen dhe krahasohen karakteristikat e caktuara t dorshkrimeve t
mostrave t pakontestueshme me mostrat e kontestueshme t dorshkrimeve.
Prcaktohen t gjitha llojet e mjeteve t shkrimit, t ngjyrs, t letrs dhe t
mjeteve mekanike, si dhe karakteristikat fizikale dhe kimike. Kto hulumtime duhet ti
prfshijn veprimet si jan p.sh. kromotografia me shtres t holl, spektroskopia infra e
kuqe dhe analiza fotometrike mikrospektrale.
Prcaktohen shlyerjet, shtesat, kopjimet, shkatrrimi dhe mnjanimi i pjesve t
tekstit. Me an t hulumtimit dhe t krahasimit mund t caktohet prodhuesi i ngjyrs dhe
i letrs, pastaj mund t identifikohet mjeti mekanik me t cilin sht shkruar teksti.
Teksti i djegur ose teksti i shtypur i padukshm mund t rikonstruktohet me
prdorimin e teknikave t
llojllojshme. N hulumtimet e tilla bjn pjes
rikonstruksionet e dokumenteve t shqyera, prpjekjet e bashkimit t skajeve t shkoqura
t dokumentit kontestues me copat e gjetura n vendin e ngjarjes, tek viktima ose tek i
dyshuari.

Hulumtimet e dorshkrimeve bhen n dy raste: (1) kur sht e nevojshme t

identifikohet hartuesi i letrs anonime dhe (2) kur n baz t dorshkrimit sht e
nevojshme t identifikohet autori i tekstit. Edhe n rastin e par edhe n t dytin sht e
domosdoshme ti kushtohet vmendje pamjes s tekstit t shkruar, stilit t autorit,nivelit
intelektual t autorit dhe karakteristikave individuale t dorshkrimit.
Sa i prket pamjes s tekstit t shkruar, me rastin e hulumtimit t tij vmendja
prqendrohet n: (1) mnyrn n t ciln fillon shkrimi i tekstit, (2) formn e margjinave,
(3) madhsin e radhve t shtypura, (4) drejtimin e radhve t shtypura nga njri skaj n
tjetrin, (5) distancn midis radhve dhe fjalve prkatse dhe (6) vendin e shkrimit t
dats dhe t nnshkrimit.
Analiza e aftsive intelektuale t autorit nnkupton analizn e arsimimit dhe t
njohjes s fushave t caktuara nga jeta, shkenca, kultura dhe sporti.
Karakteristikat individuale ndahen n t prgjithshme dhe t veanta. N
karakteristikat t prgjithshme bjn pjes: (1) rrjedha e dorshkrimit, (2)
ndrlikueshmria e dorshkrimit, (3) forma e elementeve, (4) gabaritet, (5) trheqja, (6)
kndi, (7) ndrlidhshmria dhe (8) shtypja. Karakteristikat individuale nnkuptojn: (1)
format e lvizjes, (2) drejtimin e lvizjes, (3) pozitn dhe formn e vijave fillestare dhe
prfundimtare n shkronja dhe fjal, (4) ndrlikueshmria e lvizjeve, (5) veorit e
bashkimit t vijave dhe t shkronjave, (6) vendi i fillimit dhe i bashkimit t fjalve dhe t
vijave n shkronja, (7) sasia e lvizjeve, (8) renditja e zhvillimit t lvizjeve, (9) raporti i
gjatsis s vijave prkats n germa dhe shkronja n fjal dhe (10) renditja e shtypjes.
Sa i prket hulumtimit t besueshmris s nnshkrimit, duhet thn se
nnshkrimet falsifikohen n mnyra t ndryshme: (1) me kopjim me an t drits
deprtuese (2) kopjimi me an t shtypjes mbi origjinalin e nnshkrimit, n mnyr q n
dokumentin q sht nn te t mbesin konturet e nnshkrimit, (3) me an t kopjimit mbi
letrn e indigos, (4) me an t kopjimit me ndihmn e stabilimentit pr fotokopjim dhe
(5)kopjimi me an t skanerit dhe kompjuterit. Gjithashtu nnshkrimet mund t
falsifikohen me dor t lir, kur ushtrohen lvizjet.
Bojaniq, N.,fq. 41 72, 92 108.
Lee, 1998., fq.. 72 74.
Maksimoviq, Todoriq, fq. 489 494.

10. Sendet si gjurm

Sendet e veprs penale, pa marr parasysh se a jan sipas bazs s kryerjes,
prfitimit ose t krijuara me kryerjen e veprs penale, shpeshher mund t vejn n
dukje modus operandi, motivin, prejardhjen e sendit, profesionalizmin n manipulimin
me t etj, dhe kshtu t shpijn n indiciet e pranis t personit t caktuar n vendin e
ngjarjes, madje edhe n identifikimin e kryesit.
do send n esenc ka nj domethnie kriminalistike. N kuadr t fakteve dhe t
gjurmve t tjera informatat e marra mund t shfrytzohen n mnyr operative. Jo rrall
her sendet e veprs penale mund t vejn n dukje mnyrn e kryerjes (modus
operandi), motivin, origjinn e sendit, profesionalizmin n manipulimin me t etj.
Kshtu, sendet mund t shpijn n indicien e pranis s personit t caktuar n vendin e
ngjarjes, prkatsisht n vendin e kryerjes s veprs penale. N situata t caktuara sendet
mund t shpijn edhe deri te identifikimi i kryesit.

Sendet e veprs penale gjenden dhe sigurohen me veprimet e t provuarit, n rend

t par me an t kqyrjes dhe t hetimit. Sendet mund t gjenden si n vendin e ngjarjes,
ashtu edhe tek kryesi, t fshehura, por edhe t hedhura, si rrugve t largimit, ashtu edhe
me qllim n vende q jan t pa arritshme pr organet e policis. Sendet mund t
paraqiten edhe n situata: (1) kur sendi ka ln gjurm, (2) kur sendi sht barts i
gjurms dhe (3) sendet pa gjurm. Pr aspektin kriminalistik teknik m interesante jan
sendet si bartse t gjurmve dhe sendet q kan ln gjurm.
Sendet mund t jen n lidhje me veprn penale dhe kryesit me lvizjen e tyre ose
me veprimin mbi to vijn n kontakt me to ose me sendet e tjera, dhe mbi to bartin
gjurm t caktuara.
Kto gjurm e orientojn veprimtarin operative n krkimin e sendeve dhe t
kryesve. Gjetja e tyre me koh, n disa rrethana mundson edhe identifikimin e kryesve.
Sendet n situata t tilla ln gjurm t formave, t sasis, t prbrjes, t ngjyrs,
t gjendjes s ndryshme agregate etj. Veorit dhe karakteristikat e cekura t sendeve
kan vler provuese. Gjurmt mund t formohen pr shkaqe biologjike dhe kimike, pastaj
me an t veprimit mekanik. Domethnia e tyre provuese del edhe nga materia ose
prbrja strukturore e vet dhe nga mundsia e prcaktimit t identitetit t sendeve me
ekspertiza t caktuara kriminalistike. Me ekspertime kriminalistike sht e mundur t
prcaktohet origjina dhe karakteri i sendeve.
Situata kur gjurmt gjenden n sende. Fjala sht pr situatat kur sendet paraqiten
si barts t gjurmve, si nga kryesi, ashtu edhe nga gjurmt e viktima ose nga sendet e
tjera. N kt rast jan t mundshme dy situata:
(1) kur gjurma nuk varet nga sendi, d.m.th. pas fiksimit, mund t ndahet nga
sendi, pa destruksion t sendit n t cilin gjendet gjurma, dhe t drgohet n ekspertiza
kriminalistike.
(2) kur gjurma sht e inkorporuar n send, prkatsisht gjurma dhe sendi
paraqesin nj trsi unike. N kt situat gjurmt nuk mund t ndahen nga sendi, por n
ekspertiz kriminalistike drgohet sendi me gjurmt e gjetura.
Duke pasur parasysh kt situatn e dyt, gjurmt ndahen nga pjest e sendeve n
t cilat gjenden, ose me tr sendet drgohen n ekspertiz kriminalistike. Nse ekziston
rreziku nga destruksioni i sendit si barts i gjurms, pjesa e sendit ndahet, pritet, mihet
etj. dhe bashk me gjurm drgohet n ekspertiz kriminalistike.
Sendet n t cilat gjenden gjurmt mund t jen sende t kryerjes s veprs
penale ose sende t tjera, para se gjithash n vendin e ngjarjes. N sendet q jan
shfrytzuar pr kryerjen e veprs penale, do t gjenden gjurmt varsisht nga lloji i
veprs penale.
N disa rrethana do t hasen edhe sende t kryerjes pa gjurm, qoft q ti ket
fshir ose mnjanuar kryesi, qoft q gjurmt t mos ken mbetur. Domethnia e tyre
kriminalistike duhet t vshtrohet n pajtim me faktet e tjera t mbledhura.
Bokoviq, M., fq. 236 238.
Maksimoviq, Todoriq, fq. 377 379.

10.1. Pjest e trsis si gjurm

Ekzistojn situata t ndryshme kur bhet ndarja e pjesve nga trsia e tyre. Kto
mund t jen situata kur shkoqen pjes t mjetit t thyerjes, shkoqje e pjesve t
automjeteve, pjes t ngjyrs s automjetit etj. Si pyetje themelore kriminalistike

forenzike paraqitet dilema se pjest e ndara a kan qen m par pjes prbrse e
trsis s nj sendi.
Identifikimi bhet me realizimin e provs s prkatsis. Kjo prov sht e
mundur nse me radhitjen e pjesve t ndara rikonstruktohet kontinuiteti i forms s
siprfaqes ose i strukturs s sendit paraprak. Kjo do t thot se n vendin e ndarjes
lidhen, ndrlidhen dhe bashkohen siprfaqet dhe vijat e thyerjes ose t prerjes, grisjet dhe
arjet, deprtimet, plasaritjet, hullit e krijuara me an t ndarjes etj. Vetm ather kur
vijat ose siprfaqet e ndarjes tregojn nj rrjedh dhe zhvillim mjaft t parregullt dhe t
rastit, por q mekanizmi i ndarjes nuk ka shkaktuar deformime ose humbje t
qensishme t substancs s sendit paraprak, mund t bhet inkorporomi morfologjik i
trsis n pjesn themelore t cils i ka takuar. Struktura e siprfaqes s ndar me vetm
pak parregullsi, pak vija, prerje shqyerje, plasaritje etj., ose me pak shtresa ka vler t
vogl, dhe sipas rregulls bn t pamundshm identifikimin morfologjik. Situata sht e
njjt edhe kur siprfaqja prekse sht e vogl.
N prpunimin e llojit t ktill t gjurmve sht mjaft e rndsishme t
konstatohet shkaku dhe mekanizmi i ndarjes s sendit. Siprfaqet e thyera dhe vijat e
ndarjes, duke shprehur mekanizmin e krijimit s vet, lejojn marrjen e konkluzionit lidhur
me at se sendi paraprak a sht thyer, shkoqur, prer, shkyer etj.
Pr identifikimin e trsis sipas pjesve t saj sipas V.Vodineliq merren: (1)
struktura e siprfaqes s thyerjes, t krisjes ose t prerjes, (2) konturet e vendit t ndarjes;
forma e prgjithshme e jashtme dhe madhsia e pjesve, sidomos e pjess s padmtuar
t sendit, (3) karakteristikat e tjera t siprfaqes (mostra e vijave, gjurmt e prpunimit,
shenja e fabrikimit, karakteristikat natyrore etj). (4) struktura e shtress n siprfaqen e
ndarjes, (5) pjeszat, grimcat nga mjetet e ndarjes q jan ngjitur n siprfaqen e sendit t
ndar, (6) pjeszat e grimcave nga sendi i ndar q jan ngjitur n siprfaqen e mjetit me
t cilin sht br ndarja, (7) ngjyra e prbashkt, bloza, ndyrsirat, pluhuri, merimangat,
etj., t shtresuara n pjest e sendit dhe t arms (vegls).
Prova morfologjike e prkatsis prcaktohet me njllojshmrin e strukturs s
brendshme t materialit nga i cili sht punuar sendi
(elementet kimike, karakteristikat fizikale dhe biologjike).
Prcaktimi i parametrave t cekur krkon nj ekspertiz
komplekse kriminalistike, duke i shfrytzuar metodat dhe
teknikat instrumentale, fizike dhe fiziko kimike pr t
cilat tashm sht br fjal. Identiteti i sendit t
rikonstruktuar sht i prcaktuar kur t dyja ose m tepr
pjes t ndara prputhen n t gjitha elementet
morfologjike,por edhe sipas strukturs s vet t brendshme. Puthitja e pjesve t trsis
(pasqyrimi skematik)
Vodineliq, fq. 336 338.
10.2. Qasja multidisiplinare n pun n vendin e ngjarjes
Pa pun t suksesshme t tekniks kriminalistike n vendin e ngjarjes, nuk do t
mund t bhej kqyrja, as ekspertimi i mvonshm. N terren sht e domosdoshme t
zbulohen gjurmt materiale dhe t sigurohen m von mostrat e pakontestueshme pr
krahasim.

Zbulimi i gjurmve bn pjes n fushn e punve t prpunimit kriminalistiko

teknik t vendit t ngjarjes. Pa gjurmt materiale t formsuara n aspektin procesor
juridik n vendin e ngjarjes, nuk ka as nevoj pr ekspertim.
Prgjithsisht, sipas dispozitave ligjore, kqyrjen e zbaton prokurori, e n disa
vende gjykatsi hetues. Gjithashtu, personi i autorizuar zyrtar i policis n situata t
caktuara, me mbikqyrjen e prokurorit, mund t zbatoj kqyrjen. N kqyrje duhet t
marr pjes tekniku kriminalistik si ekspert i profesionit kriminalistiko teknik, e
varsisht nga karakteri i veprs penale dhe i kompleksitetit n kqyrje si ndihms
profesional mund t ftohet edhe personi profesional i profesionit t caktuar, pastaj n
kqyrje mund t marr pjes edhe eksperti, nse kjo sht e domosdoshme.
Puna n vendin e ngjarjes krkon studimin e tij, analizn, prpunimin e gjurmve
materiale, interpretimin e pamjes, t pozits dhe t forms s gjurmve, prgatitjen e
gjurmve pr ekspertiza, prkatsisht ekspertime dhe studimin sistemor t t gjitha t
dhnave relevante mbi ngjarjen, dinamikn e saj dhe formimin e pamjes mbi at se ka ka
ndodhur. Puna n vendin e ngjarjes sht bashkim i shkencs dhe i shkathtsive. Hapat e
shkencs forenzike gjithmon prcjellin parimet themeltare shkencore dhe teorin. Puna
n vendin e ngjarjes nuk do t mund t merrej me mend pa prsiatje kriminalistike dhe
inkorporimin e t gjitha t dhnave t grumbulluara, si edhe t rezultateve t ekspertizave
preliminare dhe pohuese kriminalistike me qllim t sqarimit t rrjedhs s ngjarjes
kriminalistike. Duke pasur parasysh e gjith kjo q u tha, pashmangshm imponohet
qasja multidisiplinare n punn n vendin e ngjarjes, q sht e domosdoshme pr
interpretimin e drejt, pr analizn e gjurmve materiale dhe definitivisht pr sqarimin e
dinamiks s ngjarjes.
Qasjen multidisiplinare n pun n vendin e ngjarjes e imponon natyra e vet
ngjarjes, si dhe pyetjet n t cilat sht e nevojshme t jepen prgjigje.
Hetuesit (prokurori, zyrtart kriminalistik), personeli laboratorik, mjekoligjort
n rastet me pasoja t vdekjes, pastaj pjesmarrsit e tjer n ndriimin e ngjarjes
kriminale q jan t inkuadruar n pun n vendin e ngjarjes, duhet t bashkpunojn
dhe t punojn bashk n dokumentimin e do aspekti t rndsishm t vendit t
ngjarjes, zbatimin e analizs s gjurmve materiale dhe zbatimin e hetimit t themelt dhe
t paanshm t rastit, me qllim t gjetjes s t gjitha t dhnave t nevojshme pr
ndriimin e ngjarjes.
Nga aspekti i ekspertimeve kriminalistike, tekniku kriminalistik do t fokusohet
prgjithsisht n formsimin procesor juridik t gjurmve. Pr gjurmt m komplekse
dhe interpretimin e tyre sht i domosdoshm angazhimi i specialistve t ndryshm q
quhen persona profesional. Kshtu, personi profesional i aspektit biologjik n mnyrn
m profesionale, duke pasur parasysh rregullat e shkencs biologjike dhe duke prsiatur
n aspektin kriminalistik, do t dij saktsisht si ti sqaroj p.sh. gjurmt e gjakut dhe t
jap interpretimi e tyre, t dij t zgjedh metodn m t prshtatshme pr fiksimin e tyre,
marrjen dhe drgimin n ekspertiz, pastaj do t dij t interpretoj vjetrsin e prafrt
t gjurmve t gjakut n vendin e ngjarjes. Nga ana tjetr, hetuesit kriminalistik n raport
me veprat konkrete penale, e din se cilat gjurm mund t priten, pastaj cilat gjurm do t
mund t ishin n vendin e ngjarjes duke marr parasysh karakterin e tyre, por mungojn.
N kt vshtrim bashk me specialistt e strukturave t caktuara, forenzikt, me forca t
prbashkta orientojn rrjedhn e hetimit t vendit t ngjarjes. Nga ana tjetr, pr
shembull, eksperti traseologu n rastin e vjedhjes s rnd me thyerje, do t jap

prgjigje n pyetjet qysh n vendin e ngjarjes, n ciln mnyr sht hapur brava, me
cilin mjet, ka vejn n dukje gjurmt e gjetura. Prap, tek veprat penale t vrasjes,
mjekoligjori do t bj prpunimin e trupit t vdekur n vendin e ngjarjes, do ti
prcaktoj faktet e domosdoshme, ti interpretoj gjurmt e para t dukshme dhe ta
prgatis trupin pr transport n obduksion. Pra, n qasjen multidisiplinare t prpunimit
kriminalistiko teknik t vendit t ngjarjes, m s shpeshti ftohen teknikt kriminalistik
ekspertt balistik, biologt, daktiloskopistt, fotograft forenzik, traseologt,
mjekoligjort dhe mjekt e tjer, teknikt e profileve t ndryshme, inxhiniert e
komunikacionit, teknologt etj.
Qasja multidisiplinare n punn n vendin e ngjarjes krkon mbledhjen e t
dhnave q mbshteten n hulumtimin e llojeve dhe t formave t ndryshme t gjurmve,
pastaj vazhdimin dhe orientimin e prpunimit kriminalistik dhe t procedurave
kriminalistike. Qasja e cekur multidiciplinare n punn n vendin e ngjarjes, duhet
konkluduar, mundson hulumtimin kualitativ t vendit t ngjarjes, interpretimin e dukjes
dhe vjetrsin e gjurmve t gjakut, t gjurmve latente t vijave papilare, t gjurmve t
blozs s barutit, t gjurmve t ndryshme relievore dhe siprfaqsore, grumbullimin e
mikrogjurmve. Kur t ngrihet rikonstruksioni i plot mendor, mund t formsohet
supozimi mbi rrjedhn e mundshme t ngjarjes q sht shkencrisht e mbshtetur, dhe
mund t parashtrohet hipoteza mbi dinamikn e ngjarjes dhe kryesin.
10.3. Tekniku dhe eksperti kriminalistik n vendin e ngjarjes
Teknikt kriminalistik marrin pjes n vendin e ngjarjes si persona posarisht
t strvitur me qllim t gjetjes dhe t fiksimit t sendeve dhe t ngjarjeve t veprs
penale, si dhe t fakteve t tjera relevante. Teknikt kriminalistik kontribuojn q
gjurmt e formsuara n aspektin procesor juridik kontribuojn q lnda prkatse
profesionale t begatohet me prova t reja mbi veprn dhe t dyshuarin. Personi ekspert i
profesionit kriminalistik teknik, n vendin e ngjarjes i ndrmerr hapat ku, ka, si,me ka
duhet krkuar, cilat metoda kriminalistike teknike duhet t aplikohen, far gjurmsh
dhe sendesh t veprs penale mund t priten duke pasur parasysh rrethanat konkrete t
veprs penale, far fuqie provuese mund t ken faktet relevante, kur ndrmerren
veprimet kriminalistiko teknike n sendin konkret. Tekniku kriminalistik n vendin e
ngjarjes krkon gjurmt dhe sendet e veprs penale, i gjen, i shnon, i skicon, i
prshkruan i fotografon, i paketon, prkatsisht i prgatit pr drgim n laborator dhe
pr kryerjen e ekspertiza kriminalistiko teknike. Mirpo, n vendin e ngjarjes mund t
ftohet eksperti, i cili n vendin e ngjarjes mund t kryej ekspertime t caktuara, por
gjithashtu si person profesional mund t ket nj rol prkats kshilldhns. Dhe sht
mir q t ftohet eksperti n vendin e ngjarjes, n mnyr q t ket mbikqyrje mbi
prmbajtjen e gjithmbarshme t vendit t ngjarjes, dinamikn e ngjarjes, pastaj n
ekspertimin e mvonshm t mund ti aplikoj metodat prkatse dhe tu prgjigjet n
mnyr adekuate pyetjeve q i parashtrohen n urdhresn pr ekspertim. Eksperti n
vendin e ngjarjes mund t propozoj dhe t krkoj cilat materiale dhe mostra ti
sigurohen pr ekspertim. Pjesmarrja e tij n kqyrje n vendin e ngjarjes mbshtetet n
shtjet e organizimit t drejt t zbatimit t aktiviteteve t caktuara, t prdorimit t
drejt t terminologjis, t vlersimit t informatave t grumbulluara ose t ndihms
teknike taktike me rastin e kryerjes s kqyrjes.
Vodineliq, fq. 825 -844.

10.4. Zinxhiri i lvizjes s provave

Zinxhiri i lvizjes s provave prfshin kto veprime: (1) veprimet themelore n
prpunimin kriminalistiko teknik , prkatsisht forenzik t vendit t ngjarjes, (2)
vlersimin e situats dhe t dinamiks s vendit t ngjarjes,(3) observimin e vendit t
ngjarjes, (4) dokumentimin n procesverbal, dokumentimin fotografik dhe grafik t
situats s vendit t ngjarjes n pajtim me dispozitat e Ligjit mbi procedurn penale dhe
rregullat e profesionit kriminalistik, (5) hetimin e vendit t ngjarjes, (6) zbulimin,
shnimn, fotografimin, fiksimin n procesverbal dhe skicimin e gjurmve dhe t sendeve
n vendin e ngjarjes, tek viktima, kryesi dhe mjeti i ekzekutimit, (7) hapat q ndrmerren
gjat prpunimit kriminalistiko teknik: a) shnimi i informatave t para themelore t
policve nga vendi i ngjarjes, t cilt kan arritur t part n vendin e ngjarjes dhe e kan
br sigurimin e tij, (b) koordinimi, vlersimi dhe puna ekipore e ekipit t kqyrjes, c)
zbatimi i observimit fillestar, d) ballafaqimi me trupin e vdekur n rast se sht fjala pr
deliktin e gjakut, e) fotografimi i vendit t ngjarjes, f) dokumentimi n procesverbal i t
gjitha fakteve t vrejtura, g) skicimi i vendit t ngjarjes, h)ndrmarrja e testeve
preliminare n gjurmt e gjetura t origjins biologjike, i) mnjanimi i kufoms (nse
sht fjala pr deliktin e gjakut) dhje dorzimi i saj tek ekspertt mjekoligjor, j) fiksimi
i hollsishm i t gjitha gjurmve, k) zbatimi i verifikimit t dyt t vendit t ngjarjes, l)
zbatimi i verifikimit t tret t vendit t ngjarjes, m) verifikimi i rrethins jasht kufijve t
vendit t ngjarjes, n) n vendin e ngjarjes t zbatohet analiza e shkurtr mbi aktivitetet e
ndrmarra t mbar ekipit, o) t debllokohet vendi i ngjarjes, p) t bhet edhe nj
verifikim n gjurmt e prpunuara dhe t mbledhura materiale q jan t gatshme pr
drgim n laborator, r) n lokalet zyrtare t mbahet mbledhje formale dhe t zbatohet
analiza e kqyrjes.
11. Ekspertimet n teknikn kriminalistike
N teknikn kriminalistike bhen katr grupe themelore t ekspertimit: (1)
ekspertimet traseologjike, (2) ekspertimet biologjike, (3) ekspertimet kimike
(toksikologjike) dhe (4) ekspertimet e dokumenteve dhe t dorshkrimeve.
Nga ekspertimet traseologjike ktu duhet prmendur ato ma interesante: (1)
ekspertimet balistike mekanoskopike dhe (2) ekspertimet daktiloskopike.
11.1. Ekspertimet balistike
Ekspertimet balistike paraqesin ekspertimet e gjurmve t arms s zjarrit. Fjala
sht pr pjesn e fiziks q merret me studimin e trajektores s predhs dhe t sjelljes s
saj prej momentit t shkrepjes n tyt deri n rnien definitive. Pr kt qllim bhen
edhe ekspertime identifikuese dhe joidentifikuese t arms s zjarrit, ekspertimet e
predhs dhe t gzhojs, ekspertimet e grimcave t barutit dhe t grimcave GSR. Jan dy
tipa themelor t ekspertimit t arms s zjarrit: (1) identifikues dhe (2) joidentifikues.
Me ekspertimin identifikues mund t konstatohet sa vijon:
1) tipi, sistemi dhe modeli i arms s zjarrit nga e cila sht shkrepur gzhoja ose
predha e gjetur.
2) a sht shkrepur gzhoja ose predha nga arma e modifikuar, e riparuar ose e
arma e punuar me dor,
3) a sht shkrepur predha nga arma me tyt t vjetruar ose t dmtuar,

4) a sht shkrepur predha / gzhoja nga arma e drguar,

5) predhat / gzhojat e gjetura n vendet e ndryshme dhe n vepra t ndryshme
penale a jan t shkrepura nga armt e drguara.
Me ekspertimet e paidentifikuara mund t prcaktohet:
1) a sht arm zjarri sendi mjeti i drguar,
2) a sht n rregull arma e drguar e zjarrit,
3) a sht shtn, kur dhe prej far largsie me armn ose mjetin e hulumtuar,
pastaj karakteristikat e saj teknike dhe luftarake,
4) kalibri i predhs,
5) trajektorja balistike e predhs,
6) vendi n t cilin ka qndruar personi q ka kryer shkrepjen, dhe pozita n
momentin e shkrepjes,
7) vendi dhe pozita e viktims / t dmtuarit,
8) efektet e mundshme t veprimit t arms s zjarrit.
Tek ekspertimet balistike, prkatsisht ekspertimet e arms s zjarrit, sht e
nevojshme t nisemi nga prcaktimi i tipit t arms s zjarrit.
Prcaktimi i tipit t arms s zjarrit bhet n baz t gjurmve q jan gjetur n
vendin e ngjarjes. Nse n vendin e ngjarjes jan gjetur m tepr gzhoja, kjo pa dyshim
v n dukje numrin e armve t zjarrit q jan shfrytzuar. Gzhoja si gjurm ofron
informata a sht shfrytzuar arma me tyt t gjat ose arma e zjarrit me tyt t shkurtr.
Gjithashtu gjurmt n gzhoj (t cilat tashm jan prmendur n pjesn q bnte fjal
pr gjurmt e arms s zjarrit) jan karakteristik pr tipin e caktuar t arms s zjarrit.
N vendin e ngjarjes jan t mundshme dy situata: (1) q gzhojat jan gjetur ose (2) q
nuk jan gjetur. Nse nuk jan gjetur ndoshta jan mbledhur ose sht shtn nga
revolja kshtu q kan mbetur n arm. Kjo dilem mund t zgjidhet me gjetjen e
predhs. Nse gjendet gzhoja e shkrepur e arms s gjuetis, mund t konstatohet se
sht frytzuar arma e gjuetis. Gjithashtu, me gjetjen e predhs dhe n baz t gjurmve
q menjher mund t vrehen n te, sht e mundur t caktohet tipi i arms s zjarrit.
Edhe n baz t predhs t gjetur dhe n baz t gzhojs s gjetur mund t caktohet
kalibri i arms s zjarrit. N baz t gjurmve nga vendi i ngjarjes sht mjaft vshtir t
caktohet tipi i arms s zjarrit, prandaj pr kto nevoja sht e nevojshme t formohet
baza relevante e t dhnave.
Puna e mtejshme e forenzikve kriminalistiko balistik sht t prcaktojn
identitetin e arms s zjarrit nga e cila sht shtn. Kjo bhet n baz t gjurmve q
mbesin n gzhoj dhe n predh. Identifikimi ka kuptim vetm nse e gjendet arma pr
t ciln supozohet se nga ajo sht shtn.
Duke pasur parasysh se n predh mbesin gjurmt pr t cilat tashm sht br
fjal, ato nuk ln karakteristikat e veta t prgjithshme dhe individuale. N kt
vshtrim pr identifikimin e arms s zjarrit n baz t gjurmve n predh metodat e
shfrytzuara m s shpeshti jan: (1) metoda e Baltazarit, (2) metoda profilograrike dhe
(3) metoda krahasuese. Dy metodat e para jan m t vjetra dhe sot pothuaj nuk
shfrytzohen, kurse metoda krahasuese sht metoda themelore sot pr identifikimin e
arms s zjarrit n baz t gjurmve n predhs.
Metoda e Baltazari
Tek kjo metod bhen replika t predhs kontestues dhe jokontestues me
rrotullimin e predhs n shiritin e but t plumbit, ku mbesin gjurmt e mikrorelievit.

M von bhet mikrofotografia e t dy shiritave, q krahasohen. E meta e ksaj metode

sht q replika e mir do t mund t fitohet vetm me nj rrotullim. Problem kan
paraqitur predhat pa kmishzi. Kjo metod nuk shfrytzohet m dhe ka vetm rndsi
historike.
Metoda profilografike
Pr kt metod shfrytzohet stabilimenti i profilografit. Gjilpra e diamantit
kalon prmes mikrorelievit n projektil dhe duke shfrytzuar efektin e piezoelektricitetit
bart oscilimet mekanike n impulset elektrike q forcohen dhe prmes shkruesit fitohet
regjistrimi grafik i mikrorelievit. Kshtu regjistrimet e fituara grafike krahasohen dhe n
baz t ksaj merret konkluzioni. Kjo metod sht aplikuar gjersisht n BRSS.
Metoda krahasuese
Paraqet krahasimin optik t figurave t mikroreliefeve kontestuese dhe
jokontestuese t predhat n fushn e okularit dhe n ekranin e mikroskopit krahasues.
Identifikimi i arms s zjarrit n baz t gjurmve n gzhoj
Identifikimi i arms s zjarrit n baz t gjurmve n gzhojn e shkrepur sht
njsoj i besueshm si edhe identifikimi n baz t gjurmve n predh. Gjithashtu, pr
kt form t identifikimit shfrytzohet metoda krahasuese me an t mikroskopit
krahasues.
Prcaktimi i largsis s shtnies
N kt rast dallohet caktimi i largsis s shtnies tek armt me tyta me vjaska,
dhe tek armt me tyta t lmuara.
Pr prcaktimin e largsis s shtnies s arms me tyta me vjaska, duhet pasur
parasysh rrethanat e largsis s grimcave t padjegura t barutit dhe t gjurmve t t
djegurave t barutit n predh. N bot m s shpeshti shfrytzohen kto metoda t
mbshtetura n rrethanat e cekura: (1) metoda e Valkerit, (2) metoda e Lisinskit, (3)
metoda e Hofmanit dhe (4) metoda e Shentagovit.
Metoda e Valkerit
Metoda shfrytzon faktin q gjat daljes s grimcave t barutit nga tyta fillon
prhapja n form t hinks. Hinka zgjerohet sa m e madhe q t jet largsia nga gryka
e tyts. Perimetri i hinks varet nga largsia, kshtu q me rastin e rnies n pengesn e
par, grimcat e barutit e krijojn rrethin. Perimetri i rrethit dhe sasia e grimcave t barutit
n te varen n radh t par nga largsia nga e cila sht shtn. Grimcat e barutit kan
nj largsi relativisht t vogl, dhe tek pushka ushtarake arrijn maksimalisht deri 120
cm, kurse tek kalibrat m t mdhenj t revoles largsia maksimale sht 80 90 cm.
Fakti tjetr i qensishm q e shfrytzon kjo metod sht shndrrimi i nitrateve n
nitrite me rastin e shkrepjes. Duke pasur parasysh q ekzistojn reaksione shum
specifike pr t provuar nitritet, Vlakeri e ka kombinuar shprndarjen e grimcave t
barutit dhe fitimin e figurs kimike t atyre grimcave. Pra, kjo metod mbshtetet n
shndrrimin e nitrateve n nitrite dhe n form t prhapjes s grimcave gjysm t
djegura t barutit pas daljes nga tyta e arms.
Nse me an t metods s Valkerit konstatohet se n rrethinn e gryks hyrse t
predhs nuk ka gjurm t grimcave t barutit, kjo do t thot se sht shtn nga largsia
m e madhe se largsia maksimale e grimcave t barutit, kshtu q eksperti n kt
vshtrim deklarohet.

Metoda e Lisinskit
Grimcat e barutit jan t gjitha t kontaminuara me gjurmt e plumbit. Ky
kontaminim vjen nga sasia e vogl e plumbit nga fundi i predhs q avullohet pr shkak
t temperaturs s lart q e zhvillojn gazrat e djegura t barutit. Q t caktohet largsia
me an t ksaj metode ngacmohet figura e oreolit t grimcave t barutit, por jo prmes
nitriteve por prmes gjurmve t plumbit.
Metoda e Hofmanit
Kjo metod shnon prmirsim n raport me metodn e Lisinskit. sht
prmirsuar bartja e plumbit nga grimcat e barutit n folien e celofanit me krijimin e nj
senduiqi shum m efikas. Modifikimi tjetr ka t bj me procedurn kimike, ku n
vend t zhytjes s folies s presuar t celofanit n kupkn e natrium sulfidit, Hofmani
rekomandon prdorimin e kupks me kalium dihromat. Me kt reaksion kimik fitohet
dihromati i plumbit intensivisht i verdh dhe n testin e celofanit paraqiten edhe gjurmt
m t imta t grimcave t barutit. Me kt modifikim caktimi i largsis sht rritur pr
afro 200 cm. Modifikimi i tret ka t bj me tharjen e folieve t lagura t celofanit, dhe
pr kt qllim shfrytzohet stabilimenti pr tharjen ose terjen e fotografive. Me kt
shmanget lakimi dhe ndrydhja e celofanit n ajr.
Metoda e Shentagovit
Me analizn spektrografike t t djegurave t barutit n predhs sht konstatuar
se ajo prmban antimon, barium dhe plumb. Sasia e antimonit, e bariumit dhe e plumbit
bie n proporcion t anasjellt me largsin. Sa m e madhe q t jet largsia midis dy
grykave t tytave, sasia e ktyre elementeve n bloz sht m e vogl, kurse sasia bie n
mnyr eksponenciale deri n nj kufi t caktuar, kur merr vlern e prhershme.
Caktimi i largsis s shtnies te armt me tyta t lmuara
Largsia e shtnies tek ky lloj i arms prcaktohet n baz t shprndarjes s tubs
s samave.
Caktimi i kohs kur sht shtn nga arma e zjarrit
Kjo metod mbshtetet n prcaktimin e prbrjes kimike nga bloza n tyt dhe t
produkteve t krijuara me kalimin e kohs. Metod mjaft e mir pr kt lloj t
ekspertimit sht q tyta t pastrohet me an t pambukut. N pambuk mbetet bloza e
barutit n form t unazs s zez. Varsisht nga kalimi i kohs pamja e blozs s barutit
sht gjithnj e m e ndritshme, prkatsisht nga ngjyra e zez n t prhimt kalon n
ngjyr t bardh t prhimt. Gjithashtu shtresimi bymehet sepse absorbon lagshtin.
N fazn e dyt paraqitet ndryshku, dhe paraqitja e tij shnon fundin e ndryshimeve n
bloz. N kt vshtrim bhen tabelat pr prcjelljen e ndryshimeve, dhe n baz t tyre
caktohet vjetrsia e shtnies.
Prcaktimi i faktit se a ka shtn personi i caktuar
Me qllim t prcaktimit t faktit kush ka shtn nga arma e zjarrit n esenc
shfrytzohen dy lloje testesh: (1) testet e difenilaminit ndaj nitrateve dhe (2) detekcioni i
grimcave GSR, prkatsisht t antimonit, t bariumit dhe t plumbit n dorn q ka
shtn.
Testi i difenilaminit zhvillohet n laborator. Nga pjesa e shuplaks s dors hiqen
grimcat gjysm t djegura t barutit me an t ashtuquajturs dorzs s parafins ose t
dorzs s salikonit, e diku shfrytzohen edhe foliet ngjitse. Nse vrehet ndonj grimc

e imt pr t ciln supozohet se vjen nga baruti, ather ajo merret me an t pincs dhe
vihet n nj pllak t veant t porcelanit me lugosje. N skemn e vizatuar t dors
shnohet nga i cili vend sht marr ajo grimc. N do lugosje pikohet tretja e
difenilaminit, dhe nse grimcat prmbajn nitrate, paraqitet ngjyra jashtzakonisht e
kaltr. Pastaj tretja e difenilaminit pikohet n dorzn e parafins, dhe n skemn e
dors shnohet do vend ku sht br reaksioni. Ky test nuk sht i sigurt dhe ka
vetm rndsi indiciale, sepse nitratet gjenden n prodhime t caktuara nga rrethina e
njeriut.
Test shum m i besueshm sht testi n grimcat GSR q zbatohet me an t
metods SEM/EDX pr t ciln bhet fjal n nj kaptin t veant.
Pr caktimin e drejtimit nga i cili sht shtn dhe t pozits s qitsit dhe t
viktims, prkatsisht t destinimit t fundit ku ka rn predha, shfrytzohet m s
shpeshti metoda e vizimit dhe metoda laserike.
11.2. Ekspertimet mekanoskopike
Ekspertimet mekanoskopike kan t bjn me ekspertimin: (1) e veglave, (2) t
veprimit t forcs n xham, (3) t bravave dhe (4) t vjetrsis s gjurmve. Ktu do t
bhet fjal vetm pr ekspertimet e veglave dhe t bravave, sepse dy llojet e tjera t
ekspertimit jan prpunuar kur sht br fjal pr gjurmt e xhamit dhe pr gjurmt e
tjera.
Kur bhet fjal pr ekspertimin e presave, duhet thn se ai mund t bhet vetm
ather kur gjendet presa e inkriminuar. Duhet prsritur se n pres mbeten
karakteristikat e prgjithshme t formuara n procesin e prodhimit, karakteristikat e rastit
t krijuara gjat prdorimit dhe karakteristikat e rastit, t krijuara gjat prdorimit.
Identifikimi bhet ekskluzivisht n baz t karakteristikave t rastit t krijuara n procesin
e prodhimit dhe t prdorimit. Ekspertimi kryhet me an t metods krahasuese. S pari
bhet njohja me krkesn pr ekspertim, pastaj kontrollohet materiali i drguar n
ekspertim, dhe bhet fotografimi e krijohet fotodokumentacioni. Pastaj kryhen prerjet
provuese, n material me mostra t pakontestueshme t origjins s njjt si edhe ato
kontestuese, pastaj me an t mikroskopit krahasues bhet analiza krahasuese e mostrs
kontestuese t materialit t prer dhe t mostrs jokontestuese. N fazn e fundit bhet
prgatitja e fotodokumentacionit dhe hartimi i procesverbalit mbi ekspertimin e kryer.
Kur bhet fjal pr identifikimin e burgive dhe t thikave, duhet thn se me kto
ekspertime mund t gjenden vetm karakteristikat e prgjithshme pr shkak t
konstruksionit t veglave t cekura, dhe se ekspertimet e identifikimit nuk jan t
mundshme.
Identifikimi i veglave pr zdrugim (lima t ndryshme, letra grithse etj. , mund t
bhet vetm me metoda fiziko- kimike analiza e grimcave t zdruguara t materialeve t
gjetura n vendin e ngjarjes dhe t grimcave t marra nga vegla me t ciln sht br
zdrugimi.
Ekspertimi i veglave pr thyerje. Me veglat pr thyerje bhet ndarja e dy
objekteve t ngjitura. Pr shkak t veprimit t fuqis s madhe, n materialet q thyhen
mbesin gjurmt e vegls. Ekspertimi bhet n baz t karakteristikave t prgjithshme t
vegls, e nse n vegl mbesin gjurm t materialit mbi t cilin ka vepruar, sht e
mundur q me metoda fiziko kimike t bhet identifikimi edhe i grimcave t gjetura n
vegl. N situata t caktuara mund t bhet thyerja e pjesve prkatse t vegls, prandaj

edhe n baz t ksaj mund t bhet ekspertimi me puthitjen morfologjike t pjesve n

trsi.
Ekspertimi i veglave pr mihje. Nse vegla shfrytzohet si pres, identifikimi
bhet edhe tek cilado pjes e press tjetr, si sht prshkruar, mirpo nse n vegl
gjenden gjurm t materialit, ather bhen analizat fiziko kimike t materialit t cekur.
Ekspertimi i bravave. Me nocionin brav nnkuptohet pajisja mekanike q pengon
hyrjen e lir n ndonj lokal. Bravat prbhen nga mekanizmi i bravs dhe i elsit. Me
ekspertimin e bravs nnkuptohet prcaktimi i fakteve se a sht hapur brava me elsin
origjinal ose n ndonj mnyr tjetr. Nse brava sht hapur me thyerjen e cilindrit,
bhet ekspertimi i mjetit me t cilin sht thyer brava. Ekspertimi i bravave bhet vetm
ather kur vizualisht nuk mund t prcaktohet se n ciln mnyr jan hapur.
Ekspertimet e bravave gjithmon bhen n laborator. Brava duhet t hiqet nga objekti dhe
t drgohet n ekspertim. sht e nevojshme q n vendin e ngjarjes t shnohet brava n
mnyr q t dihet se e cila an ka qen e kthyer nga jasht, e cila prbrenda. Me rastin e
ekspertimit t bravs, s pari bhet fotografimi. Esenca e identifikimit ka t bj me
faktin q, kur brava hapet me elsin origjinal, n pjesn e brendshme t bravs (nse
sht klasike) prkatsisht n ann e pistonave shtyts n bravn cilindrike paraqiten
gjurm t rregullta rrethore, prkatsisht gjurm t rrafshta. Nse brava hapet me ndonj
mjet thyes, me kallauz ose me krehr, (varsisht nga brava), nga ana e brendshme e
bravs dhe jasht vijs s shtegut t elsit do t paraqiten grithje t ndryshme.
Ekspertimi i bravave t arkave bazohet n gjurmt q gjenden n brav, prve
gjurmve q i l elsi origjinal. Praktikisht fjala sht pr metodn e njjt si edhe tek
bravat e tjera.
11.3. Ekspertimet biologjike
Sa u prket ekspertimeve biologjike duhet konstatuar se lidhur me to sht thn
mjaft n kaptinn mbi gjurmt biologjike. Ktu duhet vetm shkurtimisht t trheqim
vmendjen n disa fakte qensore q i prcjellin ekspertimet biologjike. Sa u prket
gjurmve t origjins njerzore, bhen ekspertimet e gjakut, t sekrecioneve t njeriut, t
urins dhe t fecesit e t prmbajtjeve t lukthit. Ekspertimi i gjakut bhet n disa faza:
(1) testimi preliminar i gjurmve (pr ka sht br fjal), (2) prcaktimi i vjetrsis s
gjurms s gjakut dhe (3) caktimi i karakteristikave identifikuese t gjakut. Me rastin e
zbatimit t ekspertimit t gjakut duhet t merret prgjigje n kto pyetje: (1) gjurma e
fiksuar a vjen nga gjaku, (2) a sht gjaku i origjins njerzore, (3) nga cila pjes e trupit
vjen gjaku, (4) a vjen gjaku nga organet gjenitale t femrs, (5) a vjen gjaku nga i
porsalinduri, (6) i cils gjini sht personi gjaku i t cilit sht. Prcaktimi i vjetrsis s
gjurms s gjakut bhet n baz t ndryshimit t ngjyrs s gjakut dhe n baz t
shpejtsis s tretjes s gjurms n tretsin treprqindsh t kalium hidroksidit. Me
matjen e shpejtsis n baz t s cils ngjyroset tretsi, kurse n baz t rezultateve t
fituara m par eksperimentale, prcaktohet vjetrsia e gjurms. Caktimi i
karakteristikave identifikuese t gjakut ka t bj me prcaktimin e grupit t gjakut dhe
zbatimin e analizs ADN, pr t ciln tashm sht br fjal m hert). Caktimi i grupit
themelor t gjakut mund t jet vetm shenj, kurse identifikimi i plot mund t bhet
vetm me prdorimin e analizs s ADN-s.

Sa u prket ekspertimeve t sekrecioneve t tjera t njeriut, duhet thn se nse

personi sht sekretues mund t caktohet grupi i gjakut t sekretuesit, e gjithashtu,
identifikimi i plot bhet n baz t analizs s ADN-s .
Kur sht fjala pr gjurmt e fecesit, identifikimi sht i mundur vetm nse n
feces gjenden gjurm t gjakut. Gjurmt e urins rrallher mund t gjenden, kurse
ekspertimi m s shpeshti bhet me qllim t prcaktimit a sht gjurma nga urina ose
jo. Sot edhe n baz t analizs s ADN-s mund t bhet identifikim i mostrave t
urins.
Me kontrollimin dhe ekspertimin e gjurmve t prmbajtjes s lukthit mund t
prcaktohen faktet a ka konsumuar personi ndonj helm ose jo.
Ekspertimi i flokve, t qimeve, t indeve t njeriut, si dhe t gjurmve shtazore
dhe bimore, sht prpunuar n pjesn q flet pr gjurmt e cekura.
11.4. Ekspertimet kimike (toksikologjike)
Pr kto ekspertime sht br fjal me rastin e prpunimit t gjurms s
drogave, kshtu q n kt pjes nuk duhet t prsriten, si dhe me rastin e ekspertimeve
t masave dhe t fijeve plastike, prkatsisht t gjurmve t origjins organike dhe
inorganike.

11.5. Ekspertimi i dokumenteve

do gj qensore q sht thn tek ekspertizat e dokumenteve n kt vend nuk
duhet t prsritet, sepse n kaptinn mbi ekspertizat e dokumenteve jan cekur metodat
dhe mnyrat e ekspertimit t tyre.
Basariq, Vejzagiq, fq. 131 141.
Maksimoviq, Todoroviq, fq. 405 459.
Mitroviq, fq. 421-444.

12. Teknologji t reja n teknikn kriminalistike

12.1. AFIS (angl. Automated Fingerprint Identification Systems)
Fjala sht pr sistemet kompjuterike pr ruajtjen dhe krkimin e bazs s t dhnave t
gjurmve papilare dhe krahasimin e gjurmve t vijave papilare me gjurmt nga
datotekat e cekura. AFIS teknologjia njeh disa sisteme:
(1) Sistemet e indeksit. Kto sisteme mundsojn ruajtjen e t dhnave si jan
modus operandi, prshkrimi personal, klasifikimi i gjurmve t gishtrinjve dhe t
dhnat e tjera. Kto sisteme n radh t par shrbejn pr sortimin e t dhnave t
arritshme pr kriminalistin forenzikun, para krkimit manual t bazs s t dhnave t
gishtrinjve, me t cilin disa dosje mund t prjashtohen.
(2) Sistemi i ruajtjes s t dhnave mbi lakimet dhe kndet e vijave papilare. N
formulart pr gjurmt e t dhjet gishtrinjve, ruhen t dhnat mbi kndet e lakimit,
rrjedhn e vijave papilare dhe pikat e caktuara. Kto t dhna, me t dhnat e ruajtura mbi
klasifikimin, bjn t mundshme krahasimin dhe krkimin e bazave referente t t
dhnave.

(3) Sistemet e shnimit t minucioneve. Formulart (kartelat daktiloskopike) me

gjurmt e dhjet gishtrinjve ose gjurmt e fiksuara nga vendi i ngjarjes skanohen dhe
zbulojn minucionet (detajet e imta t vijave papilare). do rezultat mund t kontrollohet
dhe nse sht e nevojshme mund t rregullohet. Pastaj gjurmt mund t krahasohen me
gjurmt e ruajtura n bazn e t dhnave.
Prve prpunimit t automatizuar, klasifikimit dhe ruajtjes, prdorimi i sistemit
AFIS mundson:
(1) krkimin dhe krahasimin e gjurmve t t dhjet gishtrinjve me gjurmt nga
baza e t dhnave t kryesve t paidentifikuar,
(2) krkimin dhe krahasimin e gjurmve t t dhjet gishtrinjve me gjurm,
(3) krkimin dhe krahasimin e gjurmve latente me kryesit e njohur dhe t
panjohur n bazn e t dhnave,
(4) ruajtjen e gjurmve t paidentifikuara n bazn e t dhnave,
(5) prforcimin e figurave t vijave papilare duke pasur parasysh bazn,
gjithashtu edhe faktort e tjer q mund t zvoglojn zbulimin dhe krahasimin e
detajeve t vijave papilare.
Kjo q u tha m lart jan koncepcionet themelore t AFIS-it. Q t kuptohet m
mir teknologjia e AFIS-it, duhet t thuhet dika m hollsisht pr kt sistem. Pra, n
sistem futen individualisht gjurmt e t dhjet gishtrinjve, si dhe gjurmt e gishtrinjve
t fiksuar me rastin e kryerjes s kqyrjes n vendin e ngjarjes t ngjarjes penale. Figura e
gjurmve prcillet n formn digjitale me njohjen automatike dhe markimin e
karakteristikave daktiloskopike. Nse me krkimin n bazn e t dhnave konstatohet se
gjurmt e futura t gishtrinjve nuk jan regjistruar m par n sistem, futja konkrete
memorizohet si regjistrim i personit me identitet t njohur ose si regjistrim i ri i gjurmve
t kryesit t panjohur.
Sistemi posedon nj operativitet dhe shpejtsi t madhe t krkimit. Efikasiteti i
sistemit n aspektin e identifikimit t kryesve t regjistruar sht 99%, kurse t kryesve t
panjohur mbi 60%. Nj nga prparsit e sistemit sht koha e shkurtuar e krkimit, t
gjitha gjurmt e ruajtura jan menjher n dispozicion pr krkim automatik, kurse me
rritjen e numrit t kryesve t identifikuar n baz t gjurmve t vijave papilare rritet
edhe rndsia e kqyrjes s kryer n mnyr t themelt. Gjithashtu, jan t prshtatshme
pr identifikim dhe krkim kompjuterik gjurmt fragmentare ose jo t plota t
gishtrinjve. Aplikimi i teknologjis AFIS mundson shfrytzimin m racional t
personelit forenzik sepse me kt pengohet krijimi i kartotekave t dyfishta manuale.
Sa i prket vet sistemit t bazs s t dhnave, duhet thn se ai si edhe bazat
manuale t t dhnave n esenc prbhet nga baza e gjurmve t regjistruara t njohura
t personave t identifikuar si edhe nga baza e t dhnave t gjurmve t personave t
paidentifikuar.
Futja e t dhnave, prkatsisht e figurave t gjurmve bhet me an t sortimit
sipas dats s futjes. Prpunimi daktiloskopik konsiston n caktimin e forms themelore
t do gjurme t gishtit dhe n futjen e t dhnave prmes tastaturs n sistem, si dhe n
futjen e formuls themelore daktiloskopike dhe t t dhnave q kan t bjn me
gjeneralit e personit q sht daktiloskopuar. Gjithashtu, sht e nevojshme t shnohet
edhe emrtimi i organit q i fut t dhnat.
Sa i prket vet ekspertimit, AFIS bn disa lloje t krahasimeve, duke shfrytzuar
me at rast figurat e minucioneve, analizat e zhvilluara kompjuterike t gjurmve t

gishtit q sht skanuar n mnyr elektronike dhe sht konvertuar n formn digjitale.
Disa sisteme pr prpunim i shfrytzojn vetm minucionet, kurse t tjert prfshijn n
analiz informatat shtes, p.sh. qendrn, boshtin vertikal t gjurms, ose numrin e vijave
midis minucioneve kufitare.
Si rezultat i krkimit automatik sistemi i nxjerr n ekran t ashtuquajturat top
listat e gjurmve q sipas llogaris s probabilitetit i prgjigjen m s shumti detyrs s
parashtruar. N baz t lists s prezantuar, ekspertt fillojn hulumtimin duke u nisur
nga ato gjurm q kan marr numrin m t madh t poenve n shkalln e propozuar t
probabilitetit. Vlersimin definitiv e merr eksperti.
Ekspertiza zbatohet n ekranin e monitorit. sht rregull e prgjithshme n do
sistem t automatizuar q qartsia e fotografis s gjurmve dhe numri i prgjithshm i
minucioneve koresponduese caktojn lartsin e probabilitetit me t ciln do t kryej
sistemi identifikimin e sakt.
Simonoviq, 1004, fq. 459 463.
Lee, 1998, fq. 148 149.
Fisher, Nickell, fq. 125.
12.2. Mikroskopia skanuese elektronike me shtes energjetike dispersive
me X-rreze (SEM/EDX)
Mikroskopia elektronike e skenimit me shtes energjetike dispersive, ose shkurtimisht
SEM/EDX sht metod e ndrlikuar q mbshtetet n dy faza t puns. N fazn e par
caktohet forma morfologjike e mostrs s vshtruar me prdorimin e mikroskopis
skanuese elektronike (SEM), kurse n fazn e dyt me shtesn energjetike me X-rreze
prcaktohet prbrja kimike e mostrs s njjt t vshtruar. Kjo metod prdorimin e
vet m t gjer n teknikn kriminalistike forenzik e ka gjetur n ekspertimet
laboratorike t gjurmve t armve t zjarrit, q jan specifike pr produkte t formuara
me rastin e shkrepjes s predhs nga kapislla iniciale. Kto gjurm si dhe grimcat e
barutit mund t gjenden n shpin t shuplaks s kryesit q ka shtn nga arma e
zjarrit.
Pra, s pari me mikroskopin skanuese elektronike (SEM) studiohet morfologjia e
grimcave q jan me origjin nga kapislla iniciale e predhs s shkrepur. Metoda e cekur
shfrytzon nj rritje jashtzakonisht t madhe, q arrin edhe deri 10.000 her. Pr
identifikimin morfologjik t mostrs s grimcs shfrytzohet tensioni pr shpejtimin e
elektroneve prej 30 kV. Funksioni themelor i mikroskopit skanues elektronik sht
krijimi i fotografis tredimensionale t siprfaqes s mostrs. Figura paraqitet n ekranin
e gypit katodik, si pasoj e tubs s rrezes elektronike, q kalon siprfaqen e
gjithmbarshme t mostrs s dhn. Sa i prket pjess s dyt t funksionimit t ksaj
metode, pra shtess energjetike disperzive me X-rreze (EDX), caktohet prbrja kimike e
grimcave, q me ndihmn e mikroskopit skanues jan detektuar si grimca nga kapislla
iniciale e fishekut. Prbrja elementare kimike e grimcave, t detektuara me an t
mikroskopit elektronik skanues caktohet prmes spektrit t pikave, q karakterizojn
secilin prej elementeve t detektuara, q paraqiten n ekranin e sistemit t ndrlikuar t
kompjuterizuar (SEM/EDX). Ndrkaq, shfrytzohet modeli Pint mode, prkatsisht
caktohet prbrja kimike e nj pike t forms q vshtrohet.
Grimcat q detektohen me an t metods SEM/EDX, e q lindin nga elementet
nga kapislla iniciale e fishekut q paraqiten me rastin e shkrepjes nga arma e zjarrit,

quhen grimca GSR (angl. Gunshot residues) ose grimca n form t barutit. Grimcat e
cekura GSR vijn nga kapislla iniciale, por edhe nga pjest e tjera t municionit t arms
s zjarrit. Pas shkrepjes s fishekut nga arma e zjarrit zhvillohet temperatur e lart (rreth
3600o C), pr arsye bhet avullimi i elementeve nga kapislla iniciale e fishekut,
antimoni dhe bariumi, si dhe t elementeve t plumbit q n grimcat GSR vijn nga
fisheku dhe nga tyta e arms s zjarrit. Pas ksaj avullimet e ktyre elementeve
kondensohen. Ky kondensim mund t zhvillohet njtrajtshm dhe njhershm, n
mnyr t parregullt dhe t pa ndrlidhur. Gjithashtu, kondensimi i grimcave GSR mund
t bhet n form t shtresimit t plumbit rreth brthams q prmban barium dhe
antimon. Kto tri mnyra t paraqitjes i prgjigjen stadit t baraspessh, stadiumit t
rritjes s temperaturs dhe stadiumit t rnies s temperaturs, pas shprthimit t gazrave
t bashkuara n kapislle. Prandaj, elementet e para t grimcave GSR formohen me
shprthimin e kapislls iniciale, q paraqitet si pasoj e veprimit t gjilprs goditse n
te. Prshkruar shkurtimisht SEM/EDX metoda e identifikimit t personit q ka shtn nga
arma e zjarrit n baz t grimcave GSR zhvillohet sipas ktij rendi:
(1) mostra hiqet nga shuplaka
(2) n mostr me an t mikroskopis skanuese elektronike (SEM) bhet
identifikimi morfologjik i grimcave t detektuara GSR,
(3) Grimcat GSR q paraqiten me rastin e shkrehjes s arms s zjarrit kan
form specifike morfologjike dhe nuk mund t zvendsohen me grimcat e tjera GSR q
nuk lindin me prdorimin e arms s zjarrit,
(4) Funksioni themelor i mikroskopis elektronike skanuese sht krijimi i
fotografis tredimensionale t siprfaqes s objektit t mostrs,
(5) Fotografia paraqitet n ekran,
(6) Me mikroskopin skanues prfitohet rritja deri n 300.000 her,
(7) Pastaj me shtesn disperzive me X- rreze (EDX) caktohet prbrja kimike e
grimcave GSR,
(8) Me bashkimin e dy provave, provohet se grimca GSR sht formuar me
rastin e shkrepjes s fishekut nga arma e zjarrit.
Prve tek prova e dors q ka shtn nga arma e zjarrit, metoda SEM / EDX
mund t shrbej pr:
(1) Prcaktimin e materies mikrokristalore inorganike t shtresave t shprndara
t shiritave vetngjits, ose t grimcave t ktyre materieve t ngjitura n siprfaqe t
shiritit,
(2) Identifikimin e materies inorganike n mostrn e dheut,
(3) Prcaktimin e siprfaqes burimore metalike t sendeve t salduara,
(4) Analizn e mostrave t ngjyrave dhe t llaqeve,
(5) Prcaktimin dhe identifikimin e gjurmve t mjeteve shprthyese dhe t
eksplozivit.
Ivanoviq, fq. 93 -96.
Maksimoviq, 2000, fq. 248 249.
Lee, 1998, fq. 154, 182, 182, 186, 189.
12.3. Analizat e ADN-s
Si metoda m e besueshme e kohs s sotme sht metoda e identifikimit me an
t ADN-s. Pse profilimi i ADN-s si metod e identifikimit me besueshmrin e vet e

ka marr primatin mbi t gjitha metodat e njohura deri m sot, m s miri e sqaron L.
Berberoviq, i cili cek se metoda e ADN-s sht definitive pr shkak t
pandryshueshmris s gjurms s ADN-s, se gjurmt ADN i ln t gjitha pjest e
trupit duke prfshir edhe sekrecionet, e jo vetm majat e gishtrinjve (duke i krahasuar
prparsit e ksaj metode me daktiloskopin), se nevojiten gjurm minimale n sasi pr
identifikim (t prshtatshme pr identifikim jan gjurmt aq t imta sa autori i quan jo
mikrogjurm por nanogjurm), se assesi nuk mund t prevenohet ose t fshihet lnia e
gjurmve t mjaftueshme pr analiz dhe ekspertim (duke menduar n prdorimin e
dorzave, fshirjen, maskat pr goj etj. ), se jan individualisht absolutisht specifike, se
praktikisht prjashtohet shlyerja ose vjetrimi i gjurms dhe t gjurmve dhe se materiali i
mostrave sht pakufishm gjat i arritshm pr analiz. Pr nevoja t ktij punimi
konsideroj se do t ishte m e prshtatshme t jepet prcaktimi i metods identifikuese t
ADN-s q e ka dhn B. Simonoviq: Identifikimi i personave n baz t analizs s
molekulave t ADN-s paraqet metodn e ekspertimit me t cilin hulumtohet materiali
kontestues biologjik ashtu q nga qeliza ekstrahohet acidi i dezoksiribonukleinit n
mnyr q me metoda t veanta t hulumtohen pjest e caktuara t zinxhirit t tij me
qllim q t identifikohet materiali gjenetik i individit, q sht individual dhe i
paprsritshm. do njeri prmban kodin gjenetik q quhet gjen dhe e prbjn 48
kromozome t prbra prej ADN-s. Profili gjenetik i lnsit vizualizohet dhe pasqyrohet
si vler numerike, dhe prfundon me krahasimin me mostrat biologjike t origjins s
njohur, n mnyr q t identifikohej lnsi i gjurms. Identifikimi me an t ADN-s ka
prparuar aq shum sa sot me an t profilimit t ADN-s mund t bhet edhe
identifikimi i bimve dhe i kafshve. N shum vende tashm aplikohen dhe formohen
bazat e t dhnave t profilit t ADN-s, sidomos n shtetet e Bashkuara t Ameriks
dhe t Unionit Evropian. Kjo do t thot se n bazat e t dhnave jan vendosur mostrat
e profilit t ADN-s t grumbulluara me kqyrjen n vendin e ngjarjes me kryersit e
panjohur me ka krijohen kushtet pr identifikim t mtejshm.
Sa u prket metodave pr ekspertim t ADN-s, n praktik ekzistojn dy metoda:
1) Metoda RFLP polimorfizmi i gjatsis s fragmenteve t restrikcionit (si
metod m e vjetr),
2) Metoda PCR reaksioni zinxhiror i polimerazs.
Metoda RFLP bazohet n prcaktimin e gjatsis s pjesve t pakoduara t
zinxhirit t ADN-s ose t t ashtuquajturave regjioneve t larta variabile. Ato variacione
mbshteten n numrin variabil t vargjeve tandem t prsritshme t bazave ose t
lokacioneve t ADN-s.
Metoda PCR e ka marr sot primatin n prpunimin e profilit t ADN-s nga
metoda RFLP. Kjo metod identifikimi mbshtetet n shumzimin e synuar t
sekuencave t ADN-s me regjionet hipervariabile. Komparacioni sht i automatizuar
dhe i kompjuterizuar, dhe zhvillohet n disa faza me ndihmn e nj pajisjeje t veant.
Prparsia e metods PCR n raport me metodn RFLP qndron n shfrytzimin e
nj sasie mjaft t vogl t bazs sasiore t materialit biologjik t prshtatshm pr analiz
dhe ekspertim. N kt vshtrim, gj q nuk ishte rasti me metodn RFLP, sht e
mundur t bhet identifikimi n baz t materialit biologjik nga trupat e vdekur me
ndryshime shum t shprehura t kalbjes dhe n gjendje t shprbrjes. Gjithashtu,
prparsia e metods PCR n raport me metodn RFLP qndron edhe n shpejtsin e
prfitimit t rezultateve, vetm pr disa or, deri sa metoda RFLP krkon punn prej 6 8

javsh. Gjithashtu, me metodn PCR mund t analizohen dhe t ekspertohen materialet e

prziera biologjike t disa personave, e me kt do t thot se sht e mundur t bhet
ndarja dhe klasifikimi.
Me analizn dhe me ekspertimin e t ashtuquajturs ADN-s mitohondriale
(analiza dhe ekspertimi i materialeve biologjike tek t cilat nuk sht e mundur t bhet
analiza dhe ekspertimi i ADN-s nga brthama e qelizs5 ), mund t prcaktohet
identiteti n baz t pjesve t dhmbve, t eshtrave, t thonjve, t qimes s shkulur me
rrnj. Pra, kjo metod sht e prshtatshme pr ekspertimin e trupave t kalbur t
vdekur, mbetjet e t cilve krahasohen me materialin biologjik t origjins s njohur. N
kt vshtrim, gjurmt biologjike t prshtatshme pr prcaktimin e identitetit me
analizn dhe ekspertimin e ADN-s mund t jen gjurm t lkurs dhe t epitelit,
gjurm t sperms n sekretin e thar vaginal, gjurmt e thara t sperms n lkur ose
n veshje ose n sendet e tjera, sekreti vaginal i fiksuar n trupin e viktims ose t t
dyshuarit me ka dshmohet kontakti, gjurmt minimale t pshtyms t bartur n sendet
e ndryshme, si dhe gjurmt e djerss, t qimeve me rrnj, sekrecionet dhe sekretet
trupore si dhe pjest e thoit t thyer. Deri para do kohe nuk ka mund t bhej
identifikimi i binjakve njvezor, por me prparimin e gjenetiks dhe me shfrytzimin e
mitohondrive n identifikim edhe ky problem sht tejkaluar, prandaj lirisht mund t
konstatohet se identifikimi me an t ADN-s sot sht metoda m e sigurt e
identifikimit. Metoda sht e sigurt edhe pr faktin q pr shkak t mungess s trupit t
vdekur n baz t gjurmve sht e mundur t bhet identifikimi.
Gjithashtu, me metodn RFLP deri s voni nuk ishte e mundur t bhej
identifikimi n baz t djerss, gj q sot e mundson metoda PCR.
Prcaktimi i identitetit me an t ADN-s bhet me krahasimin e ADN-s s
nns. Kshtu, kjo sht e rndsishme sepse shum leht mund t prcaktohet identiteti
n raste t dhunimeve, pasoj e t cilave sht shtatznia.
Me rastin e punimit t profilit t ADN-s dhe t krijimit t bazs s t dhnave
duhet t jemi shum t kujdesshm, sepse sht e mundur t krijohen aso bazash t t
dhnave n t cilat do t prfshihen t gjith personat, madje edhe ata q kaher dhe
plotsisht rastsisht kan qen n kontakt me vendin e ngjarjes, me mjetin e kryerjes ose
me viktimn dhe kryesin, kurse me ngjarjen penale nuk kan kurrfar lidhjesh, dhe s
kndejmi jan t mundshme manipulimet dhe keqprdorimet e ndryshme. Pr kt arsye,
shum vende e kan normuar me ligj mnyrn e krijimit t bazave t t dhnave t ADNs, ndr t parat Shtetet e Bashkuara e pastaj edhe vendet e Unionit Evropian. Sidomos
duhet t jemi t kujdesshm sepse nga ADN-ja mund t konstatohen smurjet nga t cilat
ka lnguar personi, smurjet nga t cilat kan lnguar antart e familjes, prej sej dhe pr
afrsisht n ciln mosh do t vdes personi. Fjala sht pr t dhna shum t ndjeshme
q mund t jen objekt i keqprdorimeve t ndryshme, prandaj sht e nevojshme ende t
shtohet doza e siguris s evidencave t profilit t ADN-s. S kndejmi, n planin global
nn gjirin e INTERPOL it do t ishte mir t bhet standardizimi n fushn e gjenetiks
5

Si cek N. Milosavljeviq ADN-ja mitohondriale prmbahet n mitohodrin q ekziston n t gjitha

qelizat tona, e prmban edhe kodin e vet gjenetik. do qeliz mund ti ket me qindra mitohondre, q do t
thot se do qeliz ka me qindra dhe mijra ADN mitrohondrike. Mitohodria trashgohet ekskluzivisht
prmes vijs s nns, prandaj profili i nj personi do t jet identik me profilin e nns s tij, prkatsisht
profilin e t gjith t afrmve nga ana e nns. Ana e dobishme e testimit t ADN-s mitohondrike sht q
numri i madh i mitohodrive do t thot q ADN-ja mitohondrike mbetet t qndroj shum m gjat pasi q
t shprbhet ADN-ja nukleare nn nivelin e detekcionit.

forenzike. Programet e kontrollit n kt fush dhe t pengimit t keqprdorimeve do t

pengonin me t madhe aplikimin e standardeve n procedurn e shfrytzimit t ksaj
shtjeje t ndjeshme. Me kt do t prfshiheshin mnyrat dhe mundsit e shfrytzimit
t profilit t ADN-s n punt e hetimeve policore dhe gjyqsore n sigurimin e
materialeve pr ekspertim, n aplikimin e standardeve pr kushtet laboratorike t puns
dhe kryerjen e analizave, n standardizimin e dispozitave ligjore q kan t bjn me
kushtet e sigurimit, t disponimit dhe t rruajtjes s mostrave. N punn me materialin e
ADN-s si prova reale, prej momentit t sigurimit t vendit t ngjarjes, deri te transporti i
tyre n laborator pr analiz duhet t punojn personat e autorizuar zyrtar q kan
certifikat prkatse. S kndejmi mund t rekomandohet edukacioni i policve, i
prokurorve, i gjykatsve dhe i avokatve n aspektin e vlersimit t provave n
procedur, t analizave t tyre si dhe t analizave n procedurn e ekspertimit, si dhe n
rishqyrtimin kritik t konstatimeve dhe t mendimeve t ekspertve. Gjithashtu,
standardizimi i kushteve t analizave laboratorike t ADN-s si rekomandon A.
Carracedo6 do t duhej t orientohej n kritere t natyrs teknike dhe procedurale.
Struktura e shtjeve teknike do t duhej t prfshinte shpejtsin e analizave,
kompatibilitetin n bashkpunim midis laboratorve, aftsin e prvetsimit t
teknologjive t reja, metodat statistikore t evaluimit dhe t metodologjis n hartimin e
raportit prfundimtar. Standardet procesore do t nnkuptonin materien e certifikatave
laboratorike, pastaj t performansave laboratorike, prve certifikimit t prgjithshm
laboratorik dhe certifikimit t personelit, ndrtimin e standardeve t prgjithshme t
analizave laboratorike, rregulativn ligjore n ruajtjen dhe disponimin jo vetm t
provave, por edhe t gjitha t dhnave t grumbulluara, edhe mnyrat e veprimit dhe t
qndrimit profesional t personelit t laboratorve.
Ligji mbi procedurn penale rregullon materien lidhur me problematikn e
marrjes s materialit pr analiz, t vet analizs dhe ruajtjen n bazn e t dhnave t
ADN-s. Analiza e ADN-s mund t bhet ekskluzivisht n entin e specializuar pr kt
lloj ekspertimi. Analiza e ADN-s n entin e till mund t bhet vetm nse kjo sht
domosdo e nevojshme pr caktimin e identitetit ose t faktit se a vijn gjurmt e
zbuluara t materies nga i dyshuari, prkatsisht nga i akuzuari ose viktima. Lidhur me
kt, nse ligjdhnsi ka cekur se analiza e ADN-s mund t bhet vetm nse kjo sht
domosdo e nevojshme pr identifikim, parashtrohet pyetja, a sht parashtruar drejt kjo
dispozit, sepse me vet prcaktimin e domosdos s kryerjes s analizs pr nevoja t
identifikimit mund t konsiderohet se analiza e ADN-s nuk bhet pr qllime t tjera.
Pastaj, duke vshtruar Ligjin mbi procedurn penale shihet se t dhnat e marra njher
mund t ruhen n bazn e t dhnave, dhe se mund t shfrytzohen kundr t njjtit
person n procedura t tjera penale. Lidhur me kt mbetet e paqart se a ruhen t dhnat
vetm pr personat e dnuar, ose pr t gjith personat pr t cilt sht br analiza e
ADN-s, ose vetm pr personat nga t cilt sht marr mostra e ADN-s, e kundr t
cilve n t njjtin moment zhvillohen disa procedura pran gjykatave. Megjithat, duke
pasur parasysh se fjala sht pr rregullimin fillestar procesor t dispozitave pr analizat
e ADN-s, duhet prshndetur prpjekjet e ligjdhnsit, por gjithashtu duhet cekur se me
rastin e miratimit t dispozitave mbi analizat e ADN-s duhet pasur kujdes edhe pr
rekomandimet e INTERPOL-it. sht e nevojshme t miratohen edhe standardet n
6

Carracedo, A. ...DNA Profiling

http://www.interpol.com/Public/forensic/dna/conference/DNAProfiling01.asp#txt2 (13.03.2003).

vshtrim t asaj se ka konsiderohet ent i specializuar pr analizn e ADN-s, dhe

rregullimi m i hollsishm i problematiks lidhur me bazn e t dhnave, e sidomos
modus operandi t mbrojtjes s t dhnave. Kur flitet pr bazat e t dhnave, sht e
domosdoshme q duhet t rregullohet shtja se cilat t dhna mund t hyjn n bazn e
t dhnave, si dhe shtja e qasjes n baz. Ekzistojn dilemat se n baza a duhet t futen
vetm t dhnat lidhur me kryesit e veprave t rnda penale, sidomos t atyre me
elemente t dhuns, ose t gjitha t dhnat q jan gjetur n vendin e ngjarjes, pra kshtu
edhe ato t dhna pr t cilat kurr nuk sht prcaktuar se i takojn ndonj personi. Kjo,
mund t thuhet se sht nj shtje shum e rndsishme dhe e ndjeshme, e cila duhet t
rregullohet me ligj para se t bhet von pr kt7
Simonoviq, II, f.q. 563 574.
Berberoviq, fq. 18.
Simonoviq, I, f.q, 407., 415.
13. Relativizimi i rezultateve t ekspertizave kriminalistiko teknike
Nga aspekti kriminalistiko teknik , ekspertimet gjithher bhen n raport me
gjurmt materiale. Fusha e ekspertimeve kriminalistiko teknike sht e kufizuar vetm
n makro dhe mikrogjurmt e gjetura n vendin e ngjarjes, tek kryesi ose viktima, e
gjith kjo lidhur me ndonj vepr penale. Rndsia e ekspertizave,prkatsisht e
ekspertimeve kriminalistiko teknike pasqyrohet n faktin q kriminalistve, puntorve
operativ u vihen n shikim faktet q mund t vejn n dukje n cilin drejtim duhet t
zhvillohen procedurat kriminalistike t ndonj ngjarjeje. Pr praktikn gjyqsore,
rezultatet e ekspertimit jan prov materiale, q mund t jen vendimtare pr marrjen e
aktgjykimit.
Suksesi dhe rezultatet e ekspertizave kriminalistiko teknike kurrsesi nuk varen
vetm nga niveli i pajisjes teknike t laboratorve, as nga profesionalizmi i kuadrove, por
varen edhe nga kushtet konkrete q jan t domosdoshme n procesin e ekspertizave
kriminalistiko teknike, e ato jan:
(1) Sigurimi i ekspertve pr ekspertim sipas fushave prkatse,
(2) Puna e tekniks kriminalistike n terren,
(3) Parashtrimi me koh i krkesave pr ekspertim. Nse ekspertimi sht
ndrmarr m par, rezultatet do t jen m t besueshme dhe suksesi i vet
ekspertizs do t jet m i sigurt. Pra, tek gjurmt dhe mostrat e ndjeshme t
origjins organike pr shkak t kalimit t kohs dhe t ekspozimit ndaj
ndikimeve atmosferike mund t bhet ndryshimi i karakteristikave t tyre
fiziko kimike, kshtu q ekspertizat e ndrmarra m von mund t
prodhojn rezultate krejtsisht t kundrta.
(4) Natyra, prshtatshmria, plotsia dhe siguria e materialit q duhet t
ekspertohet. Nse materiali pr nga natyra sht m i rrall dhe m
7

N shembullin e Kroacis, si cek M. Milosavljeviq, mund t shihet se gjykatat kroate nuk parashtrojn
m pyetjen se a i takojn mostrat e caktuara personit t caktuar, por parashtrohet pyetja se mostrat e gjetura
n vendin e ngjarjes a jan relevante pr at rast. Sot flitet pr analizn e t dhnave t ADN-s pr fart e
bimve dhe t ADN-s s kafshve shtpiake, sepse kafsht jan mjaft shpesh t lidhura me vendin e
ngjarjes. Gjithashtu, ka aplikuar edhe t ashtuquajturin sistemin e kombinuar indeksor t ADN-s
CODIS q sht themeluar sipas standardeve botrore,sipas t cilit jan zgjedhur 13 gjene q duhet t
analizohen me rastin e do procedure t identifikimit.

individual, pr nga sasia m i madh, n procedur i siguruar mir dhe n

vendin e ngjarjes i formsuar n mnyr t drejt n aspektin procesor
juridik, rezultatet e ekspertizs do t jen m t prcaktuara dhe m t
sigurta.
(5) Krkesa e formuluar n mnyr t qart dhe profesionale. N baz t krkess
s parashtruar n kt mnyr, eksperti kriminalistik teknik mund t
vlersoj saktsisht n t cilin drejtim duhet t ekspertoj, n cilat pyetje duhet
t jap prgjigje. S kndejmi, n krkes duhet t ceken, prve prshkrimit
t shkurtr, edhe kto t dhna:
a) Prshkrimi i vendit t ngjarjes, ku jan fiksuar gjurmt prkatsisht sendet q
duhet t ekspertohen; me prshkrim duhet t drgohen skicat dhe
fotodokumentacioni i nevojshm,
b) T dhnat themelore mbi veprn penale;
c) Data dhe koha e kryerjes s veprs penale, pastaj rrethanat meteorologjike,
shkalla e dukshmris dhe koha e dits kur sht fiksuar materiali pr
ekspertim,
d) Regjistrimi, prshkrimi, n situata t caktuara edhe masa e materialit q sht
drguar pr ekspertim; t gjitha mostrat e drguara duhet t jen shnuar n
mnyr adekuate,
e) Prshkrimi i rrethanave q ka ndikuar dhe shkaktuar ndryshimet e caktuara
n mostr, prkatsisht material, prej momentit t gjetjes deri te drgimi pr
ekspertim,
f) Prshkrimi i rrethanave q kan pasur eventualisht ndikim negativ n
sigurimin, fiksimin dhe paketimin e drejt t materialeve pr ekspertim,
g) Thniet e personave tek t cilt jan gjetur gjurmt q ekspertohen, mbi
rrethanat n t cilat jan formuar ato gjurm,
h) Kumtesa e ekspertit lidhur me at se a mund t dmtohet ose shkatrrohet
dhe n ciln mas materiali, prkatsisht mostra me rastin e hulumtimit, dhe si
duhet t veprohet me materialin pas kryerjes s ekspertimit,
i) Paralajmrimi mbi urgjencn e ekspertimit.
(4) Aplikimi i metods adekuate n procedurn e ekspertimit, sepse n disa lloje
t ekspertimit mund t aplikohen metoda t ndryshme, madje edhe disa sosh n mnyr
sukcesive. Nse aplikimi i atyre metodave nuk zbatohet sipas rendit t caktuar, aplikimi i
njrs metod mund t vshtirsoj ose madje t pamundsoj aplikimin e metods
tjetr, nse metoda e prdorur m par mostrn e hulumtuar e destrukturon plotsisht ose
pjesrisht. Besueshmria e aplikimit t metodave prkatse nuk sht e njjt, kshtu q
disa metoda kan vetm rndsi preliminare, orientuese ose iniciale, kurse metodat e
tjera kan plotsisht rndsi konfirmuese n procesin e ekspertimeve identifikuese.
(5) Procesverbali mbi ekspertimin sht dokumenti m i rndsishm i
ekspertimit. Fjala sht pr provn e dokumentuar. E shkruan eksperti gjat dhe pas
prfundimit t ekspertimit. Fotodokumentacioni i ekspertimit t kryer dhe skicat mund
t jen pjes prbrse e tij. do procesverbal mbi ekspertimin kriminalistiko teknik
prmban tri pjes: (1) hyrjen, (2) konstatimin dhe (3) mendimin.
N pjesn hyrse t procesverbalit duhet t shnohet sipas urdhrit t kujt bhet
ekspertimi, numrimi i t gjitha gjurmve, sendeve dhe mostrave t drguara, si dhe pr

mostrat prkatse kur sht e nevojshme masa, cekja e t gjitha pyetjeve q i

parashtrohen ekspertit.
Konstatimi do t prmbaj prshkrimin e metodave q shfrytzohen n
ekspertim, prgjigjet n t gjitha pyetjet nga hyrja dhe prshkrimi kronologjik i rrjedhs
s ekspertimit. N konstatim do pyetje nga hyrja evidentohet me t njjtin numr si
edhe n hyrjen q sht parashtruar, prkatsisht q parashtrohet n urdhres.
Mendimi i ekspertit paraqitet n fund t procesverbalit. Prve do prgjigjeje nga
hyrja jepet mendimi mbi rezultatet e ekspertimit pr at shtje. Midis konstatimeve dhe
mendimeve nuk bn t ket kurrfar kontradiktash.
Tani duhet thn se mendimi para organit q e udhheq procedurn, m s
shpeshti para gjykats, mund t jet kategorik ose hipotetik. Me rastin e dhnies s
mendimit kategorik eksperti sht absolutisht i sigurt n rezultatet e ekspertimit. N
rastin e dhnies s mendimit hipotetik, eksperti jep versionin, supozimin mbi rrethanat
kontestuese nga lnda e ekspertimit. Megjithat, detyr e prgjithshme e ekspertit sht
q t jap mendim kategorik. Mirpo, ekzistojn arsye t shumta pr shkak t t cilave
n disa rrethana mendimi do t jet hipotetik. N kt mund t ndikoj mungesa ose
numri i pamjaftueshm i mostrave pr ekspertim, n mostrat q jan drguar nuk ka
numr t mjaftueshm t karakteristikave individuale q t mund t verifikohet identiteti,
pr shkak t kohs s gjat t kaluar nga vepra penale deri te ekspertimi sht br
destrukcioni i materialit organik q sht dashur t jet objekt i ekspertimit etj. N
esenc, detyra e gjykats sht t vlersoj do prov sipas bindjes s lir t gjykatsit
dhe n kontekst me provat e tjera. N kt vshtrim t dyja kto vendime do ti
nnshtrohen bindjes s lir t gjykatsit.
Megjithat duhet thn se problemi paraqitet kur organi procedues disponon
vetm me mendimin hipotetik t ekspertit. Fjala sht pr njrn nga shtjet m t
ndrlikuara rreth validitetit t konstatimit t ekspertimit. Nga njra an nj pjes e
prokurorve dhe e gjykatsve pranojn mendimin hipotetik t ekspertit, kurse nga ana
tjetr nj pjes e prokurorve dhe e gjykatsve nuk pranojn mendimin e till t ekspertit.
Duket i drejt mendimi se mendimi hipotetik i ekspertit nuk mund t pranohet si prov,
por vetm si indicion. Konkluzioni kategorik i ekspertit paraqitet si prov, por jo edhe
mendimi hipotetik. N baz t mendimit hipotetik mund t krijohen versione dhe t
ndrmerren veprime t mtejshme operative dhe
provuese. Mendimi hipotetik i
ekspertit mund t gjendet valid vetm n aktgjykimin lirues sipas parimit in dubio pro
reo.
Vemas duhet theksuar se mendimi hipotetik nuk mund t gjendet n bazn e
konkluzionit mbi identitetin. Pr shembull, gjurma e gjetur q me siguri sht krijuar me
mjetin e kryerjes q sht gjetur gjat hetimit, mund t ket vetm karakter versioni dhe
fuqi indicioni.
Jan t palejueshme edhe konkluzionet e ekspertve mbi mundsin e
ekspertimeve identifikuese. Konkluzioni mbi mundsin e ekspertimeve identifikuese
nuk ka kurrfar vlere, (si p.sh. mendimi i ekspertit se sht e mundur q e shtna
vdekjeprurse sht shkrepur nga revolja e t dyshuarit). Gjykimi mbi mundsin nuk
sht prov pr ekszitimin real t ndonj fakti, prandaj nuk mund t jet prov n
procedurn penale, prve n rastet kur pikrisht ajo mundsi paraqitet si element i
qenies s veprs penale. Prkundr ksaj, gjykimi mbi pamundsin ka fuqi t plot
provuese. Deklarata e ekspertit se sht e pamundur paraqitja e pasojs s caktuar pr

shkak t ndrmarrjes s veprimit t caktuar t t dyshuarit, ose q sht e pamundur q

gjurma e caktuar sht ln me mjetin, vegln ose armn e caktuar q sht gjetur ka
domethnie t plot provuese.
N procesin e ekspertimit duhet prmbajtur standardizimit t sigurimit t
materialeve pr ekspertim dhe standardizimit t procesit t ekspertimit. Q t shtohet
kualiteti dhe vlera provuese e ekspertimit, sht e nevojshme t standardizohen t gjitha
fazat e qensishme t procedurs.
Standardizimi i sigurimit t materialeve pr ekspertim prfshin optimizimin e
puns me gjurmt materiale me rastin e sigurimit t vendit t ngjarjes dhe t kqyrjes,
dhe t sigurimit t materialeve pr ekspertime krahasuese. Nse n kt faz bhen
gabime, mund t vij deri te destruksioni ose kontamimi i gjurmve, me ka zhvlersohet,
vshtirsohet ose pengohet ekspertimi. Procesi i standardizimit t sigurimit t gjurmve
sht veanrisht i rndsishm n aspektin e sigurimit t materialeve pr analizat e
ADN-s.
Standardizimi i procesit t ekspertimit prfshin ndrtimin e standardeve pr
ruajtjen e materialit t dedikuar pr ekspertim, t kushteve laboratorike, t metodave t
aplikuara me rastin e ekspertimit dhe t prezantimit t rezultateve t ekspertimit para
organit procedues. Standardizimi i procedurs s sigurimit, t fiksimit dhe t ekspertimit
t informatave provuese sht kusht i domosdoshm q ndikon n mnyr t
drejtprdrejt n vlern provuese t ekspertimit.
Numri m i madh i ekspertimeve kriminalistiko teknike, prkatsisht i
ekspertizave kriminalistike bazohet n metodat e shkencave themelore, natyrore dhe t
aplikuara. Kto ekspertime bhen n laborator dhe bjn pjes n format m t
ndrlikuara t ekspertimit.
Maksimoviq, 2000.m, fq. 445 446.
Jovanoviq, fq. 95 96.
Simonoviq, 2004. fq. 338 339.
14. Gjurmt dhe ekspertimet e aksidenteve t komunikacionit
Aksidenti i komunikacionit sht ngjarje q ka ndodhur n siprfaqen publike pr
zhvillimin e komunikacionit n t cilin ka marr pjes m s paku nj automjet n lvizje.
Varsisht nga lloji i kontaktit dhe numri i automjeteve dhe i pjesmarrsve n aksidentin
e komunikacionit, mund t thuhet se sht fjala pr goditje, ndeshje, dalje nga rruga,
shkelje, rrshqitje, prmbysje etj.
Teknikn kriminalistike m s teprmi e interesojn automjetet q shrbejn pr
transportin e njerzve dhe t mallrave n rrug.
Gjurmt q mund t gjenden lidhur me aksidentet e komunikacionit, qoft q t
jen n fushn e kundrvajtjeve ose n fushn veprs penale kundr komunikacionit
publik, mund t jen:
(1) gjurmt e rrotave,
(2) gjurmt e pjesve t rna dhe t materialit t ndryshm t rn nga automjeti;
(3) gjurmt mbi automjet dhe n automjet,
(4) gjurmt mbi viktimn.
(1) Gjurmt e rrotave. N praktik m s shpeshti hasen gjurmt e rrotave t
automjeteve motorike. Gjurmt e rrotave m s shpeshti paraqiten si: (1) gjurm
siprfaqsore dhe (2) gjurm relievore.

Gjurmt siprfaqsore t rrotave, si edhe t gjitha gjurmt siprfaqsore kan t

shprehura vetm dy dimensione gjatsin dhe gjersin. Gjurmt e rrotave q mbeten
n rrug mundsojn llogaritjen e shpejtsis s automjetit, mundsojn shikimin e
drejtimit t lvizjes s automjetit dhe t asaj kur ato gjurm jan pasoj e dmtimit t
goms pr shkak t frenimit. Kto gjurm vejn n dukje nevojn q t vlersohet se me
rastin e frenimit a sht shkaktuar rrshqitja ose mbartja e automjetit. Gjithashtu, duhet
thn se gjurmt siprfaqsore t automjetit lajmrohen n dy forma: gjurmt e formuara
me lnie dhe gjurmt e formuara me heqje t materialit.
Gjurmt e rrotave t formuara me lnien e materialit formohen n dy mnyra.
Mnyra e par sht ajo kur n rrug kan mbetur gjurmt e rrotave pr shkak t lnies
s materialet nga i cili jan punuar pneumatikt, pra pjest e gomave t tyre. M s
shpeshti jan t shprehura tek frenimi me bllokim t rrotave. Ather n rrug mbetet
gjurma e zez. Mnyra e dyt e formimit t gjurmve me heqjen e materialit ndodh kur
rrotat kalojn mbi ndonj substanc t but q ngjitet pr rrota, dhe si pasoj e ksaj n
momentin e prekjes s rrotave me trasen e pastr t rrugs, n te mbesin gjurmt e
rrotave n form t materialit t ln. Gjithashtu, n vendin nga i cili sht marr
materiali n rrot mund t mbesin gjurmt siprfaqsore t rrotave. Jo rrall gjurmt e
heqjes vazhdojn n gjurmt e lnies.
Sa i prket prpunimit kriminalistik teknik t ktyre gjurmve, formsimi i tyre
procesor juridik konsiston n mnyrn tashm t njohur klasike t sigurimit t
gjurmve. S pari gjurmt shnohen, pastaj maten dhe n procesverbal futen t dhnat
relevante pr gjurmn e cekur. Pastaj gjurmt fotografohen me proporcion, e pastaj
skicohen. Pr shkak t ekspertimit t gjurmve merren shenjat e gjurmve nga automjeti
kontestues. Gjurmt merren nga t gjitha gomat e automjetit kontestues. Pr marrjen e
gjurmve t rrotave sht e nevojshme ngjyra daktiloskopike, cilindri dhe letra e pastr.
Kur ngjyra hedhet me cilindr n rrota, me an t rrotave kalohet mbi letrn e bardh dhe
do gjurm e marr shnohet dhe fiksohet n mnyr t veant. Ather mostrat e
pakontestueshme t gjurmve t rrotave jan t gatshme pr ekspertiz krahasuese me
gjurmn kontestuese t gjetur n vendin e ngjarjes.
N baz t gjurmve t rrotave mund t caktohen shum t dhna mbi automjetin:
mund t caktohet lloji i automjetit, distanca ndrmjet boshteve t automjetit, por q kjo e
dhn e fundit ka vler indicioni.
(2) Gjurmt relievore t rrotave. Paraqiten n siprfaqe dhe materiale t buta.
sht e mundur t vrehen edhe n kushte t vers ku pr shkak t temperaturave t larta
bhet zbutja e asfaltit. Gjurma relievore si e till mund t shrbej pr identifikimin e
automjeteve. Sigurimi i gjurmve t cekura bhet sipas rregullave pr kt lloj t
gjurmve, prve shnimit, fotografimit, fiksimit n procesverbal dhe skicimit, gjurma
relievore e rrotave sht e nevojshme t mulazhohet , prkatsisht sht e nevojshme t
bhet kallpi i saj, ngjashm si edhe tek gjurmt relievore t shputave t kmbs. Kur
vihet deri te automjeti kontestues, identifikimi bhet me krahasimin e drejtprdrejt t
shtress shkelse t rrotave dhe t mulazhit t marr nga vendi i ngjarjes.
(3) Gjurmt e pjesve t rna dhe t materialit t ndryshm nga automjeti. Ky
lloj i gjurmve m s shpeshti mbetet si pasoj e kontaktit t drejtprdrejt t dy
automjeteve, t automjetit dhe t pengess ose t automjetit dhe t njeriut ose t
automjetit dhe t kafshs. Fjala sht pr gjurmt (1) e ngjyrs, t llakut dhe t qiriit, (2)

t pjesve prkatse t automjetit, (3) t gjurmve t xhamit dhe (4) t gjurmve t dheut
dhe t materialit q sht bartur.
Gjurmt e ngjyrs, t llakut dhe t qiriit paraqiten n do rast kur shkaktohet
deformimi i prhershm ose momental i llamarins. do lusp e vogl ose e madhe e
ngjyrs s rn mund t ndihmoj n identifikimin mekanoskopik t automjetit, me
mnjanimin e pjesve t ngjyrs n siprfaqe t rna. Pr kt lloj t identifikimit sht e
nevojshme t gjendet automjeti kontestues. Nse luspat nuk prputhen, ather sht e
nevojshme t bhet identifikimi i trthort, n baz t karakteristikave t tjera t ngjyrs:
numri i shtresave t ngjyrs, nuancat e ngjyrs, prbrja integrale elementare e t gjitha
shtresave t ngjyrs, prbrja elementare e do shtrese, prbrja molekulare e pigmenteve
t ngjyrs. Pr kt lloj t analizave shfrytzohen metodat e ndryshme fizike kimike, e
m t shpeshtat jan analizat spektrografike elementare, analiza laserike, mikrospektrale,
spektrofotometria infra e kuqe, kromatografia e gazt.
Pjest prkatse t automobili nse jan thyer mund t ndihmojn gjithashtu n
identifikim me puthitjen mekanoskopike morfologjike t pjesve n trsin. N baz t
ktyre pjesve t automjetit sht e mundur t prcaktohet tipi dhe marka e automjetit.
Gjurmt e xhamit mund t mbesin nga faret, xhami i prparm, xhamat ansor,
retrovizori. Identifikimi i automjetit n baz t xhamit t prparm sht i mundur nse
ka mbetur shenja e dukshme e prodhuesit n xham. Prputhja morfologjike tek xhami i
prparm nuk sht e mundur. N rast se sht br zvendsimi i xhamit t prparm,
me kontrollin e pjess s brendshme t automjetit mund t gjenden pjest e imta t
xhamit. N kt rast do t bhet krahasimi n baz t indeksit t thyerjes s drits ose me
analizn e prbrjes s xhamit. Kur sht fjala pr pjest e fareve, edhe ato mund t
vejn n dukje tipin dhe markn e automjetit, dhe identifikimi i tyre mund t bhet n
baz t prputhjes morfologjike t pjesve t xhamit. Ngjashm mund t veprohet edhe
me xhamin e thyer t retrovizorit.
Gjurmt e dheut dhe t materialit q sht bartur. Me qen se nn parafangot
shtresohet dheu dhe pluhuri gjat vozitjes, me rastin e ndeshjes ai dhe bie. N baz t tij
mund t konstatohet edhe vendi i kontaktit me automjetin tjetr. N baz t gjurmve t
dheut mund t identifikohet automjeti pr t cilin dyshohet se ka marr pjes n
aksidentin e komunikacionit. Me rastin e gjetjes s automobilit t cekur kontestues, nn
parafango gjithher mund t gjendet sasi e mjaftueshme e dheut pr krahasim. Pr kt
metod t identifikimit shfrytzohet metoda e matjes t gradientit t dendsis sipas
Kirkovit. Gjurmt e dheut mund t vejn n dukje drejtimin n t cilin sht larguar
automjeti. Kto gjurm fiksohen n mnyra tashm t prcaktuara.
(4) Gjurmt mbi automjet dhe brenda automjetit. Fjala sht zakonisht pr llojin
m t madh t gjurmve n aksidente t komunikacionit. Ato mund t jen lloje t
ndryshme t dmtimeve, si jan thellimet, grithjet, shtrembrimet, grvishjet e ngjyrs
s automjetit ose t sendit tjetr, pjest e thyera t automjetit, gjaku, indet etj. T gjitha
kto gjurm kan rndsi t madhe identifikimi. Gjithashtu , n baz t ktyre gjurmve
mund t merren informata t rndsishme mbi automjetin q ka ikur nga vendi i
ngjarjes. Formsimi procesor juridik i ktyre gjurmve bhet sipas procedurs
standarde. Rndsi t veant pr fiksimin e gjurmve ka fotografimi, sepse me kt
fiksohen vizualisht gjurmt, e nga ana tjetr tek vlersimi i dmit n entet e sigurimit
kan vler t dalluar.

Lloj t veant t gjurmve paraqesin gjurmt e formuara n rast t kontaktit t

kmbsorit dhe t automjetit, pastaj n rastin e ikjes s automjetit nga vendi i ngjarjes.
sht shum e rndsishme t gjendet shpejt automjeti n mnyr q t ruhen t gjitha
gjurmt e mundshme me rndsi pr identifikim dhe prov. Fjala sht pr gjurm t
gjakut, t indeve, t flokve dhe t qimeve, t pjesve t veshjes, t fijeve me origjin
nga rrobat etj. Zakonisht vozitsit q ikin nga vendi i ngjarjes prpiqen ti shkatrrojn
gjurmt e cekura, por kontrolli i kujdesshm dhe i hollsishm dhe hulumtimi i automjetit
mund t japin rezultat n gjetjen e gjurmve t cekura. Nse gjendet automjeti, dhe n te
gjurmt e cekura, sht e nevojshme q sa m par t formsohen n aspektin procesor
juridik sipas rregullave t tekniks kriminalistike q tashm jan t njohura mir. do
gjurm shnohet dhe paketohet n mnyr t veant, dhe drgohet pr ekspertime
identifikimi.
N automjete gjithashtu mund t gjenden gjurm. Jan t rndsishme sidomos
gjurmt q vejn n dukje se kush e ka drejtuar automjetin. Me qllim t identifikimit t
vozitsit q e ka drejtuar automjetin n momentin e aksidentit t komunikacionit,
shfrytzohen kto gjurm: gjurmt e gishtrinjve n timon dhe n hapsirn rreth vendit
t vozitsi, gjurmt e shputave n hapsirn e vozitsit dhe t vendit t vozitsi, gjurmt
e gjakut, t indeve dhe t qimeve, t gjurmve nga rrobat, gjurmt dhe lndimet n trupin
e vozitsit nga kontakti me pjest e brendshme t automjetit, gjurmt n pjest plastike
dhe mbulesa, copt e rrobave dhe t fijeve.
Gjurmt e automjetit mbi viktimn. Automjeti mund ti shkaktoj kmbsorit
lndime nga goditja, shkelja dhe me kombinim t goditjes dhe t shkeljes. Nga rrethanat e
kontaktit t automjetit dhe t kmbsorit varen edhe gjurmt tek viktima. Rrobat n
vendin e goditjes n rastet m t shpeshta jan t grisura, e mund t gjenden edhe
gjurmt e ngjyrs. Varsisht nga lartsia e mbrojtsit t par, shkaktohet thyerja e ashtit
n vendin e goditjes, kshtu q mund t matet lartsia nga traseja deri te mbrojtsi.
Gjithashtu, n rroba dhe n trup mund t vrehen gjurmt e rrotave, gj q asocion me
shkeljen. Kriminalistt dhe mjekoligjort kan pr detyr t prcaktojn a sht fjala pr
shkeljen pr s gjalli ose pas vdekjes. Gjithashtu, n rroba mund t mbesin gjurmt nga
vaji, yndyra dhe ndyrsirat.
Nga aspekti kriminalistiko teknik jan shum t rndsishme gjurmt e ngjyrs
dhe gjurmt e luleve t gomave. Pas gjetjes s automjetit kontestues, me ekspertime
mund t provohet ose t mohohet mundsia q automjeti kontestues i ka ln gjurmt e
cekura. Gjurmt mbi viktimn mund t fiksohen pjesrisht gjat kqyrjes, e pjesrisht
gjat obduksionit n sall, nse viktima ka e vdekur. N t gjitha rastet duhet t fiksohen
gjurmt me fotografim me proporcion n viktimn dhe t shnohen n mnyr t
prcaktuar.
Ekspertizat kriminalistike t aksidenteve t komunikacionit
Ekspertizat m t shpeshta kriminalistiko teknike nga fusha e delikteve t
komunikacionit kufizohen n: (1) prcaktimin e vendit t kontaktit t dy automjeteve, si
dhe t automjetit dhe t kmbsorit, (2) identifikimin e automjetit q e ka braktisur
vendin e ngjarjes dhe (3) identifikimin e vozitsit q n momentin e aksidentit e ka
drejtuar automjetin.
Prcaktimi i vendit t kontaktit midis s paku dy automjeteve bhet n baz t
gjurmve t luspave t rna t ngjyrs, t pjesve t thyera t fareve, t pjesve t thyera
t stabilimenteve t sinjalizimit, t pjesve t thyera t xhamit t prparm, t pjesve t

thyera dekorative t automjetit, t retrovizorit t thyer, t dheut t rn nga ant e

brendshme t parafangove, t lngjeve dhe t vajrave q rrjedhin etj. Kur sht fjala pr
gjurm t imta, vendi i kontaktit do t jet aty ku sht koncentrimi m i madh i atyre
gjurmve. Mnyra m e sigurt e prcaktimit t vendit t kontaktit sht ajo ku gjendet
dheu i rn nga ana e brendshme e parafangove. Nse sht fjala pr rrshqitjen nga
rruga, vendi i rrshqitjes prcaktohet n baz t gjurmve t rrotave q padyshim vejn
n dukje se n at vend sht br rrshqitja.
Ekspertimet krahasuese t gjurmve nga vendi i ngjarjes ose t viktims dhe t
mostrave t marra nga automjeti pr t cilin dyshohet se ka marr pjes n aksidentin e
komunikacionit bhet n dy mnyra: (1) me identifikimin mekanoskopik dhe (2) me
identifikimin fiziko kimik.
Me identifikimin mekanoskopik ose morfologjik bhet puthitja e gjurmve t
prshtatshme n vendet nga t cilat kan rn. Ky identifikim sht i mundur vetm nse
automjeti pas aksidentit nuk sht meremetuar. Specifika e identifikimit mekanoskopik
sht e till q disa pjes nuk mund puthiten me trsin, por pr shkak t
karakteristikave t tjera morfologjike gjurma e gjetur padyshim ndrlidhet me vendin e
ngjarjes.
Ekspertimet fiziko - kimike bhen mbi materialet nga t cilat jan formuar
gjurmt dhe n mostrat e marra nga automjeti pr t cilin supozohet se ka marr pjes n
aksidentin e komunikacionit. Pr prcaktimin e prbrjes elementare shfrytzohen analiza
spektrografike, analiza laserike mikrospektrale, absorpcioni atomik, fluoreshenca e
rntgenit. Pr identifikimn e prbrjes organike t materialit me prejardhje nga automjeti,
bhet spektrofotometria infra e kuqe (IC), spektrofometria ultra vjollc, spektrometria e
mass, kurse pr identifikimin e komponentve prkatse bhet kromotografia e gazt,
pastaj shfrytzohen edhe metodat e caktuara pr matjen e dendsis dhe matjen e indeksit
t thyerjes s drits.
Basariq, Vejzagiq, fq. 181 191.
Maksimoviq, Todoriq, 353 360, 472 478.

SH T O J C A

Shembuj t ndryshm t veglave pr hapjen e palejueshme t bravave

Shembull i gjurmve t prerjes s trungut me sopat

Pamja e skics s punuar sipas metods s trekndshit

Literatura
1. Aleksi, . i Milovanovi, Z.: Kriminalistiki leksikon, Beograd, 1999.
2. Berberovi, Lj.: Teorijske osnove molekularno-genetikih metoda identifikaicje
DNA Fingerprinting, Kriminalistike teme, Sarajevo, Broj: 3 4/2002.
3. Bokovi, M. Materijalni dokazi u kriminalistikoj obradi, Beograd, 1990.
Bojani, N.: "Otkrivanje krivotvorenih putnih isprava prilikom prelaska dravne
granice", FKN, 2004.
4. Charrett, S.: The Modern Identity Changer, Paladin Press Book, Boulder,
Colorado, US, 1997.
5. De Forest, R. P., Gansslen, R. E., i Lee, C. H.: Forensic Science An Introduction to
Criminalistics, McGraw-Hill Book Company, New York, US,1983.
6. Fisher, A. J. B.: Techniques of crime scene investigation, Fifth edition, CRC
Press, Boca Raton, US, 1993.
7. Fisher, J., Nickel, J.F.: "Crime scene Methods of Forensci Detection", Lexington,
1999.
8. Geberth, J. V.: Practical homicide investigation, third ed., CRC Press, Boca
Raton, Florida, US, 1996.
9. Gorki, S.: "O tragovima biolokog porijekla", SSUP, Beograd, 1972.
10. Gorki, S.: Medicinska kriminalistika, Privredna tampa, Beograd, 1981.
11. Harbort, S.: Empirijski profil poinitelja raster za obradu seksualno motiviranih
viestrukih i serijskih ubojica, IZBOR, Zagreb, Broj: 1/1999.
12. Holyst, B.: Mikrotragovi u kriminalistici nain, oblici i mogunosti
ocjenjivanja, IZBOR, Zagreb, Broj: 4/1985.
13. Jovanovi, K.: Kriminalistika tehnika, Skripta, VUP, Beograd, 1981.
14. Kolar Gregori, T.: Praktikum kriminalistike tehnike, Policijska akademija,
Zagreb, 1999.
15. Krivokapi, V. i arkovi, Z.: "Kriminalistika taktika", VUP, Beograd, 1995.
16. Lee, C. H. i dr.: Prikupljanje i uvanje biolokih tragova za forenzinu analizu
DNA, IZBOR, Zagreb, Broj: 4/1997.
17. Lee, H.: Materijalni tragovi, MUP RH, Zagreb, 1998.
18. Maksimovi, M., Bokovi, M. i Todori, U.: Metode fizike hemije i fizike
hemije u kriminalistici, Policijska akademija, Beograd, 1998.
19. Maksimovi, R. i Todori, U.: Kriminalistika tehnika, Policijska akademija,
Beograd, 1995.
20. Maksimovi, R.: Kriminalistika tehnika, Beograd, PA, 2000.
21. Markovi, T.: Suvremena tehnika istraivanja krivinih djela (kriminalistika),
TFB. Zagreb, 1972.
22. Milosavljevi, M.: Osnovi forenzike biologije, UG Obrazovanje gradi BiH,
Sarajevo, 2000.
23. Milosavljevi, M.: Znaaj DNA analiza u forenzikoj i kriminalistikoj praksi,
Perjanik, Podgorica, broj 1/2002.
24. Milovanovi, M.: Sudska medicina, Medicinska knjiga Beograd-Zagreb, 1965.
25. Mitrovi, V., "Kriminalistika tehnika", VUP, Beograd, 1986
Brigss, T. J.: Dokazna vrijednost mrlja krvi na odjei, IZBOR, Zagreb, broj: 23/1983., str. 196.

26. Mitrovi, V.: Kriminalistika identifikacija teorija i praksa, Ecolibri, Beograd,

1998.
27. Mitrovi, V.: Kriminalistika tehnika, Beograd, 1986.
28. Modly, D. i Korajli, N., Kriminalsitiki rjenik, Teanj, 2002.
29. Modly, D.: Kriminalistika metodika, FKN, Sarajevo, 1998.
30. Modly, D.: Krvni delikti, FKN, Sarajevo, 1998.
31. Nack, A.: Uenje o dokazima ocjena dokaza kod indicijalnog dokaza, IZBOR,
Zagreb, Broj: 4/1995.
31. Nicovi, M.: Opojne droge multinacionalna kompanija kriminala, Jugoart,
Zagreb, 1989
32. Pavii, B. i Modly, D.: Kriminalistika, Pravni fakultet Rijeka, 1999.
33. Petrovi, B.: Kriminalistika metodika istraivanja krivinih djela zloupotreba
droga, Fakultet kriminali- stikih nauka, Sarajevo, 1997
34. Ramljak, A.: Medicinska kriminalistika, FKN, Sarajevo, 1999.
35. Robertson, J.: "Forensic examination of fibres", Ellis Horwood Limited, Chichester,
1992.
36. Ruback, R.B. i Greenberg, S.M.: rtve zloina kao svjedoci: tonost i
vjerodostojnost njihovih navoda, IZBOR, Zagreb, Broj: 3/1986.,
37. Saferstain, R.: Criminalistics An introduction To forensic Sciencie Sixth edition,
Prentice Hall, New Jersey, 1998.,
38. Saferstein, R.: Forensic Science Handbook, Prentice Hall Regents, New Jersey,
US., 1982.
39. Simonovi, B.: Identifikacija lica na osnovu utvrivanja DNK profila I,
Bezbednost, Beograd, Br. 3/2002.
40. Simonovi, B.: Identifikacija lica na osnovu utvrivanja DNK profila II,
Bezbednost, Beograd, Br. 4/2002., str. 563 574.
41. Tulezi, J.: Mikrotragovi i njihova zatita prilikom osiguranja mjesta dogaaja,
Policija i sigurnost, Zagreb, broj 5 6/1997.
42. Vidic, V.: O mikrotragovima u kriminalistikoj obradi, SSUP, Beograd, 1971.
43. Vodineli, V. Kriminalistika, Beopgrad, 1996.
44. Vodineli, V. i Aleksi, .: Kriminalistika, Informator, Zagreb, 1990.
45. Vodineli, V: Kriminalistika otkrivanje i dokazivanje, Skopje, 1985.
46. Zeevi, D., kavi, J.: Osnove sudske medicine za pravnike , Barbat, Zagreb,
1996.
Prktheu: Hysen KADRIU